veiligheid Veiligheid Cultuur en het nieuwe veiligheidsdenken Training redundante besturingssystemen Meer inzicht en vertrouwen 28 Niet zo ingewikkeld

Transcriptie

1 JAARGANG 11 - MAART 2014 KENNISMAGAZINE VOOR DE INDUSTRIËLE MARKT INZICHT EN VERTROUWEN veiligheid Training redundante besturingssystemen Meer inzicht en vertrouwen 28 Veiligheid Niet zo ingewikkeld Cultuur en het nieuwe veiligheidsdenken

2 VOORWOORD Waar gehakt wordt vallen spaanders. En dat gebeurt veel in werkend Nederland. Het CBS definieert een arbeidsongeval als een ongeval of een voorval tijdens het werk, waardoor de werknemer lichamelijk letsel of geestelijke schade heeft opgelopen. Volgens datzelfde CBS liepen in 2012 maar liefst 478 duizend werknemers zulke schade op. Bijna de helft van die werknemers verzuimde hierdoor tenminste één dag. Bij een derde duurde het ziekteverzuim vier dagen of langer. Arbeidsongevallen leiden dus, naast persoonlijk leed, ook tot kosten voor werkgevers en de maatschappij. Een ongeluk zit in een klein hoekje. Zoals in de foodindustrie waar micro-organismes in die hoekjes, gleufjes en gaatjes kruipen op pagina 10 van deze Signaal. Gelukkig is Nederland koploper in voedselveiligheid. Brede toepassing van veiligheidskennis zorgt daarom niet alleen voor betrouwbaar eten en drinken, maar ook voor toonaangevende posities van Nederlandse machinebouwers. Dat onderstrepen TLS en Matco. Zij stellen op pagina 14 zelfs dat de extra veiligheid van hun palletwikkelaars, samen met hun eigen kennis van veiligheid, vaak de doorslag geeft in de verkoop van hun machines. De beste stuurlui staan aan wal. Maar wij niet. Wij vinden - net als u - dat voorkomen beter is dan genezen. Daarom komen we graag bij u aan boord voor uw veiligheid, zoals Carl Welling bij scheepswerf Slob op pagina 8. Voor Slob is toepassing van de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen geen luxe. Carl maakt trouwens deel uit van de jury van de Safety Maintenance Award Benelux die op 27 maart op de beurzen Maintenance en Pumps & Valves in Antwerpen wordt uitgereikt. itsme Industrial Automation biedt u het zelf ontwikkelde trainingsprogramma Machineveiligheid op pagina 12. Of kiest u voor een training op maat die zorgt voor veiligheid door redundantie, zoals energiebedrijf EEW uit Delfzijl deed op pagina 18? En komt u ook naar onze TIA Portal Roadshow? Van 18 tot en met 28 maart kunt u hands on kennis maken met Advanced Safety V12 binnen TIA Portal V13. Een veilig gevoel. Kijk op itsme.eu voor de data en we zien u graag in Groningen, Apeldoorn, Sliedrecht of Venlo! Henk Oude Brunink

3 Cultuur en het nieuwe veiligheidsdenken 008 PBM op de scheepswerf veiligheid overal 014 Veiligheid? Niet zo ingewikkeld 004 Cultuur en het nieuwe veiligheidsdenken 023 Nieuwe cursussen 008 PBM op de scheepswerf: veiligheid overal 024 Een nieuw tijdperk voor verlichting NJ700 LED 010 Het belang van hygiënische reiniging voor voedselveiligheid schoon, schoner, schoonst 025 Machineveiligheidstoepassingen Siemens introduceert SIRIUS failsafe motorstarters Machineveiligheid zeker weten Veiligheid? Niet zo ingewikkeld Wat is acceptabel? Training redundante besturingssystemen Meer inzicht en vertrouwen Nieuwe I/O-modulen uitgebreide functionaliteit in het SafetyBridge-systeem Honeywell safety products Versimpeling aanbod noodknoppen Betere verlichting, betere prestaties 020 Veiligheid voldoet u aan de norm? 030 MCB 140 of MCB 150 veiligheidsoptie verhoogt de veiligheid Een veilige industriële omgeving scheppen Cursusnieuws 031 ABB Jokab Safety veiligheidssystemen Innovatieve producten en oplossingen voor machineveiligheid

4 Cultuur en het Veiligheid googlen, moet u maar eens doen. Wat eerste indrukken: borden (waarschuwingsborden), slogans ( Safety first, Veilig is hier heilig, Voor alles veiligheid ), cartoons (vaak met onhandige bouwvakkers ), foto s van beveiligingscamera s ( Voor uw veiligheid U wordt gefilmd ), persoonlijke beschermingsmiddelen (vooral veel helmen, maar ook schoenen en brillen), politie (blauw). Veiligheid is alomtegenwoordig. De Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde deelt haar aandachtsgebied op in vijf domeinen: externe veiligheid, arbeidsveiligheid, transportveiligheid, zorgveiligheid en sociale veiligheid. Ons Google-resultaat gaat voornamelijk over de eerste twee en de laatste. Zorgveiligheid en sociale veiligheid zijn trouwens twee betrekkelijk nieuwe gebieden. Veiligheidskunde houdt zich traditioneel vooral bezig met arbeidsveiligheid. Arbeidsveiligheid is al honderd jaar onderwerp van studie. Het lijkt er op dat zowel oorzaken als maatregelen om de arbeidsveiligheid te beheersen zich afwisselend richtten op de mens of op zijn omgeving. Werden ongevallen aanvankelijk gezien als Acts of God (omgeving), daarna deed de accident-prone 004

5 Frank Guldenmund (Dirk Jansen Photography) Frank Guldenmund werkt bij de Safety & Security Science Group van de Technische Universiteit Delft. Hij heeft diverse wetenschappelijke en professionele artikelen over veiligheidscultuur gepubliceerd en promoveerde in 2010 cum laude op dit onderwerp met het proefschrift Understanding and exploring safety culture. Sinds eind 2012 maakt hij deel uit van het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde en beheert daar onder andere de portefeuille Wetenschap. nieuwe veiligheidsdenken individual (mens) zijn intrede. Maatregelen als training (mens), ergonomie (omgeving) en persoonlijke beschermingsmiddelen (mens) werden ingevoerd om arbeidsongevallen terug te dringen. Met enig succes, want het aantal arbeidsongevallen daalt gedurende decennia. Althans, in West-Europa en de Angelsaksische landen. Acts of God doen zich elders ter wereld nog dagelijks voor en de accident prone individual is daar ook nog steeds actief. Veiligheid, maar hoe zit het nu met risico? Veiligheid en risico zijn niet los van elkaar te zien en zijn in sommige opzichten complementair. Veiligheid gaat over het hier-en-nu, risico over mogelijke gebeurtenissen in een onzekere toekomst. Interessant genoeg hebben beide begrippen een subjectieve kant, een kant van beleving. Toch wordt het begrip risico vaker geassocieerd met een meer objectieve, want cijfermatige, wereld. Foutenbomen, plaatsgebonden risico, groepsrisico en faalkansen, het zijn allemaal begrippen uit de kwantitatieve risicoanalyse of QRA. Veiligheid heeft niet echt een kwantitatieve kant, of het moet risico of het aantal ongevallen zijn. Het veiligheidsdenken, zo noem ik het maar even voor het gemak, is de laatste jaren steeds geavanceerder geworden. In de jaren 70 deed de eerste veiligheidsaudit zijn intrede, een doorlichting van het veiligheidsmanagement systeem (VMS) geïnitieerd door Amerikaanse verzekeraars (arbeidsveiligheid is een particuliere aangelegenheid in de VS). Zowel audits als VMS zijn nu niet meer weg te denken uit het veiligheidsdenken. Veiligheidsmanagement en geïntegreerde managementsystemen zijn in ; de almaar lerende organisatie waarin incidenten cadeautjes zijn. Grote ongevallen waren vaak aanleiding om het veiligheidsdenken grondig te herzien. Zo leidde het ongeval op het olieproductieplatform Piper Alpha in 1988 tot een nadruk op veiligheidsmanagementsystemen, het bijna-ongeval in de kerncentrale van Harrisburg in 1979 tot meer aandacht voor het ontwerp van bedieningspanelen (ergonomie) en de kernramp in Tsjernobyl in 1986 tot een grote belangstelling voor het begrip veiligheids cultuur. 005

6 BETEKENISGEVEN UITWISSELEN FORMALISEREN OPLEIDEN VERSTERKEN Cultuurkenmerken Ook het woord complexiteit valt steeds vaker, alle management systemen ten spijt. Want het wordt alsmaar complexer en veiligheid dient gewogen te worden naast andere belangen als productie, winstgevendheid en concurrentiepositie. Organisaties worden steeds meer beschouwd als complexe systemen. Complexe adaptieve systemen wel te verstaan. Het gedrag van een complex systeem kan niet gereduceerd worden tot de som van de gedragingen van de individuele componenten van het systeem. De actoren binnen zo n systeem kunnen met een zekere vrijheid hun acties kiezen en beïnvloeden daarmee hun eigen omstandigheden en die van anderen op een manier die vaak niet volledig te voorspellen valt. Vandaar dat het systeem niet samenvalt met de som der delen (actoren) maar veel meer dan dat behelst. De actoren opereren vanuit een gemeenschappelijke basis die bestaat uit, onder andere, gemeenschappelijke belangen of doelen, kennis, historie en wereldbeelden. Een groot deel van deze gemeenschappelijke basis zouden wij de organisatiecultuur kunnen noemen. De organisatiecultuur is een object van studie sinds de 80-er jaren. In die tijd verschenen de eerste boeken over dit onderwerp. In de VS ging men op zoek naar excellente culturen en vergeleek daarbij succesvolle bedrijven met minder succesvolle. Op grond hiervan hoopten zij de werkzame bestanddelen in de organisatiecultuur te kunnen identificeren, The way we do things around here. Ook keek men nadrukkelijk naar Japan, waar alles voor de wind leek te gaan. 'Wat hebben die Japanners toch dat wij niet hebben', vroeg men zich toen af. In het licht van de gebeurtenissen in Fukushima denkt men daar inmiddels wel wat anders over. Organisatiecultuur werd destijds beschouwd als een kneedbaar begrip. Kneedbaar door de managers van de organisatie. Het is niet verwonderlijk dat cultuurbobo Edgar Schein een relatie legt tussen het creëren van een organisatiecultuur en het hersenspoelen van Amerikaanse krijgsgevangenen in de Koreaanse oorlog. Iedereen met een gezin weet dat je een groep, hoe klein ook, niet volledig naar je hand kunt zetten en dat er altijd sprake is van een compromis dat voor niemand ideaal is. Daarom propageer ik tegenwoordig het ontwikkelingsmodel van cultuur en maak gebruik van het sociaal constructivisme, een wetenschapsopvatting die stelt dat mensen hun eigen werkelijkheid scheppen. Tuurlijk is dat zo, zullen velen beamen. In deze opvatting is cultuur het product van onderlinge afstemming en afspraken, formeel of informeel, tussen de mensen in een groep. Voor veiligheid is dit bijzonder relevant, want veiligheid is niet iets dat je kunt zien. Je zult met elkaar overeen moeten komen wat veilig is en wat niet, wat aanvaardbare risico s zijn en wat niet, wat juist is en wat onjuist. Het ontwikkelingsmodel van cultuur bestaat uit vijf stappen: betekenisgeven, uitwisselen, formaliseren, opleiden en versterken. Alles begint met betekenisgeven. Mensen observeren hun omgeving, interpreteren de zaken of situaties die zij hierin waarnemen, kennen eigenschappen toe aan zaken, aan mensen. Maar mensen werken doorgaans niet alleen, zij moeten samenwerken, uitwisselen. Samenwerking dwingt om concessies te doen, concessies aan persoonlijke interpretaties. En het werkt een stuk gemakkelijker als iedereen op dezelfde manier naar de wereld kijkt en dezelfde betekenissen hanteert. Als mensen dat maar lang genoeg zo met elkaar doen, dan kunnen zij het op den duur niet anders meer zien, of het niet anders meer doen, want het werkt nu eenmaal en ze hebben er succes mee. This is the way we do things around here. 006

7 Als alles op elkaar is afgestemd dan breekt de fase van formaliseren aan. Dit klinkt misschien gewichtig maar formaliseren kan ook heel informeel gebeuren. Het komt erop neer dat mensen als groep een bepaalde zienswijze, een bepaalde werkwijze als de juiste aanvaarden, de enige juiste. In opleidingen of trainingen dragen mensen deze zienswijzen of werkwijzen vervolgens aan elkaar over. Dit kan wederom formeel en informeel gebeuren. In het laatste geval spreekt men van enculturatie. Tenslotte vindt de versterking van de gezamenlijke zienswijze of werkwijze plaats door deze te bekrachtigen of corrigerend op te treden als dat nodig is. Hé, wat doe je nou? Zo hebben we dat toch niet met elkaar afgesproken! De cultuurcirkel is rond. Met versterkte zienswijzen en werkwijzen treden mensen de wereld andermaal tegemoet en geven er betekenis aan. Veiligheidscultuur is nog steeds in en velen staren zich blind op een ladder, de cultuurladder van veiligheid. Het is een prachtige metafoor, een ladder die tot in de wolken reikt. Waar bevinden wij ons nu en hoe komen we een treetje hoger? De werkelijkheid is een stuk weerbarstiger. Zoals gezegd, een cultuur is het resultaat van ervaringen, van overeenstemming, van vallen en opstaan. Niet het beoogde resultaat van bedoelde acties, de visie van een bevlogen leider. Het is iets dat werkt, soms niet meer dan dat. Wat bevindt zich in de wolken aan het einde van de ladder? Eigenlijk een soort anticultuur, de hoog-betrouwbare organisatie waar diversiteit juist het streven is. Als alle neuzen dezelfde kant op staan, dan missen we de zwakke signalen, de voorbodes van onheil, rampen. Zo moesten de luchtfilters in de Davis-Besse kerncentrale in Ohio om de dag vervangen worden omdat ze vol zaten met roestdeeltjes. Een zwak signaal zou je zeggen, maar de kerncentrale stilzetten was niet aan de orde. Dan maar de filters vervangen. De roestdeeltjes waren afkomstig, naar later bleek, van het reactorvat. Daar was een gat in gevreten ter grootte van een basketbal en de wereld was nog maar een duimbreedte verwijderd van een kernramp. Een menselijke fout hoor je dan vaak. Natuurlijk, wat anders? Mensen maken onherroepelijk fouten, denkfouten, ontwerpfouten, bedieningsfouten, beslissingsfouten. Ook Human error of de Human factor heeft zijn intrede gedaan in het veiligheids - denken. Wat weten wij precies over het functioneren van mensen en hoe kunnen wij deze kennis gebruiken in het veiligheidsdenken? Zijn mensen rationele wezens? Vergeet het maar. Kunnen mensen in situaties van hoge druk nog helder denken? Vergeet het maar. Maar vlak het improvisatievermogen van mensen niet uit. Mensen staan wellicht aan de wortel van grote ongevallen, zij weten ook rampen af te wenden. De mens kan een fout maken en deze corrigeren, techniek doorgaans niet. Als alle neuzen dezelfde kant op staan, dan missen we de zwakke signalen, de voorbodes van onheil, rampen. Adaptieve complexe systemen, risico management, hoog-betrouwbaar organiseren, human factors en veiligheidscultuur; het zijn de concepten waarmee de veiligheidskunde vandaag de dag het veiligheidsdenken construeert. Ik hoop dat als u over vijf jaar weer googlet, deze begrippen wat vaker in de zoekresultaten voorkomen. 007

8 PBM op de scheepswerf Veiligheid overal Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) en veiligheidswerkkleding zijn er om veilig te kunnen werken. Zij moeten uiteraard aan de juiste EN-veiligheidsnormen voldoen maar ook handig zijn in het gebruik én lekker zitten. Scheepswerf Slob in Papendrecht nam daarom ruim de tijd om een zorgvuldige keuze te maken voor een nieuw merk overalls. Hoogland-Mennens hielp daarbij. Scheepswerf Slob bouwt stalen casco s voor de meest luxe jachten ter wereld. Bij de werf in Papendrecht werken 120 vakmensen en in drukke periodes soms wel 400 man aan de vervaardiging van stalen scheepsrompen. Naast de bouw van het casco wordt ook het leidingwerk op de schepen aangelegd en worden de motoren geplaatst. De afbouw van de exclusieve droomjachten vindt plaats in Aalsmeer, waar het moederbedrijf Koninklijke de Vries Scheepsbouw is gevestigd. Inkoper Corné de Jong van Scheepswerf Slob: Hier in Papendrecht verzorgen we het warme werk, dus slijpen, lassen en branden. In Aalsmeer gaan ze aan de slag met houtwerk, verf, inrichting en bekleding. Doordat we op twee locaties verschillende werkzaamheden uitvoeren, kunnen we elkaar niet in de weg zitten. Super-de-luxe jachten voor de rijksten der aarde Alleen een beperkte internationale klantengroep van de rijksten der aarde kan zo n super-de-luxe jacht betalen. Ieder jacht is custom-built; ontwerp en bouw nemen zo n drie jaar in beslag. Wat de klant ook wil, wij maken het, vertelt inkoper Joop Versluis. Jachten met zwembaden met waterval en glazen bodem, helikopterplatforms die als een lift naar beneden kunnen zakken, ledverlichting waarmee de zee in alle kleuren van de regenboog verlicht kan worden en uitklapbare zijwanden voor bijboten of waterscooters. De een wil het nog mooier dan de ander. Maar ook aan de afwerking worden zeer hoge eisen gesteld. Dat begint al bij het laswerk. Het moet strak en nauwkeurig zijn, er mogen geen naden te zien zijn. Dat vraagt om precisie en vakwerk van onze mensen. 008

9 v.l.n.r.: Corné de Jong, Richard van de Graaf, Carl Welling, Joop Versluis Veiligheidsrisico s op de scheepswerf Op de werf in Papendrecht werkt men voornamelijk met staal. Men last, brandt, snijdt en slijpt. Zwaar lichamelijk werk met veiligheidsrisico s. Richard van de Graaf is hoofd facilitair, arbo en milieu bij Slob. Hij vertelt wat de grootste risico s zijn die uit de risico-inventarisatie en evaluatie naar voren de medewerkers en de directie van Slob en toetste die aan de richtlijnen van de Arbowet. Carl: Er was een aantal zaken waar we rekening mee moesten houden. De overall moest, na inventarisatie, voldoen aan de ENISO 11611, ENISO bescherming bij lassen en snijden en bescherming bij hitte en vlammen, uiteraard goed zitten en veel komen: Vallen van hoogte, gehoorschade, bewegingsvrijheid bieden. Uiteindelijk snijwonden van de slijptollen en vuiltjes kwamen we terecht bij een tweetal merken. in ogen. Veiligheid is binnen ons bedrijf erg belangrijk en niet alleen omdat we het wettelijk verplicht zijn. We willen dat onze Zorgvuldige keuze voorkomt klachten Twintig medewerkers van Slob gingen deze medewerkers iedere dag weer gezond twee merken overalls testen. Zij letten daarbij naar huis gaan en fit en vitaal door kunnen werken tot hun 67ste. Hierin worden we ook ondersteund door onze ergotherapeut Judith van Altena van Workemotion. Maar ook voor het bedrijf heeft veilig werken voordelen. Het op zaken als draagcomfort, bewegingsvrijheid, slijtvastheid, plaats en diepte van de zakken en afwerking. Op basis van de testresultaten koos Slob uiteindelijk voor de HaVeP-overall die een extra normering heeft voor antistatisch ziekteverzuim daalt, dus de kosten zijn lager en en bescherming tegen een vlamboog. we voorkomen imagoschade. Joop is blij met de aanpak van Carl: Bij de keuze van de nieuwe overalls speelde de prijs Nieuwe overalls een ondergeschikte rol. Veel belangrijker Persoonlijke beschermingsmiddelen zijn waren de eisen op het gebied van veiligheid, daarom goed geregeld bij Slob. Medewerkers droegen tot vorig jaar de overalls van het materiaal en pasvorm. We namen de tijd om zorgvuldig een keuze te maken. Een keuze merk KLM. Tot volle tevredenheid. KLM waar iedereen ook achter staat. Hoewel het op stopte echter met produceren en Slob moest overstappen op een ander merk. Een lastige keuze, zegt Richard. Onze mensen zijn op het gebied van kleding veeleisend. En terecht. Zij moeten er dag in dag uit in werken. We het eerste gezicht een duurdere overall is, gaan we dit terugverdienen doordat de kwaliteit en slijtvastheid een stuk beter zijn. Carl heeft kennis van zaken en is ook nog eens een heel enthousiaste man met oprechte belangstelling schakelden Carl Welling, productmanager voor ons bedrijf en de mensen. Hij heeft PBM en werkkleding van Hoogland- bijvoorbeeld ook een aantal collega s die Mennens, in om ons te adviseren. Carl deed onderzoek, inventariseerde de wensen van voetproblemen hadden geholpen met andere sokken en andere veiligheidsschoenen. Het draait om vertrouwen Corné vult aan: De basis is vertrouwen. Hoogland-Mennens levert veel materiaal aan ons, van persoonlijke beschermingsmiddelen tot gereedschap. We hebben een goede en open band. Zo kunnen we erop vertrouwen dat eventuele prijsverlagingen naar ons doorberekend worden, zonder dat we daar zelf achteraan moeten. Maar naast prijs zijn ook service en advies belangrijk. We profiteren van de specialistische kennis die bij Hoogland-Mennens aanwezig is. Deze ondersteuning bij de aanschaf van veiligheid werkkleding is daar een mooi voorbeeld van. Bron: van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Wettelijke eisen PBM Werkgevers moeten persoonlijke beschermingsmiddelen gratis beschikbaar stellen en zorgen voor goede voorlichting over het gebruik en onderhoud ervan. Dit geldt ook in de gevallen waarbij het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen niet wettelijk verplicht is. In de risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) dienen de benodigde persoonlijke beschermingsmiddelen beschreven te zijn. De werkgever draagt de kosten voor de persoonlijke beschermingsmiddelen, maar de keuze ervan maken werknemer en werkgever samen. Medewerkers kunnen met hun kennis en ervaring uit de praktijk een belangrijke bijdrage leveren aan de aanschaf van de juiste middelen. Er zijn persoonlijke beschermingsmiddelen in drie categorieën: lage risico s, middelhoge risico s en hoge risico s. 009

10 Het belang van hygiënische reiniging voor voedselveiligheid schoon, schoner, schoonst Michael Evers Asbest in ons brood, met salmonella besmette zalm en gesjoemel met vlees. Zomaar een paar voedselschandalen uit de afgelopen tijd. Slecht voor de consument én voor de producent. Die laatste heeft te maken met gigantische kosten en onherstelbare imagoschade. Voedselveiligheid in de voedingsmiddelenindustrie mag daarom nooit een sluitpost zijn, stelt Michael Evers, bestuurslid bij EHEDG en accountmanager food & beverage bij Rittal. EHEDG staat voor European Hygienic Engineering & Design Group. Een begrip binnen de voedingsmiddelenindustrie. De stichting is in de jaren tachtig opgericht door Unilever om kennis van voedselveiligheid te delen en te borgen binnen de hele branche en keten. Inmiddels heeft de stichting meer dan duizend leden, waaronder alle grote multinationals op voedingsmiddelengebied, onderzoeksinstituten, machinebouwers en leveranciers. EHEDG stelt richtlijnen op voor voedselveiligheid die door internationale onderzoeksinstituten wetenschappelijk getoetst worden (waaronder het Nederlandse TNO), adviseert de toezichthouder en organiseert seminars voor fabrikanten en trainingen en workshops voor machinebouwers. Nederland is koploper in voedselveiligheid Michael Evers wordt gezien als trusted advisor in de foodindustrie. Hij is als bestuurslid en secretaris van EHEDG goed op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van voedselveiligheid. Nederland loopt voorop in voedselveiligheid, zegt hij. We voldoen aan de wettelijke regelgeving en de eisen vanuit de specifieke auditsystemen. Daarnaast zie ik dat er binnen de voedselverwerkende industrie een groot eigenverantwoordelijkheidsgevoel is. EHEDG moedigt dit aan en ondersteunt dit graag. EHEDG organiseert sinds kort themamiddagen rondom onderwerpen als ziekteverwekkende huisflora in de voedselindustrie, grootkeukens en operatiekamers en voedselveiligheid in industriële projecten. In januari vond het seminar Bekabeling in de voedingsmiddelenindustrie plaats. Michael: We kregen bij EHEDG steeds vaker vragen over bekabeling. Wat is een goede keuze in materiaal, ophangsysteem en doorvoer, hoe hang ik de bekabeling en/of slangen hygiënisch op, 010

11 gelegd. Machinebouwers moeten dus weten voor welke branche zij ontwerpen en wat de eigenschappen van het voedingsmiddel zijn. Voor broodmachines gelden heel andere eisen dan voor machines voor de vleesindustrie bijvoorbeeld. Speciaal voor hygiënisch reinigen In het dagelijks leven is Michael accountmanager bij Rittal. Hij bezoekt voedselverwerkende bedrijven en machinebouwers actief in de voedingsmiddelenindustrie in heel Nederland en geeft daarnaast adviezen op het gebied van voedselveiligheid. Onder de naam Hygienic Design produceert Rittal behuizingen voor de voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie. Deze behuizingen zijn specifiek ontworpen om hygiënisch te kunnen worden gereinigd. Zowel in vorm als in materiaal. Michael legt uit: Traditionele behuizingen hebben randen en scharnieren aan de buitenkant. In de rubberen afdichting gaat vuil en ongedierte zitten. Hygienic Design-behuizingen hebben een blauwe naadloze siliconenafdichting die beter schoon te maken is en ook vervangen kan worden. Scharnieren zitten aan de binnenkant. Hierdoor zijn deze behuizingen niet alleen beter maar ook sneller te reinigen, waardoor kostbare productietijd bespaard wordt. Er zijn minder reinigings- en desinfecteringsmiddelen nodig en risico s worden geminimaliseerd. welke eisen gelden in droge of natte omgevingen, welke mate van reinigbaarheid is vereist? Tijdens dit seminar stelden we een werkgroep samen met vertegenwoordigers uit de hele keten. Zij gaan onderzoek doen en zullen een nieuwe Nederlandse praktijknorm hygiënische bekabeling opstellen. Deze wordt aan het werkveld gepresenteerd op de terugkomdag op 9 december. Dan zullen ook leveranciers hun passende en nieuwste oplossingen tonen. Meer informatie hierover is te vinden op Hygiënisch ontwerpen is een voorwaarde Een belangrijk onderdeel van voedselveiligheid is het hygiënisch reinigen van machines en onderdelen. Reiniging moet tot op microbieel niveau plaatsvinden; zelfs het laatste micro-organisme dat aanwezig is, moet verwijderd kunnen worden. Het ontwerp van de installatie speelt hierbij een belangrijke rol, vertelt Michael. Zijn er dode ruimtes waar men niet bij kan? Gleufjes, gaatjes, hoekjes waar bacteriën in achter kunnen blijven? Het gaat echt om de kleinste details. Hygiënisch ontwerpen is een absolute voorwaarde om een installatie tot op microbieel niveau te kunnen reinigen. Gelukkig worden machinebouwers zich daar meer en meer bewust van. De steeds mondigere consument en de claimcultuur die uit Amerika richting Europa komt, dragen hieraan bij. Bij een recall maakt de producent veel kosten en loopt risico op imagoschade. Hij zoekt naar de oorzaak van het falen. Als dit te herleiden is naar een ontwerpfout in de installatie, wordt de claim net zo makkelijk bij de machinebouwer Rvs met oppervlaktebehandeling Daarnaast speelt ook het materiaal een rol. In de voedingsmiddelen industrie wordt voornamelijk roestvast staal toegepast. Een nieuwe, recentelijk gepatenteerde oppervlaktebehandeling zorgt voor een aanzienlijke verbetering van de reinigbaarheid tot op eiwitniveau: de ViwateQ -behandeling. In het kort komt het hierop neer: het roestvast staal wordt zo behandeld dat de hechtingskracht van bepaalde micro-organismen op het oppervlak afneemt. Het oppervlak voelt zijdezacht aan en poeder vertoont beter rolgedrag. Rittal wil voorop blijven lopen met de nieuwste ontwikkelingen, daarom kunnen we de Rittal HD rvs-behuizingen ook, met deze ViwateQ -oppervlaktebehandeling voorzien. Een waardevolle aanvulling op ons assortiment. Tot slot Voedselveiligheid is in de maatschappij en de branche een belangrijk thema. En terecht. We willen allemaal eten en drinken zonder het risico dat we ziek worden. Voorwaarde is dat het goed gaat in de gehele keten: van machinebouwer tot verpakkingsleverancier. Op dit moment wordt er in Nederland veel geïnvesteerd in industrie, met name in de zuivelindustrie. Voedselveiligheid speelt bij die investeringen een belangrijke rol. Daar ben ik blij om. Als bestuurslid van EHEDG draag ik graag mijn steentje bij aan bewustwording, regelgeving en kennisdeling. 011

12 Machineveiligheid Zeker weten Weet u wat de minimale veiligheidseisen zijn van de machines die u gebruikt? Wat het verschil is tussen SIL- en PL-normen? Wie verantwoordelijk is voor de CE-markering als u zelf een machine of productielijn aanpast? Signaal praat met Nick de With, auteur van het Handboek Machineveiligheid en eigenaar van Fusacon B.V. Er is steeds meer aandacht voor machineveiligheid in ons land. Niet alleen omdat de toezichthouder strenger optreedt de boetes bij nalatigheid zijn onlangs verdubbeld maar ook omdat de bewustwording bij (eind)klanten groter wordt. Veiligheid is een hot item op de werkvloer vanuit arbo-oogpunt, daarnaast speelt ook het bedrijfsimago een belangrijke rol. Veel bedrijven zijn bezig met de beoordeling van risico s van de machines en het implementeren van risicoreducerende maatregelen. Het blijkt echter niet altijd mee te vallen om de wettelijke eisen en normen te vertalen naar de praktijk. Onduidelijkheid rondom machineveiligheid Nick de With schreef het Handboek Machineveiligheid en is eigenaar van Fusacon. Hij adviseert bedrijven op het gebied van functionele veiligheid en machineveiligheid. Ik zie in de praktijk dat er veel onduidelijkheid is over de machineveiligheid. Technici hebben vaak verouderde kennis over de stappen om te komen tot een CE-markering, eindklanten weten niet welke normen machinebouwers zouden moeten toepassen en fabrikanten zijn terughoudend omdat ze bang zijn voor hogere kosten. Dat is jammer. De machinebouwer moet de juiste kennis in huis hebben om aan alle voor zijn machine geldende EU-richtlijnen en EN-normen te voldoen. Dat geeft hem een streepje voor op zijn concurrenten. Bovendien is degene die het ontwerp heeft gemaakt aansprakelijk als er hierdoor ongelukken plaatsvinden. Hoe zit het met wet en normen? Vanaf 29 december 2009 geldt de nieuwe Machinerichtlijn met nummer 2006/42/EG. Alle nieuwe voltooide machines geleverd op Europees grondgebied moeten voldoen aan de essentiële veiligheids- en gezondheidseisen uit Bijlage I van deze Machinerichtlijn en moeten worden voorzien van een CE-markering. Deze verplichte CE-markering geldt ook voor een samenstel van machines, zoals een productielijn. Nick: De Machinerichtlijn is opgenomen in de Nederlandse Warenwet en daarmee dus wet. Hierin staat waar je qua veiligheid wettelijk aan moet voldoen. De Europese EN-normen geven aan welke technische aspecten er nodig zijn om tot het juiste veiligheidsniveau te komen. Belangrijk dus om die ook te kennen. Veel machinebouwers zien echter op tegen het lezen van dikke documenten en weten niet goed waar ze moeten beginnen. Als er dan ook nog productielijnen worden aangepast 012

13 Leg uw vraag over machineveiligheid neer bij itsme itsme Industrial Automation werkt samen met Fusacon (Functional Safety Consultants Nederland). Wilt u weten hoe het met de machineveiligheid in uw bedrijf is gesteld? Voor een nieuw project, uitbreiding of een bestaande situatie? Wij geven u graag een duidelijk, onafhankelijk en onderbouwd advies. Zo weet u zeker dat u aan alle wettelijke eisen en de juiste normen voldoet. Neem contact op met uw technisch commercieel adviseur in de regio of met Henk van Roon: Henk van Roon en Nick de With is het lastig om te bepalen of de veiligheid nog wel gewaarborgd wordt. Want geldt de CE-markering alleen voor de losse machines of ook voor de hele productielijn? SIL en PL De verschillende normeringen maken het er niet eenvoudiger op. Wat is bijvoorbeeld het verschil tussen SIL en PL? Nick legt uit: SIL staat voor safety integrity level, hiermee wordt aangegeven hoe betrouwbaar een besturingstechnische veiligheidsfunctie is volgens de EN-IEC norm. Ongeveer gelijktijdig kwam ook ISO met een eigen norm: de EN-ISO , hier wordt het veiligheidsniveau geclassificeerd in een performance level (PL). Beide normen mogen gebruikt worden en hebben hetzelfde doel: het doorrekenen van een veiligheidsketen om zo de faalkans te bepalen. Want de keten is zo sterk als de zwakste schakel. Allebei de normen hebben een verschillende methodiek. Zelf ben ik er voorstander van om SIL-levels te hanteren omdat de SIL-norm kwalitatief betere eisen stelt, ook als het gaat om bijvoorbeeld toepassing van software in veiligheidssystemen. Onafhankelijk advies op het gebied van machineveiligheid Vanuit de markt groeit de vraag naar goede ondersteuning, advies en scholing over machineveiligheid. Ook itsme Industrial Automation bemerkte dit. Henk van Roon, head of Industrial Automation: We ontwikkelden daarom een eigen trainingsprogramma machineveiligheid, dat we zowel hier in Raamsdonksveer geven als in-company bij bedrijven. Daarnaast werken we sinds 2013 samen met Fusacon. Bij itsme hebben we veel kennis van de verschillende componenten en systemen; daar waar onze kennis stopt gaat Fusacon verder. We vullen elkaar heel goed aan. Onze klanten kunnen hierdoor rekenen op een goed en onafhankelijk advies op het gebied van machineveiligheid. Wij zijn als technisch distributeur niet aan één leverancier gekoppeld en ook Fusacon werkt geheel onafhankelijk. Doe het in één keer goed Nick benadrukt dat er voor een CE-traject altijd een aantal stappen nodig is. We starten met een risicobeoordeling en het opstellen van de benodigde documenten. Zeker bij complexe samengestelde machines is het belangrijk om van tevoren goed te bekijken wat je wilt en hoe je dat wilt bereiken. Ik kan advies geven over de veiligheidsnorm. itsme kan vervolgens op basis van het dossier uitstekend adviseren bij de keuze van componenten en systemen. Henk vult aan: Door dit vanaf het begin in één keer goed te doen bespaar je kosten en een hoop gedoe. Als je als bedrijf op een later moment machines moet aanpassen, is dat zeer kostbaar. Zeker als de productie moet worden stilgelegd. Bovendien is de veiligheid van medewerkers iets waar je niet op mag bezuinigen. Nick: Iedereen wordt geacht de wet te kennen. Als ontwerper van een machine ben je zelfs aansprakelijk als blijkt dat je aantoonbaar nalatig bent geweest. Een onveilige machine kan mensenlevens kosten, ik denk dat technici én werkgevers zich dat heel goed moeten realiseren. 013

14 Veiligheid? Niet zo ingewikkeld De zusterbedrijven TLS en Matco bouwen palletwikkelaars. Van standaard modellen tot complexe eindverpakkingssystemen inclusief transportbanen. Wordt er ergens een pallet omwikkeld met folie, dan is de kans groot dat dit met een palletwikkelmachine van TLS of Matco gebeurt. Voor de veiligheid van de machines kiest men vol overtuiging voor Leuze electronic. TLS (Technical Logistic Solutions) uit Waalwijk en Matco uit Deventer zijn beide zelfstandige machinebouwers gespecialiseerd in palletwikkelaars. Marktleider Matco heeft ongeveer 6600 werkzame machines, alleen al in de Benelux. In 2011 ging Matco failliet. TLS nam het bedrijf over. Sindsdien werken de bedrijven waar het kan samen, maar behouden zij ook hun eigen klanten. Simon van Soelen is directeur van beide bedrijven: Zowel TLS als Matco levert uitstekende machines van hoogstaande kwaliteit en besteedt veel aandacht aan service. Toch zijn er verschillen. Je kunt het vergelijken met Volkswagen en Audi. Topmerken, maar beide werkzaam in een ander segment. Matco richt zich met name op het hogere segment; complexere systemen voor de grotere bedrijven. Groeiende markt In iedere industrie worden pallets met producten omwikkeld met folie. De markt voor de palletwikkelmachines is dan ook heel breed. Dat gaat van een agrariër die zijn aardappelen wil verpakken tot de grote multinationals zoals Coca Cola en Unilever. Onze machines staan overal. Onze markt groeit omdat ook ons afzetgebied groeit. Leverden we vroeger voornamelijk in de Benelux, nu gaan onze machines de hele wereld over. We verkopen de machines over het algemeen aan systeemintegratoren die de installaties bij de eindklant opleveren. De meeste palletwikkelaars gaan zo n 15 tot 20 jaar mee, maar er zijn ook machines in het veld die al meer dan 25 jaar uitstekend functioneren. Goed onderhoud doet wat dat betreft wonderen. v.l.n.r.: Eric Leenards, Raymond Leerintveld, Jorn van der Schans, Simon van Soelen Veiligheid is leidend Iedere palletwikkelmachine van Matco wordt uitgebreid getest voordat de machine wordt gedemonteerd en vervoerd naar de eindklant. Dat geldt voor de volautomatische wikkelstraten maar ook voor de standaardmodellen. Aan veiligheid van de machine wordt veel aandacht besteed. 014

15 Veiligheid is tegenwoordig leidend, zegt Simon. Daar kan en wil je niet meer onderuit. Al onze machines hebben uiteraard een CE-certificaat; een garantie dat de machine veilig is. Was het zo n vijftien jaar geleden voor ons nog lastig om veiligheid te verkopen, nu is het andersom. Dat onze machines extra veilig zijn geeft vaak de doorslag. Wij hebben bovendien de juiste kennis van veiligheid in huis, dat is een meerwaarde voor de klant. Producten, advies en scholing Matco en TLS kiezen voor de veiligheidscomponenten van Leuze electronic. Deze leverancier is actief op het gebied van veiligheid, identificatie en sensoren. Simon is zeer te spreken over de Leuze-oplossingen. Als een klant geen specifieke voorkeur heeft voor een ander merk, dan gebruiken we Leuze. Het is gebruiksvriendelijk en het werkt goed. Bij TLS werkten we al met Leuze electronic en toen we Matco overnamen, zijn we daar ook meteen overgestapt op dit merk. We krijgen goede technische ondersteuning en accountmanager Eric Leenards van Leuze electronic is altijd bereid om advies te geven en ons te helpen. Eric geeft een voorbeeld: We organiseerden recent een scholing over veiligheid voor de engineers van TLS en Matco. Een productspecialist uit Duitsland gaf uitleg over de werking van de Leuze electronicproducten en de softwareprogrammering. Hierdoor hebben de engineers bij Matco en TLS nog meer inzicht in wat het systeem kan en doet. Voordelen van de programmeerbare veiligheidsbesturing Veiligheidscomponenten die gebruikt worden in de palletwikkelaar zijn onder andere deurschakelaars, lichtschermen, fotocellen en programmeerbare veiligheidsbesturing. Elektro-engineer Jorn van der Schans van Matco: Die veiligheidsbesturing is het hart van de veiligheid van iedere machine die we bouwen. We werken nu sinds een jaar met de programmeerbare veiligheidsunit van Leuze electronic, daarvoor gebruikten we veiligheidsrelais. De veiligheidsunit heeft minder ruimte nodig in de kast en geeft veel meer informatie. Welk veiligheidscomponent er waar is ingeschakeld bijvoorbeeld. Storingzoeken wordt hierdoor gemakkelijker, je krijgt de meldingen gewoon op het display. We hebben hier tot nu toe heel goede ervaringen mee. Net als de inloopbeveiliging met montagezuilen en mutingarmen. Eric legt uit: De mutingsensoren in de mutingarmen van het systeem detecteren het verschil tussen een persoon en een pallet. Als een persoon het systeem in stapt, zal de machine automatisch stoppen. Hiermee voorkom je ernstige ongelukken. De zuil is bovendien bestand tegen trillingen en stoten. Driehoek met toegevoegde waarde ES Elektro is vaste distributeur van de elektrische componenten van Leuze aan Matco en TLS. Raymond Leerintveld, technisch vertegenwoordiger bij ES Elektro: Tien jaar geleden was TLS de eerste klant die ik bezocht. Ik heb het bedrijf zien groeien van twee werknemers naar wat het nu is, samen met Matco. Ik ben blij dat ik hier samen met mijn collega s van vestiging Den Bosch aan bij mocht dragen. Het belangrijkste in onze relatie is het vertrouwen. Daarnaast speelt bemiddeling tussen leverancier en klant ook een rol. Toen Simon mij destijds vroeg naar een degelijke en goede leverancier van veiligheidscomponenten dacht ik meteen aan Leuze electronic: een fijne en betrouwbare leverancier die er is als je hem nodig hebt. Simon knikt: Dat bleek een prima advies te zijn. Daarom werken we ook graag samen met ES Elektro. We hebben te maken met één aanspreekpunt en duidelijke afspraken over de prijzen. Ik hoef niet met alle leveranciers apart in onderhandeling. ES Elektro brengt ons op de hoogte van ontwikkelingen in de markt en geeft zeer goede ondersteuning voor onze software-engineers. Als we speciale communicatieprotocollen moeten hanteren, kunnen we altijd de helpdesk Industrial Automation van itsme bellen. Zo heeft ieder bedrijf in deze driehoek toegevoegde waarde. 015

16 MEEST GESTELDE VRAAG Wat is acceptabel? Hoe ver moet je gaan met het veilig maken van een machine? Wat is nu acceptabel? Misschien is dit wel de meest gestelde vraag en ook de lastigste vraag om te beantwoorden. Het antwoord verschilt namelijk van geval tot geval en kan helaas niet in een keer worden samengevat of gegeven. Dit is aan de ene kant juist de kracht van het vakgebied machineveiligheid en aan de andere kant juist de moeilijkheid waar iedereen die met dit vakgebied te maken heeft mee kampt. ALARP De Engelsen hebben er een term voor bedacht. As Low As Reasonably Practicable. Zo laag als het praktisch mogelijk is. Klinkt mooi, maar wat betekent dit nu in de praktijk? Zo laag als het praktisch mogelijk is, het houdt in dat geen twee risico's hetzelfde zijn en dat tevens de oplossingen, ook al lijken de risico's op elkaar, toch volkomen verschillend kunnen zijn. Niet alleen kunnen, maar dus ook mogen. Lastig? In principe betekent dit dat elke oplossing een goede oplossing is, mits er rekening wordt gehouden met een aantal eisen. In de geest van machineveiligheid Hoe heeft men de wet en regelgeving rondom machine veiligheid bedacht? In het denken rondom machineveiligheid is het altijd van belang dat er wordt gezocht naar manieren om risico's zoveel mogelijk te elimineren en als dat niet lukt te beperken. (1. bron, 2. collectieve maatregelen, 3. organisatorische maatregelen). Het mag duidelijk zijn dat bij een bestaande installatie over het algemeen de tweede stap wordt toegepast en bij het bouwen van een nieuwe machine kan er gemakkelijker aan de bron worden aangepakt. Een risico weg redeneren in de gebruiksaanwijzing is duidelijk niet in de geest van ALARP II Hoe weet iemand nu of de oplossing de 'beste' oplossing is? Helaas wordt dat pas bekend op het moment dat de machine wordt afgedankt aan het einde van de levenscyclus. Dan is bekend of er ongevallen zijn ontstaan tijdens het leven, of helemaal niet. Helaas is dat in veel gevallen niet alleen maar afhankelijk van de machine maar ook vaak van de gebruiker. Het gedrag bepaalt deels de veiligheid. 016

17 Op gedrag wordt verder niet ingegaan, dit is uiteraard belangrijk, maar in eerste instantie bepaalt de ontwerper de basisveiligheid van de machine. Gedrag valt immers onder de 3e stap van de reductievolgorde. (Denk aan een auto, deze kan van alle toeters en bellen zijn voorzien, als de bestuurder besluit om met 140 km per uur door een woonwijk te rijden waar is dan de veiligheid?). Wanneer onveiligheid wordt weggenomen bij de bron (stap 1) wordt maximale veiligheid bereikt, echter let op het volgende: bij het elimineren van het brongevaar, kan een nieuw gevaar ontstaan doordat de bron wordt weggenomen en mogelijk een ander soort gevaar geïntroduceerd wordt. Increasing individual risks and societal concerns Unacceptable region Tolerable region Broadly acceptable region ALARP houdt in dat het risico op een reële manier wordt weggenomen in verhouding tot kosten (hoeven niet disproportioneel te zijn ten opzichte van het gevaar), werkbaarheid (een slot op een machine maakt de situatie nu eenmaal veilig) en de hoogte van een risico (een laag risico kan misschien met waarschuwingen gereduceerd en een hoog risico zal met bijvoorbeeld een bronwijziging moeten worden aangepakt). eisen worden meegenomen. Echter laat de richtlijn wel ruimte om te zoeken naar de juiste oplossing voor de situatie. Door het vastleggen van de keuze waarbij gestart wordt met de risicoanalyse ontstaat een gefundeerd besluit en degelijke bewijslast. Dit artikel is geschreven door Martijn Drost CMSE, Manager Consultancy Department Pilz Nederland Veiligheid begint bij de ontwerper, deze bepaalt door middel van afwegingen (werkbaarheid, hoogte risico en kosten) welke maatregel voor welk risico moet worden ingezet. Dit is overigens bij elke manier van reduceren een reëel punt. Dit kan altijd. Bijvoorbeeld: we willen een drukpers beveiligen omdat we bekneld kunnen raken met vingers. Er van uitgaande dat er een lage kracht is en de verwonding daardoor licht, willen we dit voorzien van een snelsluitende deur. Nu kan het gebeuren dat de deur dusdanig snel is dat wanneer daar een vinger onder klem zit, de vinger wordt gebroken. Wat bedoelt wordt als middel is nu erger dan de kwaal. Conclusie Veiligheid begint bij de ontwerper, deze bepaalt door middel van afwegingen (werkbaarheid, hoogte risico en kosten) welke maatregel voor welk risico moet worden ingezet. Elke maatregel is in de basis dus de juiste op het moment dat deze drie facetten tegen elkaar worden afgewogen. Let echter wel op de eisen bij een nieuwe machine, de Machinerichtlijn stelt aan een aantal facetten vaste eisen. Belangrijk is dat die 017

18 Training redundante besturingssystemen INZICHT IN ONS EIGEN SYSTEEM Meer inzicht en vertrouwen itsme ontwikkelde een maatwerktraining redundante besturingssystemen voor energiebedrijf EEW Energy from Waste in Delfzijl. Zeer leerzaam en nuttig, zeker omdat het ging over ons eigen specifieke besturingssysteem, aldus cursist Gert Koning. Binnen de industrie is kennis van het eigen besturingssysteem een vereiste. De technische dienst kan met de juiste knowhow zelf eerstelijnsstoringen oplossen en kleine wijzigingen doorvoeren. Maar soms is een besturingssysteem zo complex dat hiervoor extra scholing nodig is. Dat was het geval bij EEW Energy from Waste (voorheen E.ON Energy). Het energiebedrijf in Delfzijl wekt milieuvriendelijke energie op door de verbranding van huishoudelijk- en bedrijfsafval. Omdat dit proces niet verstoord mag worden, werkt men met een redundant systeem (ook wel H-systeem genoemd). Bij een redundant systeem kan men bij uitval of storing op een ander tweede systeem terugvallen. Veiligheid is hierdoor gewaarborgd. EEW Energy from Waste wilde meer inzicht in zijn eigen redundante systeem. Het bedrijf klopte hiervoor aan bij itsme. Op zoek naar een oplossing op maat Bram Oostenbrug (itsme Industrial Automation) en Arthur Cooke (ES Elektro) bezochten EEW Energy from Waste om de wensen door te nemen en de mogelijkheden te bespreken. Bram: In eerste instantie was EEW geïnteresseerd in onze softwaretraining PCS-7. Het bedrijf wilde meer kennis in eigen huis halen omdat in de loop van de tijd een te grote afhankelijkheid van buitenfirma s was ontstaan. EEW kon bovendien niet goed controleren of het werk van deze buitenfirma s wel naar EEW-maatstaven werd uitgevoerd. We stelden voor om maatspecifiek te gaan kijken wat EEW nodig had. We kwamen samen tot de conclusie dat naast kennis van de software ook kennis van de hardware onmisbaar is. EEW werkt met een omvangrijke en complexe installatie met specifieke kenmerken. We boden dus een training op maat aan. Die bestond uit drie onderdelen: PCS-7 software, hardware redundantie en veilig heidsbesturing. Uiteindelijk besloten ze het hele pakket af te nemen. Ze beseften hoe kwetsbaar ze waren als ze niet voldoende kennis in eigen huis hadden. Investeren in kennis en materiaal itsme ging aan de slag om de training vorm te geven. Zo moesten onder andere de juiste materialen worden aangeschaft. Het besturingssysteem van EEW moest immers worden nagebouwd in het klaslokaal. Een redundant trainingsysteem bevat de volgende componenten: redundant rack met dubbele voedingen en CPU412-5H, 4 syncmodulen en bijbehorende synchronisatie kabels, 2 decentrale stations ET 200M met kopstation IM en SAFETY I/O-modulen met signaalgevers: lichtschermen, noodstop en 2 handbedieningen. Een flinke investering voor itsme. Daar moesten we wel even over nadenken, zegt Bram. Maar we zien dat er steeds meer vraag uit de markt komt naar trainingen over redundante systemen. Nu wij de kennis en de materialen in huis hebben, kunnen we deze cursus ook aan andere bedrijven aanbieden. Dat gaf de doorslag. Unieke training De trainingen vonden plaats in januari en februari op de ES Elektro-vestiging in Groningen. Trainer Patrick de Corte schoolde in totaal vier EEW-medewerkers in koppels gedurende twee weken. Patrick, zelf al 29 jaar in de business, vindt het heel belangrijk dat deze maatwerktrainingen worden aangeboden door itsme. Meer kennis van eigen besturingssystemen maakt een bedrijf sterker. Met name in de petrochemie, farmacie en energiesector is het zeer belangrijk dat een proces niet stil komt te staan. Kennis van redundante systemen is hier onontbeerlijk. Deze trainingen worden in de hele Benelux niet gegeven, ik verwacht dus ook zeker dat andere bedrijven nu zullen aankloppen. 018

19 Patrick de Corte Geen cursus voor beginners Patrick ontwierp een training op maat. Hij ging eerst twee dagen naar EEW Energy from Waste en maakte een studie van hun systeem. Ook onderzocht hij wat precies de vraag was van de klant. Patrick: Het moest gaan over service met behoud van redundantie, dus: hoe detecteer ik storingen en hoe kan ik zelf elektronische componenten vervangen. In het klaslokaal bouwden we de EEW-situatie met testopstellingen na. De vier cursisten kregen in die tien dagen heel veel complexe en specifieke informatie. Mijn advies is dan ook om dit in de praktijk te blijven trainen; alleen dan houd je de kennis levend. Maak bijvoorbeeld van de componenten die je op voorraad hebt een testopstelling om hiermee zaken te oefenen. opgestoken. Zeker omdat het ging over ons eigen besturingssysteem. Sommige zaken in ons systeem zijn zo specifiek, dat leer je in geen enkele cursus. Heel fijn dus dat dit maatwerk was. Heeft Gert de kennis al gebruikt in de praktijk? Ikzelf nog niet, als teamleider ben ik namelijk ook veel met organisatorische aspecten bezig. Mijn collega is wel direct gestart met het opzetten van een project waarbij hij het geleerde in de praktijk kan brengen. Ook wij vinden het belangrijk om te blijven oefenen, anders is de kennis zo weer weggezakt. Hoe detecteer ik storingen en hoe kan ik zelf elektronische componenten vervangen? Zeer leerzaam Gert Koning is teamleider elektrotechniek en instrumentatie bij EEW Energy from Waste en een van de vier cursisten die de training volgden. Gert is zeer te spreken over inhoud en vorm. Het was heel interessant, intensief en leerzaam. De cursus zat goed in elkaar en Patrick legde de materie goed en duidelijk uit. Het was vooral ook heel praktijkgericht. In twee weken tijd hebben we enorm veel Wat ik het belangrijkste vind aan deze cursus? Gert denkt even na. We hebben meer kennis van en inzicht in onze systemen. Dit inzicht leidt tot vertrouwen in het systeem en in onszelf. Dat komt zeker ook de veiligheid ten goede. Als er ergens storing is, hebben we de rust en de kennis om het zelf op te lossen. Dat werkt een stuk prettiger. 019

20 Veiligheid Voldoet u aan de norm? De wet- en regelgeving over arbeidsomstandigheden in Nederland bestaat uit de Arbowet, het Arbobesluit en de Arboregeling. Passende arbeidsomstandigheden zijn belangrijke voorwaarden voor gezond en veilig werken. Medewerkers moeten hun werk kunnen doen zonder lichamelijke of geestelijke problemen op te lopen. De Arbowet geeft richting aan beleid en arbeidsomstandigheden die daaraan voldoen. Werkgever en werknemer zijn beiden verantwoordelijk voor die gezonde en veilige werkplek. De werkgever moet zorgen voor veilige en gezonde arbeidsomstandigheden, voorlichting en onderricht van de werknemer. Van de werknemer wordt verwacht dat hij meewerkt aan het op een veilige manier benutten van deze omstandigheden en op een veilige manier zijn werkzaamheden verricht. Om dit inzichtelijk te maken is een RI&E (risico-inventarisatie & evaluatie) niet alleen een wettelijke verplichting, maar een goede basis om te zorgen dat medewerkers gezond naar werk én naar huis gaan. De NEN EN en 3140 Het is de taak van de werkgever om er voor te zorgen dat elektrische installaties, apparaten en toestellen veilig te gebruiken zijn. Ook moet de werkgever zijn werknemers voorlichten over de geldende veiligheidsregels. In de EN en NEN 3140 (laagspanningsinstallaties: bepaling voor veilige werkzaamheden, inspecties en onderhoud) worden de eisen die in de Arbowetgeving bepaald zijn omtrent elektrische veiligheid concreet uitgewerkt. De NEN 3140 behelst drie thema s. Ten eerste is gesteld dat elektrische installaties veilig te gebruiken moeten zijn. Om deze veiligheid te borgen, is in de EN bepaald dat elektrische installaties periodiek gecontroleerd moeten worden, zowel visueel als door middel van metingen. Het tweede thema is dat elektrische apparaten veilig te gebruiken moeten zijn. Op basis van de NEN 3140 moeten deze apparaten periodiek, zowel visueel als met metingen, gekeurd worden. Ten derde is vanuit de NEN 3140 voorgeschreven dat personen die werken aan en in de nabijheid van elektrische installaties voldoende voorgelicht moeten zijn. Zowel elektrotechnische als niet-elektrotechnische werknemers dienen regelmatig geïnstrueerd te worden over de gevaren die zij tijdens hun werkzaamheden kunnen tegenkomen. Het Arbo Informatieblad AI-17 Vanuit de risico s die het werken met hijs- en hefmiddelen met zich meebrengt, is in de arbeidswetgeving een aantal verplichtingen geformuleerd. Zo dient bijvoorbeeld de gebruiker de middelen dagelijks visueel te inspecteren. Een deskundige moet jaarlijks een inspectie uitvoeren en 4-jaarlijks moeten de hijs- en hefmiddelen volledig gekeurd worden door een deskundige instantie. De NEN 2484 en 2718 Deze veiligheidsnorm is een omschrijving van algemene eisen voor veilige bedrijfsvoering bij het werken op hoogte en de veiligheidseisen die worden gesteld aan draagbaar klimmaterieel en rolsteigers. Zo dient men ladders, trappen, rolsteiger, vouwsteigers, overig steigermateriaal en klimmateriaal te laten inspecteren, keuren en repareren volgens de NEN2484 / De NEN 360/ 361 en 365 Vanaf 2,50 meter spreekt men van werken op hoogte en zijn specifieke maatregelen ter voorkoming van valgevaar nodig. Een val vanaf deze hoogte kan ernstige gevolgen hebben. Bij werk op een hoogte van minder dan 2,50 meter is valbeveiliging ook verplicht wanneer er sprake is van een verhoogd valrisico, bijvoorbeeld bij werken boven water, op verkeerswegen of nabij uitstekende delen. Jaarlijks dienen deze middelen gekeurd te worden door een erkende, gecertificeerde keurmeester. Wilt u graag meer informatie? Neem contact op met Hoogland-Mennens of ga naar 020