De rol van de physician assistant op de afdeling Radiotherapie

Transcriptie

1 Overzichtsartikelen De rol van de physician assistant op de afdeling Radiotherapie The function of the physician assistant at a radiotherapy department M. Kwint, B. Doodeman, J. Belderbos en M. Verheij Samenvatting In 2000 is het beroep van physician assistant (PA) geïntroduceerd in de Nederlandse gezondheidszorg. Sindsdien zijn extramuraal en intramuraal steeds meer PA s werkzaam op verschillende afdelingen. Sinds 2003 houdt het kabinet zich bezig met taakherschikking in de zorg. Binnen deze taakherschikking speelt de positie van de PA een belangrijke rol. Maar in de praktijk blijkt de PA nog een betrekkelijk onbekende beroepsgroep. (Ned Tijdschr Oncol 2013;10:183-8) Summary The profession of physician assistant (PA) was introduced in the Dutch healthcare system in Currently, an increasing number of PA s are working at general practitioner practices or at different departments of a hospital. Since 2003 the government has actively embarked on task recasting within the Dutch healthcare system. The position of PA plays an important role in this task recast. In daily practice, however, the PA seems a quite unknown profession. Inleiding In het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis bestaat de functie van physician assistant (PA) sinds Langzamerhand zijn er steeds meer PA s werkzaam op verschillende afdelingen in ziekenhuizen in Nederland. Binnen deze beroepsgroep zijn de PA s op de afdeling Radiotherapie een zeer snel groeiende groep. Maar in de praktijk blijkt dat deze relatief nieuwe functie nog erg onbekend is, zowel bij de patiënten als het medisch personeel. Ontstaan Het beroep van PA is ontstaan in de Verenigde Staten (VS) rond Artsen constateerden dat er een tekort was aan voornamelijk eerstelijnszorg (onder andere door de Vietnamoorlog). Daarom besloot Eugene A. Stead jr, MD, van Duke University Medical Center in North Carolina, in 1965 om te starten met de opleiding tot PA. Hiervoor selecteerde hij 4 medisch geschoolde voormalig mariniers. Stead baseerde het curriculum van het opleidingsprogramma op zijn opgedane kennis van de fast-track -training voor artsen tijdens de Tweede Wereldoorlog. De eerste PA-klas studeerde af aan Duke University in Het PA-programma werd lovend ontvangen en behaalde rond 1970 overheidssteun. Het werd als een goede oplossing gezien voor het tekort aan medisch specialisten in de VS. Inmiddels zijn in alle staten van de VS PA s werkzaam en waren er in 2010 in totaal PA s afgestudeerd in de VS. 1 Beroepsontwikkeling in Nederland Het beroep van PA is in Nederland in 2000 geïntroduceerd naar Amerikaans model. Inmiddels zijn er Auteurs: mw. M. Kwint, physician assistant, dhr. B. Doodeman, physician assistant, mw. dr. J. Belderbos, radiotherapeut, dhr. prof. dr. M. Verheij, radiotherapeut, afdeling Radiotherapie, Nederlands Kanker Instituut/Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis. Correspondentie graag richten aan mw. M. Kwint, physician assistant, afdeling Radiotherapie, Nederlands Kanker Instituut/Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis, Plesmanlaan 121, 1066 CX Amsterdam, tel.: , adres: m.kwint@nki.nl Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Trefwoorden: physician assistant, radiotherapie, taakherschikking Key words: physician assistant, radiotherapy, task recast 183 Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 10 - nr. 5 - augustus 2013

2 5 ongeveer 400 afgestudeerde PA s geregistreerd in het kwaliteitsregister. 2 Momenteel zijn er ongeveer 20 PA s werkzaam op een radiotherapie-afdeling (afgestudeerd en in opleiding). Met het verschijnen van het kabinetsstandpunt De zorg van morgen: flexibiliteit en samenhang houdt het kabinet zich sinds 2003 bezig met taakherschikking in de zorg (advies aan het kabinet in 2003 van de Commissie Implementatie Opleidingscontinuüm en Taakherschikking; hierin werd ingegaan op het beroep van de medisch specialist en de vraag in de toekomst). 3 Ook het huidige kabinet gebruikt taakherschikking om de zorg doelmatiger te organiseren. Taakherschikking is ooit ontstaan vanwege capaciteitstekorten. Er is sprake van een stijgende zorgvraag die steeds complexer wordt, onder andere door de vergrijzing. Voor de radiotherapie gelden beide factoren in het bijzonder: toename van kankerincidentie en toename van de utilisatiefactor van radiotherapie bij de behandeling van kanker. Naast deze toenemende zorgvraag neemt ook de vraag naar kwaliteit in de zorg toe. Dit leidt tot een taakverzwaring van de medisch specialist, bijvoorbeeld door de grotere registratielast, de toenemende behoefte aan multidisciplinair overleg, poliklinische werkzaamheden op locatie in de regio en de vraag naar superspecialisatie. Mede door de huidige economische crisis moet er, ondanks de stijgende zorgvraag, steeds meer worden bezuinigd op de zorgkosten. Dit betekent dat het huidige zorgaanbod efficiënter moet worden georganiseerd en ingezet. De opleiding tot medisch specialist duurt lang en is kostbaar. De opleiding tot PA is korter en daarom zijn PA s sneller inzetbaar. De rol van de PA bij het doelmatiger inzetten van zorg kan bijvoorbeeld bestaan uit het overnemen van geprotocolleerde basistaken van een specialist, waarbij er voor de specialist meer tijd overblijft om zich op meer complexe taken te concentreren. 3 Daarnaast biedt de opleiding tot PA een interessant loopbaanperspectief voor paramedici en verpleegkundigen. Opleidingseisen De opleiding tot PA is een 2,5-jarige medische opleiding op hbo-masterniveau. De toelatingseisen zijn een afgeronde hbo-opleiding binnen de gezondheidszorg en minimaal 2 jaar relevante werkervaring. De PA wordt in de volle breedte van de geneeskunde opgeleid, met daarin onder andere een belangrijke plaats voor farmacotherapie. Ook worden klinische stages doorlopen, vergelijkbaar met co-schappen, in onder andere chirurgie en interne geneeskunde. Gelijktijdig vindt specialisatie plaats op de werkvloer voor het medisch specialisme waarbinnen de PA werkzaam is. Voor deze specialisatie op de werkvloer is de PA gekoppeld aan 1 of 2 leermeesters. De PA wordt opgeleid als een medisch professional die volledig in het medisch domein werkzaam is. Hierin werkt de PA in een afgebakend deelgebied van de geneeskunde en voert daar geprotocolleerde taken uit onder supervisie van een medisch specialist. In Tabel 1, pagina 185, staan de competenties van de PA beschreven in vergelijking met de competenties van een medisch specialist. 4,5 De PA is zelfstandig bevoegd tot het uitvoeren van voorbehouden handelingen. Met betrekking tot de radiotherapie kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het implanteren van goudmarkers ten behoeve van positieverificatie bij een bestralingsbehandeling van een prostaatcarcinoom en het voorschijven van Uitsluitend op Recept-geneesmiddelen (UR-geneesmiddelen) binnen het specifieke domein van de PA. Wetgeving rondom PA Op 1 januari 2012 is er een wetwijziging in de Wet BIG bekrachtigd met betrekking tot taakherschikking. Tevens is gelijkertijd het Besluit Tijdelijke Zelfstandige Bevoegdheid Physician Assistant in werking getreden. Door het bekrachtigen van dit nieuwe wetsartikel in een Algemene Maatregel van Bestuur is de PA zelfstandig bevoegd tot het uitvoeren van incisies en andere voorbehouden medische handelingen en is er sprake van wettelijke titelbescherming. Deze wetswijziging is vastgelegd in een experimenteerartikel, wetsartikel 36a van de Wet BIG, en geldt voor een periode van 5 jaar. 4,6 Na deze 5 jaar zal worden geëvalueerd wat de meerwaarde is van het beroep van PA voor zowel patiënten, zorginstellingen en verzekeraars. Hierna zal worden gekeken of de PA s structureel in de Wet BIG kunnen worden opgenomen. Gezien het feit dat er voor de duur van het experimenteerartikel geen publiek BIG-register is ingesteld, heeft de Nederlandse Associatie voor Physician Assistants (NAPA) in overleg met de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering van de Geneeskunst (KNMG) en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) een eigen kwaliteitsregister opgericht. Om de kwaliteit te waarborgen gebruikt de NAPA het (na)scholingssysteem dat medisch specia- Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 10 - nr. 5 - augustus

3 OVERZICHTSARTIKELEN Tabel 1. Competenties van een medisch specialist en physician assistant. 4,5 Naast deze competenties gelden nog specifieke competenties voor het specialisme waarin de medisch specialist en de physician assistant werkzaam zijn. Competentie Medisch specialist Physician assistant Medische deskundigheid Vindt snel de vereiste informatie en past deze goed toe Past het diagnostisch, therapeutisch en preventief arsenaal van het vakgebied goed en waar mogelijk evidence-based toe Levert effectieve en ethisch verantwoorde patiëntenzorg Bezit adequate kennis en vaardigheid naar de stand van het vakgebied Is in staat om relevante informatie aangaande diagnostische, therapeutische, prognostische en op het individu gerichte preventieve opties op te zoeken en te integreren in de klinische praktijk Is in staat met betrekking tot veel voorkomende aandoeningen, doeltreffende, ethisch verantwoorde diagnostische, therapeutische, prognostische en op het individu gerichte preventieve vaardigheden toe te passen in de praktijk Toont medische deskundigheid in situaties die niet te maken hebben met directe patiëntenzorg Communicatie Bouwt effectieve behandelrelaties op met patiënten Luistert goed en verkrijgt doelmatig relevante informatie Bespreekt medische informatie goed met patiënten en desgewenst met familie Doet adequaat mondeling en schriftelijk verslag over patiëntencasus Is in staat met patiënten een therapeutische relatie aan te gaan dan wel te onderhouden op basis van wederzijds begrip, empathie en vertrouwen Kan informatie verzamelen over de aandoening van de patiënt, van familie of van relevante derden uit de omgeving van de patiënt en kan de verzamelde informatie integreren Kan relevante informatie bespreken met de patiënt, de familie of andere zorgverleners om zo optimale zorg aan de patiënt te kunnen leveren Is in staat om doeltreffend in woord en geschrift te communiceren met andere zorgverleners over de aan hem toevertrouwde patiëntenzorg Kan de patiënt en de bij de patiënt betrokkenen begeleiden Kan met diverse patiëntengroepen zoals kinderen, ouderen, mannen en vrouwen en patiënten met verschillende culturele achtergronden omgaan Samenwerking Overlegt doelmatig met collegae en andere zorgverleners Draagt bij aan effectieve interdisciplinaire samenwerking en ketenzorg Levert effectief intercollegiaal consult Verwijst adequaat Komt in samenspraak met de patiënt op doeltreffende wijze tot een samenwerking met andere zorgverleners binnen de gezondheidszorgorganisatie Levert een doeltreffende bijdrage aan interdisciplinaire teams op het gebied van patiëntenzorg, onderwijs en onderzoek Kennis en wetenschap Beschouwt medische informatie kritisch Bevordert de verbreding van en ontwikkelt de wetenschappelijke vakkennis Ontwikkelt en onderhoudt een persoonlijk bij- en nascholingsplan Bevordert de deskundigheid van studenten, aios, collegae, patiënten en andere betrokkenen in de gezondheidszorg Past de principes van kritisch denken toe op bronnen van medische informatie en in interactie met anderen Is in staat om toegepast empirisch onderzoek op te zetten en uit te voeren Ontwikkelt, implementeert en documenteert een persoonlijke leerstrategie Betrekt bij concrete beslissingen in de klinische praktijk het beschikbare wetenschappelijke bewijs 185 Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 10 - nr. 5 - augustus 2013

4 5 Tabel 1. Vervolg Competentie Medisch specialist Physician assistant Maatschappelijk handelen Kent en herkent de determinanten van ziekte Bevordert de gezondheid van patiënten en de gemeenschap als geheel Treedt adequaat op bij incidenten in de zorg Handelt volgens de relevante wettelijke bepalingen Herkent risicovolle determinanten van gezondheid op het niveau van het individu, patiëntengroepen en maatschappij Past kennis van determinanten van gezondheid en ziekte toe in de praktijk en werkt mee aan maatregelen die de gezondheid van individuen en groepen bevorderen Reageert adequaat op risicovolle determinanten van gezondheid op het niveau van het individu, patiëntengroepen en de maatschappij Organisatie Organiseert het werk naar een balans in patiëntenzorg en persoonlijke ontwikkeling Werkt effectief en doelmatig binnen een gezondheidszorgorganisatie Besteedt de beschikbare middelen voor patiëntenzorg verantwoord Gebruikt informatietechnologie voor optimale patiëntenzorg, en voor bij- en nascholing Formuleert een visie en doelstelling, ontwikkelt een strategie en onderneemt adequate actie en kan daarbij adequaat taken en verantwoordelijkheden delegeren. Is goed geïnformeerd over het Nederlandse gezondheidszorgsysteem, de invloed hierop van maatschappelijke en politieke ontwikkelingen, en kan deze kennis doeltreffend en efficiënt benutten voor de eigen functie en organisatie Zet middelen effectief in voor gezondheidzorg, onderzoek en onderwijs Kan doeltreffend gebruik maken van informatietechnologie Past de uitgangspunten van kwaliteitszorg, zijnde bewaking, bevordering en waarborging, in de praktijk toe Professionaliteit Levert hoogstaande patiëntenzorg op integere, oprechte en betrokken wijze Vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag Kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daar binnen Oefent de geneeskunde uit naar de gebruikelijke ethische normen van het beroep Levert op een eerlijke en betrokken wijze hooggekwalificeerde zorg met aandacht voor en integriteit van de patiënt Demonstreert adequaat professioneel gedrag in gezondheidszorg, wetenschappelijk onderzoek en onderwijs Reflecteert de sterke en zwakke kanten in het eigen functioneren en geeft daardoor sturing aan het eigen leerproces en neemt verantwoordelijkheid voor eigen groei, met als doel levenslange ontwikkeling als professional Beoefent geneeskunde op een ethisch verantwoordelijke manier, die de medische, juridische en professionele verplichtingen van het lidmaatschap van een zelfregulerende groep respecteert Reflecteert het eigen handelen in de medische praktijk, in relatie tot de eigen gevoelens en cognities Reflecteert de invloed van eigen attitude, normen en waarden op het eigen medisch handelen Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 10 - nr. 5 - augustus

5 OVERZICHTSARTIKELEN Aanwijzingen voor de praktijk 1. De physician assistant (PA) heeft een toegevoegde waarde voor een radiotherapie-afdeling. Er zijn verschillende taken die in het kader van taakherschikking kunnen worden uitgevoerd door een PA onder supervisie van een radiotherapeut. 2. Binnen de afdeling Radiotherapie is goede selectie van zowel de PA als de praktijkopleider essentieel. listen gebruiken en wordt van de PA ook verwacht dat hij/zij 200 accreditatiepunten per 5 jaar behaalt om zich opnieuw in het kwaliteitsregister te mogen inschrijven. Deze registratie is van essentieel belang met het oog op het tuchtrecht. Sinds 1 januari 2012 valt de PA immers onder het medisch tuchtrecht. Zo wordt gewaarborgd dat het handelen van de PA ook tuchtrechtelijk kan worden getoetst op dezelfde wijze als voor de andere zelfstandige beroepsbeoefenaren. Daarnaast is het registreren in het kwaliteitsregister een manier voor apothekers om vast te stellen of de PA bevoegd is om UR-geneesmiddelen voor te schrijven. Radiotherapie De PA s werkzaam op een afdeling Radiotherapie hebben vaak de hbo-opleiding Medische Beeldvorming en Radiotherapeutische Technieken gevolgd. Zij hebben, mede door de werkervaring, al een goede achtergrondkennis van de radiotherapie. Deze vooropleiding van de PA maakt deze professional de ideale kandidaat om taakherschikking binnen de radiotherapie te bewerkstelligen. Daarnaast zorgt de PA voor het verhogen van de kwaliteit van zorg, door continuïteit van kennis en ervaring in het specifieke deelgebied te leveren, naast de arts-assistenten. In het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) werken op de radiotherapie-afdeling momenteel 5 afgestudeerde PA s en zijn er 4 PA s in opleiding, het aantal stafartsen bedraagt 23 en er zijn momenteel 12 artsen in opleiding tot specialist. De huidige PA s werkzaam op de radiotherapie functioneren in verschillende aandachtsgebieden: urologie, mamma, palliatie, KNO, gynaecologie en thoraxoncologie. De geuite angst dat de PA s het werk van de arts-assistenten (deels) zouden overnemen is in de praktijk niet bewaarheid. De arts-assistent heeft een uitgebreidere medische opleiding, terwijl de PA vaak specifiekere kennis van een deelgebied heeft. De PA s draaien mee tijdens het nieuwe patiënten- (NP)-spreekuur, waarbij in het AVL een structuur is ontstaan, waar voorafgaande aan de polikliniekafspraken alle NP s worden voorbesproken en dan worden verdeeld onder de aanwezige arts-assistenten, PA s en specialisten, en waarbij altijd 1 specialist wordt aangewezen voor supervisie van de arts-assistenten en de PA. Ook doet de PA zelfstandig controles tijdens de radiotherapie, waarbij het belangrijk is dat dit controlespreekuur gelijktijdig loopt met dat van de supervisor, zodat supervisie is gegarandeerd en laagdrempelig overleg mogelijk is. Ook een follow-upspreekuur heeft de PA gelijktijdig met een supervisor, zodat snel kan worden overlegd of meegekeken indien gewenst. In de voorbereiding van de radiotherapie zijn de werkzaamheden die een PA kan uitvoeren onder andere het intekenen van doelgebieden. Daarnaast is een PA in staat om radiotherapieplanningen en virtuele simulaties te beoordelen. Bij beeldgestuurde radiotherapie worden scans gemaakt ( cone-beam -CT s) voor positieverificatie tijdens de bestraling. Op deze scans wordt met enige regelmaat een verandering waargenomen waarover de radiotherapeutisch laborant wil overleggen. Door de ervaring van de PA is deze goed in staat om deze cone-beam -scans te beoordelen. In het AVL worden de PA s ook ingezet om de zogeheten Palliatieve Poli te bemensen. Dit is een speciale polikliniek waarop patiënten worden gezien, die zijn verwezen voor een eenmalige bestraling van een pijnlijke ossale metastase, waarbij deze patiënten op 1 dagdeel het hele traject van intake tot radiotherapie doorlopen. Bij elk van deze poliklinieken is altijd een staflid als supervisor ingedeeld. Naast bovenstaande taken kan de PA ook worden ingezet bij het opzetten van zorgpaden en het geven van onderwijs (aan bijvoorbeeld laboranten of oncologieverpleegkundigen). Maar ook in de research zijn taken voor de PA weggelegd. Tijdens de opleiding van de PA wordt veel aandacht besteed aan wetenschap en voor het behalen van de mastertitel van PA, moet de PA ook zelfstandig een wetenschappelijk 187 Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 10 - nr. 5 - augustus 2013

6 5 onderzoek met bijbehorende literatuurstudie uitvoeren. De PA kan ook helpen met de opzet en logistiek en inclusie van patiënten in studies. Conclusie De PA is een nieuwe medische professional die zelfstandig werkt binnen het medische domein onder supervisie van een specialist en bevoegd is ook binnen zijn domein UR-geneesmiddelen voor te schrijven en voorbehouden handelingen uit te voeren. Door de taakherschikking en het experimenteerartikel in de Wet BIG is de PA inmiddels niet meer weg te denken uit de Nederlandse gezondheidszorg. Hierdoor is de PA goed in staat om medisch specialisten te ondersteunen in hun werkzaamheden en een belangrijke bijdrage te leveren aan het behouden van betaalbare en kwalitatief hoogstaande zorg. De verwachting is dan ook dat het aantal PA s in de Nederlandse gezondheidzorg en in de radiotherapie de komende jaren verder zal stijgen. Referenties 1. American Association of Physician Assistants. Te raadplegen via 2. De Nederlandse Associatie voor Physician Assistants. Te raadplegen via 3. Raad van Volksgezondheid en Zorg. De zorg van morgen: flexibiliteit en samenhang. Januari Te raadplegen via 4. Besluit van 21 december 2011, houdende tijdelijke regels inzake de opleiding, deskundigheid en tijdelijke zelfstandige bevoegdheid tot het verrichten van voorbehouden handelingen van de physician assistant (Besluit tijdelijke zelfstandige bevoegdheid physician assistant). Staatsblad 2011; Kaderbesluit 11 mei 2009 Centraal College Medisch Specialismen, met wijziging besluit 12 september Staatcourant 2012; Wijziging wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg onder andere in verband met de opneming van de mogelijkheid tot taakherschikking. Staatsblad 2011; 631. Ontvangen 6 mei 2013, geaccepteerd 5 juni Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 10 - nr. 5 - augustus