Figuur 1: definitie van dyslexie. Bron: Stichting Dyslexie Nederland, Diagnose van Dyslexie, 2004

Transcriptie

1 1. Inleiding Dit dyslexieprotocol heeft als doel meer duidelijkheid te scheppen over wat dyslectische leerlingen kunnen verwachten van het dyslexiebeleid op het Vellesancollege. Er wordt ingegaan op: De definitie en de kenmerken van dyslexie. De screening op dyslexie. De verstrekking en het beheer van de dyslexiepas. Mogelijke compenserende en dispenserende maatregelen. Ondersteuning en zorg. Dyscalculie. Vergroting van de kansen op succes 2. Dyslexie, definitie en kenmerken Dyslexie betekent, letterlijk vertaald uit het Grieks, niet goed kunnen lezen. Bij deze letterlijke vertaling dekt de vlag de lading niet compleet. Dyslectici hebben naast leesproblemen ook vaak spellingsproblemen. Een goede en algemeen geaccepteerde definitie staat hieronder in het kader. Deze definitie wordt op het Vellesan college gehanteerd en is ook in de dyslexieverklaringen terug te vinden. Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen/spellen op woordniveau. Figuur 1: definitie van dyslexie. Bron: Stichting Dyslexie Nederland, Diagnose van Dyslexie, 2004 Dyslectische leerlingen zijn niet dom of lui, hun falen is geen onwil. Deze leerlingen doen juist vaak extra hun best, besteden vele uren aan hun huiswerk en halen dan vaak nog een matig resultaat. Hierdoor kunnen deze leerlingen hun zelfvertrouwen verliezen, ze kunnen gespannen en faalangstig worden of de moed laten zakken en het opgeven. Een tijdige onderkenning van dyslexie is daarom erg belangrijk. Daarnaast zijn compenserende en dispenserende maatregelen van groot belang. Problemen die kenmerkend kunnen zijn voor dyslexie staan in figuur 2 op de volgende bladzij weergegeven. 1

2 Probleem bij: Komt tot uiting bij: Consequentie: Het automatiseren Moderne Vreemde Talen Verbale vaardigheden Concentratie Sociale-emotionele ontwikkeling Directe woordherkenning (technisch lezen) Onthouden van woordbeelden Onthouden van losse gegevens Twee dingen tegelijk doen Informatieverwerving Het horen van klankverschillen Fonetische uitspraak (= een woord uitspreken zoals het klinkt) Het vinden van de juiste woorden Het onder woorden brengen van een verhaal. Spreekt bij voorkeur in korte zinnen. Het zich moeilijk kunnen afsluiten van onbelangrijke zaken of achtergrond geluiden. Lage cijfers ondanks grote Inspanning Slecht tekstbegrip, traag lezen Foutieve spelling jaartallen, topografie, formules, rijtjes, woordjes en begrippen beklijven niet Schrijven en luisteren is moeilijk. Aantekeningen goed overnemen is lastig. Moeite met werkstuk maken/ zelfstandige opdracht Foutieve spelling foutieve uitspraak of verhaspelen van woorden Leerling maakt verbaal zwakke indruk idem Snel afgeleid zijn Frustratie en demotivatie Figuur 2: Kenmerkende problemen bij dyslexie. Bron: Schoots-Wilke, H., i.o.v. Min. OC&W, Dyslexie, een praktische gids voor scholen in het VO,

3 3. Screening. Als een leerling vanaf de basisschool onze school binnenkomt, zijn er drie mogelijke beginsituaties: A. de leerling heeft al een dyslexieverklaring. B. er bestaat een vermoeden van dyslexie. C. er is (nog) geen vermoeden van dyslexie. Situatie A Bij de aanmelding verzamelt de administratie de dyslexieverklaringen. De ouders worden door de zorgcoördinator op de hoogte gebracht van het dyslexiebeleid. Samen met de leerling wordt de dyslexiepas ingevuld. De ondertekende dyslexiepas wordt geplastificeerd en zo spoedig mogelijk daarna uitgereikt. De zorgcoördinator brengt de mentoren op de hoogte welke leerlingen in de klas een dyslexieverklaring hebben. Situatie B en C Voor de leerlingen zonder dyslexieverklaring geldt de volgende procedure: Alle leerlingen in de eerste klas krijgen een dyslexiescreening, bestaande uit een dictee, een leestoets en een overschrijfopdracht. De uitslag van de screening wordt geanalyseerd door de remedial teacher en de dyslexie coaches. Hierbij worden ook de uitslagen van de centrale toets en eventuele aantekeningen van ouders of basisschool betrokken. Leerlingen met een foutenaantal boven de gestelde norm worden voor een aanvullend onderzoek uitgenodigd. De zorgcoördinator stelt de ouders op de hoogte * van dit aanvullende onderzoek en onze bevindingen. Indien blijkt dat er een vermoeden van dyslexie bestaat wordt de leerlingen de gelegenheid geboden op school een dyslexietest te doen, die uitgevoerd wordt door een gecertificeerd extern bureau. Het Vellesan kan een gereduceerde prijs aanbieden als er minstens zes leerlingen tegelijk worden getest. Het kan ook zijn dat er na alle onderzoeken die we als school kunnen doen, twijfel blijft bestaan. In dat geval kunnen de ouders besluiten hun kind te laten testen. Dit kan voor het gereduceerde tarief. De mogelijkheid om via school te laten testen blijft ook in het tweede leerjaar mogelijk. De uitkomst van de dyslexietest wordt besproken met ouders en leerling. Er wordt, indien er dyslexie is geconstateerd, uitleg gegeven over de uitkomsten van de test, de dyslexiepas en het dyslexiebeleid op het Vellesan college. De leerling tekent voor ontvangst van de dyslexiepas. De zorgcoördinator brengt de mentor op de hoogte van de geconstateerde dyslexie. 3

4 4. De dyslexiepas De dyslexiepas is een geplastificeerde kaart op A5 formaat met het logo van de school en een foto van een dyslectische beroemdheid, waarop de compenserende, remediërende en dispenserende maatregelen die voor de betreffende leerling van toepassing zijn, staan aangekruist. De leerling tekent voor ontvangst. De ouders ontvangen hierover schriftelijk bericht. De leerling is verplicht de pas altijd bij zich te hebben en deze op de hoek van de tafel te leggen tijdens so s en proefwerken. De dyslexiepas wordt bij de overgang van onderbouw naar bovenbouw geëvalueerd en zo nodig worden de compenserende en dispenserende maatregelen aangepast. 5. Mogelijke compenserende en dispenserende maatregelen. a) Faciliteiten Leerlingen die beschikken over een officiële dyslexieverklaring (opgesteld door een orthopedagoog of GZ psycholoog) hebben recht op de volgende faciliteiten: leerlingen krijgen extra tijd bij schriftelijke toetsen. overhoringen en proefwerken worden aangeboden in een duidelijke lay-out (regelafstand 1,5) en in een duidelijk lettertype (Arial 12). Vergroting op aanvraag van de leerling indien nodig kunnen leerlingen soms overhoringen en proefwerken mondeling doen om het zelfvertrouwen weer terug te krijgen. De leerling dient deze faciliteit aan te vragen bij de Remedial Teacher. De Remedial Teacher zal in overleg met de vakdocent(en) beoordelen of deze faciliteit geboden kan worden voor de betreffende toets. spellingfouten worden niet meegeteld als het gaat om werk waar geen spelling wordt getoetst, zoals bij de zaakvakken. bij de talen zijn er binnen de vakgroep afspraken over de spellingcorrectie. Ouders kunnen, na overleg met de schoolleiding, digitale leermiddelen voor hun kind aanschaffen. Deze kosten zijn declarabel bij de school. b) Afspraken in de klas: het huiswerk wordt ruim voor het einde van de les op het bord geschreven en mondeling herhaald. bij bordgebruik wordt het geschrevene mondeling herhaald. dyslectische leerlingen worden zo mogelijk vooraan in de klas geplaatst. dyslectische leerlingen krijgen geen onverwachte voorleesbeurt. 4

5 c) Verdere maatregelen: 1. gebruik van een eigen laptop is toegestaan. Afspraken voor het gebruik staan op papier en worden door ouders en leerling ondertekend. 2. gebruik van luisterboeken i.p.v. leesboeken is toegestaan. 3. studieboeken op een daisy CD mogen in de klas m.b.v. een daisy speler worden beluisterd. 4. aantekeningen van de uitleg van een docent mogen gekopieerd worden van medeleerlingen. d) Faciliteiten voor eindexamenkandidaten ten hoogste 30 minuten verlengen van de duur van de toets. de toets kan in grootschrift afgenomen worden. het gebruik van een verklarend woordenboek is toegestaan. aangepaste luistertoetsen (met verlenging van pauzes tussen de vragen). gebruik van gesproken examenteksten (op CD-rom via de computer). gebruik van laptop met spellingcontrole is toegestaan bij schrijfvaardigheid. Het is de verantwoordelijkheid van de leerling om deze faciliteiten tijdig aan te vragen op school. Een leerling kan die faciliteiten aanvragen waarvan hij/zij in de voorgaande jaren gebruik heeft gemaakt. De school meldt bij de inspectie dat deze faciliteiten bij de examens zijn toegekend. e) Ontheffing In principe biedt de school alle leerlingen alle vakken aan die de basisvorming voorschrijft. Alleen als er zeer grondige redenen zijn, kan hier van afgeweken worden, en bestaat er de mogelijkheid om ontheffing te krijgen voor Frans of Duits. De leerling volgt de vreemde taal minimaal een heel schooljaar, wat betekent dat een ontheffing voor Frans in de tweede en voor Duits in de derde klas kan plaatsvinden. De mogelijkheid tot ontheffing geldt voor leerlingen uit zowel het havo/vwo als leerlingen uit de mavo of vmbo kader of basis beroepsgericht. In het vmbo kader- of basisberoepsgericht is in de sector Economie, Duits een verplicht vak. Alleen een leerling met LWOO-indicatie mag Duits inruilen voor maatschappijleer. In de vernieuwde Tweede Fase kunnen er ontheffingen voor de 2 e moderne vreemde taal worden verleend. Leerlingen vwo moeten naast Nederlands en Engels nog één andere moderne vreemde taal in het pakket hebben. Voor leerlingen havo geldt die verplichting niet, behalve als ze kiezen voor het profiel C&M. Daar is een tweede moderne vreemde taal wel verplicht. 5

6 Het is niet vanzelfsprekend dat een leerling met dyslexie ontheffing krijgt voor een vreemde taal. Een leerling die deze ontheffing wil aanvragen moet tenminste aan de volgende criteria voldoen: 1. de leerling is in het bezit van een geldige dyslexieverklaring. 2. de leerling beschikt over voldoende capaciteit om de onderwijssoort waarin hij/zij zit met succes af te leggen. Deze capaciteit wordt gestaafd door onderzoek. (NIO) 3. de leerling toont voldoende inzet en motivatie voor de vreemde taal 4. de leerling heeft zijn/haar probleem met de taal kenbaar gemaakt aan de verschillende docenten, om advies gevraagd en ernaar gehandeld. 5. de leerling is in staat redelijk zelfstandig te werken zodat de vrijgekomen uren een zinvolle invulling kunnen krijgen. 6. het is voor de betreffende leerling zinvol om een extra programma te volgen in een of meerdere andere vakken. Voor leerlingen in de bovenbouw vwo gelden, conform het examenbesluit, de volgende aanvullende criteria: 1. de leerling heeft een stoornis die specifiek betrekking heeft op taal of een zintuiglijke stoornis die effect heeft op taal. 2. de leerling volgt onderwijs in het profiel N&T of N&G en het onderwijs in de taal verhindert naar verwachting een succesvolle afronding van de opleiding. Procedure aanvraag ontheffing 1. De schriftelijke aanvraag dient bij de directie te worden gedaan door de ouders/verzorgers van de leerling. Hierin dient men duidelijk aan te geven waarom men meent dat de betreffende leerling ontheffing dient te krijgen. Dit verzoek kan worden ondersteund door een rapport van een deskundige. 2. De aanvraag wordt voor advies voorgelegd aan: - de docenten die lesgeven aan de leerling - de zorgcoördinator - de Remedial teacher 3. Op basis van de adviezen neemt de rector samen met de afdelingsleider een besluit op de aanvraag voor ontheffing. 4. De ouders/verzorgers ontvangen een schriftelijke bevestiging van het genomen besluit. 6

7 Invulling van de ontheffingsuren Tijdens de lesuren waarvoor de leerling ontheffing heeft volgt hij/zij een vervangend onderwijsprogramma gevolgd. De Remedial Teacher zal dit in overleg met de leerling opstellen. Op regelmatige basis wordt de voortgang geëvalueerd door de Remedial Teacher. 6. Ondersteuning / zorg bij dyslexie Leerling De leerling die in het bezit is van een geldige dyslexieverklaring krijgt zo nodig extra begeleiding. De begeleiding is toegespitst op het aanleren van leerstrategieën en studievaardigheden. Dit heeft tot doel de leerling gereedschap in handen te geven om beter of anders met zijn dyslexie om te gaan. Dit gebeurt in twee cursussen van ieder negen weken aan het begin van het eerste en het tweede leerjaar. Daarnaast kunnen leerlingen individuele of kleine groepslessen krijgen van de remedial teacher. Dit vergt van de leerling een actieve rol. De frequentie van de begeleiding varieert per leerling en wordt zoveel mogelijk afgestemd op de problemen die de leerling in de dagelijkse (school)situatie ondervindt. Van de dyslectische leerling wordt verwacht dat hij/zij zich ervan bewust is dat hij/zij zich meer moet inzetten om hetzelfde resultaat te halen als niet dyslectici en dat hij/zij hiertoe bereid is. de aangereikte handvatten daadwerkelijk gebruikt. een balans vindt in het maken van huiswerk, zodat alle vakken aan de beurt komen. zich houdt aan de gemaakte afspraken. Docenten De docenten worden ondersteund door de RT er, de zorgcoördinator en de dyslexiecoaches. De bekendheid met de problematiek zal worden vergroot tijdens studiedagen. Eventuele nieuwe ontwikkelingen worden besproken in het overleg tussen RT er en vakgroepen. Ouders Voor de ouders hebben we een informatieavond over dyslexie op de middelbare school en een informatieavond over de faciliteiten voor dyslectische leerlingen bij het examen. Daarnaast is er de mogelijkheid om plaats te nemen in de klankbordgroep voor dyslectische leerlingen en ouders van dyslectische leerlingen. Deze groep heeft zich de volgende doelen gesteld: Een klankbordfunctie om de stem van dyslectische leerlingen en hun ouders te laten horen en om ervaringen uit te wisselen. Een werkgroepfunctie om schoolbreed de kennis over dyslexie en over het omgaan ermee te verbeteren voor leerlingen, ouders en docenten. Van ouders van dyslectische leerlingen wordt verwacht dat ze: 7

8 zich bewust zijn van de extra inspanning die hun dyslectische kind zich zal moeten getroosten. het kind stimuleren en helpen om ondanks dyslexie op zijn/haar niveau te presteren. hun uiterste best doen om de hulpmiddelen waarvan school aangeeft dat ze noodzakelijk zijn, aan te schaffen. het beleid van de school ondersteunen. de school tijdig op de hoogte brengen wanneer hun kind geen aansluiting vindt op het niveau waarop hij/zij presteert. 7. Dyscalculie Dyscalculie is nog niet zo bekend als dyslexie. Sinds 1990 heeft het echter meer aandacht gekregen. Er is nog geen landelijke eenduidigheid omtrent dyscalculie. Dit geeft gelijk de betrekkelijkheid aan van zowel de diagnostiek van dyscalculie als van de afgifte van een dyscalculieverklaring. Toch menen wij op het Vellesan college dat leerlingen met een geldige dyscalculieverklaring aanspraak moeten kunnen maken op bepaalde faciliteiten. Dit om onzekerheid, faalangst, demotivatie etc. aangaande wiskunde, economie en natuurkunde te voorkomen. Dyscalculie komt uit het Grieks en betekent letterlijk niet op de goede manier kunnen berekenen. De definitie van dyscalculie zoals die in de literatuur en in een dyscalulieverklaring gebruikt wordt, staat in het onderstaande kader vermeld. Dyscalculie = een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het aanleren en vlot en/of accuraat kunnen toepassen van reken-/wiskundige kennis met didactische resistentie. Bron: Luit (2005) Kenmerken van dyscalculie De leerling: gebruikt de basale rekenmanieren, bijvoorbeeld: de leerling telt heel lang door op de vingers. draait gemakkelijk getallen om. Gehoorde getallen (bijv. 24) worden op papier omgedraaid (42). kent de waarde van getallen niet. Honderdtallen en tientallen zijn voor de leerlingen gelijk. Bij optellen en aftrekken zet de leerling deze niet goed onder elkaar. Dit heeft ook te maken met ruimtelijke oriëntatie. heeft daardoor ook moeite met schatten. is bij het nemen van tussenstappen al snel de draad kwijt. heeft moeite met het hanteren van een volgorde (bijv. meneer Van Dalen Wacht Op Antwoord of bij klokkijken de grote en kleine wijzer). heeft moeite met het interpreteren van codes en patronen. Bijvoorbeeld het muzieknoten schrift, maar ook x / : / + /- / natuurkundige codes. heeft moeite met ruimtelijke oriëntatie (bijv. teamsporten op een groot veld en onderscheid tussen links en rechts en moeite met het plaatsten van getallen in de juiste kolom) 8

9 heeft moeite met het lezen en/of interpreteren van grafieken. Hoe signaleren wij dyscalculie? Van de basisscholen ontvangen wij informatie aangaande de rekenprestaties van de leerling. Op basis van deze gegevens krijgen wij rekenzwakke leerlingen in beeld. Echter, op het Vellesan college wordt geen dyscalculiescreening afgenomen, omdat er landelijk (nog) geen eenduidigheid bestaat ten aanzien van de diagnostiek van dyscalculie en van de afgifte van een dyscalculie-verklaring. Wel accepteren wij een reeds afgegeven dyscalculieverklaring. Daarnaast heeft het Vellesan college begeleidingsuren rekenen, waarbij zowel de leerlingen met dyscalculie als de rekenzwakke leerlingen extra ondersteuning en uitleg krijgen. Dyscalculiepas Leerlingen die met een geldige dyscalculieverklaring bij ons op school binnenkomen krijgen een dyscalculiepas. Op deze pas staan de faciliteiten waarvan de leerling gebruik kan maken en de verantwoordelijkheden die de leerling zelf heeft (zie onder het kopje mogelijke faciliteiten ). De pas voorkomt dat leerlingen continu uitleg moeten geven omtrent hun dyscalculie. De pas is gedurende de hele schoolloopbaan geldig, met uitzondering van het voorlaatste en laatste jaar i.v.m. voorschriften van het ministerie van onderwijs betreffende faciliteiten. Faciliteiten Leerlingen die beschikken over een officiële dyscalculieverklaring (opgesteld door een orthopedagoog) hebben recht op de volgende faciliteiten: leerlingen krijgen extra tijd bij schriftelijke toetsen. overhoringen en proefwerken worden aangeboden in een duidelijke lay-out (regelafstand 1,5) en in een duidelijk lettertype (Arial 12). Vergroting op aanvraag van de leerling indien nodig kunnen leerlingen soms overhoringen en proefwerken mondeling doen om het zelfvertrouwen weer terug te krijgen. De leerling dient deze faciliteit aan te vragen bij de Remedial Teacher. De Remedial Teacher zal in overleg met de vakdocent(en) beoordelen of deze faciliteit geboden kan worden voor de betreffende toets. rekenstrategieën worden eenduidig en consequent toegepast in de verschillende lessen/ vakken. het gebruik van een rekenmachine is toegestaan. toetsen worden ruim op tijd aangekondigd. de docent controleert of eventuele extra instructie ook steeds begrepen wordt. Faciliteiten voor eindexamenkandidaten Op het Centraal Schriftelijk Eindexamen voor dyscalculische leerlingen worden geen faciliteiten geboden worden, omdat het ministerie van onderwijs de dyscalculieverklaring (nog) niet erkend. In het voorlaatste en het laatste eindexamenjaar kan dan ook geen aanspraak gemaakt worden op de dyscalculiepas. 9

10 8. vergroting van de kansen op succes. Succes Een leerling met dyslexie of dyscalculie heeft succes als hij/zij op het niveau kan blijven waar hij/ zij thuishoort. Dit heeft kans van slagen als alle partijen zich aan hun rol houden. De rol van de leerling De leerling is zich bewust dat hij/zij vanwege zijn/ haar handicap zich meer moet inzetten om hetzelfde resultaat te kunnen halen als leerlingen die niet dyslectisch zijn. De leerling is bereid om de handvatten, die aangereikt worden om met dyslexie om te gaan, te gebruiken. Hij/zij zoekt een balans in het maken van huiswerk, zodat andere vakken dan de vreemde talen niet in gevaar komen. Hij/zij houdt zich aan de gemaakte afspraken aangaande verleende faciliteiten. De rol van de docent De docent is op de hoogte van het beleid van de school en houdt zich aan de afspraken die de school heeft gemaakt. Hij/zij is op de hoogte van de problematiek en neemt elk jaar kennis van de nieuwe ontwikkelingen. De docent zorgt voor toetsen met een duidelijke lay-out in een goed lettertype (arial 12). Hij/zij neemt de leerling serieus en staat open voor problemen waar de leerling tegen aanloopt. De rol van de ouders Ouders stimuleren hun zoon/dochter om ondanks zijn/haar dyslexie of dyscalculie op het juiste niveau te presteren. Zij ondersteunen de school in het vastgestelde beleid en brengen de school tijdig op de hoogte wanneer hun zoon/dochter geen aansluiting meer vindt op het niveau waarop hij/zij presteert. Er bestaat de mogelijkheid om deel te nemen aan de klankbordgroep leerlingen met dyslexie en ouders van leerlingen met dyslexie. 10