Effectiviteit van Mindfulness-based cognitive therapy bij depressie

Transcriptie

1 Effectiviteit van Mindfulness-based cognitive therapy bij depressie Mindfulness: Bevrijding van chronische depressie Universiteit van Amsterdam Afdeling Psychologie Bachelorthese Auteur: Eline Landgraaf Studentnummer: Begeleider: Thomas Ehring

2 Korte samenvatting Depressie is een van de meest voorkomende psychische stoornissen. Deze stoornis is vaak recidiverend. Mindfulness-based Cognitive Therapy (MBCT) is ontwikkeld om het risico op terugval te reduceren. In deze these wordt onderzocht hoe effectief MBCT is om depressieve patiënten mee te behandelen. MBCT blijkt effectief in het reduceren van risico op terugval bij patiënten die drie of meer depressieve episodes hebben doorgemaakt. Daarnaast is MBCT werkzaam om symptomen van de actieve depressie te reduceren, de effectiviteit is echter nog niet bewezen. Verder kan MBCT comorbide depressieve symptomen reduceren bij behandeling van angststoornissen, ook hier moet nader onderzoek gedaan worden. Kortom MBCT is een relatief nieuwe, maar zeer bruikbare methode om depressieve patiënten mee te behandelen. 2

3 Inhoudsopgave Inleiding 4 Depressie, mindfulness en Mindfulness-bases cognitive therapy (MBCT) 5 Effectiviteit van MBCT als terugval preventie bij depressie 7 Effectiviteit van MBCT bij actieve depressie 12 Effectiviteit van MBCT op comorbide depressieve symptomen bij behandeling 17 van angststoornissen Discussie 20 Literatuur 22 Bijlage 1 27 Bijlage 2 28 Bijlage

4 Inleiding Depressie is een van de meest voorkomende psychische stoornissen. Ongeveer 12% van Europeanen hebben eens in hun leven een depressieve stoornis volgens de criteria van het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th ed., text rev.; American Psychiatric Association, 2000) gehad (ESEMeD/ MHEDEA 2000 Investigators, 2004). Vaak is een depressieve stoornis recidiveren en wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van twee of meer depressieve episodes (DSM-IV-TR, 2000). Uit onderzoek is gebleken dat het aantal depressieve episodes leidt tot een verhoogde kwetsbaarheid voor een volgende depressie (Segal, Williams, & Teasdale, 2002). De kwetsbaarheid voor depressies neemt na elke volgende depressie steeds meer toe. Na één depressie is er 50% kans op een tweede en vervolgens 70 % op een derde. Na de derde is kans 90 % op een vierde depressie (Hammen & Watkins, 2008). Omdat depressie een recidiverende stoornis is, is onderzoek naar behandelmethodes die het risico op terugval kunnen reduceren van groot belang. De best bewezen effectieve strategieën om terugval in depressie te voorkomen zijn farmacotherapie en gedragstherapie, Cognitive Behavioral Therapie (CBT) (Crane, 2009). Beide worden beschouwd als effectieve methodes om het risico op terugval te reduceren. Bij farmacotherapie blijkt 60% van de patiënten terug te vallen in een depressieve episode. Na behandeling met CBT blijkt nog maar 30% terug te vallen (Gloaguen, Cottraux, Cucherat, Blackburn, 1998). Echter heeft farmacotherapie het nadeel dat het werkende effect pas optreedt als de patiënten deze een lange tijd gebruiken. Veel patiënten geven de voorkeur aan psychotherapeutische opties boven farmacologische (Judd et al., 1998). Maar CBT is een één op één therapie die wordt gegeven door dure en ervaren therapeuten (Crane, 2009). Volgens Segal, Williams en Teasdale was er behoefte aan een nieuwe kosten- effectieve benadering ter preventie van terugval in depressie. Mindfulness-based Cognitive Therapie (MBCT) is een relatief nieuwe vorm van therapie die is ontwikkeld door Segal, Williams en Teasdale (2002). Ook dit is een behandelmethode om terugval in een depressieve stoornis te voorkomen. In deze behandeling worden voor het eerst Oosterse meditatieve praktijken en perspectieven ( mindfulness meditatie ) gecombineerd met Westerse psychologische wetenschap en praktijken (cognitive therapy) (Segal, Williams, Teasdale, 2002). Stapsgewijs wordt 4

5 patiënten geleerd om met negatieve automatische gedachten, stemmingen en obstakels in de toekomst om te gaan (Segal, Williams en Teasdale, 2002). De centrale vraagstelling van deze these is hoe effectief MBCT is bij depressie. Om deze vraagstelling te beantwoorden worden eerst relevante definities bepaald. Vervolgens wordt bekeken hoe effectief MBCT is ter preventie van terugval in een depressie. Daarna wordt onderzocht hoe effectief MBCT is bij actieve depressie. Verder aandacht besteed aan de effectiviteit van MBCT op comorbide depressieve klachten bij behandeling van angststoornissen. In de discussie zullen de beperkingen van de studies en de aanbevelingen voor toekomstig onderzoek aan bod komen. 1. Depressie, Mindfulness en MBCT 1.1 Definitie depressie Een depressieve stoornis komt tot uiting door affectieve, cognitieve, gedragsmatige en fysieke symptomen (Hammen & Watkins, 2008). De symptomen van een depressieve stoornis zijn: gedeprimeerde stemming gedurende het grootste deel van de dag; duidelijke daling van belangstelling in aangename activiteiten; veranderende eetlust en duidelijke gewichtstoename of gewichtsverlies; verstoord slaappatroon of slapeloosheid of meer slapen dan normaal; veranderingen in activiteitenniveaus, rusteloosheid of zich beduidend langzamer bewegen dan normaal; vrijwel alle dagen vermoeidheid of energieverlies; gevoel van schuld, hulpeloosheid, bezorgdheid en/of vrees, verminderde capaciteit om zich te concentreren of besluiten te nemen, het denken over dood of zelfmoord (DSM-IV-TR, 2000). Een depressieve stoornis kan eenmalig zijn (DSM-IV-TR, 2000). De depressie wordt dan gekenmerkt door de aanwezigheid van een eenmalige depressieve episode. Vaak is een depressieve stoornis echter recidiveren en wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van twee of meer depressieve episodes 1. Ten tweede mag de depressieve episode niet eerder toe te schrijven zijn aan een schizoaffectieve stoornis, schizofrenie, 1 Hierbij is het belangrijk om op te merken dat er een interval moet zijn van ten minste twee aaneengesloten maanden waarin niet aan de criteria van een depressieve episode' is voldaan, om als afzonderlijke episodes gezien te worden. 5

6 schizofreniforme stoornis, waanstoornis of psychotische stoornis NAO. Ten derde mag er nooit een manische episode, een gemengde episode of een hypomane episode geweest zijn (DSM-IV-TR, 2000). Onder depressie wordt hier zowel actieve depressie verstaan als depressie in remissie. Actieve depressie houdt in dat patiënten op dat moment de diagnose van een depressieve stoornis hebben volgens de DSM-IV-TR (2000) of dat er depressieve restsymptomen aanwezig zijn volgens een volledige depressieve episode. Deze patiënten vertonen over de afgelopen twee weken ten minste vijf van de negen depressieve symptomen. Depressie in remissie houdt in dat patiënten niet meer voldoen aan vijf van de negen depressieve symptomen volgens de DSM-IV-TR (2000) maar nog last hebben van een aantal depressieve symptomen. Depressie kan op verschillende manieren gemeten worden. De Beck Depression Inventory (BDI) en Beck Depression Inventory-Second Edition (BDI-II) zijn zelfrapportage vragenlijsten die hiervoor worden gebruikt. Daarnaast wordt de Hammilton Rating Scale (HRS) door clinici afgenomen om depressie te meten. 1.2 Defintie Mindfulness Mindfulness is een relatief nieuw begrip in de Westerse wereld en binnen de wetenschap. Sommige wetenschappers bieden weerstand tegen deze zweverige therapievorm. Mindfulness is een aspect van een aantal klassieke spirituele tradities. Uit de Boeddistische traditie is het een wezenlijk deel van de weg om de herkomst en beëindiging van het lijden te begrijpen. Het is de bedoeling om jezelf te bevrijden uit patroon van lijden dat bestaat naast de moeilijkheden en pijn die iemand ervaart. Mindfulness is het bewustzijn dat nodig is om expres, op het huidige moment en nietbeoordelend aandacht te besteden aan een ervaring (Crane, 2009). 1.3 Defintitie Mindfulness based cognitive therapy MBCT is een behandelvorm die mindfulness meditatie en interventies van cognitieve therapie met elkaar combineert (Williams, Teasdale, Segal, Kabat- Zinn, 2007). MBCT is grotendeels gebaseerd op Mindfulness-based stress reduction (MBSR), die werd ontwikkeld door Kabat-Zinn (1979) om chronische pijn- en stress gerelateerde 6

7 stoornissen te behandelen en is vervolgens uitgebreid met interventie componenten uit de CBT (Beck, Rush, Shaw, & Emery, 1979). MBCT was ontwikkeld door Segal, Williams, en Teasdale als een 8 weken durende groepsinterventie om terugval aantallen te reduceren bij mensen die hersteld waren van hun depressie. MBCT wordt ook wel aandachtgerichte cognitieve therapie genoemd. Het doel van deze therapievorm is het meer richten van aandacht op het hier en nu (Segal, Williams, & Teasdale, 2002). Er zijn vier brede leerintenties in MBCT te onderscheiden. Ten eerste uit het ruminatieve denkpatroon stappen. Ten tweede bewust zijn van potentiële terugval gerelateerde gedachten (aandacht) en lichamelijke processen en deze herkennen. Ten derde nieuwe manieren bereiken om depressie gerelateerde en andere ervaringsaspecten te relateren. En ten slotte het richten naar en omarmen van zowel moeilijke als andere ervaringsaspecten (Crane, 2009). 2. Effectiviteit van Mindfulness-based cognitive therapy in preventie van terugval in een depressie MBCT is ontwikkeld door Segal, Williams en Teasdale (2002) om de kans op terugval in een depressie te reduceren. In deze paragraaf wordt aan de hand van vijf studies de effectiviteit van MBCT in preventie van terugval in een depressie beschreven. Om te kunnen stellen dat MBCT een effectieve behandelmethode is om terugval in een depressie te voorkomen, is er evidentie nodig van drie gerandomiseerde gecontroleerde studies ( randomised clinical trials, RCT s) (Kazdin, 2003). Eerst worden drie RCT s behandeld waarbij de behandelconditie, MBCT, wordt vergeleken met behandeling als gewoonlijk ( treatment as usual, TAU) of antidepressiva en waarbij de patiënten at random worden toegewezen. Vervolgens wordt een gecontroleerde studie ( Controlled Clinical Trial, CCT) beschreven. Ten slotte wordt een ongecontroleerde studie behandeld die de toename van mindfulness benaderd. 2.1 MBCT ter preventie van terugval in recidiverende depressie Teasdale et al. (2000) waren de eersten die mindfulness based klinische interventies systematisch onderzochten middels een RCT. Deze studie wilde onderzoeken 7

8 of MBCT, wanneer dit werd aangeboden in aanvulling op TAU, het aantal terugvallen in een depressie kon reduceren. In deze studie werden 145 patiënten onderzocht die twee of meer depressieve episodes hadden ervaren. Hierbij werd de MBCT- conditie vergeleken met een controleconditie, behandeling zoals gewoonlijk (TAU; gewoonlijk is dit antidepressiva). Hierdoor zijn bedreigingen voor de interne validiteit direct gecontroleerd (Kazdin, 2003). Beide behandelingen duurden acht weken en er was een follow up periode van 1 jaar. Patiënten die in de controle conditie zaten kregen na een jaar follow up alsnog de kans om MBCT te volgen. De patiënten werden at random toegewezen aan de MBCT plus TAU of TAU conditie. MBCT werd in deze studie, net als in de andere studies in deze paragraaf, uitgevoerd zoals wordt beschreven in de MBCT handleiding (Segal, Williams, Teasdale, 2002). Er werd een voormeting en een nameting gedaan. Uit deze studie bleek dat MBCT het risico op terugval bij patiënten met drie of meer vorige depressieve episodes significant reduceerde naar 37%, vergeleken met 66% bij de controleconditie (Teasdale et al. 2000). 2 Voor patiënten met maar twee voorgaande episodes voorspelde MBCT geen significant gereduceerd terugval risico. 2.2 Replicatie studie voor MBCT als terugval preventie Nader onderzoek werd gedaan om na te gaan of deze resultaten konden worden gerepliceerd (Ma & Teasdale, 2004). De onderzoeker wilden met deze studie achterhalen of de positieve resultaten die werden gevonden bij Teasdale et al. (2000) voor patiënten met drie of meer vorige depressieve episodes en de gevonden resultaten voor patiënten met twee of minder depressieve episodes konden worden gerepliceerd. Daarnaast onderzochten zij of MBCT effectiever is bij patiënten bij wie de depressie is ontstaan door autonome interne processen dan bij patiënten die terugvallen door een stressvolle levensgebeurtenis. In deze studie werden 75 patiënten willekeurig toegewezen aan MBCT plus TAU of een controle conditie, TAU. Er werd een voormeting en een nameting gedaan. In deze replicatie studie werden vergelijkbare resultaten gevonden met de studie van Teasdale et al. (2000), 36% van de patiënten in de MBCT plus TAU conditie viel terug tegenover 78% terugval in de TAU conditie bij patiënten met drie of meer vorige 2 Zie bijlage 1 voor een geïntegreerd overzicht van de vijf besproken studies. 8

9 depressieve epiodes. De beschermende effecten van MBCT kwamen ook duidelijk naar voren bij patiënten die vier of meer voorgaande depressieve episodes hadden doorgemaakt. Slechts 38% van de MBCT plus TAU conditie viel terug tegenover 100% van de TAU conditie. Wederom werd voor patiënten met twee of meer voorgaande depressieve episodes geen significant verschil gevonden. De studie van Ma en Teasdale (2004) repliceerde inderdaad de resultaten die werden gevonden in de studie van Teasdale et al. (2000). Dit is dus een erg sterk bewijs aangezien de resultaten van Teasdale et al (2000) nu niet meer aan een kans kunnen worden toegeschreven. Daarnaast kan hierdoor worden geconcludeerd dat de resultaten van Teasdale et al. (2000) inderdaad door MBCT komt en niet door andere factoren die de studie mogelijk hadden kunnen beïnvloeden (Kazdin, 2003). Volgens Ma en Teasdale (2004) is nader onderzoek nodig om te achterhalen wat de potentiële redenen zijn voor het differentiële effect tussen mensen met twee vroegere depressieve episodes en mensen met drie of meer. De bevindingen hierover tot nu toe impliceren dat deze twee groepen patiënten afkomstig zijn uit andere populaties en dat hun depressie een verschillende oorzaak zou hebben (Ma, & Teasdale, 2004). De groep met twee vorige episodes had overwegend een normale jeugd gehad en hun depressie kwam voort uit belangrijke levensgebeurtenissen. Dit terwijl de groep patiënten met drie of meer episodes juist wel moeilijkheden in de jeugd had ervaren. Bij deze groep trad de deppressie al voeg in het leven op. Dit zou erop kunnen wijzen erop dat het aantal voorgaande episodes op zichzelf niet voor een verschil zorgen tussen mensen die wel of niet zijn gebaat bij MBCT (Crane, 2009). Nader onderzoek zal dit wellicht gedetailleerder kunnen verklaren. 2.3 MBCT vergeleken met antidepressiva ter preventie van terugval in depressie In de bovenstaande studies worden echter MBCT plus TAU slechts vergeleken met TAU. Tot zover is er dus geen overtuigend bewijs dat impliceert dat de specifieke effecten van MBCT enige verbetering precipiteren (Coelho, Canter, & Ernst, 2007). Daarnaast werd in de studie van Teasdale et al. (2000) benadrukt dat er nader onderzoek nodig was om na te gaan hoe effectief MBCT is vergeleken met andere nonfarmacologische behandelingen, vergelijkbaar groep contact of zelfs aandacht. Dit is tot 9

10 op heden echter nog niet onderzocht. Wel is er een recente studie gedaan naar MBCT vergeleken met antidepressiva. Soortgelijk onderzoek was nog niet eerder uitgevoerd. Als MBCT effectief blijkt vergeleken met antidepressiva is dat van groot belang aangezien antidepressiva nadelige bijwerkingen heeft die MBCT niet heeft en patiënte moeten antidepressiva een lange tijd gebruiken voor het werkende effect voort duurt. In deze recente studie (Kuyken et al., 2008), die hier wordt beschreven, werden 123 patiënten at random toegewezen aan de MBCT conditie of de controle conditie (doorgaan met antidepressiva behandeling). In de MBCT conditie zaten 61 patiënten die naast de MBCT begeleiding kregen om hun antidepressiva langzaam af te bouwen. In de controle conditie zaten 62 patiënten die door bleven gaan met hun antidepressiva behandeling. Er werd een voormeting, nameting en een follow up na 15 maanden gedaan. MBCT reduceerde risico op terugval in depressie significant beter dan antidepressiva (Kuyken et al., 2008). Van de patiënten die MBCT kregen viel 47% terug tegenover 60% van de antidepressiva behandeling in de 15 maanden follow up. MBCT was effectiever dan antidepressiva in het reduceren van depressieve symptomen. 2.4 MBCT bij depressieve restsymptomen Daarnaast bleek uit een studie (Kingston, Dooley, Bates, Lowlor, & Malone, 2007), die nu beschreven zal worden, dat MBCT effectief was in het reduceren van depressieve rest symptomen. In een kleine CCT waar de MBCT conditie werd vergeleken met de controle conditie (TAU) voor de behandeling van depressieve rest symptomen werden 19 psychiatrische patiënten onderzocht een terugkerende depressie. Ze werden niet random toegewezen aan de verschillende condities. In de MBCT conditie zaten acht patiënten en in de TAU conditie zaten 11 patiënten. Er werd een voormeting, nameting en een follow up na 1 maand gedaan. De patiënten in de TAU kregen na de follow up periode alsnog MBCT. Uit deze studie bleek dat bij patiënten die MBCT kregen de depressieve restsymptomen significant reduceerden vergeleken met patiënten in de TAU conditie (Kingston, Dooley, Bates, Lowlor, & Malone, 2007). In de follow-up periode van één maand namen de symptomen nog verder af. Aangezien overgebleven symptomen een 10

11 risicofactor vormen voor het terugvallen in een depressie, zal MBCT wellicht op deze manier terugval kunnen reduceren. 2.5 MBCT verhoogt Mindfulness en dit voorspelt gereduceerde terugval in depressie Ten slotte wordt hier gekeken naar een ongecontroleerde studie waarbij de onderzoekers wilden achterhalen of mindfulness toeneemt na MBCT en of het niveau van mindfulness na MBCT terugval kon voorspellen (Michalak, Heidenreich, Meibert & Schulte, 2008). Er werden 24 patiënten in remissie fase onderzocht op voormeting, nameting en na 12 maanden follow up. Uit deze studie bleek dat slechts negen van de 24 patiënten, of terwijl 37.5%, terugvielen in een depressieve episode na behandeling met MBCT. Het niveau van mindfulness, gemeten met Mindful Attention and Awareness Scores (MAAS), was significant toegenomen na behandeling met MBCT vergeleken met de voormeting. Daarnaast bleek dat het niveau van Mindfulness direct na de MBCT het risico op terugval in een depressie voorspelde in de 12 maanden follow up. Maar het aantal voorgaande depressieve episodes en resterende depressieve symptomen voorspelde niet het risico op terugval. Mindfulness blijkt een belangrijke factor te zijn voor terugval preventie van depressie. 2.6 Subconlusie Kortom, uit drie RCT s bleek dat MBCT een effectieve behandelmethode is voor terugvalpreventie bij depressie voor patiënten die drie of meer depressieve episodes hebben gehad. Voor patiënten met twee of minder voorgaande episodes is de effectiviteit van MBCT niet bewezen. Daarnaast bleek dat MBCT effectiever was dan antidepressiva in het reduceren van het risico op terugval in depressie. Verder bleek MBCT effectief om depressieve restsymptomen te behandelen. De besproken studies hebben een aantal sterke punten. Ten eerste werden in drie studies (Kuyken et al., 2008; Ma, & Teasdale, 2004; Teasdale et al, 2000) de onderzochte patiënten at random aan de condities toegewezen waardoor de condities representatief zijn voor mensen die aan een depressie lijden. Ten tweede was een sterk punt van de 11

12 studie van Teasdale et al. (2000) dat er veel patiënten werden onderzocht, waardoor de effect grootte van deze studie middelgroot was (Cohen, 1988; Kazdin, 2003). De onderzoeken hebben echter ook een aantal beperkingen. Ten eerste hebben de meeste studies (Kuyken et al., 2008; Ma, & Teasdale, 2004; Mickalak et al., 2008; Teasdale et al, 2000) een follow up periode van ongeveer één jaar en één studie (Kingston et al., 2007) heeft zelfs maar een follow up periode van één maand. Een follow up periode van één jaar of korter is niet lang genoeg om op lange termijn conclusies te trekken. In de studies van Teasdale at al. (2000) en Ma en Teasdale (2004) wilde de onderzoekers patiënten in de TAU conditie alsnog de kans geven om na het onderzoek MBCT te volgen. In het onderzoek van Kingston (2007) kregen patiënten uit de TAU ook MBCT en werden deze patiënten als wachtlijst controle conditie gebruikt. In de studies van Kuyken et al. (2008) en Mickalak et al. (2008) hadden de onderzoekers in ieder geval beter een langere follow up kunnen doen. Ten tweede namen in twee studies (Kingston et al., 2007; Mickalak et al., 2008) een aantal patiënten antidepressiva tijdens de MBCT en werd daarvoor niet gecontroleerd. Hierdoor bleef het onduidelijk of de resultaten van deze studie zijn beïnvloed door de effecten van antidepressiva. Ten derde voldeden twee patiënten binnen een studie (Kingston et al. 2007) aan de criteria van een bipolaire stoornis. Volgens de DSM-IV-TR (2000) mag er nooit sprake zijn van een manische episode, een gemengde episode of een hypomane episode om de criteria van een recidiverende depressieve stoornis te voldoen, dus dit had een exclusie criteria in deze studie moeten zijn. Ten vierde werd een studie (Mickalak et, 2008) niet gecontroleerd met een controle conditie waardoor het onduidelijk blijft in welke mate patiënten zouden verbeteren als ze geen MBCT behandeling zouden krijgen. Ten vijfde werd in een onderzoek depressie alleen gemeten met de BDI, een subjectieve zelfrapportage vragenlijst (van Kingston et al., 2007). Ondanks deze beperkingen blijkt uit de bovenstaande resultaten dat MBCT het aantal patiënten dat terugvalt in een depressieve episode reduceerde. 12

13 3. Effectiviteit van Mindfulness-based cognitive therapy bij actieve depressie en rest symptomen van depressie MBCT is ontwikkeld om terugval te voorkomen bij mensen die lijden aan recidiverende depressies. Uit onderzoek is gebleken dat MBCT een effectieve behandelmethode is voor terugvalpreventie. Oorspronkelijk waren de voorwaarden van deze behandelvorm, zoals beschreven in de handleiding van MBCT (Segal et al. 2002), dat de depressie ten tijde van deelname aan de therapie in remissie is. Dit is omdat zij denken dat bij depressieve mensen depressogene gedachten zo actief zijn dat volledige gewaarwording ervan en dus het doorbreken van de vermijding ervan, de depressie zal verergeren (Segal et al., 2002). Toch zijn er onderzoekers die de effecten van MBCT bij actieve depressie willen achterhalen, in deze paragraaf zal hiervan een overzicht gegeven worden. Dit is een uitbreiding van het gebruik van MBCT en is dus niet volgens de originele criteria van Segal et al. (2002). In deze paragraaf worden vijf studies beschreven. In vier studies werd de effectiviteit van MBCT bij actieve depressie onderzocht, drie studies zijn ongecontroleerde en één is een gecontroleerde studie. 3 Daarna wordt een RCT beschreven die over Dialectical Behavior Therapy. 3.1 MBCT bij actieve depressie Er werden twee ongecontroleerd studies gedaan naar MBCT bij actieve depressie. (Finucane, & Mercer, 2006; Ree & Craigie, 2007). MBCT werd in de studie die hier wordt besproken (Finucane, & Mercer, 2006) onderzocht bij patiënten die aan de criteria van een depressie voldoen, of terwijl een actieve depressie hebben. Dertien depressieve patiënten werden onderzocht met een minimale BDI score van 14 en een gemiddelde BDI score van Er werd een voor- en nameting gedaan. Drie maanden na de MBCT behandeling werd door de onderzoekers een semi- gestructureerd interview bij de patiënten afgenomen. 3 MBCT werd in deze studies uitgevoerd zoals werd beschreven in de MBCT handleiding (Segal, Williams, & Teasdale, 2002). Als er een andere wordt toepast, dan zal de inhoud hiervan nader toegelicht worden. 13

14 MBCT bleek depressieve symptomen van actieve depressie significant te reduceren (Finucane, & Mercer, 2006). Dit bleek uit een significant verschil op voor- en nameting in een kleine ongecontroleerde studie. Depressie nam significant af, er was een significant verschil in BDI score tussen voormeting en nameting. Bij 72% van de patiënten verbeterde de BDI score. Uit kwalitatieve data bleek dat MBCT voor de meerderheid van de patiënten een acceptabele en voordelige behandelmethode was. Vooral het in een groep zijn droeg hieraan bij. Veel patiënten vonden de behandeling te kort en vonden follow up onderzoek essentieel. Het tweede onderzoek naar MBCT bij patiënten met een actieve depressie wordt nu besproken (Ree & Craigie, 2007). In deze ongecontroleerde studie werden 26 heterogene psychiatrische patiënten onderzocht, waarvan 11 depressieve patiënten. Alleen de resultaten van de depressieve patiënten worden hier geanalyseerd. Er werd een voor- en een nameting gedaan en er was een follow up periode van drie maanden. Mindfulness werd gemeten met de MAAS. Er werd een significant verschil gevonden zowel tussen de voor- en nameting als tussen de voormeting en follow up na drie maanden. Het verschil tussen voormeting en follow up was groter (Ree & Craigie, 2007). De resultaten van deze studies (Finucane, & Mercer, 2006; Ree & Craigie, 2007) impliceren dat MBCT een rol zou kunnen spelen bij het behandelen van actieve depressie. 3.2 MBCT bij depressieve patiënten die immuun voor farmacotherapie zijn Uit de hierboven beschreven studies bleek dat MBCT depressieve symptomen reduceerden bij patiënten met actieve depressie. Sommige patiënten met een actieve depressie reageren niet goed op antidepressiva. Voor deze probleemgroep is het van groot belang om een effectieve behandelmethode te vinden. In een studie MBCT blijkt werkzaam bij depressieve patiënten die immuun zijn voor antidepressiva (Eisendrath et al., 2008). Dat blijkt uit een ongecontroleerde studie waarbij 51 patiënten werden onderzocht. Er werd een voor- en nameting gedaan. Patiënten die ze onderzochten hadden minimaal twee medicatie kuren achter de rug. MBCT blijkt werkzaam bij depressieve patiënten die immuun zijn voor antidepressiva (Eisendrath et al., 2008). Ze vonden een significante afname van 14

15 depressieve symptomen, gemeten met BDI. Ze vonden geen significante correlatie tussen verschil in Mindfulness, gemeten met Freiburg Mindfulness Inventory (FMI) en verschil in depressieve symptomen. Maar volgens hen was dit te wijten aan de kleine groep participanten.. Het is van groot belang voor deze groep patiënten die immuun zijn voor antidepressiva dat er een effectieve behandelmethode komt. 3.3 MBCT bij chronische depressie Uit de drie ongecontroleerde studies bleek dat MBCT depressieve symptomen reduceert, zelfs bij patiënten die immuun zijn voor antidepressiva (Ree & Craigie, 2007; Eisendrath et al., 2008; Finucane & Mercer 2006). In de hierna besproken RCT wordt MBCT plus TAU vergeleken met TAU alleen (Barnhofer et al., 2009). Achtentwintig depressieve patiënten of patiënten die de afgelopen twee weken aan vier van de vijf DSM-IV-TR (2000) criteria voldeden werden onderzocht. Een inclusie criteria was dat ze minimaal drie voorgaande episodes hebben gehad. Patiënten werden at random toegewezen aan MBCT plus TAU of TAU alleen en het onderzoek werden blind afgenomen. Eerst werden patiënten onderzocht aan de hand van Structured Clinical Interview (SCID), zelfrapportage vragenlijsten en cognitieve taken werden afgenomen. Patiënten werden onderzocht op voor- en nameting. Er werd geen follow up onderzoek gedaan. Uit deze RCT blijken consistente resultaten met de drie ongecontroleerde studies. Behandeling met MBCT plus TAU reduceerde zelfgerapporteerde resultaten van ernstig naar mild terwijl het niveau van depressie onveranderd bleef in de TAU- conditie. Daarnaast nam het aantal patiënten dat aan de criteria voor depressieve stoornis voldeed af in de MBCT plus TAU conditie, terwijl dit gelijk bleef in de TAU conditie. 3.4 Dialectical Behavior Therapy bij therapie resistente depressie Dialectical Behavior Therapy (DBT) is 16 weken durende therapie die is ontwikkeld voor het behandelen van borderline persoonlijkheidsstoornis. DBT bestaat uit mindfulness, interpersoonlijke doelmatigheid, emotie regulatie en leed tolerantie. Aangezien in deze therapie een aantal elementen uit de MBCT is opgenomen en MBCT depressieve klachten reduceert, lijkt het interessant om te onderzoeken wat het effect van 15

16 deze therapie is op depressie. Daarnaast is er slechts weinig gecontroleerd onderzoek beschikbaar over MBCT bij actieve depressie omdat MBCT een relatief nieuwe behandelvorm is. Wellicht geeft het bestuderen van gecontroleerd onderzoek bij DBT interessante inzichten. De hier beschreven studie is een RCT waarin de effecten van DBT worden onderzocht bij 19 volwassen depressieve patiënten die immuun zijn voor antidepressiva (Harley, Safren, Jacobo, & Maurizio, 2008). De SCID-I werd afgenomen. De patiënten werden willekeurig toegewezen aan de DBT of een wachtlijst conditie. Er werd geen follow up onderzoek gedaan. Bij de patiënten in de DBT conditie nam hun depressie significant meer af dan bij de deelnemers van de wachtlijstconditie. Ze vonden geen evidentie dat patiënten met ernstigere depressie meer moeite hadden met het leren van DBT. DBT blijkt een goede interventie te zijn om patiënten die immuun zijn voor farmacotherapie te behandelen. Aangezien Mindfulness hier ook een onderdeel van is zou dit een aanwijzing kunnen zijn dat Mindfulness een effectief element is om actieve depressieve klachten te reduceren, echter kunnen er geen directe conclusies worden getrokken voor de effectiviteit van MBCT. 3.5 Subconclusie Uit de besproken onderzoeken bleek dat depressie significant afnam bij patiënten met actieve depressie en bij behandeling resistente depressie na behandeling met MBCT (Barnhofer et al., 2009; Eisendrath et al., 2008; Finucane & Mercer, 2006; Ree & Craigie, 2007). Daarnaast bleek uit een onderzoek dat ook DBT symptomen van actieve depressie reduceerde Harley et al. 2008). De studies hebben echter een aantal beperkingen. Ten eerste werd een studie naar MBCT bij patiënten met actieve depressie die immuun zijn voor antidepressiva ongecontroleerd uitgevoerd (Eisendrath et al. 2008). In twee andere studies werd de behandelconditie ook niet vergeleken met een controlegroep (Finucane & Mercer, 2006; Ree & Craigie, 2007). Ten tweede hadden vier studies geen follow up periode (Barnhofer et al., 2009; Eisendrath et al. 2008; Finucane & Mercer, 2006; Harley et al. 2008) en een andere studie (Ree & Craigie, 2007) had een follow up periode van drie maanden 16

17 waardoor geen lange termijn conclusies kunnen worden getrokken. Ten derde werden in deze studies kleine steekproeven onderzocht waardoor de resultaten minder goed generaliseerbaar zijn en de kans groter is dat de randomisatie mislukt. Ten vierde werd in een RCT (Harley, Safren, Jacobo, & Maurizio, 2008) een wachtlijstconditie als controle gebruik. Eigenlijk is het niet ethisch verantwoord om mensen met actieve depressie in wachtlijst conditie te zetten, maar in dit geval was het lastig aangezien de patiënten immuun waren voor antidepressiva en er dus geen effectieve methode voor handen was om ze mee te behandelen. Echter was depressie educatie een beter alternatief geweest. Ten vijde namen een aantal patiënten antidepressiva, waarvoor niet werd gecontroleerd (Barnhofer et al. 2009). Ten slotte werd in alle onderzoeken, behalve één depressie slechts gemeten met de BDI, een subjectieve zelfrapportage vragenlijst. In één studie werd depressie ook gemeten met de HRSD (Harley et al., 2008). Het is van groot belang dat nader gecontroleerd onderzoek met een grotere steekproef wordt uitgevoerd, in het bijzonder voor patiënten met actieve depressie die immuun zijn voor antidepressiva omdat voor deze groep patiënten nog geen effectieve behandelmethode beschikbaar is. Daarnaast is het van belang dat bij nader onderzoek een (langere) follow up studie wordt gedaan. Verder bleek uit een studie dat de patiënten de behandeling te kort vonden (Finucane & Mercer, 2006), hier zou nader onderzoek naar verricht moeten worden. De hierboven gevonden resultaten gaan dus tegen de oorspronkelijke voorwaarden van (Segal et al. 2002) in, namelijk dat de depressie ten tijde van deelname aan de therapie in remissie is. Er is echter wel nader gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek nodig naar de effectiviteit van MBCT bij actieve depressie. Dit is noodzakelijk om objectief effectiviteit van MBCT bij actieve depr te kunnen bewijzen. 4. Effectiviteit van Mindfulness based cognitieve therapie bij behandeling van angststoornissen op comorbide depressieve klachten Bij depressie is er veel comorbiditeit met andere stoornissen, vooral met angststoornissen. Depressie en angststoornissen zijn sterk aan elkaar gerelateerd (Barlow, 2004). Van de patiënten met een angststoornis heeft 30% een comorbide stemmingsstoornis (Hammen & Watskin, 2008). Daarom lijkt het hier interessant om te 17

18 kijken naar het effect van MBCT op comorbide depressieve klachten bij behandeling van angststoornissen. Er is nog relatief weinig substantieel onderzoek gedaan naar MBCT bij angststoornissen. In deze paragraaf wordt aan de hand van vijf studies de effectiviteit van MBCT op depressieve klachten bij behandeling van angststoornissen beschreven. Eerst worden drie ongecontroleerde studies behandeld. Vervolgens worden twee studies beschreven die een vergelijkbare therapie met MBCT onderzoeken, waarvan de laatste een gecontroleerde studie is Effect van MBCT op depressieve comorbide effecten bij behandeling van gegeneraliseerde angststoornis Twee ongecontroleerde studies werden gedaan naar de effecten van MBCT bij patiënten met gegeneraliseerde angststoornis en comorbide depressieve klachten. Deze voldeden niet aan alle criteria van een depressieve stoornis (Craigie, Rees, Marsh, & Nathan, 2008; Evans, 2008). Hier wordt echter alleen gekeken naar de effecten van MBCT op de comorbide depressieve klachten. Het eerste onderzoek onderzocht 11 patiënten op voormeting en nameting. Er werd geen follow up onderzoek gedaan (Evans, 2008). Depressieve klachten verschilden significant op voor- en nameting (Evans, 2008). Deze resultaten impliceren dus dat MBCT zelfs effecten heeft op comorbide depressieve symptomen bij behandeling van gegeneraliseerde angststoornis. Het tweede onderzoek dat werd gedaan, wordt hier besproken (Craigie et al. 2008). Twintig patiënten die aan een gegeneraliseerde angststoornis lijden en comorbide depressieve klachten ervaren werden onderzocht op voor-, nameting en follow op onderzoek na zes weken en na 12 weken. MBCT zorgde niet alleen voor significante afname van depressieve klachten tussen voormeting en nameting, maar ook na zes weken en na drie maanden follow up bij behandeling van gegeneraliseerde angststoornis (Craigie et al., 2008). 4 MBCT uitgevoerd zoals wordt beschreven in de MBCT handleiding (Segal, Williams, Teasdale, 2002). In een aantal studies worden andere behandelingen beschreven, deze worden dan nader toegelicht qua inhoud. 18

19 4.2 Effect van MBCT op depressieve comorbide effecten bij behandeling van paniekstoornis en gegeneraliseerde angststoornis De hierna besproken ongecontroleerde studie breidt het onderzoek verder uit. Hier worden de effecten van MBCT onderzocht bij 46 patiënten met een paniekstoornis of een gegeneraliseerde angststoornis met comorbide depressieve klachten (Kim et. al., 2009). Wederom wordt hier alleen aandacht besteed aan de effecten van MBCT op depressieve klachten. Eerst werd het structured clinical interview (SCID) afgenomen. Patiënten werden onderzocht na nul (voormeting), twee, vier en acht (nameting) weken. Bij patiënten in de MBCT conditie reduceerden depressieve klachten significant bij behandeling van angststoornis vergeleken met de controle conditie, de Angststoornis Educatie (ADE) conditie (Kim et. al., 2009). 4.3 Effect van Acceptance-based behavior therapie op depressieve comorbide effecten bij behandeling van gegeneraliseerde angststoornis Recente onderzoeken zijn uitgevoerd met Acceptance-based behavior therapy (ABT) bij patiënten met gegeneraliseerde angststoornis en (Roemer & Orsillo, 2007; Roemer, Orsillo, Salters-Pedneault, & Kristalyn, 2008). Deze therapie bestaat uit onderdelen van CBT, acceptance and commitment therapy, MBCT en DBT. Deze resultaten zijn dus niet volledig vergelijkbaar met onderzoek naar MBCT, maar geven wellicht een interessante vernieuwende blik op depressie. In de eerste ongecontroleerde studie (Roemer & Orsillo, 2007) werden zestien patiënten met gegeneraliseerde angststoornis en comorbide depressieve klachten onderzocht. Onderzoek werd gedaan op voor-, nameting en na drie maanden follow up. Depressieve klachten namen significant af tussen voor- en nameting en ook na drie maanden follow up na behandeling van patiënten met acceptance based behavior therapy namen depressieve klachten significant af (Roemer & Orsillo, 2007). De tweede studie was een RCT die ook ABT bij patiënten met een gegeneraliseerde angststoornis onderzocht (Roemer et al., 2008). Eenendertig patiënten werden willekeurig toegewezen, 15 patiënten kregen direct een behandeling en 16 patiënten zaten in de wachtlijstconditie. Er werd een voormeting, nameting en een follow 19

20 up studie gedaan na drie en negen maanden. Depressieve klachten namen significant af na behandeling met ABT vergeleken met de wachtlijst controle conditie (Roemer et al., 2008). 4.4 Subconclusie Na nader onderzoek bleek MBCT niet alleen te werken bij depressie, maar zorgde daarnaast voor een afname van depressieve klachten bij behandeling van angststoornissen. Ook deze studies hadden een aantal beperkingen. Wederom deden twee onderzoeken geen follow up studie (Evans et al., 2008; Kim et al. 2009), twee studies deden korte follow up studies van drie maanden (Craigie et al. 2008; Roemer & Orsillo, 2007) en één studie deed na drie en na negen maanden follow up (Roemer et al., 2008). Deze follow up studies zijn te kort om op lange termijn conclusies te trekken. Daarnaast werd in deze studies depressie onderzocht aan de hand van de BDI of BDI-II, dit zijn subjectieve zelfrapportage vragenlijsten. Slechts één studie gebruikte ook de HRSD (Kim et al., 2009). Aangezien er alleen ongecontroleerde studies zijn gebruikt die MBCT hebben onderzocht en uitgevoerd volgens de handleiding van MBCT (Segal et al., 2002), kan hier slechts worden gesteld dat MBCT depressieve klachten doet afnemen bij behandeling van angststoornissen. Er zijn geen gegevens beschikbaar waaruit blijkt dat MBCT effectief is voor comorbide depressieve klachten bij behandeling van angststoornissen. Kortom er is gecontroleerd en gerandomiseerd onderzoek nodig naar MBCT bij angststoornissen en het effect hiervan op comorbide depressieve klachten. Discussie In deze these werd getracht te achterhalen hoe effectief mindfulness-based cognitive therapy is bij depressie. Hierbij werd aandacht besteed aan MBCT om terugval te redeuceren, bij acute depressie en bij comorbide depressieve klachten. Uit drie RCT is gebleken dat MBCT effectief is ter preventie van terugval in depressie bij patiënten die drie of meer depressieve episodes hebben doorgemaakt. Er is echter nog geen bewijs dat MBCT effectief is voor patiënten met minder dan drie depressieve episodes. Daarnaast bleek het tegendeel van de oorspronkelijke aanname van Segal et al. (2002) waar te zijn, 20

21 namelijk: MBCT bleek wel werkzaam voor afname van depressie. Er zijn echter nog te weinig gerandomiseerde gecontroleerde studies naar gedaan om te concluderen dat MBCT een effectieve behandelmethode is voor actieve depressie. Uit onderzoek is gebleken dat MBCT zorgt voor een afname van depressieve klachten bij behandeling van angststoornissen. Ook hier is gecontroleerd en gerandomiseerd onderzoek nodig naar MBCT bij angststoornissen en het effect hiervan op depressie. De beschreven studies hebben echter wel een aantal beperkingen. Ten eerste wordt in de studies van Teasdale et al. (2000) en Ma, & Teasdale (2004) MBCT plus TAU slechts vergeleken met TAU. Tot zover is er geen bewijs dat suggereert dat de specifieke effecten van MBCT enige verbetering precipiteren (Coelho, Canter, & Ernst, 2007). In Teasdale et al. (2000) werd gesuggereerd dat er nader onderzoek nodig was om te onderzoeken of MBCT vergeleken met andere non-farmacologische behandelingen, vergelijkbaar groep contact of zelfs aandacht. Het is dus aanbevelingswaardig dat MBCT gecontroleerd en gerandomiseerd wordt uitgevoerd met een effectieve nonfarmacologische behandeling als controle groep. Verder is de follow up periode in alle bovengenoemde studies een jaar of korter. Een follow up periode van een jaar is te kort voor MBCT, aangezien het bij deze therapie juist van belang is om gemotiveerd te blijven en mindfulness te blijven beoefenen. Voor nader onderzoek is het van belang dat de follow up periode langer dan een jaar is. Daarnaast zou een vorm van begeleiding na MBCT aan te raden zijn. Ook zou het voor deze patiënten goed zijn om yoga te blijven beoefenen. Tevens werden een aantal onderzoeken met een kleine groep proefpersonen gedaan, hierdoor hebben deze onderzoeken te weinig power en zijn de resultaten minder goed generaliseerbaar. Te adviseren is een grote groep patiënten te onderzoeken. Overigens namen de patiënten in een aantal studies antidepressiva en werd daarvoor niet gecontroleerd. Het zou beter zijn als hier in de toekomst voor controleert zou worden. Daarnaast wordt depressie in de meeste onderzoeken gemeten met de BDI of BDI-II, dit zijn subjectieve zelfrapportage vragenlijst. Slechts een aantal studies gebruiken de HRSD. Het is aan te raden om depressie objectief te meten. Aanbevelingswaardig is om MBCT ook bij meerdere psychiatrische stoornissen uit te voeren. Ten slotte is het bij MBCT moeilijk te beoordelen of patiënten exact dezelfde behandeling krijgen. Voor de 21

22 bruikbaarheid van de onderzoeksgegevens is het van groot belang dat MBCT wordt afgenomen volgens de MBCT handleiding (Segal et al., 2002). Daarnaast kunnen andere factoren een rol spelen zoals de invloed van de therapeut zelf, de aandacht of het geslacht van de therapeut. Hoewel sommige wetenschappers nog moeite hebben met het serieus nemen van deze zweverige therapievorm zijn er sterke aanwijzingen dat MBCT effectief en bruikbaar is voor depressie. Het is van belang dat nog meer mensen zich openstellen voor deze effectieve behandelmethode voor terugval preventie bij depressie. Dan kan er meer onderzoek gedaan worden naar MBCT zodat deze kosten effectieve therapievorm in de toekomst optimaal gebruikt kan worden bij een breed spectrum van psychische stoornissen. Literatuur American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and Statistical manual of mental disorders (4th ed., text revision). Washington, DC: Author. Barlow, D. H. (2004). Anxiety and its Disorders. The Nature and Treatment of Anxiety and Panic. Second edition. New York: Guilford Press. Barnhofer, T., Crane, C., Hargus, E., Amarasinghe, M., Winder, R., & Williams, J.M.G. (in press). Mindfulness-based cognitive therapy as a treatment for chronic depression: A preliminary study. Behaviour Research and Therapy. Beck, A.T., Rush, A.J., Shaw, B.F., & Emery, G., (1979). Cognitive therapy of depression. New York: Guilford Press. Bishop, S.R. (2002). What do we really know about mindfulness-based stress reduction? Psychosomatic Medicine, 64,

23 Coelho, Canter, & Ernst, (2007). Mindfulness-Based Cognitive Therapy: Evaluating Current Evidence and Informing Furture Research. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 75, Cohen, J. (1988). A power primer. Statistical power analysis in the behavioral sciences. Second edition. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Craigie, M.A., Rees, C.S., Marsh, A., & Nathan, P. (2008). Mindfulness-based Cognitive Therapy for Generalized Anxiety Disorder: A Preliminary Evaluation. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 36,, Crane, R. (2009). Mindfulness-Based Cognitive Therapy. New York and Hove: Routeledge. Eisendrath, S.J., Delucchi, K., Bitner, R., Fenimore, P., Smit, M., & McLane, M. (2008). Mindfulness-Based Cognitive Therapy for Treatment-Resistant Depression: A Pilot Study. Psychotherapy and Psychosomatics, 77, ESEMeD/ MHEDEA 2000 Investigators. (2004) Prevalence of mental disorders in Europe: Results from the European Study of the Epidemiology of Mental Disorders (ESEMeD) project. Acta Psychiatrica Scandinavia, 109, Evans, S., Ferrando, S., Findler, M., Stowell, C., Smart, C., & Haglin, D. (2008). Mindfulness-based cognitive therapy for generalized anxiety disorder. Journal of Anxiety Disorders, 22, Finucane, A., & Mercer, S.W. (2006). An exploratory mixed methods study of the acceptability and effectiveness of mindfulness -based cognitive therapy for patients with active depression and anxiety in primary care. BioMed Central Psychiatry: 6:14. 23

24 Gloaguen, V., Cottraux, J., Cucherat, M., & Blackburn, I.M. (1998). A meta-analysis of the effects of cognitive therapy in depressed patients. Journal of Affective Disorders, 49, Hammen, C., & Watkins, E. (2008). Depression. Second edition. Hove and New York: Psychology Press. Harley, R., Sprich, S., Safren, S., Jacobo, M., & Fava, M. (2008). Adaptation of Dialectical Behavior Therapy Skills Training Group for Treatment-Resistant Depression. The Journal of Nervous and Mental Disease, 196, Judd, L. L., Hagop, S. A., Maser, J. D., Zeller, P. J., Endicott, J., Coryell,W., Paulus, M. P., Kunovac, J. L., Leon, A. C., Mueller, T. I., Rice, J. A., & Keller, M. B. (1998). A prospective 12-year study of subsyndromal and syndromal depressive symptoms in unipolar major depressive disorders. Archives of General Psychiatry, 55, Kazdin (2003). Research Design in Clinical Psychology. Fourth edition. Boston: A Pearson Education Company. Kim, Y.W., Lee, S., Choi, T.K., Suh, S.Y., Kim, B., Kim, C.M., Cho, S.J., Kim, M.J., Yook, K., Ryu, M., & Song, S.K. (2009). Effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy as an adjuvant to pharmacotherapy in patients with panic disorder or generalized anxiety disorder. Depression And Anxiety 0, 1 6. Kingston, T., Dooley B., Bates, A., Lawlor, E., & Malone, K. (2007). Mindfulness-based cognitive therapy for residual depressive symptoms. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 80, Kuyken, W., Byford, S., Taylor, R., Watkins, E., Holden, E., White, K., Barrett, B., Byng, R., Evans, A., Mullan, E., & Teasdale, J. D. (2008). Mindfulness-based cognitive 24

25 therapy to prevent relapse in recurrent depression. Journal of Consulting and Clinical Psychology, Vol. 76, No. 6, Ma, S.H., & Teasdale, J.D. (2004). Mindfulness-Based Cognitive Therapy for Depression: Replication and Exploration of Differential Relapse Prevention Effects. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 72, Michalak, J., Heidenreich, T., Meibert, P., & Schulte, D. (2008). Mindfulness Predicts Relapse/Recurrence in Major Depressive Disorder After Mindfulness-Based Cognitive Therapy. The Journal of Nervous and Mental Disease,196,, Ree, M.J., & Craigie, M.A. (2007). Outcomes following mindfulness-based cognitive therapy in a heterogeneous sample of adult outpatients. Behaviour Change, 24, Roemer, L., Orsillo, S.M., & Salters-Pedneault, K. (2008). Acceptance-Based Behavior Therapy for Generalized Anxiety Disorder: Evaluation in a Randomized Controlled Trial. Journal of Consulting & Clinical Psycholog, 76, Roemer, L., & Orsillo, S.M. (2007). An Open Trial of an Acceptance-Based Behavior Therapy for Generalized Anxiety Disorder. Behavior Therapy, 38, Segal, Z.S., Williams, J.M.G., & Teasdale, J.D., (2002). Mindfulness-Based Cognitive Therapie for Depression. A new approach to preventing relapse. New York and London: The Guilford Press. Teasdale, J.D., Segal, Z.V., Williams, J.M.G., Ridgeway, V.A., Soulsby, J.M., & Lau, M.A. (2000). Prevention of Relapse/ Recurrence in Major Depression by Mindfulness- Based Cognitive Therapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, Volume 68,

26 Williams, M., Teasdale, J., Segal, Z., & Kabat-Zinn, J. (2007). Mindfulness en bevrijding van depressie, voorbij chronische ongelukkigheid. Uitgeverij Nieuwezijds. 26

27 Bijlage 1. Details van MBCT als terugvalpreventie Studies Auteurs Participanten RCT MBCT Controle Sessies en Tijden van Belangrijkste CCT conditie conditie tijdsbestek metingen resultaten Teasdale et al. (2000) Ma & Teasdale (2004) Kingston et al. (2007) Kuyken et al. (2008) Mickalak et al. (2008) Herstelde, terugkerende depressieve patiënten met 3 of meer vorige depressies N = 145 HRSD < 10 bij baseline 76% vrouw, 24% man 12 weken geen antidepressiva gehad RCT MBCT plus TAU TAU alleen 60 weken Voormeting, Nameting, 52 weken follow up 37% van patiënten met drie of meer voorgaande depressieve episodes die MBCT ontvingen viel terug vergeleken met 66% in TAU. Bij patiënten met twee voorgaande depressieve episodes reduceerde MBCT het risico op terugval niet. Herstelde, terugkerende depressieve patiënten met 2 of meer vorige depressies N = 75 HRSD < 10 bij baseline 76% vrouw, 24% man 12 weken geen antidepressiva gehad RCT MBCT plus TAU TAU alleen 60 wkn. Voormeting, Nameting, 52 weken follow up 36% terugval in de MBCT plus TAU conditie, 78% terugval in de TAU conditie voor patiënten met 3 of meer voorgaande episodes. 38% van de MBCT plus TAU conditie viel terug tegenover 100% van de TAU conditie bij patiënten met 4 of meer depressieve episodes. Herstelde, terugkerende depressieve patiënten met 3 of meer vorige depressies N = 19 BDI tussen % vrouw, 11% man Alle proefpersonen op 2 na (i.v.m. bijwerkingen) namen antidepressiva CCT MBCT plus TAU TAU alleen, na 12 weken ook MBCT. Diende als een vertraagde wachtlijst controle 24 wkn (MBCT 8 wkn, 4 wkn follow up. 2 e MBCT 8 wkn, 4 wkn follow up) Voormeting, Bij patiënten die MBCT kregen, reduceerde Nameting, depressieve restsymptomen significant vergeleken 4 weken bij patiënten in de TAU conditie follow up Herstelde, terugkerende depressieve patiënten met 3 of meer vorige depressies RCT MBCT Antidepressiva 63 wkn Voormeting, 47% van MBCT conditie viel terug, N = 123 Nameting, tegenover 60% van antidepressiva conditie HRSD < 8 55 weken 76% vrouw, 24% man follow up Herstelde, terugkerende depressieve patiënten NT MBCT - 6o wkn Voormeting, 37,5% van de patiënten viel terug na MBCT N = 24 CG Nameting, HRSD < 10 bij baseline 52 weken 75%vrouw, 25% man follow up Aantal patiënten slikten antidepressiva Noot. MBCT = mindfulness-based cognitive therapy; RCT = randomised clinical trial; CCT = controlled clinical trial; NTCG = no-treatment control Group;TAU = treatment as usual;