Train je fit, kom uit je dip! Beroepsopdracht afdeling Fysiotherapie Hogeschool van Amsterdam Juni 2010

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Train je fit, kom uit je dip! Beroepsopdracht afdeling Fysiotherapie Hogeschool van Amsterdam Juni 2010"

Transcriptie

1 Train je fit, kom uit je dip! Beroepsopdracht afdeling Fysiotherapie Hogeschool van Amsterdam Juni 2010 Frederiek Looije, Bregje Steinmann en Sabrina Vermeulen Samenvatting Vraagstelling: Wat is de evidentie van Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) en aerobe training als fysieke interventie bij patiënten met episodes van depressie. Methode: We hebben gezocht in de volgende data basen; Pub-med, PEDro en Cochrane. Voor het vinden van de juiste RCT`s mochten deze niet ouder zijn dan 10 jaar en moesten voornamelijk de in/ exclusie criteria, interventie, randomisatie en uitkomstmeting goed beschreven zijn. In totaal hebben we 21 artikelen geanalyseerd waarvan we er 10 bruikbaar achten voor het schrijven van dit artikel. Het analyseren van de artikelen hebben we gedaan aan de hand van de criteria van de CAT-analyse. Conclusie: Het lijkt dat een fysieke interventie effectief is bij de behandeling van een depressie. Er dient getraind te worden op 70-85% van de HRR gedurende 3 keer per week, 45 minuten per training. MBCT is een preventief middel wat effectief lijkt te zijn bij patiënten met een geschiedenis van 3 of meer episodes van een depressie. Inleiding Depressie is een veel voorkomende psychische ziekte die gepaard gaat met sombere buien, interesse verlies, schuldgevoelens, laag zelfbeeld, een verstoorde slaap, weinig energie en een slecht concentratie vermogen. Deze problemen kunnen chronisch worden of met regelmaat terug keren en er toe leiden dat hij of zij de dagelijkse bezigheden niet of nauwelijks meer kunnen uitvoeren 16. Depressie is een ziekte die veel mensen (121 miljoen patiënten wereldwijd) direct of indirect treft. Op de lijst van ziektes die de meest negatieve impact heeft op het aantal gezonde levensjaren, zet de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) in 2000 depressie op de 4e plaats. Naar verwachting zal depressie in 2020 zelfs de 2e plaats innemen. Het antidepressieve effect, het normaliseren van de stemming en van de andere kenmerken van depressie zoals verlies van interesse en schuldgevoelens, is meestal pas na vier weken merkbaar. Totdat de antidepressiva goed werkt kan men eventueel kalmeringsmiddelen gebruiken. Deze helpen direct, maar werken versuffend en verslavend. Daarom kunnen deze maar één tot twee weken gebruikt worden, terwijl de antidepressiva pas na vier weken werkt 16. Om te voorkomen dat de depressie terugkeert wordt geadviseerd het antidepressivum nog zeker zes tot negen maanden te gebruiken ook als de klachten al verdwenen zijn. Dit omdat, volgens het depressie centrum (Fonds Psychische Gezondheid) een antidepressivum geen geneesmiddel is, maar een middel dat de verschijnselen die bij een depressie horen onderdrukt. Gezien de bijwerkingen van antidepressiva, de lange inlooptijd voordat de medicatie werkt is er de noodzaak voor andere therapievormen die eventueel gecombineerd kunnen worden met medicatie. Uit onderzoek is gebleken dat bij mensen met medicatie in de eerste 3 weken, bewegen een goede aanvulling is voor de behandeling 6. Het effect van runningtherapie is al bewezen 4, echter niet iedereen wil of is in staat

2 runningtherapie te volgen i.v.m. contra-indicatie voor de gezondheid. Vanuit deze kennis is een literatuuronderzoek gedaan naar het effect van aerobe training en MBCT bij depressie. Probleemstelling Uit onderzoek blijkt dat 6% van de volwassen Nederlandse bevolking tot 65 jaar lijdt aan een depressie of daar pas geleden mee te kampen heeft gehad. Bij jongeren is dat 2 tot 3% en bij ouderen ongeveer 2%. In totaal zijn dat ongeveer inwoners van Nederland. Jaarlijks krijgen ruim volwassenen een eerste depressie 13. Uit onderzoek blijkt dat mensen die hersteld zijn van een depressie, een grote kans hebben op een depressieve terugval. Na 1 episode is dat 50%, na 2 episodes 70% en na 3 episodes 90% kans op een depressieve terugval 7. De laatste jaren wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de effecten van bewegen bij een depressie. Naar aanleiding van deze gegevens kwamen wij tot de vraag: wat is de evidentie van mindfulness en aerobe training als fysieke interventie bij patiënten met episodes van depressie? Onderzoeksmethode Voor het zoeken van artikelen hebben wij de volgende zoektermen gebruikt: exercise, therapy, depression, physical therapy, treatment, effect, activity, pharmacotherapy, aerobic, relaxation, activation, training, mindfulnes-based cognitive therapy (MBCT) en home-based. We hebben gezocht in de volgende data basen; Pub-med, PEDro en Cochrane. Bij het zoeken naar de juiste artikelen werden er op een aantal punten gescreend. Artikelen mochten niet ouder zijn dan 10 jaar en er is alleen gebruik gemaakt van RCT s. Binnen het beoordelen van de artikelen moesten voornamelijk de in/exclusie criteria, interventie, randomisatie en uitkomstmeting goed beschreven zijn. In totaal zijn er 21 artikelen geanalyseerd waarvan er 10 bruikbaar werden geacht voor het schrijven van dit artikel. Meetinstrumenten Vanuit de multidisciplinaire richtlijn depressie uit 2009, over de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen patiënten met een depressieve stoornis, worden de volgende meetinstrumenten ondersteund: de BDI (Beck Depression Inventory), HRSD ook wel de Ham-D (Hamilton Rating Scale for Depression), MADRS (Montgomery-Åsberg Depression Rating Scale), BRMS (Bech Rafaelsen Melancholia rating Scale) en de DSM-IV (vierde herziende versie van de Diagnostic Statistical Manual of Mental Disorders). Al deze meetinstrumenten werden ook in de artikelen benoemd, hiernaast werd er in één artikel de Ces-D (Center for Epidemiologie Studies Depression Screen) gebruikt, voor de mate van depressie. Er is besloten om in dit artikel alleen de meest valide meetinstrumenten toe te lichten. BDI II meet de ernst van een depressie. Het is bedoeld voor adolescenten en volwassenen vanaf 13 jaar en meet de cognitieve, affectieve, somatische en vegetatieve symptomen. De BDI-II is eenvoudig te scoren door de antwoorden van 21 items bij elkaar op te tellen. Een score tussen de 0 en 15 geeft een milde depressie aan, 15 tot 30 een matige depressie en boven de 30 een ernstige depressie. De CO-TAN (Commissie Testaangelegeheden Nederland) heeft in 2004 de betrouwbaarheid van de BDI-II als goed beoordeeld. De HRSD / Ham-D is een van de meest gebruikte schalen voor het meten van depressie. Er word gescoord op items als stemming, slapeloosheid, angst en gewichtsverlies. De HRSD bestaat uit 17 of 21 multiple-choice vragen welke door een arts of psycholoog afgenomen mogen worden. In totaal kunnen er 52 punten gescoord worden bij de HRSD, een score tussen de 0 en 7

3 betekend normaal/niet depressief. Een score van 8 tot 13 geeft een mogelijkheid tot depressie of lichte depressie, 14 tot 18 punten geeft een matige depressie aan, 19 tot 27 een ernstige depressie en boven de 27 een zeer ernstige depressie. Uit onderzoek blijkt dat de HRSD een adequate betrouwbaarheid en validiteit heeft, maar een minder goede sensitiviteit 15. De MADRS bestaat uit 10 items, die elk op een 7-puntsschaal worden gescoord. De MADRS is beoordeeld door de CO-TAN: de uitgangspunten bij de testconstructie, de kwaliteit van het testmateriaal en de betrouwbaarheid zijn als voldoende beoordeeld; de kwaliteit van de handleiding, de normen, de begrips-en criteriumvaliditeit zijn als onvoldoende beoordeeld. DSM criteria, in 1987 was de DSM III R gepubliceerd als herziene uitgave van de DSM III. De DSM IV is een herziene uitgaven van de DSM- III- R die in 1994 verscheen. De DSM-IV beschrijft de aandoening, maar geeft er geen verklaring voor. Het is een opsomming van diagnostische kenmerken en symptomen van afwijkend gedrag, emoties of gedachten. Voor de diagnose depressie dienen vijf of meer van de negen symptomen in dezelfde periode van twee weken aanwezig te zijn. Ten minste één van de volgende twee kenmerken: depressieve stemming ofwel verlies van interesse of plezier. De DSM-IV is opgenomen in de NHG-standaard voor het diagnosticeren van een depressie 10. De CES-D is een instrument waarmee de omvang van depressieve symptomen kan worden vastgesteld. Het is een zelfbeoordelingvragenlijst met 20 items. De volgende antwoordcategorieën en bijbehorende scores worden gehanteerd: zelden of nooit (minder dan 1 dag), soms of weinig (1-2 dagen), regelmatig (3-4 dagen), meestal of altijd (5-7 dagen). De totaalscores variëren tussen 0 en 60, waarbij een hogere score meer depressieve symptomen betekent. Een CES-D score 16 wordt gebruikt om een klinisch relevante depressie vast te stellen. Aangezien de validiteit van dit afkap punt op dit moment nog niet voldoende is onderbouwd, wordt aangeraden om het percentage mensen met een score van 16 of hoger te beschouwen als een ruwe indicator van het voorkomen van klinische depressie in een bevolkingsgroep 16. Voor de BRMS kunnen de volgende afkappunten aangehouden worden: geen depressie: 0-5; lichte depressie: 6-9; depressie in engere zin: 10-14; ernstig: 15-24; extreem: Behandelmethode Medicatie Bij ongeveer 70 % van alle gebruikers van antidepressiva nemen na verloop van tijd de depressieve gevoelens af. Volgens Het Depressiecentrum (fonds psychische gezondheid) is het vooraf moeilijk te voorspellen welk middel aanslaat bij een gebruiker. Bij een eerste episode van een depressie wordt na herstel, 6 maanden de antidepressiva gecontinueerd. Bij recidief van een depressieve stoornis wordt gedurende minstens een jaar, en eventueel 3 tot 5 jaar of langer, antidepressiva voorgeschreven. Er zijn mensen die jarenlang antidepressiva moeten slikken om een volgende depressie te voorkomen. Antidepressiva hebben dan een preventieve werking 16. Mindfulness-Based Cognitive Therapie. De Mindfulness-Based Cognitive Therapy is vanaf 1992 door Segal, Teasdale en Williams in Canada en Engeland, ontwikkeld als terugvalpreventiemethode bij recidiverende depressies. Het resultaat van het toepassen van deze technieken is dat cliënten met (chronische) psychische en/of lichamelijke klachten leren automatische reactiepatronen te doorbreken: ze leren van de automatische piloot over te gaan in handbediening. Segal, Teasdale en Williams gingen op zoek naar methoden waarin de nadruk niet op het

4 veranderen van de inhoud van de cognities ligt, maar op het herkennen van negatieve denkpatronen. Een training waarin geleerd wordt niet alleen gedachten, maar ook lichamelijke ervaringen en gevoelens te zien als mentale gebeurtenissen 11. Running therapie De laatste jaren wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de effecten van bewegingstherapie bij depressie, deze wordt in de praktijk al aan geboden als runningtherapie. Het doel van running therapie is dat de patiënt de zelfredzaamheid, persoonlijk doelmatigheids inschatting, en zelfvertrouwen vergroot. De running therapeut stelt samen met de patiënt een haalbaar doel op zodat de patiënt een zogenoemde succeservaring kan opdoen 4. Resultaten Kwaliteit van artikelen De kwaliteit van de artikelen is gemeten aan de hand van de CAT-analyse (critically appraised topic). Deze analyse bestaat uit 10 onderwerpen waaraan de waarde van een artikel kan worden gemeten. De totale score is 100, de artikelen die voor dit onderzoek zijn gebruikt moesten een waarde hebben van 70 of hoger. Tabel 1. Resultaten CAT-analyse Resultaten van de artikelen De onderzoeksresultaten zijn in bijlage 2 en 3 in overzichtelijke tabellen uiteengezet. Het algemene resultaat is dat bewegen bij depressie, met name aerobe training, een positief effect kan hebben. Dunn AL e.a. (2005) en Blumenthal J e.a. (2007) zagen geen grote verschillen tussen aerobe training en de controle groepen. Knubben K e.a. (2007) geeft echter aan dat aerobe training wel degelijk een positief effect heeft, een kanttekening is hierbij dat het onderzoek maar 10 dagen duurde, antidepressiva heeft gemiddeld 3 weken nodig om te werken. De conclusie van dit onderzoek is dan ook dat bewegen goed kan werken in de eerste 3 weken totdat de antidepressiva gaat werken. Blumenthal J e.a. (2007) geeft in zijn studie aan dat er geen verschil in remissie was voor patiënten die onder supervisie trainde en voor de patiënten die alleen trainde. Er wordt gesteld dat wanneer het om fysieke conditietraining gaat het beter is om te trainen onder begeleiding, maar het voor de remissie van een depressie geen verschil maakt of er thuis of onder begeleiding getraind wordt. De onderzoeken met betrekking tot Mindfulness Based Cognitive Therapy gaven allemaal aan dat MBCT een positief effect kan hebben op depressies. Teasdale JD e.a. (2000) en Ma SH e.a. (2004) gaven aan dat deelnemers die 3 of meer eerdere episodes van depressie hebben gehad, voornamelijk baat hadden bij MBCT. Deze therapie verminderde de kans op een recidief met bijna 50% in vergelijking met de controlegroep die geen therapie kreeg.

5 Tabel 2. Resultaten van alle onderzoeken m.b.t. aerobe training

6 Tabel 3. Resultaten van alle onderzoeken m.b.t. Mindfulness Cognititve Based Training Discussie De onderzoeksvraag die dit artikel heeft geleid is: wat is de evidentie van MBCT en aerobe training als fysieke interventie bij patiënten met episodes van depressie. De resultaten van de onderzoeken zijn erg divers omdat ze allen een andere onderzoeksopzet hebben. Hieronder wordt verstaan de duur van het onderzoek, de intensiteit van de interventie`s en het wel of niet gebruiken van medicatie. Ook het gebruik van meetinstrumenten verschilde per onderzoek waardoor het lastiger is de uitkomsten te vergelijken, aangezien de validiteit verschild per meetinstrument en het gebruik van het meetinstrument in de tijd.

7 Aerobe training In al de onderzoeken met betrekking tot aerobe training waren de deelnemers vrijwillig betrokken, dit hield in dat ze zichzelf konden opgeven voor het onderzoek. Volgens Babyak M e.a. (2000) kan dit de resultaten positief beïnvloeden aangezien de deelnemers niet onbevooroordeeld het onderzoek in gingen. Ze geloofden in de positieve effecten van bewegen. Wanneer de deelnemers in deze groep te horen kregen dat ze medicatie kregen, waren veel deelnemers teleurgesteld. Een belangrijke factor die de uitkomstmeting kan beïnvloeden is het sociale aspect van de interventie`s. Alle beweeggroepen werden in groepsverband uitgevoerd, zowel Babyak M e.a. (2000), Singh NA e.a. (2001) als Mather AS e.a. (2002) gaven aan dat dit mogelijk van invloed kan zijn geweest op de resultaten. In een beweeggroep hebben mensen steun aan elkaar en worden gemotiveerd door een trainer. Het is moeilijk om de sociale invloed te meten en te controleren. Knubben K e.a. (2007) geeft aan dat motivatie, verwachtingen en sociale contacten invloed hebben op de stemming van de deelnemers, dat verklaard ook deels de positieve effecten van de beweeggroep. Mather AS e.a. (2002) geeft aan om in de toekomst de controle groep hier op af te stemmen. Blumenthal JA e.a. (2007) zegt, in tegenstelling tot de andere onderzoeken over aerobe training, dat er echter geen aanzienlijk verschil is in de mate van terugval van depressie tussen de groep die thuis of onder supervisie traint. De fysieke conditie blijkt wel beter te zijn bij de supervisie groep in vergelijking met de thuis groep. De tijd wanneer antidepressiva begint in te werken is gemiddeld 4 weken 13. Uit het onderzoek van Mather AS e.a. (2002), dat tien dagen duurde, kwam de conclusie dat bewegen een goede tijdelijke oplossing is, totdat de antidepressiva begint te werken. Maar volgens Het Depressie centrum (Fonds Psychische Gezondheid) onderdrukt antidepressiva de symptomen en niet de oorzaak, dus in hoeverre is medicatie nodig wanneer blijkt dat bewegen dezelfde resultaten geeft? Er is een groot verschil tussen de artikelen betreft de tijdsduur en intensiteit van de training. Volgens de richtlijn WHO moet er elke dag minstens een half uur bewogen worden. Dunn AL e.a geeft aan dat 3 keer in de week het meest effectief is. Het blijkt niet uit te maken of er drie of vijf keer in de week getraind wordt, het gaat meer om de intensiteit van de training. 17,5 kcal/kg/week blijkt volgens de WHO het beste resultaat te boeken, hier heeft Dunn AL e.a de training op aangepast. Over het algemeen zijn er meer vrouwen die deelnemen aan de onderzoeken. In hoeverre kan dit de resultaten beïnvloeden? Volgens Mather AS e.a. (2002) hebben vrouwen meer kans op het verkrijgen van een depressie. Er was ten tijde van dit onderzoek nog niet bekend in hoeverre sekseverschillen invloed kunnen hebben op de resultaten. Mindfulness Based Cognitive Training Mindfulness is sinds kort in het basis pakket opgenomen van verscheidene zorgverzekeraars, de eigen bijdrage verschilt per verzekeraar. De afgelopen jaren is er onderzoek gedaan naar de bewijskracht van MBCT. Er word sinds kort onderzoek gedaan naar deze interventie, waarbij moet blijken hoe effectief deze therapievorm is op de lange termijn ( Het MOMENT onderzoek: Terugvalpreventie bij recidiverende depressie ). Ma SH e.a. (2004) en Teasdale JD e.a (2000/2008) komen allen tot de conclusie dat MBCT pas effectief is bij patiënten met 3 of meer episode`s van depressie. Ma SH e.a. (2004) geeft aan dat bij patiënten met minder dan 3 episode`s MBCT zelfs een contra-indicatie kan zijn. Het artikel geeft aan dat bij deze patiënten de eerste episode`s van terugval geassocieerd kunnnen worden met een grote gebeurtenis in het leven. Uit Teasdale JD e.a (2008) bleek dat de groep met

8 2 episode`s een latere start van de eerste episode van depressie had, ze waren op het moment van de eerste episode ouder dan de groep met 3 of meer episode`s. De groepen hadden niet hetzelfde instapniveau. Het zou kunnen dat beide groepen dus een andere therapie nodig hebben. Wanneer de groep met minder dan 3 episode`s een volgende episode zou krijgen wil dat niet zeggen dat ze baat zullen hebben bij MBCT. Het is belangrijk om te vermelden dat MBCT speciaal is ontwikkeld voor het voorkomen van een nieuwe depressie, het is onwaarschijnlijk dat MBCT effectief zal zijn bij patiënten die aan een depressie leiden. Volgens Teasdale JD e.a (2000) kan verminderde concentratie vermogen en de intensiteit van negatieve gedachten mogelijk het programma beïnvloeden. Evenals bij aerobe training spelen de sociale aspecten bij MBCT een belangrijke rol. In het onderzoek van Teasdale JD e.a (2000) en Ma SH e.a. (2004) is de controle groep niet dermate aangepast dat ze de sociale aspecten kunnen vergelijken. Zoals de invloed van de groep en de begeleider op het uiteindelijke resultaat. Een factor die regelmatig wordt meegenomen in de keuze van MBCT is het kostenplaatje. In Ma SH e.a. (2004) word beschreven dat er maar 3 therapeut-contact uren nodig zijn per patiënt, waardoor het een kostenefficiënte therapie is. Teasdale JD e.a (2008) zegt dat 75% van de MBCT groep is gestopt met het slikken van medicatie, wat kosten en bijwerkingen bespaart. Tevens bleek bij dit onderzoek dat 50% van de MBCT groep niet onderhevig was aan terugval, in vergelijking met 40% van de medicatie groep. Ten aanzien van dit artikel reist nu de vraag: in hoeverre is de fysiotherapeut onderlegd om patienten met een depressie te behandelen door middel van MBCT? Vanuit dit onderzoek lijkt MBCT het meest effectief te zijn bij patienten met mild tot ernstige chronische depressiviteit. Deze patienten categorie wordt niet vanuit de huisarts naar de fysiotherapeut doorgestuurd maar krijgen voornamelijk medicatie voorgeschreven. Moet de fysiotherapeut in de toekomst meer opgeleid worden betreft het behandelen van patienten met een depressie? Aanbeveling Uit ons literatuur onderzoek is gebleken dat bewegen bij depressie, met name aerobe training, een positief effect kan hebben bij de behandeling. De intensiteit van de training dient ingesteld te worden op 70 tot 85% van de maximale hartslag reserve. Er moet 3 dagen in de week voor 45 minuten getraind worden. Daarvan duurt de warming-up 10 minuten en de cooling-down 5 minuten. MBCT is een preventief middel dat effectief lijkt te zijn bij patiënten met een geschiedenis van 3 of meer episodes van een depressie. Vanuit dit oogpunt kan het ingezet worden voor deze patiëntencategorie. Om tot een eenduidig antwoord te komen ten aanzien van onze onderzoeksvraag dient vermeldt te worden dat het van belang is dat er verder onderzoek gedaan moet worden naar de effectiviteit van aerobe training en MBCT bij depressie. Voor een goed onderzoek is het van belang dat er gebruik wordt gemaakt van meetinstrumenten die gestandaardiseerd zijn op betrouwbaarheid c.q. reproduceerbaarheid, validiteit en responsiviteit. Tevens is het van belang dat de controlegroep ook gestandaardiseerd is met betrekking tot de interventie, de beginwaarden en de meetinstrumenten gedurende het onderzoek, zodat er een eenduidige uitspraak kan worden gedaan over de effectiviteit van de therapie. Er is geen consensus of de fysiotherapeut deeluitmaakt van het behandelproces. In de toekomst zou hierover duidelijkheid moeten worden verkregen door middel van bijvoorbeeld een multidisciplinaire richtlijn of het opnemen van deze patienten categorie binnen opleidingen.

9 Literatuurlijst 1) Babyak M, Blumenthal JA, Herman S, Khatri P, Doraiswamy M, Moore K, Craighead WE, Baldewicz TT, Krishnan KR. Exercise treatment for major deperssion: Maintenance of therapeutic benefit at 10 months, Psychosomatic Medicine 2000, 62: ) Blumenthal J, Bayak M, Doraiswamy PM, Watkins L, Hoffman BM, Barbour KA, Herman S, Craighead WE, Brosse LA, Waugh R, Hinderliter A, Sherwood A. Exercise and pharmacotherapy in the treatment of major depressive disorder, psychosomatic medicine, 2007; 69: ) Bondolfi G, Jermann F, Van der Linden M, Gex-Fabry M, Bizzini L, Weber Rouget B, Myers-Arrazola L, Gonzalez C, Segal Z, Aubry JM, Bertschy G. Depression relapse prohylaxis with Mindfulness-Based Cognitive Therapy: Replication and extension in the Swiss health care system. Journal of Affective Disorders 122 (2010) ) Bakker B, van Woerkom S. Runningtherapie. Het standaardwerk voor lopers en professionals. 3 e druk. Amsterdam: De Arbeispers, maart ) Dunn AL, Tridevi MH, Kampert JB, Clark CG, Chambliss HO. Exercise treatment for depression: Efficacy and dose response, American journal of preventive medicine, 2005, 28:1. 6) Knubben K, Reischies FM, Adli M, Schlattmann P, Bauer M, Dimeo F. A randomized, controlled study on the effect of a short-term endurance training programme in patient with major depression, Br J sport med, 2007;41: ) Loo M, Nauta N. depressiepreventie, handreiking voor bedrijfsartsen. NVAB, 2010, ) Ma SH, Teasdale JD. Mindfulness-Based Cognitive Therapy for Depression: Replication and Exploration of Differential Relapse Prevention Effects. Journal of Consolting and Clinical Psychology 2004, vol. 72, No. 1, ) Mather AS, Roderigues C, Guthrie MF, McHarg AM, Reid IC, McMurdo AET. Effects of exercise on depressive symptoms in older adults with poorly responcive depressive disorder, British Journal of Psychiatry 2002, 180, ) Nevid JS, Rathus SA, Greene B, Hoencamp E, Bruijn J. Psychiatrie een inleiding ) Segal ZV., Williams JMG, Teasdale JD. Mindfulness-Based Cognitive Therapy for Depression: A New Approach to Preventing Relapse. Guilford Press. New York, ) Singh NA,Clements KM,Fiatarone Singh MA. The efficacy of exercise as a long-term Antidepressant in Elderly Subjects: A Randomized Controlled Trial. Journal of gerontology 2001, vol 56A, No8, M497-N ) Teasdale JD, Williams JMG, Soulsby JM, Segal ZV, Ridgeway VA, Lau MA. Prevention of Relapse/Recurrence in Major Depression by Mindfulness-Based Cognitive Therapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology 2000, Vol 68, No4,

10 14) Teasdale JD, Kuyken W, Taylor RS, Barrett B, Evans A, Byford S, Watkins E, Holden E, White K, Byung R, Mullan E. Mindfulness based Cognitive Therapy to Prevent Relapse in Recurrent Depression. Journal of Consulting and Clinical Psychology 2008, Vol. 76, No. 6, ) NHG- Nederlands Huisartsen Genootschap April ) Velde, van der V. Multidiscipliniare richtlijn voor depressie. Trimbos Instituut: 2005.

Mindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht

Mindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht Mindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht Flip Kolthoff, psychiater Radboud Universitair Centrum voor Mindfulness, GGZ Noord-Holland-Noord Flip Kolthoff, VUmc, 20-01-2012 1 Inleiding Flip Kolthoff,

Nadere informatie

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl

Nadere informatie

SAMENVATTING. Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift

SAMENVATTING. Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift 153 SAMENVATTING Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift Angst en depressie zijn de meest voorkomende psychische stoornissen, de ziektelast is hoog en deze aandoeningen brengen hoge kosten met

Nadere informatie

Screening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg

Screening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Online screening Online behandeling - Effectiviteit

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de

Nadere informatie

hoofdstuk 2 hoofdstuk 3

hoofdstuk 2 hoofdstuk 3 Om de herkenning van patiënten met depressieve stoornis in de eerste lijn te verbeteren wordt wel screening aanbevolen. Voorts worden pakketinterventies aanbevolen om de kwaliteit van zorg en de resultaten

Nadere informatie

Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met

Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Autismespectrumstoornissen: ADASS Achtergrond ADASS Veelvuldig voorkomen van

Nadere informatie

Mindfulness binnen de (psycho) oncologie. Else Bisseling, 16 mei 2014

Mindfulness binnen de (psycho) oncologie. Else Bisseling, 16 mei 2014 Mindfulness binnen de (psycho) oncologie Else Bisseling, 16 mei 2014 (Online) Mindfulness-Based Cognitieve Therapie voor kankerpatiënten. (Cost)effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT)

Nadere informatie

Depressie bij ouderen Herstel als voorwaarde voor rehabilitatie?

Depressie bij ouderen Herstel als voorwaarde voor rehabilitatie? Depressie bij ouderen Herstel als voorwaarde voor rehabilitatie? Rob Kok, psychiater, epidemioloog Parnassia Bavo Groep Den Haag Waarom rehabilitatie? Eerherstel van wie? Over welke ouderen hebben we het

Nadere informatie

SaMenvatting (SUMMARy IN DUTCH)

SaMenvatting (SUMMARy IN DUTCH) Samenvatting (summary in Dutch) Samenvatting In hoofdstuk 1 wordt de algemene introductie van dit proefschrift beschreven. De nadruk in dit proefschrift lag op patiënten met hoofd-halskanker (HHK) en

Nadere informatie

Gedragsmatige activatie en antidepressiva voor (ernstige) depressie: een behandelstudie uit Iran

Gedragsmatige activatie en antidepressiva voor (ernstige) depressie: een behandelstudie uit Iran Gedragsmatige activatie en antidepressiva voor (ernstige) depressie: een behandelstudie uit Iran Marcus Huibers, Latif Moradveisi, Fritz Renner, Modabber Arasteh & Arnoud Arntz Department of Clinical Psychological

Nadere informatie

Kennislacunes NHG-Standaard Depressie

Kennislacunes NHG-Standaard Depressie Kennislacunes Kennislacunes 1. Het nut van screening naar depressie bij mensen met een chronische somatische aandoening in de (noot 15-16). 2. De 4DKL als instrument om het verloop van de (ernst van de)

Nadere informatie

4.3.1 Diagnostische Checklist voor cliënten zonder dementie: DSM-5 criteria

4.3.1 Diagnostische Checklist voor cliënten zonder dementie: DSM-5 criteria 4.3.1 Diagnostische Checklist voor cliënten zonder dementie: DSM-5 criteria Stappen 1 t/m 4 betreffen Depressie, stappen 5 en 6 betreffen Apathiesyndroom STAP 1. Bepaal of de volgende hoofdsymptomen voorkomen.

Nadere informatie

Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn

Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn 9 november 2012 VU Medisch Centrum/GGZinGeest/Amsterdam Patricia van Oppen 1 Presentatie

Nadere informatie

Preventie en behandeling van psychische klachten bij ouderen door meer bewegen. Dr. Ingrid Hendriksen

Preventie en behandeling van psychische klachten bij ouderen door meer bewegen. Dr. Ingrid Hendriksen Preventie en behandeling van psychische klachten bij ouderen door meer bewegen Dr. Ingrid Hendriksen Inhoud Psychische klachten en bewegen Bewegen ter preventie van depressie Bewegingstherapie bij depressieve

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve

Nadere informatie

Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI 10.1007/978-90-368-1003-6, 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 50 neem de regie over je depressie Bijlage 1 Beloopstabel

Nadere informatie

Inhoud. Nieuw in de NHG Standaard Angst. Vraag 2. Vraag 1. Vraag 3. Nieuw in de NHG standaard in beleid. Nieuw?! Diagnose en beleid RCT Implementatie

Inhoud. Nieuw in de NHG Standaard Angst. Vraag 2. Vraag 1. Vraag 3. Nieuw in de NHG standaard in beleid. Nieuw?! Diagnose en beleid RCT Implementatie Inhoud Nieuw in de NHG Standaard Angst Christine van Boeijen PAO H 2012 Nieuw?! Diagnose en beleid RCT Implementatie En verder Wat hebt u geleerd? Vraag 1 Waarmee presenteert een patient met een angststoornis

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43602 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fenema, E.M. van Title: Treatment quality in times of ROM Issue Date: 2016-09-15

Nadere informatie

Mindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o.

Mindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness bij somatoforme stoornissen Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) bij somatoforme stoornissen Onverklaarde lichamelijke klachten 20% Persisterende

Nadere informatie

Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst

Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent

Nadere informatie

Korte bijdrage Het belang van subklinische depressies

Korte bijdrage Het belang van subklinische depressies Korte bijdrage Het belang van subklinische depressies door P. Cuijpers Samenvatting Subklinische depressies zijn depressieve beelden waarbij sprake is van depressieve klachten zonder dat voldaan is aan

Nadere informatie

Diagnose en classificatie in de psychiatrie

Diagnose en classificatie in de psychiatrie Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de

Nadere informatie

5-12-2012 WELKOM. Depressieve klachten en hulpbehoefte bij diabetes. De komende 45 minuten

5-12-2012 WELKOM. Depressieve klachten en hulpbehoefte bij diabetes. De komende 45 minuten WELKOM 5 december 2012 Depressieve klachten en hulpbehoefte bij diabetes Caroline Lubach: senior verpleegkundig consulent diabetes VUmc Anita Faber: research coördinator Diabetes Research Centrum, Hoogeveen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.

Nadere informatie

Zimmerman, Sheeran, & Young. Beoordelen van de aanwezigheid van depressie

Zimmerman, Sheeran, & Young. Beoordelen van de aanwezigheid van depressie DIAGNOSTIC INVENTORY FOR DEPRESSION (DID) Zimmerman, M., Sheeran, T., & Young, D. (2004). The Diagnostic Inventory for Depression: A self-report scale to diagnose DSM-IV Major Depressive Disorder. Journal

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/39582 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/39582 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39582 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Hegeman, Annette Title: Appearance of depression in later life Issue Date: 2016-05-18

Nadere informatie

Psychofysiologische begeleiding zinvol bij SOLK. (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijk Klachten)

Psychofysiologische begeleiding zinvol bij SOLK. (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijk Klachten) Psychofysiologische begeleiding zinvol bij SOLK. (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijk Klachten) Eveline Kempenaar Algemene Leden Vergadering VDV november 2012 In het nieuws! 1 Definitie SOLK Lichamelijke

Nadere informatie

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) - Depressie groot

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial dr. T. Verbeek arts-epidemioloog Afd. Huisartsgeneeskunde en Epidemiologie 22 januari

Nadere informatie

Appendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary)

Appendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) Appendix Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) 93 87 Inleiding Diabetes mellitus, kortweg diabetes, is een ziekte waar wereldwijd ongeveer 400 miljoen mensen aan lijden. Ook in Nederland komt de

Nadere informatie

Samenvatting Samenvatting

Samenvatting Samenvatting Samenvatting Samenvatting Binnen het domein van hart- en vaatziekten is een bypassoperatie de meest uitgevoerde chirurgische ingreep. Omdat bij een hartoperatie het borstbeen wordt doorgesneden en er meestal

Nadere informatie

Coaching, Counseling & DSM

Coaching, Counseling & DSM Coaching, Counseling & DSM Ron van Deth - Overgang van DSM-IV naar DSM-5 - Wat kan/moet ik als coach/counselor met de DSM? Valkuilen coach/counselor Gaan diagnosticeren Iemand met een psychische stoornis

Nadere informatie

Effectiviteit van Mindfulness-based cognitive therapy bij depressie

Effectiviteit van Mindfulness-based cognitive therapy bij depressie Effectiviteit van Mindfulness-based cognitive therapy bij depressie Mindfulness: Bevrijding van chronische depressie Universiteit van Amsterdam Afdeling Psychologie Bachelorthese Auteur: Eline Landgraaf

Nadere informatie

CHAPTER 7. Samenvatting

CHAPTER 7. Samenvatting CHAPTER 7 Samenvatting Samenvatting (Summary in Dutch) De interacties die depressieve patiënten hebben met anderen, in het algemeen, en de interacties van depressieve patiënten met hun partner, in het

Nadere informatie

Depressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten

Depressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten Depressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten Marij Zuidersma Promotoren: Peter de Jonge, Johan Ormel, Henk Jan Conradi Interdisciplinary center for psychiatric epidemiology University

Nadere informatie

Samenvatting SAMENVATTING Hoofdstuk 1 is de algemene introductie over de inhoud van dit proefschrift. Depressie en angststoornissen zijn de meest voorkomende psychische stoornissen en brengen een grote

Nadere informatie

waardoor een beroerte kan worden gezien als een chronische aandoening.

waardoor een beroerte kan worden gezien als een chronische aandoening. amenvatting Elk jaar krijgen in Nederland zo n 45.000 mensen een beroerte, ook wel CVA (Cerebro Vasculair Accident) genoemd. Ongeveer 60% van hen keert na opname in het ziekenhuis of revalidatiecentrum

Nadere informatie

GGz in de huisartsenpraktijk. Christina Van der Feltz-Cornelis Symposium: Huisarts en POH GGz: samen sterker! Nieuwegein 22 januari 2015

GGz in de huisartsenpraktijk. Christina Van der Feltz-Cornelis Symposium: Huisarts en POH GGz: samen sterker! Nieuwegein 22 januari 2015 GGz in de huisartsenpraktijk Christina Van der Feltz-Cornelis Symposium: Huisarts en POH GGz: samen sterker! Nieuwegein 22 januari 2015 MODEL BASISGGZ Model BasisGGz-Generalistische GGz-Specialistische

Nadere informatie

Depressief realisme, angsthaas of zwartkijker?

Depressief realisme, angsthaas of zwartkijker? Depressief realisme, angsthaas of zwartkijker? Realist? Zwartkijker? Angsthaas? Is daar wat aan te doen? Prof. dr. Claudi Bockting, Rijksuniversiteit Groningen Depressief realisme, angsthaas of zwartkijker?

Nadere informatie

Auteur Bech, Rasmussen, Olsen, Noerholm, & Abildgaard. Meten van de ernst van depressie

Auteur Bech, Rasmussen, Olsen, Noerholm, & Abildgaard. Meten van de ernst van depressie MAJOR DEPRESSION INVENTORY (MDI) Bech, P., Rasmussen, N.A., Olsen, R., Noerholm, V., & Abildgaard, W. (2001). The sensitivity and specificity of the Major Depression Inventory, using the Present State

Nadere informatie

Toepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn. Christine van Boeijen

Toepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn. Christine van Boeijen Toepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn Christine van Boeijen Indeling presentatie Welke stoornissen Vooronderzoeken Hoofdonderzoeken Implementatie Welke

Nadere informatie

Samenvatting R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9

Samenvatting R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 182 Depressie komt veel voor en is een van de meest invaliderende aandoeningen met een negatieve invloed op vele

Nadere informatie

Samenvatting. (Summary in Dutch)

Samenvatting. (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Dit proefschrift gaat over depressie en de behandeling daarvan. Bestudeerd is of een behandeling bestaande uit de combinatie van medicatie en psychotherapie meer effectief

Nadere informatie

Psychotherapie voor Depressie werkt! Maar hoe?

Psychotherapie voor Depressie werkt! Maar hoe? Psychotherapie voor Depressie werkt! Maar hoe? Effecten en Werkingsmechanismes van Cognitieve Therapie en Interpersoonlijke Therapie voor Depressie Dr. Lotte Lemmens Maastricht University Psychotherapie

Nadere informatie

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke

Nadere informatie

Transitiecentrum Affectieve Stoornissen (TAS) van het Academisch Medisch Centrum -Depressiediagnostiek en -behandeling voor jongeren-

Transitiecentrum Affectieve Stoornissen (TAS) van het Academisch Medisch Centrum -Depressiediagnostiek en -behandeling voor jongeren- Transitiecentrum Affectieve Stoornissen (TAS) van het Academisch Medisch Centrum -Depressiediagnostiek en -behandeling voor jongeren- In het Transitiecentrum voor Affectieve Stoornissen (TAS) vindt diagnostiek,

Nadere informatie

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog/onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog/onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog/onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) Wat is een depressie?

Nadere informatie

Samenvatting (summary in Dutch)

Samenvatting (summary in Dutch) Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk

Nadere informatie

Nederlandse verkorte weergave: Verborgen littekens in recidiverende depressies?

Nederlandse verkorte weergave: Verborgen littekens in recidiverende depressies? Oorspronkelijk artikel: Elgersma, H. J., Glashouwer, K.A., Bockting, C.L.H., Penninx, B.W.J.H.Penninx, de Jong, P.J. (2013). Hidden scars in depression? Implicit and explicit self-associations following

Nadere informatie

Positieve Psychologie Interventies

Positieve Psychologie Interventies Positieve Psychologie Interventies PPI bij patiënten met bipolaire stoornis in de euthyme fase Melissa Chrispijn AIOS psychiatrie KenBiS Klinisch Wetenschappelijke Vergadering 16 december 2016 Inhoud Achtergrond

Nadere informatie

een methode die past in het domein van de cognitieve gedragstherapie.

een methode die past in het domein van de cognitieve gedragstherapie. Aandachtgerichte cognitieve therapie bij depressie: een methode die past in het domein van de cognitieve gedragstherapie. Ger Schurink STELLING "Mindfulness", toegepast in de stijl van Mindfulness Based

Nadere informatie

Samenvatting. Grip Op Je Dip

Samenvatting. Grip Op Je Dip Samenvatting Grip Op Je Dip Online depressie-interventie voor adolescenten en jongvolwassenen: effectiviteit, veranderingsmechanismen, en taalgebruik als psychologische marker 163 Hoofdstuk 1 is de algemene

Nadere informatie

Patient met angststoornis(sen) Video - casus

Patient met angststoornis(sen) Video - casus Behandeling van angststoornissen in de eerstelijnszorg; effectiviteit en toepasbaarheid van Begeleide Zelfhulp Christine van Boeijen Symposium Geen paniek 2010 Voorstellen Christine van Boeijen, psychiater

Nadere informatie

Is het depressie? Dr. M. Zuidersma, UMCG of is het een onderliggend neurodegeneratief beeld? Maar is dit wel zo? Disclosure belangen spreker

Is het depressie? Dr. M. Zuidersma, UMCG of is het een onderliggend neurodegeneratief beeld? Maar is dit wel zo? Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker Is het depressie? of is het een onderliggend neurodegeneratief beeld? Marij Zuidersma Interdisciplinary Center Psychopathology and Emotion regulation (ICPE) 7 mei 2019 (potentiële)

Nadere informatie

NIEUWE EUROPESE RICHTLIJN VOOR PREVENTIE, DETECTIE EN BEHANDELING VAN DEPRESSIE IN

NIEUWE EUROPESE RICHTLIJN VOOR PREVENTIE, DETECTIE EN BEHANDELING VAN DEPRESSIE IN NIEUWE EUROPESE RICHTLIJN VOOR PREVENTIE, DETECTIE EN BEHANDELING VAN DEPRESSIE IN PALLIATIEVE ZORG Referentie. Rayner, L., Price, A., Hotopf, M., Higginson, I.J. (2011). The development of evidencebased

Nadere informatie

DE STAND VAN DE WETENSCHAP: BEWEZEN EFFECTIEF

DE STAND VAN DE WETENSCHAP: BEWEZEN EFFECTIEF 'KLEUR JE LEVEN' DE STAND VAN DE WETENSCHAP: BEWEZEN EFFECTIEF Contactgegevens Mentalshare Telefoon: +31 (0)302971198 E-mail: kleurjeleven@mentalshare.nl Website: www.mentalshare.nl In samenwerking met:

Nadere informatie

Registratierichtlijn. E003 Beroepsgebonden depressie

Registratierichtlijn. E003 Beroepsgebonden depressie Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Coronel Instituut AMC/UvA Postbus 22660 1100 DD Amsterdam tel. 020 566 5387 e mail: ncvb@amc.nl 2 CAScode: P652 Van deze richtlijn is een achtergronddocument Omschrijving

Nadere informatie

Doel Doel van de studie is om de invloed van een mindfulness training op cognitieve reactiviteit te onderzoeken.

Doel Doel van de studie is om de invloed van een mindfulness training op cognitieve reactiviteit te onderzoeken. S27 MINDFULNESS IN DE GEZONDHEIDSZORG Negatieve emoties en gedachten spelen een belangrijke rol in het ontstaan en in stand houden van stress en psychische klachten. Mindfulness based interventies zijn

Nadere informatie

Validatie van de Depressie lijst (DL) en de Geriatric Depression Scale (GDS-30) bij Verpleeghuisbewoners

Validatie van de Depressie lijst (DL) en de Geriatric Depression Scale (GDS-30) bij Verpleeghuisbewoners Validatie van de Depressie lijst (DL) en de Geriatric Depression Scale (GDS-30) bij Verpleeghuisbewoners van Somatische en Psychogeriatrische Afdelingen Validation of the Depression List (DL) and the Geriatric

Nadere informatie

Samenvatting, conclusies en discussie

Samenvatting, conclusies en discussie Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit

Nadere informatie

Belangrijkste bevindingen

Belangrijkste bevindingen Samenvatting Het heeft lang geduurd voordat we Freud s erfenis, namelijk dat ouderen de mentale plasticiteit ontbeerden om te kunnen veranderen of te kunnen profiteren van psychotherapie van ons hebben

Nadere informatie

Running therapie bij depressie: een systematische review A.C.M. Bongers en T.J. Dijkerman

Running therapie bij depressie: een systematische review A.C.M. Bongers en T.J. Dijkerman Running therapie bij depressie: een systematische review A.C.M. Bongers en T.J. Dijkerman Running therapy and major depressive disorders: a systematic review Abstract - The lifetime prevalence of major

Nadere informatie

ROM in de ouderenpsychiatrie

ROM in de ouderenpsychiatrie Improving Mental Health by Sharing Knowledge ROM in de ouderenpsychiatrie Marjolein Veerbeek Richard Oude Voshaar, Anne Margriet Pot Financier: Ministerie van VWS 2 Routine Outcome Monitoring Definitie

Nadere informatie

Voorstellen. Belangenverstrengeling. Indeling workshop

Voorstellen. Belangenverstrengeling. Indeling workshop Workshop Durf te leren, om daarna te leren durven RCT en begeleide zelfhulp Christine van Boeijen Voorstellen Christine van Boeijen, psychiater GGNet Apeldoorn-Zutphen en plaatsvervangend opleider GGNet

Nadere informatie

De psychopathologische gevolgen van pijnklachten Eric de Heer

De psychopathologische gevolgen van pijnklachten Eric de Heer De psychopathologische gevolgen van pijnklachten Eric de Heer Psycholoog i.o. tot GZ-psycholoog Senior onderzoeker VIP (Vroege Interventie Psychose) Tilburg GGz Breburg Pijn! pijn is een stressvolle ervaring

Nadere informatie

De revisie van de richtlijn angststoornissen

De revisie van de richtlijn angststoornissen De revisie van de richtlijn angststoornissen Ton van Balkom VU-MC/GGZ ingeest Amsterdam Dagelijkse behandeling angststoornis (Young et al, Arch Gen Psychiatry 2001) Depressie Angst Angst + Depressie

Nadere informatie

15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater

15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater 5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?

Nadere informatie

Mindfulness op individuele basis: wat kan een patiënt met een chronische aandoening daarmee?

Mindfulness op individuele basis: wat kan een patiënt met een chronische aandoening daarmee? Mindfulness op individuele basis: wat kan een patiënt met een chronische aandoening daarmee? M A Y A S C H R O E V E R S, U N I V E R S I T A I R M E D I S C H C E N T R U M G R O N I N G E N Mindfulness

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2

Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 179 In dit proefschrift werden de resultaten beschreven van studies die zijn verricht bij volwassen vrouwen met symptomen van bekkenbodem dysfunctie. Deze symptomen komen frequent voor en kunnen de kwaliteit

Nadere informatie

De psychopathologische gevolgen van pijnklachten. Eric de Heer

De psychopathologische gevolgen van pijnklachten. Eric de Heer De psychopathologische gevolgen van pijnklachten Eric de Heer Psycholoog i.o. tot GZ-psycholoog Senior onderzoeker VIP (Vroege Interventie Psychose) Tilburg GGz Breburg Pijn! pijn is een stressvolle ervaring

Nadere informatie

op zoek naar good practices

op zoek naar good practices Werken met psychische klachten op zoek naar good practices Presentatie Congres Mensenwerk 9 februari 2015 Philip de Jong en Femke Reijenga Agenda 1. Het onderzoek 2. De bevindingen 3. De betekenis 4. Discussie

Nadere informatie

Psychologische behandeling voor SOLK-patiënten door de POH-GGZ: resultaten van een rct

Psychologische behandeling voor SOLK-patiënten door de POH-GGZ: resultaten van een rct Psychologische behandeling voor SOLK-patiënten door de POH-GGZ: resultaten van een rct Kate Sitnikova 8 november 2018 Amsterdam UMC Locatie VUmc Afdeling Huisartsgeneeskunde & Ouderengeneeskunde Sheet

Nadere informatie

Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?

Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop? Wat kunt U daarmee? Alwies Hendriks, psychomotorisch therapeut Margje Mahler, ouderenpsycholoog Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?

Nadere informatie

Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?

Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop? Wat kunt U daarmee? Alwies Hendriks, psychomotorisch therapeut Margje Mahler, ouderenpsycholoog Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?

Nadere informatie

Electronisch affect monitoren met feedback-interventie in de behandeling van depressie: een randomized controlled trial

Electronisch affect monitoren met feedback-interventie in de behandeling van depressie: een randomized controlled trial Electronisch affect monitoren met feedback-interventie in de behandeling van depressie: een randomized controlled trial Ingrid Kramer ima.kramer@ggze.nl Van onderzoek naar de klinische praktijk PsyMate

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere

Nadere informatie

PLAATS VAN ANTIDEPRESSIVA IN DE AANPAK IN DE EERSTE LIJN VAN DEPRESSIE BIJ VOLWASSENEN

PLAATS VAN ANTIDEPRESSIVA IN DE AANPAK IN DE EERSTE LIJN VAN DEPRESSIE BIJ VOLWASSENEN PLAATS VAN ANTIDEPRESSIVA IN DE AANPAK IN DE EERSTE LIJN VAN DEPRESSIE BIJ VOLWASSENEN In dit artikel wordt de plaats van antidepressiva in de aanpak van depressie in de eerste lijn bij volwassenen besproken.

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Depressieve stoornissen zijn wijdverspreid, hebben nadelige gevolgen voor de kwaliteit van leven van patiënten en hun familieleden. Deze stoornissen worden geassocieerd

Nadere informatie

Bij gebrek aan bewijs

Bij gebrek aan bewijs Bij gebrek aan bewijs kennis is macht! internet in de spreekkamer P.A. Flach Bedrijfsarts Arbo- en milieudienst RuG 09-10-2006 1 3 onderdelen 1. Wat is EBM 2. Zoeken in PubMed 3. Beoordelen van de resultaten

Nadere informatie

Door dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast

Door dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden

Nadere informatie

AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study

AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study Angst en depressie bij verpleeghuisbewoners; prevalentie en risico indicatoren Lineke Jongenelis Martin Smalbrugge EMGO, onderzoeksprogramma common mental

Nadere informatie

Farmacotherapie in de acute fase van alcoholdetoxificatie. Critically Appraised Topic

Farmacotherapie in de acute fase van alcoholdetoxificatie. Critically Appraised Topic Farmacotherapie in de acute fase van alcoholdetoxificatie Critically Appraised Topic Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring

Nadere informatie

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen?

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Lonneke I.M. Lenferink Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Utrecht Paul A. Boelen Universiteit Utrecht,

Nadere informatie

Voorkomen van recidief bij depressie: Fava s cognitieve psychotherapie gericht op welzijn

Voorkomen van recidief bij depressie: Fava s cognitieve psychotherapie gericht op welzijn k o r t e b i j d r a g e Voorkomen van recidief bij depressie: Fava s cognitieve psychotherapie gericht op welzijn c. d e v i n, g. p i e t e r s samenvatting Medicamenteuze behandelstrategieën gelden

Nadere informatie

Een depressie. P unt P. kan u helpen. volwassenen

Een depressie. P unt P. kan u helpen. volwassenen Een depressie P unt P kan u helpen volwassenen Iedereen is wel eens moe, somber en lusteloos. Het is een normale reactie op tegenvallers, een verlies en andere vervelende gebeurtenissen. Wanneer dit soort

Nadere informatie

STAPPENPLAN SLAAPSTOORNIS IN DE EERSTE LIJN

STAPPENPLAN SLAAPSTOORNIS IN DE EERSTE LIJN STAPPENPLAN SLAAPSTOORNIS IN DE EERSTE LIJN Herkennen en behandelen van slaapstoornissen bij ouderen. STAP 1: Screenen op slaapstoornis (kruis aan). 1a. Ervaart u problemen met slapen? 1b Heeft u de afgelopen

Nadere informatie

Depressie en diabetes: de (toekomstige) praktijk? dr. Victor Pop, huisarts Hoogleraar Eerstelijnszorg Universiteit Tilburg

Depressie en diabetes: de (toekomstige) praktijk? dr. Victor Pop, huisarts Hoogleraar Eerstelijnszorg Universiteit Tilburg Depressie en diabetes: de (toekomstige) praktijk? dr. Victor Pop, huisarts Hoogleraar Eerstelijnszorg Universiteit Tilburg Overzicht van de lezing De dagelijkse praktijk Disease-management niet los van

Nadere informatie

Als je dip een depressie wordt. Dokter op dinsdag 11 december 2012 L.Breuning, psychiater

Als je dip een depressie wordt. Dokter op dinsdag 11 december 2012 L.Breuning, psychiater Als je dip een depressie wordt. Dokter op dinsdag 11 december 2012 L.Breuning, psychiater Wanneer is een dip een depressie Dip hoort bij het leven Depressie is een ziekte Ziekte die (nog) niet aan te tonen

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting

NEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING 143 Nederlandse samenvatting 144 NEDERLANDSE SAMENVATTING De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat psychische gezondheid een staat van welzijn is waarin een individu zich

Nadere informatie

Is de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat?

Is de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat? Is de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat? Hans Knoop Marianne Heins Gijs Bleijenberg CGT leidt tot een afname van klachten % patienten dat geen of duidelijk minder

Nadere informatie

Stadiëring en interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen

Stadiëring en interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen Stadiëring en interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen Ralph Kupka hoogleraar Bipolaire Stoornissen VU Medisch Centrum Academische Zorglijn Bipolair, GGZinGeest Altrecht Bipolair Stabiel

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Het in kaart brengen en bespreken van de kwaliteit van leven van adolescenten met type 1 diabetes in de reguliere zorg

Nederlandse samenvatting. Het in kaart brengen en bespreken van de kwaliteit van leven van adolescenten met type 1 diabetes in de reguliere zorg Nederlandse samenvatting Het in kaart brengen en bespreken van de kwaliteit van leven van adolescenten met type 1 diabetes in de reguliere zorg Dit proefschrift richt zich op adolescenten met type 1 diabetes

Nadere informatie

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling

Nadere informatie

De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology

De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen Antidepressivum, antipsychoticum

Nadere informatie

STAPPENPLAN ANGST IN DE EERSTE LIJN

STAPPENPLAN ANGST IN DE EERSTE LIJN STAPPENPLAN ANGST IN DE EERSTE LIJN Doel Vroegtijdige opsporing en behandeling van angst bij zelfstandig wonende ouderen. STAP 1: Screenen op angst in de eerste lijn (kruis aan). Voelde u zich de afgelopen

Nadere informatie

Psychologische zorg voor kinderen en jongeren. De Golfbreker Preventie en psychologische zorg voor kinderen en jongeren. Samen werken aan jezelf

Psychologische zorg voor kinderen en jongeren. De Golfbreker Preventie en psychologische zorg voor kinderen en jongeren. Samen werken aan jezelf Psychologische zorg voor kinderen en jongeren De Golfbreker Preventie en psychologische zorg voor kinderen en jongeren Samen werken aan jezelf Inhoud Belang psychologische zorg voor jeugd Psychologische

Nadere informatie