Handleiding bij de leskist over voeding en beweging voor het basisonderwijs

Transcriptie

1 Leskist HAP & STAP Handleiding bij de leskist over voeding en beweging voor het basisonderwijs GGD Eemland

2 Samengesteld door: GGD Eemland Postbus AS Amersfoort Afdeling Gezondheidsbevordering, augustus 2005

3 Inhoud handleiding 1. Inleiding: het waarom van deze leskist 2. Inhoud leskist 3. Toelichting op de materialen 4. Gezond eten en bewegen op de basisschool. Het schoolgezondheidsbeleid in beweging 5. Schoolkrantartikelen 6. Informatie ouderavond over voeding en bewegen door de Hartstichting 7. Informatie winkelspel GGD 8. Knipplaat met voedingsmiddelen 9. Folders en brochures 10. Websites

4 Inleiding: het waarom van deze leskist Maar liefst 14% van de schoolgaande kinderen is te dik. En het aantal te dikke kinderen groeit nog steeds. Vergeleken met 20 jaar geleden is er zelfs sprake van een verdubbeling. Uit de gezondheidsonderzoeken van de GGD Eemland blijkt dat de zorgwekkende toename van overgewicht bij kinderen ook aan het Gewest Eemland niet voorbij gaat. Uit balans Overgewicht bij kinderen ontstaat in verreweg de meeste gevallen door een combinatie van verkeerde voedingsgewoonten en te weinig beweging. De energie-inname en het energieverbruik zijn dan langdurig uit balans. Vandaar dat in deze leskist zowel materialen opgenomen zijn over het thema voeding (HAP) als het thema beweging (STAP). Hap De eetgewoonten in Nederland veranderen. Steeds meer kinderen slaan het ontbijt over. Daarnaast eten kinderen steeds meer tussendoortjes en is het gebruik van frisdrank sterk gestegen. Naast dit zogenaamde grazen daalt de inname van traditionele voedingsmiddelen zoals brood, aardappelen, melk, groente en fruit. Aan de andere kant stijgt het aanbod van kant-en-klaarmaaltijden, die vaak vetter zijn. Stap Kinderen zijn van zichzelf speels en actief, maar door ontwikkelingen in de maatschappij worden ze steeds inactiever. Zo spelen kinderen steeds minder buiten, bijvoorbeeld door druk verkeer, een toenemend gevoel van onveiligheid en het ontbreken van buitenspeelmogelijkheden. Daarnaast zitten kinderen meer voor de televisie, gemiddeld bijna 2 uur tv per dag. Ook zijn computerspelletjes, chatten en internetgebruik bij kinderen erg populair. Op school wordt er minder gymles gegeven en is de verplichte zwemles afgeschaft. Tot slot zitten kinderen steeds meer op de achterbank: steeds vaker worden ze met de auto naar school, vriendjes of sport gebracht. Eén van de ernstigste gevolgen van overgewicht bij kinderen is het ontstaan van diabetes mellitus type 2 (voorheen ook wel ouderdomssuikerziekte genoemd). Op de lange termijn kan overgewicht leiden tot hart- en vaatziekten. Deze vormen bij de hedendaagse bevolking de belangrijkste doodsoorzaak. Hoe ouder en zwaarder het kind is, hoe groter de kans dat het overgewicht op latere leeftijd blijft bestaan. Uit onderzoek is bekend dat 70% van de kinderen met overgewicht ook als volwassene te dik is. Behalve medische gevolgen kunnen dikke kinderen ook ernstige psychosociale klachten krijgen. Ze worden vaak gepest, waardoor ze veel zelfvertrouwen verliezen en geïsoleerd raken. Om erger te voorkomen is het zaak dat de samenleving investeert in de gezondheid van jonge kinderen. Ook voor de basisschool is daarbij een rol weggelegd. Primair zijn ouders natuurlijk verantwoordelijk voor de opvoeding en het aanleren van een gezonde leefstijl. Maar ook scholen kunnen een belangrijke functie vervullen bij het stimuleren van kinderen om van jongs af aan gezond te eten en voldoende te bewegen. Zo zijn de manieren waarop de school omgaat met overblijven, trakteren en bewegen van grote invloed. En kunt u als leerkracht in de lessen aandacht besteden aan de onderwerpen voeding en beweging, bijvoorbeeld in de vorm van een themaweek of project. We hopen dat de materialen uit deze leskist u hierbij kunnen helpen. Alvast veel succes gewenst!

5 Uitleen van de leskist De leskist is gratis te leen bij de GGD Eemland, voor een periode van 4 weken. De leskist wordt door de school op de GGD Eemland (Zonnehof 10 te Amersfoort, tel ) afgehaald. De school brengt de leskist na de afgesproken termijn zelf terug naar de GGD. Evaluatie Ondanks de zorgvuldigheid waarmee we getracht hebben de leskist samen te stellen, zijn mogelijk enkele praktische zaken, waar u als leerkracht behoefte aan heeft, over het hoofd gezien. Daarom wordt de leskist na iedere uitleen schriftelijk geëvalueerd. We hopen dat u het evaluatieformulier ingevuld retourneert, zodat wij de leskist verder kunnen optimaliseren. De kinderboekenkist Er is ook een speciale leesboekenkist samengesteld over het thema voeding. Deze is los te reserveren bij het Documentatiecentrum Gezondheidsbevordering van de GGD Eemland. Het documentatiecentrum van de GGD Eemland In het documentatiecentrum is een ruime sortering aan onderwijsleermaterialen en leskisten aanwezig die uitgeleend worden aan het onderwijs. Voor een overzicht van alle leskisten kunt u de website van de GGD bezoeken:

6 Inhoud leskist HAP & STAP Lespakketten 1. Voeding, de beste Basis 67,50 euro 2. Schoolgruiten gratis 3. Help, waar blijft mijn eten? gratis 4. Kies voor hart en sport 22,69 euro 5. Vetlekker 43,95 euro Spelmateriaal 6. Puzzel Onze Natuur: groente en fruit 29,50 euro 7. Rubriceerspel Hoe maakt men dat? 17,67 euro 8. Memoriespel Brood gratis 9. CD-rom Vic de Vitaminevreter gratis 10. Smikkelpaspoort 7,50 euro 11. Hupla 1, 2 & 3 Bewegingstussendoortjes 29,50 euro 12. Bewegen met Nellie en Cezar 29,50 euro 13. Dansspel 10,50 euro (Audio)visueel materiaal 14. Video Huisje Boompje Beestje 36,- euro 15. Poster Schijf van Vijf 3,- euro 16. CD-rom Mimi in de buik van de reus 14,95 euro 17. CD Voetje voor voetje (met boek) 11,50 euro 18. CD Kleuterdansen 14,- euro 19. DVD Sesamstraat Sport Eten 9,99 euro 20. CD-rom Webwouter gratis Achtergrondinformatie 21. Handleiding 25,- euro 22. Gezond de basisschool door 5,- euro 23. Buitenspel in het zonnetje 45,50 euro Materiaal gericht op ouders 24. Op je brood 21,- euro Toelichting kleuren: = materialen over voeding = materialen over beweging = materialen over voeding én beweging

7 INHOUD per thema en per leeftijdsgroep VOEDING Onderbouw (groep 1, 2, 3) Middenbouw (groep 4, 5, 6) Bovenbouw (groep 7, 8) Lespakketten Voeding: de Beste Basis Voeding: de Beste Basis Schoolgruiten Voeding: de Beste Basis Schoolgruiten Help, waar blijft mijn eten? Spelmateriaal Puzzel Onze Natuur: groente en fruit Knipplaat met voedingsmiddelen (in de handleiding) Memoriespel Brood Rubriceerspel Hoe maakt men dat? (Audio)visueel materiaal Video Huisje Boompje Beestje Poster Schijf van Vijf Cd-rom Mimi in de buik van de reus Achtergrondinformatie Handleiding Puzzel Onze Natuur: groente en fruit Knipplaat met voedingsmiddelen (in de handleiding) Cd-rom Vic de Vitaminevreter Smikkelpaspoort Memoriespel Brood Video Huisje Boompje Beestje Poster Schijf van Vijf Cd-rom Mimi in de buik van de reus Knipplaat met voedingsmiddelen (in de handleiding) Cd-rom Vic de Vitaminevreter Smikkelpaspoort Poster Schijf van Vijf Cd-rom Mimi in de buik van de reus

8 INHOUD per thema en per leeftijdsgroep BEWEGING Onderbouw (groep 1, 2, 3) Middenbouw (groep 4, 5, 6) Bovenbouw (groep 7, 8) Lespakketten Kies voor hart en sport Spelmateriaal Hupla 1 en 2 Bewegingstussendoortjes Bewegen met Nellie en Cezar (Audio)visueel materiaal CD Kleuterdansen CD Voetje voor voetje (inclusief boek) Achtergrondinformatie Buitenspel in het zonnetje Handleiding Hupla 1 en 2 Bewegingstussendoortjes Dansspel Hupla 3 Bewegingstussendoortjes Dansspel

9 INHOUD per thema en per leeftijdsgroep VOEDING EN BEWEGING Onderbouw (groep 1, 2, 3) Middenbouw (groep 4, 5, 6) Bovenbouw (groep 7, 8) Lespakketten Vetlekker Spelmateriaal (Audio)visueel materiaal DVD Sesamstraat Eten & Sporten Cd-rom Webwouter Cd-rom Webwouter Achtergrondinformatie Handleiding Gezond de basisschool door Materiaal gericht op ouders Op je brood Schoolkrantartikelen (in de handleiding)

10 Toelichting op de materialen Bestemd voor 1. Voeding, de beste Basis! Een verzamelmap met 7 katernen: 1. Kleuterkost, groep 1/2, 2. Igminia, het Eetfeetje, groep 3/4, 3. Felix in Eetsprookjesland, groep 5/6, 4. De Beter(w)eters, groep 7/8, 5. Achtergrondinformatie voor de leerkracht 6. De Kinderwinkel, groep 1 t/m 8 (deze namaaksupermarkt is te leen bij de GGD) 7. Voedselveiligheid, groep 6, 7 en 8 Zie hierboven In deze methode staan vier thema's centraal: 1. voeding en sociaal-emotionele ontwikkeling 2. voedingsgewoonten en cultuur 3. voeding en gezondheid 4. consumentenaspecten van voeding Aspecten van deze thema's worden bij elke opeenvolgende leeftijdsgroep opnieuw aangekaart en verdiept. Door het hele pakket heen wordt ook aandacht besteed aan andere aspecten, zoals eten en drinken op school, eenvoudige recepten klaarmaken op school, proefjes met voeding, proeven, ruiken, sprookjes, winkelen en ouders erbij betrekken.

11 2. Schoolgruiten Lerarenhandleiding Werkboekje Video Schoolgruiten on tour Bestemd voor Groep 5, 6, 7 en 8 De handleiding bestaat uit 4 delen: Deel 1 gaat over bewustwording van het eigen eetgedrag van de leerlingen en dit vergelijken met de aanbevolen hoeveelheden groenten en fruit per dag. Deel 2 gaat over voorkeuren voor groenten en fruit. Deel 3 gaat over bewustwording van invloeden (wie bepaalt wat je eet?) en bewustwording van koopgedrag: oefenen met etiketten lezen en vergelijken van producten Bij deel 4 moeten de kinderen in actie komen. Inhoud video zie pagina 5 en 7 van de handleiding. Uit het werkboekje kunt u kopieën maken. U kunt ook werkboekjes voor alle leerlingen gratis bestellen. Kijk hiervoor op Duur video: 5 afleveringen die ieder 7-8 minuten duren. 3. Help, waar blijft mijn eten? Leerlingenboekje Docentenhandleiding Bestemd voor Groep 7 en 8 Lespakket over spijsvertering en natuurlijke weerstand. Waarom heeft een mens goede voeding nodig en wat gebeurt er met dat voedsel als je het eenmaal hebt doorgeslikt? U kunt niet meer meedingen met de spijsverteringswedstrijd.

12 4. Kies voor hart en sport 1 map Bestemd voor Groep 7 en 8 Het lespakket bestaat uit 4 modules: Module 1: Hart, sport en gezondheid Module 2: Sportvoorlichting en oriëntatie Module 3: Sportintroductie Module 4: Verdiepingsmodule Module 1 en 2 zijn bedoeld voor in het klaslokaal. Module 3 dient te worden uitgevoerd in de gymnastiekzaal. In module 4 wordt dieper in de onderwerpen ingegaan. Bij de lessen horen kopieerbare themakaarten. 5. Vetlekker Video Handleiding Leerlingenwerkboek Bestemd voor Groep 7 en 8 Schooltv-project over de relatie tussen voeding, beweging en gezondheid. Vier televisieprogramma s van Teleac/NOT (op de video) vormen het uitgangspunt. In de handleiding staan de 4 lessen beschreven: Les 1 Patatje oorlog: over gezonde voeding Les 2 Fit, fitter, fitst: over bewegen Les 3 Strak in je vel over: over uiterlijk en te dik of te dun Les 4 Gezonde gewoontes: niet ontbijten, eten voor de tv etc. Elke les begint met een opdracht en een korte toelichting op het tv-programma. Daarna volgt korte achtergrondinformatie en ideeën voor een groepsopdracht. In het werkboek staan opdrachten waarmee de leerlingen zelf aan de slag kunnen (te kopiëren). Duur video: 4 uitzendingen van 15 minuten.

13 6. Puzzel Onze Natuur: groente en fruit 2 puzzels met 20 stukjes Bestemd voor Groep 3 t/m groep 7 Puzzelafbeeldingen met: - fruit: mango, ananas, sinaasappels, bananen, appels, aardbeien, rode bosbessen, meloen, moerasbramen, citroenen en pruimen - groente: bloemkool, erwten, wortels, kool, sla, radijsjes, peterselie, aardappels, prei 7. Rubriceerspel Hoe maakt men dat? 34 kaartjes Bestemd voor Groep 1, 2 en 3 5 verschillende productieketens van basislevensmiddelen: brood, sinaasappel, mineraalwater, honing en melk. Inclusief systeem om zelf de correcte volgorde vast te stellen en te verbeteren. 8. Memoriespel Brood 20 kaartjes (10 paren met afbeeldingen van graan tot brood) Bestemd voor Groep 1 t/m 6 Leg de kaartjes met de blauwe afbeelding naar boven op de tafel. De eerste speler mag 2 kaarten omdraaien. Zijn de tekeningen verschillend, draai de kaartjes dan weer terug. Nu is de volgende speler. Vind je 2 gelijke, haal die dan uit het spel. Dan mag je nog een keer. Degene die de meeste kaartparen weet te verzamelen, wint het spel. Het spel is ook te spelen op internet:

14 9. Vic de Vitaminevreter CD-rom Lesbrief voor de leerkracht 5 bijhorende kopieerbare leerlingenbladen Bestemd voor Groep 7 en 8 Met dit pakket kunnen basisscholen gezond eten op een aantrekkelijke manier onder de aandacht brengen. Een ludiek onderdeel van het lespakket is het computerspel Vic de Vitaminevreter. In dit spannende spel gaan de kinderen samen met Vic op ontdekkingreis door Vitamineland. Zo leert Vic de Vitaminevreter kinderen spelenderwijs de basiskennis over vitamines en mineralen. U kunt de lesbrief en de kopieerbladen downloaden (pdf-bestanden) via (klik op professionals, materialen voor het onderwijs, lespakket Vitamines & Mineralen) 10. Smikkelpaspoort Paspoort over het thema voedselveiligheid Handleiding voor de leerkracht Bestemd voor Groep 6, 7 en 8 Boekje met informatie en opdrachten waar kinderen thuis en op school zelfstandig uit kunnen werken. De paspoortvorm is een voor kinderen extra motiverende uitvoering: opdrachten kunnen worden afgetekend door de leerkracht of ouders en een vol paspoort geeft natuurlijk toegang tot de wereld van (veilig) smikkelen en smullen

15 11. Hupla 1, 2 & 3 Bewegingstussendoortjes 3 klapblokken met bewegingstips voor tussendoor Handleiding Bestemd voor Hupla 1: 6-8 jaar (groep 3, 4) Hupla 2: 8-10 jaar (groep 5, 6) Hupla 3: jaar (groep 7, 8) Per klapblok 50 bewegingstussendoortjes: korte onderbrekingsmomenten tijdens of na de les waarbij men bewust de concentratie van alle kinderen gedurende enkele minuten doorbreekt door middel van bewegingsactiviteit, om zo de aandacht erna weer te kunnen verscherpen en tegemoet te komen aan de natuurlijke bewegingsdrang van kinderen. 12. Bewegen met Nellie & Cezar Doosje met 80 kaarten Boekje met tips voor begeleiders Bestemd voor Groep 1 en 2 80 originele, eenvoudige, speelse bewegingsopdrachten met Nellie & Cezar, vetrekkend van 10 dagelijkse voorwerpen (touw, krant, pittenkussen, stok, kussen, kegel, hoepel, doos, bal en wc-rol). Bestemd voor 13. Dansspel Doosje met 64 kaarten Begeleidend tekstboekje Groepen van zes jaar en ouder Het kaartspel is als zelfstandig dansspel bruikbaar. De aanduidingen op de kaarten kunnen omgezet worden tot een dans. In het begeleidend boekje worden tien dansvormen uitgewerkt. Het dansspel is te gebruiken door groepen van 4 tot 64 deelnemers. In iedere zaal (of klaslokaal) kan dit kaartspel uitgevoerd worden.

16 14. Video Huisje Boompje Beestje Projectvideo over voeding van Teleac/NOT Bestemd voor Groep 3 en 4 4 afleveringen: 1. Hoe groeien tarwe en aardappelen? De schijf van vijf 2. Hoe groeit er een appelboom uit een pitje? Groente en fruit 3. Hoe wordt kaas gemaakt? Kinderen gaan zelf kaas maken 4. Gerechten uit verschillende culturen Duur video: 15 minuten per aflevering Bestemd voor 15. Poster Schijf van Vijf Poster Alle groepen In dit voorlichtingsmodel staan de groepen voedingsmiddelen die samen de basis vormen voor een gezonde voeding. U eet gevarieerd als u dagelijks iets eet uit ieder vak. Eet gevarieerd is daarom de eerste spelregel voor een gezonde voeding. Andere regels van de Schijf van Vijf zijn: eet niet te veel, gebruik minder verzadigd vet, eet volop groente, fruit en brood en ga veilig met uw voedsel om. U kunt de Schijf van Vijf als hulpmiddel gebruiken om kinderen te leren over een gezonde voeding. Bestemd voor 16. Mini in de buik van de reus CD-rom 4-10 jaar Deze CD-rom beavt een leerzaam avontuur over spijsvertering en gezonde voeding. Kinderen leren spelenderwijs wat er met het voedsel gebeurt dat ze dagelijks tot zich nemen.

17 17. Voetje voor voetje CD met beweegliedjes Boek Bestemd voor Groep 1 en 2 18 liedjes waarop lekker gesprongen, gedanst en gefantaseerd kan worden. De muzieknotatie achter in het boek laat de melodielijn zien. Op de CD zingt een enthousiast kinderkoor de liedjes in een vriendelijk tempo dat goed bij te houden is voor jonge kinderen. 18. Kleuterdansen CD Bestemd voor Groep 1 en 2 24 leuke, vrolijke liedjes om met kleuters op te dansen. 19. DVD Sesamstraat Sport Eten DVD waarbij de vriendjes uit Sesamstraat vrolijke avonturen over sporten en eten beleven. Bestemd voor Groep 1, 2 en 3 Inhoud: zie achterzijde DVD Duur: 58 minuten

18 20. WebWouter CD-rom Bestemd voor Groep 4 t/m 8 WebWouter weet alles over eten en bewegen. Bijvoorbeeld hoe lang je moet skateboarden voor een zakje chips. Of waarom het ongezond is om zonder ontbijt naar school te gaan. De CD-rom bevat: - Beweegschaal - WebWouter - BMI Meter - Speurtocht - Veel gestelde vragen - Bureaublad Systeemeisen: Windows PC, kleurenscherm, geluid. Voor de speurtocht is een open internet verbinding nodig. 21. Handleiding Deze map Bestemd voor Leerkrachten van groep 1 t/m 8 Inleiding: het waarom van deze leskist Inhoud leskist Toelichting op de materialen Schoolkrantartikelen Informatie ouderavond over voeding en bewegen door de Hartstichting Knipplaat met voedingsmiddelen Informatie winkelspel GGD Folders en brochures Websites Bestemd voor 22. Gezond de basisschool door Boekje Leerkrachten Bevat uitgebreide informatie over gezond eten en bewegen met kinderen van 4-12 jaar

19 Bestemd voor 23. Buitenspel in het zonnetje Boek Video Leerkrachten Buitenspel in het zonnetje gaat in op de ontwikkelingswaarde van buitenspel voor jonge kinderen. Het boek behandelt onder meer: - hoe creëren we een veilige, uitnodigende en gevarieerde speelomgeving - de waarde van samenspel en de mogelijkheden om dit te bevorderen - mogelijkheden om het spel te stimuleren en te verdiepen - de stimulering van verschillende ontwikkelingsgebieden - de plaats van buitenspel in het onderwijs aan jonge kinderen Duur video: 10 minuten Bestemd voor 24. Op je brood Videoband De Nationale Ouderavond Op je brood Handleiding (in de vorm van een brochure) Ouders en leerkrachten Met dit pakket kan de school een ouderavond organiseren over het thema gezond eten en gezond bewegen. Centraal staat de vraag: is voeding en beweging een taak voor de school of de verantwoordelijkheid van de ouders? In de handleiding is de ouderavond van a tot z uitgewerkt en beschreven. Duur video: Fragment Gezonde voeding: 15 minuten Fragment Gezond bewegen: 7 minuten

20 Folders en brochures Gezond eten en bewegen voor kinderen (GGD) Lastige eters (GGD) Gezond eten Gezond bewegen met kinderen van 4-8 jaar (Voedingscentrum) Nederland krijgt dikke problemen (Nederlandse Vereniging van Diëtisten) Eet gezond! Schijf van vijf (Voedingscentrum) Maak je niet dik! (Voedingscentrum) Snoepwijzer Snoepen met groenten en fruit (AGF Promotie Nederland) De Groentewijzer en Wijs met Groenten (AGF Promotie Nederland) Tijd voor een goed ontbijt (Zorn) Veilig in de winkel, veilig thuis. Voedselveiligheid (Voedingscentrum) Wijzer met vitamines & mineralen (Voedingscentrum) Wijzer met vlees (Voedingscentrum) Voedselovergevoeligheid (Voedingscentrum)

21 Websites Een greep uit de vele websites: