Apps bij het FODMAP beperkte dieet

Transcriptie

1 Apps bij het FODMAP beperkte dieet Bacheloropleiding Voeding en Diëtetiek Afstudeerrichting Nutrition and Dietetics Hogeschool van Amsterdam Sabrina Somers en Lindsay Rhoe Afstudeeropdracht 2015/2016 Januari 2016

2 Apps bij het FODMAP beperkte dieet Opdrachtgever: Lectoraat Gewichtsmanagement Hogeschool van Amsterdam Opleidingsinstituut Hogeschool van Amsterdam Domein Bewegen Sport en Voeding Opleiding Voeding en Diëtetiek Auteurs Sabrina Somers Diëtist i.o. Lindsay Rhoe Diëtist i.o Afstudeeropdracht Afstudeernummer 2015/ Praktijkbegeleider/Docentbegeleider Dr. Hanna Zijlstra Examinator Drs. Yvonne Booij Pagina 1 van 62

3 Voorwoord/dankwoord Graag willen we dit onderzoeksverslag aanbieden wat wij hebben geschreven in het kader van onze studie, Nutrition and Dietetics. Het rapport is bestemd voor diëtisten die werken met het FODMAP*- beperkte dieet, cliënten die het FODMAP*-beperkte dieet volgen en app-ontwikkelaars. Tijdens onze afstudeerperiode onderzochten wij het gebruik van apps bij het FODMAP*-beperkte dieet. Hierdoor is dit onderzoeksverslag tot stand gekomen. Graag bedanken wij iedereen die aan ons onderzoek heeft meegewerkt. Wij willen Dr. Hanna Zijlstra in het bijzonder bedanken voor haar goede adviezen en hulp tijdens het afstuderen. Sabrina Somers en Lindsay Rhoe Amsterdam, januari 2016 Pagina 2 van 62

4 Samenvatting (trefwoorden) Een op de tien mensen heeft het prikkelbare darmsyndroom (PDS), wat gepaard gaat met klachten als diarree, obstipatie, buikpijn of een opgeblazen buik. Het FODMAP*-beperkte dieet is een vrij nieuwe dieet dat zich richt op vermindering van de klachten bij PDS*. Het dieet kan erg gecompliceerd zijn. Als ondersteuning zijn er verschillende FODMAP*-apps beschikbaar. Doelstelling Nederlandse diëtisten en cliënten die het FODMAP*-beperkte dieet volgen een overzicht geven van de bestaande apps voor het FODMAP*-beperkte dieet met de voor- en nadelen van deze apps. Daarnaast worden er aanbevelingen gegeven voor nieuwe FODMAP*-apps en adviezen waaraan eventueel ontwikkelde apps dienen te voldoen. Methoden en materialen Er is een literatuuronderzoek en een kwalitatief onderzoek uitgevoerd. Het literatuuronderzoek was gericht op het vinden van wetenschappelijke onderbouwing voor het FODMAP*- beperkte dieet en het effect van app-gebruik bij diëten. In het kwalitatieve deel zijn half gestructureerde interviews afgenomen bij 12 diëtisten en 15 cliënten die het FODMAP*-beperkte dieet volgden. Verder zijn de beschikbare FODMAP*-apps beoordeeld met behulp van een beoordelingsformulier dat is opgesteld aan de hand van een interview met een app-ontwikkelaar en informatie uit het literatuuronderzoek. Resultaten Uit de gevonden literatuur blijkt het FODMAP*-beperkte dieet een gunstig effect te hebben op de klachten bij PDS*. Wel moet er nog onderzoek gedaan worden naar de effecten van het dieet op lange termijn. Het gebruik van apps bij diëten kan de zelfcontrole bij cliënten verhogen, waardoor ze beter in staat zijn het dieet vol te houden. De meerderheid van de geïnterviewde diëtisten en cliënten maakt gebruik van FODMAP*-apps. De meest gebruikte app is de Monash University Low FODMAP Diet, omdat deze wetenschappelijk goed onderbouwd is, makkelijk en snel in gebruik is en onderscheid maakt in FODMAP*s. Nadelen van deze app zijn dat deze Engelstalig is en Australische producten bevat. Een ideale app zou volgens diëtisten en cliënten moeten voldoen aan de volgende punten: wetenschappelijk goed onderbouwd, Nederlandstalig/ Nederlandse producten, up-to-date, onderscheid in FODMAP*s en overlapping FODMAP*s aangeven, maximale hoeveelheden aangeven, overzichtelijk, buitenshuis te gebruiken, recepten en de mogelijkheid om producten te scannen. Aan de hand van de beoordeling van de beschikbare FODMAP-apps is een top 5 gemaakt van de meest geschikte apps. De Monash University Low FODMAP diet werd als beste beoordeeld, gevolgd door The Low FODMAP Diet for IBS, FODMAP Friendly, FODMAP Food Guide en FODMAP Diet Foods. Conclusie De meest gebruikte app door diëtisten en cliënten is de Monash University Low FODMAP diet. Een ideale app moet net als deze app overzichtelijk en up to date zijn, onderscheid in FODMAP* s maken, recepten bevatten en de maximale hoeveelheid per product weergeven. Verder zou deze Nederlandstalig moeten zijn en beschikken over Nederlandse voedingsmiddelen. Ook zou de app producten via een streepjescode moeten kunnen scannen en informatie uit een database ophalen. Pagina 3 van 62

5 Inhoudsopgave Voorwoord/dankwoord... 2 Samenvatting (trefwoorden) Inleiding Methode en materialen Resultaten Discussie Conclusie Aanbevelingen Literatuurlijst Bijlagen Bijlage Ⅰ. Verklarende woordenlijst Bijlage Ⅱ. Diëtisten ervaringen Bijlage Ⅲ. Cliënten ervaringen Bijlage Ⅳ. Beoordelingsformulier app Bijlage Ⅴ. Beoordeelde apps schema Bijlage Ⅵ. Voedingsmiddelen per FODMAP Bijlage Ⅶ. Rome III-criteria voor de diagnose prikkelbare darmsyndroom Bijlage Ⅷ Vergelijking van de onderzoeken Pagina 4 van 62

6 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Een op de tien mensen heeft het prikkelbare darmsyndroom (PDS of in het Engels IBS wat staat voor irritable bowel syndrome). Dit gaat gepaard met klachten zoals diarree, obstipatie, buikpijn of een opgeblazen buik. Vaak is dit het gevolg van darminfecties, abnormale balans van darmbacteriën, biologische factoren, stress en andere psychosociale factoren 1. Er worden verschillende behandelingen toegepast zoals een vezelrijk dieet, pre- en probiotica, medicatie of psychologische therapie. Het Australische FODMAP*-dieet (Fermentable Oligosaccharides*, Disaccharides*, Monosaccharides* and Polyols*) is een vrij nieuw dieet. Het dieet is gericht op vermindering van de nutriënten die productie van gas veroorzaken en vocht onttrekken uit de darmen. De persoon dient dit dieet gedurende zes weken te volgen. Wanneer de klachten daadwerkelijk verminderd zijn, worden één voor één de vijf verschillende FODMAP* s geherintroduceerd. Hierdoor kan gekeken worden op welk bestanddeel de cliënt voornamelijk reageert 2. Het dieet kan erg gecompliceerd zijn voor de consument. Als ondersteuning zijn er verschillende (voornamelijk Engelstalige) apps te verkrijgen die zich richten op het FODMAP*- beperkte dieet. Het doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in welke aspecten van de bestaande apps ondersteunend zijn voor Nederlandse diëtisten en cliënten die het FODMAP* dieet volgen en waaraan een vernieuwde app dient te voldoen. 1.2 Probleemstelling Er zijn veel verschillende apps beschikbaar voor het FODMAP*-beperkte dieet, waardoor cliënten en diëtisten hier mogelijk geen overzicht over hebben. Om het voor cliënten en diëtisten overzichtelijk te maken, wordt met dit onderzoek de volgende vraag beantwoord: Welke aspecten van bestaande apps over het FODMAP*-beperkte dieet zijn wel of niet ondersteunend voor Nederlandse diëtisten en cliënten die het FODMAP*-beperkte dieet volgen en waaraan dient een toekomstige Nederlandse app voor dit dieet te voldoen? 1.3 Doelstelling Bij veel mensen met PDS* kunnen de symptomen zo ernstig zijn dat dit leidt tot meer ziekteverzuim en een verminderde kwaliteit van leven 3. Uit onderzoek blijkt dat bij drie op de vier patiënten met PDS* de klachten aanzienlijk verminderen door het volgen van het FODMAP*-beperkte dieet 4. Het doel van dit onderzoek is Nederlandse diëtisten en cliënten die het FODMAP*-beperkte dieet volgen een overzicht te geven van de bestaande apps voor het FODMAP*-beperkte dieet met de voor- en nadelen van deze apps. Daarnaast worden er aanbevelingen gegeven voor nieuwe FODMAP*-apps en adviezen waar eventueel ontwikkelde apps aan dienen te voldoen. Door een overzicht te geven van bruikbare apps krijgen cliënten geschikte hulpmiddelen waardoor de zelfcontrole en kennis toeneemt en het FODMAP*- beperkte dieet makkelijker opgevolgd kan worden. Pagina 5 van 62

7 1.4 Leeswijzer Het onderzoeksverslag is in hoofdstukken opgedeeld. Hoofdstuk 2 beschrijft de gebruikte methode en materialen. In hoofdstuk 3 staan de resultaten beschreven. De discussie is beschreven in hoofdstuk 4. De conclusie in hoofdstuk 5 geeft een korte samenvatting van alle informatie van de voorgaande hoofdstukken en een antwoord op de onderzoeksvraag. In hoofdstuk 6 staan de aanbevelingen voor diëtisten, cliënten en app-ontwikkelaars. Hoofdstuk 7 geeft de literatuur weer die gebruikt is bij het schrijven van dit onderzoek. Tot slot is in de bijlagen aanvullende informatie te vinden, zoals de verklarende woordenlijst waarin moeilijke termen uitgelegd worden (zie bijlage Ⅰ). Pagina 6 van 62

8 2. Methode en materialen 2.1 Literatuuronderzoek De literatuur voor de wetenschappelijke onderbouwing van het FODMAP*-beperkte dieet en het gebruik van apps bij de (para)medische behandeling is gezocht via de databanken PubMed, Cochrane, google scholar, ScienceDirect en de digitale mediatheek van de Hogeschool van Amsterdam. Hierbij werden de volgende trefwoorden in verschillende combinaties gebruikt: FODMAP*, apps, applications, mobile, smartphone, IBS* en diet. Er zijn voornamelijk onderzoeken van hoog niveau gebruikt, waaronder recente meta-analyses, systematische reviews en randomized controlled trails. Om de kwaliteit van de artikelen te waarborgen werd gekeken naar de level of Evidence. De level of evidence geeft de mate van bewijs aan. Dit kan variëren van A1 (hoogste mate van bewijs) tot D (laagste mate van bewijs). Een onderzoek van A1-niveau is een systematische review van minstens twee onafhankelijke onderzoeken. Niveau A2 en B zijn vergelijkende onderzoeken. Niveau C zijn niet-vergelijkende onderzoeken. Onder niveau D valt de opinie van deskundigen 5. De literatuur werd alleen gebruikt als deze voldeed aan de A- of B-kwaliteit. De impactfactor reflecteert het gemiddeld aantal citaten van artikelen. Bij een hoge impactfactor wordt het tijdschrift vaak geciteerd en is het tijdschrift belangrijk. Er kan dan ook worden gezegd dat tijdschriften met een hoge impactfactor artikelen hebben van goede kwaliteit. Wanneer er naar een specifiek onderwerp wordt gezocht kan de impactfactor ook lager uitvallen doordat de onderzoekers op dat gebied kleiner is en er minder verwezen wordt naar deze artikelen 5. Het FODMAP*- beperkte dieet is ook een specifieker onderwerp. Bij dit onderzoeksverslag is een minimale impactfactor gebruikt van 1,5. Naast gericht zoeken werd er ook gebruik gemaakt van de sneeuwbalmethode. Deze methode werd gestart door recente meta-analyses en systematische reviews te lezen. Wanneer bepaalde termen terugkwamen in verschillende artikelen, werd hiermee verder gezocht. Ook werd er gekeken in de literatuurlijst van artikelen om na te gaan of bepaalde onderzoeken terugkwamen. Voor algemene literatuur over het FODMAP*-beperkte dieet en IBS, werd gebruik gemaakt van boeken en dieetbehandelingsrichtlijnen 6, Kwalitatief onderzoek Om te beoordelen in welke mate apps ondersteunend zijn voor diëtisten en cliënten die het FODMAP*- beperkte dieet volgen, werden half-gestructureerde interviews afgenomen. In totaal zijn er 12 diëtisten en 15 cliënten geïnterviewd. Tijdens de interviews werden vooraf opgestelde topics besproken. Hierin werd onderscheid gemaakt in de interviews voor diëtisten en cliënten Onderzoekspopulatie De onderzoeksgroep bestond uit Nederlandse diëtisten die het FODMAP*-beperkte dieet adviseren en hierin begeleiden en uit cliënten die het FODMAP*-beperkte dieet volgen. Om een goede selectie te maken werd de volgende exclusie en inclusie criteria opgesteld: Pagina 7 van 62

9 Inclusiecriteria Diëtist: - werkt met het FODMAP*-beperkte dieet; - heeft cliënten die het FODMAP*-beperkte dieet volgen of hebben gevolgd; is geregistreerd bij het kwaliteitsregister. Cliënt: - is geschikt om het FODMAP*-beperkte dieet te volgen (cliënt is gediagnosticeerd met PDS*); - volgt het FODMAP*-beperkte dieet of heeft het dieet gevolgd; - is tussen de 18 en 65 jaar; - gebruikt apps voor het FODMAP*-beperkte dieet of zou apps willen gebruiken. Exclusiecriteria Diëtist: - werkt niet in Nederland. Cliënt: - woont niet in Nederland; - volgt andere diëten naast het FODMAP*-beperkte dieet; - heeft een verstandelijke beperking; - spreekt geen (voldoende) Nederlands Werven van deelnemers De deelnemers zijn op verschillende manieren geworven. Er zijn oproepen geplaatst op diverse groepen voor PDS*-patiënten en het FODMAP*-beperkte dieet op social media. Daarnaast zijn cliënten/diëtisten in de eigen omgeving benaderd. Via de website FODMAP-dieet.nl werd nagegaan welke diëtisten met het FODMAP*-beperkte dieet werken en in de praktijk brengen. Deze diëtisten werden benaderd door middel van telefonisch of mailcontact Analyse van de gegevens Het app-gebruik werd in kaart gebracht door middel van half gestructureerde interviews. De interviews werden met toestemming van de geïnterviewde opgenomen met een spraakrecorder. Vervolgens werden deze uitgetypt. Voor het verwerken en analyseren van de interviews is gebruik gemaakt van het programma MAXQDA. Hiermee zijn de relevante antwoorden gesorteerd. Vervolgens zijn deze verwerkt in tabellen. In dit onderzoek zijn fictieve namen gebruikt voor de diëtisten en cliënten die hebben meegewerkt. Hiervoor is gekozen om de privacy te waarborgen Beoordeling beschikbare FODMAP*-apps Om te beoordelen welke apps geschikt zijn voor het FODMAP*-beperkte dieet, zijn alle beschikbare apps voor Android en IOS platformen gedownload. In totaal zijn dit 22 apps. De apps zijn beoordeeld met behulp van een beoordelingsformulier dat is opgesteld aan de hand van een interview met een appontwikkelaar en kennis die is opgedaan door middel van het literatuuronderzoek naar het FODMAP*- beperkte dieet. Het beoordelingsformulier is te vinden in bijlage Ⅳ. Pagina 8 van 62

10 3. Resultaten 3.1 Literatuuronderzoek Wat houdt het FODMAP*-beperkte dieet in? Veel patiënten met het prikkelbare darmsyndroom geven aan dat voeding invloed lijkt te hebben op hun klachten. Uit onderzoek blijkt dat voedselintolerantie een rol lijkt te spelen, maar voedselallergie niet. Omdat voeding een belangrijke rol lijkt te spelen bij PDS*, is hiervoor in Australië een dieet ontwikkeld, genaamd het FODMAP*-beperkt dieet 2. FODMAP* is het acroniem van fermenteerbare oligosachariden*, dissachariden*, monosachariden en polyolen*. Ze zijn samen gegroepeerd op basis van lengte van korte keten koolhydraten 8. De eerste onderzoeken tonen aan dat dit dieet bij 68-87% van de PDS-patiënten een significante klachtenreductie geeft 2. Bij het FODMAP*-beperkte dieet worden deze korte keten koolhydraten beperkt. Dit zorgt ervoor dat de grootte van fermentatie in het colon afneemt, de gasvorming verminderd wordt en dat het vochtvolume in de dunne darm afneemt 9. Het FODMAP*- beperkt dieet zoals dat in Nederland wordt toegepast, bestaat uit twee fasen: de eliminatiefase en de herintroductiefase. De eliminatiefase is een periode van minstens zes weken, waarin een streng dieet wordt gevolgd waarbij alle voedingsmiddelen die rijk zijn aan FODMAP* s vermeden worden. Het doel van deze fase is het onderzoeken of het dieet effect heeft. Voor en na deze periode wordt de ernst van hun klachten bepaald aan de hand van hun score op een visueel-analoge schaal (VAS). Als de eliminatiefase effectief blijkt, wordt begonnen met een herintroductie van de vier groepen FODMAP* s. Per week wordt de gevoeligheid voor één van de FODMAP*s getest waarbij ook gebruik gemaakt wordt van de VAS-score. Het voedingsmiddel wordt door de week heen drie keer geprobeerd. Indien geen klachten optreden, kan het dieet met deze FODMAP* uitgebreid worden, waardoor het dieet eenvoudiger wordt. Over het algemeen bestaat er een intolerantie voor één of twee groepen moleculen 2. Wat zijn FODMAP* s? FODMAP*s zijn fermenteerbare oligosachariden*, dissachariden*, monosachariden* en polyolen*. - Oligosachariden* zijn fructanen* en galacto-oligosachariden (GOS). Ze kunnen niet verteerd worden doordat mensen geen enzymen hebben om deze af te breken waardoor ze ook niet geabsorbeerd worden in de dunne darm. Dit kan klachten geven bij mensen met IBS*. Ook bewerkte voedingsmiddelen waarin FOS* (Fructo- oligosachariden) en inuline verwerkt is moeten vermeden worden. - De dissacharide* die FODMAP*rijk is, is lactose*. Lactose is alleen FODMAP* wanneer er een insufficiënt gehalte is aan lactase, wat beïnvloed kan worden door genetische of etnische factoren. - (Vrije) fructose* valt onder de monosachariden*. Fructose* is een eenvoudige suiker die niet verteerd hoeft te worden. Wanneer fructose* het glucosegehalte* overschrijdt is er een alternatieve absorptiemethode nodig wat kan leiden tot fructose* malabsorptie. - Polyolen* zijn suikeralcoholen. De absorptie is erg langzaam. Slechts ⅓ wordt geabsorbeerd. Naast verschillende groenten en fruit bevatten ook zoetstoffen zoals sorbitol*, mannitol*, maltitol* en xylitol* polyolen* 7. Pagina 9 van 62

11 Deze FODMAP*s komen in grote hoeveelheden voor in de voeding. Ze kunnen de klachten bij spijsverteringsziekten zoals PDS* en inflammatoire darmziekten (IBD)* verergeren doordat de intraluminale druk verhoogd wordt in het ileum en colon door een hoge osmolariteit en fermentatie door bacteriën. Dit kan leiden tot klachten zoals gasvorming, een opgeblazen gevoel en diarree 2 7. In bijlage Ⅵ staan per FODMAP een aantal voorbeelden van voedingsmiddelen die hier rijk aan zijn. Doelgroep De diagnose PDS* wordt gesteld op basis van de Rome III-criteria (zie bijlage Ⅶ).Tot nu toe zijn er weinig behandelingen effectief voor PDS* 2. Sommige mensen zijn vatbaarder voor PDS* symptomen door de viscerale gevoeligheid en type/locatie van de bacteriën in de darm 9. Maar het FODMAP*-beperkte dieet is niet alleen voor mensen met PDS*. Het dieet kan ook helpen bij mensen met IBD of een ileostoma om de overmatige imput te verminderen en kan de legingsfrequentie bij een pouch helpen verminderen. Sommige patiënten met coeliakie waarbij gastro-intestinale klachten blijven aanhouden, kunnen ook baat hebben bij het dieet Wetenschappelijk onderbouwing voor het FODMAP*-beperkte dieet Verschillende onderzoeken tonen aan dat het FODMAP*-beperkte dieet gunstig kan zijn voor mensen met het prikkelbare darmsyndroom. In een Scandinavisch onderzoek volgden 23 PDS*-patiënten zes weken lang een FODMAP*-beperkt dieet. Voor en na het dieet werden de symptomen gemeten met behulp van vragenlijsten (IBS-SSS). Na het volgen van het dieet, was de IBS-SSS score* aanzienlijk verbeterd (van een gemiddelde score van 335 naar 190). Ook andere symptomen, zoals oprispingen, ongecontroleerde blaas, vermoeidheid en hoofdpijn waren significant verminderd. Tot slot was er een significante verbetering van kwaliteit van leven met zowel een verbetering in fysieke score (PCS van 44,2 naar 48,2) als mentale score (MCS van 36,2 naar 44,8) 10. In een onderzoek in Denemarken werden de effecten vergeleken van een behandeling van zes weken met het FODMAP*-beperkte dieet, het gebruik van probiotica (Lactobacillus rhamnosus GG) en een gebruikelijk westers dieet bij 108 patiënten met PDS*. Bij alle drie de groepen was de ernst van de symptomen (IBS-SSS) aanzienlijk minder na zes weken. De IBS-SSS score was bij de patiënten die het FODMAP*-beperkte dieet volgden significant lager dan bij de patiënten die probiotica namen en het normale dieet volgden. De kwaliteit van leven was bij alle drie de groepen aanzienlijk verbeterd. Hierin was geen significant verschil te zien tussen de groepen 11. Omdat veel mensen het FODMAP*-beperkte dieet erg moeilijk vinden om vol te houden, is er in Denemarken onderzocht of alle onderdelen van dit dieet evenveel effect hebben op de symptomen bij het prikkelbare darmsyndroom. In totaal waren er negen deelnemers verdeeld over drie groepen: een groep die een dieet laag in polyolen* volgde, een groep die een dieet laag in FOS* en GOS* volgde en een groep die volledig FODMAP*-beperkt dieet volgde. De deelnemers moesten het dieet drie maanden volgen. In de groep die het dieet laag in polyolen* volgde werd geen significante vermindering van klachten gezien. Bij de deelnemers die het FOS* en GOS*- beperkte dieet en het FODMAP*-beperkte dieet volgden, waren de klachten wel significant verminderd. In de kwaliteit van leven was alleen bij het FOS* en GOS*-beperkte dieet een significant verschil te zien 12. Pagina 10 van 62

12 In 2012 hebben onderzoekers van het Martini Ziekenhuis in Groningen het dieet vertaald naar het Nederlands en aangepast aan de Nederlandse eetgewoonten. Sinds begin 2013 worden PDS-patiënten in dit ziekenhuis behandeld met dit dieet. De eerste onderzoeksresultaten van het ziekenhuis laten zien dat van de 28 deelnemers die de eliminatiefase van het dieet zes weken gevolgd hebben, bij 22 deelnemers de symptomen significant verminderden 13. In 2014 is een onderzoek gedaan waarbij 30 patiënten met IBS* en 8 gezonde individuen 21 dagen lang het FODMAP*-beperkte dieet volgden of een normaal Australisch dieet. Hierop volgend was er een washout periode van 21 dagen voordat er een ander dieet gevolgd kon worden. Alle ontlasting werd verzameld waarbij gekeken werd naar de consistentie, frequentie, gewicht, waterconsistentie en de King s Stool Chart score. De resultaten waren positief, patiënten met IBS* hadden minder gastrointestinale klachten bij het FODMAP* dieet dan bij het reguliere dieet. Onder deze klachten worden opgeblazen gevoel, pijn en luchtophopingen verstaan. Patiënten met IBS *waren meer tevreden met hun stoelgang, waarbij de patiënten met diarree-predominant IBS* als enige groep een veranderde stoelgang had qua frequentie en consistentie. Dit werd gemeten door de King s Stool Chart score. De conclusie uit het onderzoek is dat FODMAP*s efficiënt zijn en de gastro-intestinale klachten kunnen verminderen 4. In Noorwegen heeft een interventiestudie plaatsgevonden waarbij 12 IBD patiënten meededen, waarvan 10 patiënten met collitus ulcerosa en 2 met de ziekte van Crohn. Alle deelnemende cliënten voldeden aan ROME criteria III (zie bijlage Ⅶ) voor IBS*. Hierbij werd gekeken of het FODMAP*-beperkte dieet, wat voor mensen met IBS* effectief werkt, ook effectief is bij mensen met IBD met aanhoudende symptomen die overeenkomen met IBS*. Zes weken lang volgden zij het FODMAP* dieet onder toezicht van een diëtist. De symptomen en kwaliteit van leven werd gemeten en de fermentatie in het colon werd door middel van een ademtest gemeten. Uit de resultaten blijkt dat de IBS* symptomen significant lager waren (mediaan IBS-SSS score van 265 naar 67,6). De klachten namen in de eerste drie weken af en bleven stabiel in week 3 tot week 6. De gasproductie veranderde niet. De richtlijnen van het dieet werden door 93% van de patiënten nageleefd. Na afloop van de periode bleef 73% van de patiënten het dieet volgen. Er kan geconcludeerd worden dat het FODMAP*-beperkte dieet zorgt voor een vermindering van klachten van IBS* en kan overwogen worden als behandeling van IBS* 14. Ook is er kritiek op het FODMAP*-beperkte dieet. De meeste studies die zijn uitgevoerd waren van lage kwaliteit waardoor hoge kwaliteitsstudies nog nodig zijn. Het eerdergenoemde onderzoek in Denemarken was de grootste studie, deze was van hoge kwaliteit. Dit onderzoek toonde aan dat het FODMAP*-beperkte dieet leidt tot een grotere verbetering van klachten dan probiotica en een normaal dieet. Dit waren echter wel alleen mensen die diarreeklachten hadden. In Australië was een geblindeerde crossover trail waarbij het normale dieet vergeleken werd met het FODMAP*-beperkte dieet dat drie weken gevolgd werd met een washout periode van drie weken. Er deden 30 IBS* patiënten mee. Er was een verbetering van 70% bij het FODMAP*-beperkte dieet (10 punten verbetering bij een schaal van 100 punten). Echter waren de andere resultaten niet gerapporteerd. In het Verenigd Koninkrijk was een drieweekse niet geblindeerde RCT met 41 patiënten met overheersende diarrree bij IBS* of substantiële opgeblazen gevoel. Er was geen significant verschil met de baseline. De vierde RTC was te kort, slechts twee dagen. Daarnaast waren nog twee systematische reviews met tegenstrijdige conclusies. Cohortstudies zien een verbetering door het FODMAP*-beperkte dieet maar hierbij wordt ook gezegd dat IBS* patiënten een hoog placebo gehalte hebben. Daarnaast werd wel gezien dat de patiënten bij de herintroductiefase voornamelijk slechter reageerden op fructose en fructanen* 15. Bijlage Ⅷ geeft een overzicht van de vergelijking van de onderzoeken. Pagina 11 van 62

13 3.1.3 Effectiviteit van apps bij diëtistische/medische/paramedische behandeling Er zijn nog geen onderzoeken bekend waarbij de effectiviteit van apps bij het FODMAP*-beperkt dieet gemeten is. Wel zijn er onderzoeken uitgevoerd waarbij apps zijn onderzocht die worden gebruikt voor andere diëten. In een onderzoek kregen 128 deelnemers, die als doel gewichtsverlies hadden, de opdracht om zes maanden lang dagelijks de calorie-inname bij te houden. De deelnemers werden ingedeeld in drie groepen, namelijk een groep die gebruikt maakte van de app My Meal Mate, een groep die een website van Weight Loss Resources gebruikte en een groep die gebruik maakte van een eetdagboekje (ook ontwikkeld door Weight Loss Resources). Er werd zowel gekeken naar het aantal dagen dat de deelnemers hun voeding bijhielden als het gewichtsverlies na zes maanden. Het aantal dagen dat dit werd bijgehouden was significant hoger bij de deelnemers die gebruik maakte van de app (mediaan 82), dan bij de deelnemers van de andere groepen (mediaan 18 bij het eetdagboekje en 15 bij de website). Het gewicht was significant lager bij de groep die de app gebruikte en de groep die het eetdagboekje gebruikte. Hieruit kan geconcludeerd worden dat zowel de zelfcontrole als het uiteindelijke resultaat verbeteren bij het gebruik van apps 16. Ook in een ander onderzoek werd gekeken naar de effecten van apps bij cliënten die een afvaldieet volgden. De groepen konden uit drie methodes kiezen, de mobiele app Lose it!, een soort memo op de smartphone of de traditionele manier van dieet op papier. De groep app gebruikers (n=19) registreerde de voedingsgegevens significant vaker (P=.042) vergeleken met de traditionele pen en papiergroep (n=15). Er werd geen verschil gezien in de hoeveelheid geregistreerde dagen tussen de groep app gebruikers en de memo-groep (n=13). Alle groepen zijn wel afgevallen in lichaamsgewicht, hierin was geen verschil opgemerkt tussen de verschillende groepen. Ook uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat gebruik van smartphone apps een nieuwe en haalbare manier is om de zelfcontrole bij een dieet voor individuen te bevorderen Kwalitatief onderzoek Interviews diëtisten In totaal zijn er 12 diëtisten geïnterviewd. Alle geïnterviewde diëtisten (N=12) zijn vrouw. De helft van de diëtisten (N=6) is jonger dan 35 jaar. Een klein deel van de diëtisten (N=2) is tussen de 35 en 50 jaar. De overige diëtisten (N=4) zijn ouder dan 50 jaar. De helft (N=6) werkt minder dan vijf jaar als diëtist. Een aantal (N=2) werkt 5 tot 10 jaar als diëtist. De rest (N=4) is meer dan 10 jaar aan het werk als diëtist. De topics die in het interview aan bod kwamen zijn de ervaring van de diëtist met de begeleiding bij het FODMAP-beperkte dieet, de voor- en nadelen van het dieet, ervaringen van cliënten, gebruik van hulpmiddelen, gebruik van apps, beoordeling van de apps en eisen die gesteld worden aan een nieuwe app. In bijlage Ⅱstaat een overzicht van de gegeven antwoorden. Pagina 12 van 62

14 Werkervaring met het FODMAP*-beperkte dieet Driekwart van de geïnterviewde diëtisten (N=9) heeft bijscholing gevolgd op het gebied van het FODMAP*-beperkte dieet. Enkele diëtisten (N=2) geven zelf bijscholing. De genoemde bijscholingen werden georganiseerd door het allergieplatform, FODMAP Foodies, de Nederlandse Vereniging van Diëtisten, het Martini Ziekenhuis en de King s College of London. Meer dan de helft van de geïnterviewde diëtisten (N=7) werkt langer dan 1,5 jaar met het FODMAP*-dieet. Een kwart van de diëtisten werkt 1 tot 1,5 jaar met het dieet. De overige diëtisten (N=2) werken minder dan 1 jaar met het dieet. De helft van de geïnterviewde diëtisten (N=6) heeft meer dan 25 cliënten begeleid bij het FODMAP*-beperkte dieet. Van de andere helft heeft een kwart (N=3) 10 tot 25 cliënten begeleid en de andere kwart minder dan 10 cliënten begeleid. Bijna alle diëtisten (N=10) geven aan dat er voornamelijk vrouwen komen voor het FODMAP*-beperkte dieet. Twee derde (N=8) gaf aan dat het vaak om jonge mensen gaat. Andere kenmerken die genoemd werden, zijn: vaak hoogopgeleide mensen (N=2), actieve mensen (N=2) en perfectionistische mensen (N=1). Voor- en nadelen FODMAP*-beperkt dieet Het merendeel van de diëtisten (N=7) gaf als voordeel dat het dieet inzicht geeft in welke producten klachten veroorzaken. Daarnaast gaf de helft van de diëtisten (N=6) aan dat het dieet veel resultaat oplevert. Een derde van de diëtisten (N=4) noemde als voordeel dat er snel resultaat is. Een kwart van de diëtisten (N=3) gaf aan dat de kwaliteit van leven omhoog gaat. Ook gaf een kwart (N=3) aan dat de dieettrouw/motivatie groot is bij dit dieet. Een kwart (N=3) vindt het een voordeel dat er steeds meer informatie/hulpmiddelen beschikbaar komen. Enkele diëtisten (N=2) gaven aan dat er bij dit dieet nog steeds veel producten gegeten kunnen worden. Andere voordelen die genoemd werden, zijn: geeft houvast (N=1), grondig (N=1), duidelijke groepen (N=1) en kans om iets te doen aan klachten (N=1). Renate, een diëtist met een praktijk in Amstelveen, die nu 1,5 jaar met het FODMAP*-beperkte dieet werkt, vertelde het volgende: Cliënten leren met dit dieet wat hun triggers zijn, waardoor ze vaak een klachtenvrij leven kunnen leiden. Twee derde van de diëtisten (N=8) vindt het een nadeel dat het dieet intensief/complex is. Een derde van de diëtisten (N=4) gaf aan dat het een nadeel is dat cliënten niet willen herintroduceren. Verder gaf een deel van de diëtisten (N=3) aan dat het dieet niet altijd werkt. Ook vindt een aantal diëtisten (N=3) het een nadeel dat het duurder is. Verder geeft een deel van de diëtisten (N=3) aan dat het dieet lang duurt (N=3). Ook wordt minder variatie door een aantal diëtisten (N=3) gezien als nadeel. Enkele diëtisten (N=2) vinden het een nadeel dat er nog veel onbekend is over het dieet. Andere nadelen die genoemd werden, zijn: het sociale aspect is lastig (N=1), er gaan verkeerde adviezen rond op forums (N=1), het dieet wordt vaak gevolgd zonder diëtist (N=1), een groot placebo-effect (N=1), er is verwarring wat betreft gluten (N=1), het dieet kan niet te lang gevolgd worden in verband met verandering van darmflora (N=1), de kennis van huisartsen over dieet is niet voldoende (N=1), er zijn verschillen in aanpak bij de herintroductiefase (N=1) en het dieet wordt soms verkeerd gebruikt door cliënten (N=1). De meest genoemde voor- en nadelen worden weergegeven in tabel 1. Claudia, een diëtist met een praktijk in Badhoevedorp, die bijna 1,5 jaar werkt met het FODMAP*-beperkte dieet, vertelde het volgende: Aan de ene kant is het goed dat er meer goede websites zijn voor het FODMAP*-dieet, maar aan de andere kant belemmert dat de gang naar de diëtist. Hoe meer informatie er is op internet, hoe groter de kans dat mensen het zelf gaan doen. Pagina 13 van 62

15 Tabel 1: Voor- en nadelen FODMAP*-beperkt dieet volgens diëtisten Voordelen Nadelen Geeft inzicht in welke producten klachten veroorzaken (N=7) Dieet is intensief/complex (N=8) Veel resultaat (N=6) Cliënten willen niet herintroduceren (N=4) Snel resultaat (N=4) Dieet werkt niet altijd (N=3) Kwaliteit van leven gaat omhoog (N=3) Dieet is duur (N=3) Dieettrouw/motivatie is groot (N=3) Dieet duurt lang (N=3) Steeds meer informatie beschikbaar (N=3) Minder variatie (N=3) Ervaringen van cliënten volgens de diëtisten De helft van de diëtisten (N=6) gaf aan dat cliënten het niet eten van tarwe vaak als lastig ervaren. Ook vertelde de helft van de diëtisten (N=6) dat cliënten moeite hebben met buitenshuis eten. Bijna de helft (N=5) gaf aan dat cliënten erg gemotiveerd/dieettrouw zijn doordat er snel resultaat is. Een groot deel (N=5) heeft gemerkt dat cliënten de eerste 1-2 weken moeilijk vinden. Ook gaf een groot deel van de diëtisten (N=5) aan dat het merendeel van de cliënten baat heeft bij het dieet. Een kwart van de diëtisten (N=3) merkte op dat de slagingskans hoger is wanneer er sprake is van ernstigere klachten. Een aantal diëtisten (N=3) gaf aan dat het dieet als zwaar wordt ervaren door cliënten. Ook vinden cliënten het dieet duur volgens een aantal diëtisten (N=3). Enkele diëtisten (N=2) gaven aan dat cliënten soms enorm bang zijn voor klachten en de herintroductie. Enkele diëtisten (N=2) hebben gemerkt dat cliënten zich naast vermindering van klachten ook fitter voelen en vrolijker zijn. Verder gaven een paar diëtisten (N=2) aan dat cliënten vaak smaakmakende producten, zoals ui en knoflook, missen. Andere ervaringen van cliënten die door de diëtisten genoemd werden, zijn: de combinatie met gezin is lastig (N=1), de beperkte hoeveelheid groente wordt als lastig ervaren (N=1), de herintroductie wordt als lastig ervaren (N=1), klachten zijn soms ernstiger bij herintroductie dan voor het dieet (N=1), het verschil in resultaat wordt deels veroorzaakt door hoe streng iemand het aanpakt (N=1), cliënten hebben soms moeite met het idee dat gezonde producten klachten veroorzaken (N=1), lactose* wordt als lastig ervaren (N=1), mensen worden meer bewust van eten en gaan gezonder eten (N=1), mensen worden enthousiaster naarmate ze creatiever worden in het dieet (N=1), ze vinden het teveel om alles zelf te maken (N=1), bij herintroductie hebben ze het gevoel dat ze overal op reageren (N=1) en klachten zijn soms in de eerste week erger dan voorheen (N=1). Pagina 14 van 62

16 Magda, een diëtist die in een diëtistenpraktijk werd uit Middelaar, die 1,5 jaar met het FODMAP*- beperkte dieet werkt, vertelde het volgende: Wat opvalt is dat ze in het begin allemaal het klachtenpatroon beschrijven van diarree, buikkrampen, winderigheid enz. Maar de vermoeidheid is iets wat er chronisch insluipt, dit merken ze pas op wanneer ze met het dieet bezig zijn. Dan zijn ze ineens veel fitter en beseffen ze dat ze voorheen ook vermoeid waren. Hulpmiddelen De helft van de diëtisten (N=6) gebruikt Facebook of verwijst cliënten naar Facebookgroepen. Een deel van de diëtisten (N=5) maakt gebruik van materialen van FODMAP Foodies, zoals voedingslijsten, plaatjes, weekmenu s en boeken. Ook gebruikt een deel van de diëtisten (N=5) materiaal van het Martini ziekenhuis. Verder worden lijsten en literatuur van het allergieplatform door een deel van de diëtisten (N=4) gebruikt. Een aantal diëtisten (N=2) maakt gebruik van het FODMAP arm dieet basisboek. Ook het boek The Complete Low-FODMAP Diet wordt door een aantal diëtisten (N=2) gebruikt. Verder geeft een aantal diëtisten (N=2) aan regelmatig wetenschappelijk literatuur te lezen. Andere hulpmiddelen die gebruikt worden, zijn: Pinterest (N=1), lijsten van stichting voedselallergieën (N=1), site van de Monash University (N=1), boekje van het Sint Lucas ziekenhuis in België (N=1), nieuwsbrieven (N=1), verpakking van producten (N=1), kookboek (N=1) en de website Happy FODMAP Foodie (N=1). Meer dan de helft van de diëtisten (N=7) geeft aan via de nascholing aan de hulpmiddelen te zijn gekomen. Een kwart (N=3) is via een collega aan de hulpmiddelen gekomen. Enkele diëtisten (N=2) hebben zelf hulpmiddelen ontwikkeld. Verder gaf 1 diëtist aan via een scriptie de hulpmiddelen gevonden te hebben en 1 diëtist heeft zelf verschillende hulpmiddelen gezocht. Sandra, een diëtist met een praktijk in Rijnsburg en medeoprichtster van FODMAP Foodies, vertelde het volgende: We zijn op het moment bezig met het maken van een handleiding voor diëtisten. Daarin staat alles over het FODMAP*-dieet, wat het inhoudt, hoe de eliminaties gaat en hoe de herintroductie gaat, maar ook wat je kan adviseren als FODMAP* niet werkt. Apps De helft van de diëtisten (N=6) maakt gebruik van FODMAP*-apps. De meest gebruikte app is de Monash University LOW FODMAP Diet (N=5). Andere FODMAP*-apps die gebruikt worden zijn de FODMAP Food Guide (N=1), FODMAP Friendly (N=1), Low FODMAP 7 Day Diet Plan (N=1), Low-FODMAP Diet (N=1), Simple FODMAP (N=1) en FODMAP (N=1). Driekwart van de diëtisten (N=9) adviseert apps aan cliënten. Apps die geadviseerd worden zijn de Monash University LOW FODMAP Diet (N=8) en de FODMAP Food Guide (N=2). De resultaten betreft gebruik en advisering van FODMAP*-apps zijn weergegeven in tabel 2. Driekwart (N=9) van de geïnterviewde diëtisten gebruikt apps bij andere cliëntgroepen. De meest gebruikte app is Mijn Eetmeter (N=9). Ook My Fitness Pal werd door meerdere diëtisten (N=4) gebruikt. Apps die verder gebruikt worden zijn stappenteller apps (N=2), andere bewegingsapps (N=2), apps voor slapen (N=1) en Geef je lichaam water (N=1). Mandy, een diëtist met een praktijk in Utrecht, die zelf geen FODMAP*-apps gebruikt maar ze wel adviseert aan cliënten, vertelde het volgende: Ik hoor dat er steeds meer apps komen, maar volgens FODMAP Foodies komt de Monash University Low FODMAP diet app als het beste uit de test. Pagina 15 van 62

17 De Monash University LOW FODMAP Diet app is in totaal 7 keer beoordeeld met een cijfer, deze kreeg gemiddeld een 7,7. De volgende voordelen werden genoemd: ontwikkeld door de uitvinders van het FODMAP*-dieet (N=7), up-to-date (N=4), makkelijk in gebruik/overzichtelijk (N=4), maakt onderscheid in FODMAP*s (N=4), goed buitenshuis te gebruiken (N=3) en bevat veel producten (N=1). Nadelen die genoemd werden, zijn: Engelstalig (N=3), Australische producten (N=3), minder prettig in gebruik dan lijsten (N=3), hoeveelheden/drempelwaarde onduidelijk (N=2), stoplichtensysteem niet logisch (N=1), prijzig (N=1) en niet compleet (N=1). Een diëtist heeft de FODMAP Food Guide beoordeeld. Zij gaf deze app een 8. Ze gaf aan dat het voordeel van deze app is dat hij makkelijk en snel te gebruiken is. Het nadeel dat ze noemde was dat hij niet aangeeft welke FODMAP*s in het product zitten en hierdoor niet geschikt is voor herintroductie. Ook de FODMAP Friendly is door 1 diëtist beoordeeld. Deze kreeg een 6. De voordelen die ze hierbij noemde waren: ontwikkeld door de ontwikkelaar van het FODMAP*-dieet, binnen de app druk bezig met merken testen en goedkoop. Het nadeel dat hierbij genoemd werd, is dat de app momenteel erg summier is. De Simple FODMAP en FODMAP kregen beide een 6 van één diëtist. Hierbij werden geen voor- en nadelen genoemd, omdat de diëtist onvoldoende kennis over de apps had. Johanna, een diëtist die werkzaam is in een ziekenhuis in Groningen, die zich vijf tot zes jaar geleden is gaan verdiepen in het FODMAP*-beperkte dieet, vertelde het volgende: Het probleem met de Monash app is dat het gaat om Australische voedingsmiddelen. De vraag is of producten die in Australië gekweekt worden dezelfde FODMAP*-waarde hebben als onze producten in Nederland. Tabel 2: Gebruikte en geadviseerde FODMAP*-apps Naam app Gebruikt FODMAP*-apps (N=6) Adviseert FODMAP*- apps aan cliënten (N=9) Monash University LOW FODMAP Diet 5 8 FODMAP Food Guide 1 2 FODMAP Friendly 1 0 Low FODMAP 7 Day Diet Plan 1 0 Low-FODMAP Diet 1 0 Simple FODMAP 1 0 FODMAP 1 0 Pagina 16 van 62

18 Eisen ideale FODMAP-app Van de app wordt verwacht dat deze in ieder geval duidelijk aangeeft of producten FODMAP*-arm of FODMAP*-rijk zijn. Bijna de helft van de diëtisten (N=5) vindt het belangrijk dat de maximale hoeveelheden aangegeven worden. Ook vindt bijna de helft (N=5) het belangrijk dat de app Nederlandstalig is en Nederlandse producten moet bevatten. Een deel van de diëtisten (N=5) vindt dat de app recepten moeten bevatten. Een aantal diëtisten (N=3) vindt het belangrijk dat er onderscheid wordt gemaakt in FODMAP*s. Ook zouden een aantal diëtisten (N=3) een app die producten kan scannen ideaal vinden. Enkele diëtisten (N=2) zouden graag een stoplichtensysteem zien. Ook werd door enkele diëtisten (N=2) aangegeven dat de app merken zou moeten benoemen. Verder zou de app volgens een paar diëtisten (N=2) de mogelijkheid moeten geven om bij combinatiegerechten uit te rekenen hoeveel ervan mag worden gegeten. Daarnaast vinden enkele diëtisten (N=2) het belangrijk dat klachten bijgehouden kunnen worden. Een paar diëtisten (N=2) gaven aan dat de app een weekmenu zou moeten bevatten. Enkele diëtisten (N=2) gaven aan dat er niet teveel in één app moet zitten en de recepten beter in een aparte app kunnen. Andere suggesties die gegeven werden, zijn een gids voor verschillende FODMAP*s in aparte apps (N=1), een zoekvenster (N=1), aandacht voor de manier van bereiding, dit kan invloed hebben op klachten (N=1), FODMAP*-vriendelijke restaurants aangeven (N=1), een maximale prijs van 4,- (N=1), een lijst met alternatieven (N=1), een beschrijving van wat FODMAP*s zijn (N=1), een allesomvattende app, waarbij eventueel de mogelijkheid is om verschillende onderdelen apart aan te schaffen/te kopen, informatie voor professionals, waar volgende bijscholing is (N=1), tips en trucs (N=1), vraagbaak (N=1) en weekmenu s voor verschillende caloriebudgetten (N=1). De meest genoemde suggesties zijn weergegeven in tabel 3. Maaike, werkzaam als sportdiëtist in Nijmegen, die zelf ook het FODMAP*-dieet heeft gevolgd, vertelde het volgende: Hoe meer je in een app stopt, hoe onoverzichtelijker het wordt. Wil je een app maken met recepten? Maak dan een andere app. Tabel 3: Eisen ideale app Eisen Aantal diëtisten Maximale hoeveelheden aangeven N=5 Nederlandstalig/Nederlandse producten N=5 Recepten N=5 Onderscheid in FODMAP*s N=3 Mogelijkheid om producten te scannen N=3 Pagina 17 van 62

19 3.2.2 Cliënten In totaal zijn 15 cliënten geïnterviewd. Alle geïnterviewde cliënten (N=15) zijn vrouw. De meerderheid is geworven via facebook (N=14) en een persoon via een deelnemende diëtist (N=1). De gemiddelde leeftijd is 29 jaar. De meerderheid heeft HBO gestudeerd (N=8), de rest MBO (N=4) of op universitair niveau (N=3). De deelnemende cliënten zijn allen woonachtig in Nederland in 7 verschillende provincies. Het prikkelbare darmsyndroom, ervaringen FODMAP*-beperkte dieet, hulpmiddelen, FODMAP-apps gebruik, beoordeling apps en eisen nieuwe apps zijn gebruikt als topics tijdens het interview. In bijlage Ⅲstaat een overzicht van de gegeven antwoorden. Prikkelbare darmsyndroom Alle geïnterviewde cliënten ervoeren klachten bij het prikkelbare darmsyndroom (N=15). Veelvoorkomende klachten waren (buik)krampen, buikpijn, een opgeblazen gevoel en obstipatie. Deze zijn weergegeven in tabel 5. Klachten zoals diarree (N=3), misselijkheid (N=4), vermoeidheid (N=5) en winderigheid (N=3) kwam regelmatig voor. Enkele cliënten ervoeren klachten zoals verminderde eetlust (N=1), afname lichaamsgewicht (N=1), brok in de keel (N=1), hoofdpijn(n=1), wisselende consistentie van de ontlasting (N=2), duizeligheid (N=1), bewustzijn verliezen (N=1) en angst (N=1). Mieke, waarvoor het FODMAP*-beperkte dieet een openbaring was, vertelde het volgende: Voorheen had ik enorme krampen op het toilet, waardoor ik bijna het bewustzijn verloor. Ik durfde daardoor ook niet meer alleen thuis te zijn met mijn kinderen. Door deze klachtenervaring werden vele acties ondernomen. Diëten zoals vetbeperkt, vezelrijk, vezelarm, suikervrij, glutenvrij, mindful eten en shake dieet (N=7) waren de meest voorkomende actie. Daarnaast werd de huisarts en/of MDL-arts ook regelmatig geraadpleegd (N=11) en werden medicatie zoals laxantia (macrogol/movicolon), dispatal, pantoprazol, lopramide en magnesiumhydroxide regelmatig gebruikt (N=5). Tabel 4. Klachten bij PDS* Klachten bij PDS* Aantal cliënten (Buik)krampen N=9 Buikpijn N=7 Opgeblazen gevoel N=9 Obstipatie N=7 FODMAP*-beperkt dieet Het grootste nadeel wat ervaren wordt tijdens het volgen van het FODMAP*-beperkte dieet is het buitenhuis eten. Veel cliënten geven aan dat zij liever niet buiten huis eten doordat het dieet een beperking geeft in vele voedingsmiddelen en lastig te begrijpen is voor mensen in de omgeving. Pagina 18 van 62

20 Tijdens het werken aan mijn scriptie ging ik vaak in een koffietentje zitten. Het enige wat ik dan kon nemen was koffie met sojamelk. Dat was dan ook het enige wat ik de hele middag nam : aldus Hbostudent Fleur. Daarnaast vinden de cliënten het dieet regelmatig tijdrovend en is er een beperking qua voedselkeuze. Margriet die al 30 jaar last heeft van PDS* vertelt: Het assortiment is niet zo groot wat het lastig maakt. Bijvoorbeeld fruit; appels en peren kunnen niet. Die zijn makkelijk en een sinaasappel is wat lastiger. Thuis gaat dit goed maar op het werk, wanneer ik 15 minuten pauze heb, is het al een ander verhaal. Nadelen zoals een eenzijdig voedingspatroon door het dieet en het ingewikkeldheid van het dieet worden ook regelmatig benoemd. Echter is er geen relatie tussen het opleidingsniveau en complexiteit van het dieet gevonden. De nadelen worden weergegeven in tabel 5. Tabel 5: Nadelen FODMAP*-beperkte dieet Nadelen FODMAP*-beperkte dieet Aantal cliënten Buitenhuis eten N=9 Beperking voedselkeuze N=6 Tijdrovend N=6 Ingewikkeld dieet N=5 Eenzijdig voedingspatroon N=5 Het grootste voordeel van het FODMAP*-beperkte dieet is dat het snel effectief is en daadwerkelijk zorgt voor een afname van de klachten. Enkele cliënten geven aan dat ze geheel klachtenvrij zijn. Ook zorgt het dieet regelmatig voor een verbeterde ofwel goede gemoedstoestand. Hierdoor worden meer (dagelijkse) activiteiten ondernomen waarin ze eerst beperkt werden. Sofie die veel klachten heeft ervaren zoals obstipatie, opgeblazen gevoel en vermoeidheid door haar PDS vertelde: Voeding kan zoveel doen als je niet precies weet waar de klachten vandaan komen. En dan kan je ook weer dingen doen zoals hardlopen. Hier moest ik eerst niet aan denken met de buikpijn. Eindelijk kan ik weer hardlopen!. Andere voordelen van het dieet die regelmatig genoemd werden waren het inzicht krijgen in voedingsmiddelen die klachten geven en het gemotiveerd zijn het dieet te (blijven) volgen. De genoemde voordelen zijn weergegeven in tabel 6. Pagina 19 van 62

21 Tabel 6: Voordelen FODMAP*-beperkte dieet Voordelen FODMAP*-beperkte dieet Aantal cliënten Afname klachten/ snel effectief N=9 Goede gemoedstoestand N=4 Gemotiveerd N=4 Inzicht in voedingsmiddelen die klachten geven N=4 Hulpmiddelen Het meest voorkomende hulpmiddel is de facebookpagina. Er worden verschillende gebruikt zoals FODMAP-dieet Nederland en FODMAP Foodies. Meningen over de facebookpagina s zijn verdeeld. De facebookpagina s worden soms gezien als klaagpunt of er wordt veel onzin vermeld. Een cliënt vindt het hierdoor juist vermakelijk om de discussies te lezen. Maar de facebookpagina s worden ook beschreven als handig voor recepten en vragen en de steun van lotgenoten wordt gewaardeerd. Naast de facebookpagina s worden ook veel websites gebruikt. Dit varieert tot bekende websites zoals en tot websites zoals en om recepten op te zoeken. Voedingslijsten van verschillende bronnen worden naast de digitale hulpmiddelen vaak gebruikt. Deze worden benoemd als duidelijk en behulpzaam. De gebruikte hulpmiddelen zijn weergegeven in tabel 7. Tabel 7: Hulpmiddelen Hulpmiddelen: Aantal cliënten: Facebookpagina s N=12 Websites N=11 Voedingslijsten N=9 Google N=8 Wanneer er gevraagd wordt naar een mening over de hulpmiddelen is het opvallend dat er vaak gezegd wordt dat het verwarrend is doordat verschillende bronnen verschillende informatie weergeven (N=6). Dit wordt voornamelijk aangegeven bij hulpmiddelen zoals voedingslijsten en websites. De hulpmiddelen hebben de cliënten het meeste verkregen door de diëtist. Velen zijn (daarnaast) ook zelf op zoek gegaan. Deze resultaten staan weergegeven in tabel 8. Pagina 20 van 62

22 Carolijn, die door een diëtist begeleid wordt bij het FODMAP*-beperkte dieet adviseert het volgende: Er zijn jammer genoeg verschillende voedingslijsten in omloop die elkaar soms tegenspreken. Dus op eigen houtje een dieet volgen, raad ik niet aan. Doe dit altijd via een diëtist. Zij heeft het onderwerp grondig bestudeerd en weet waar ze over praat. Tabel 8: Hoe hulpmiddelen verkregen Hulpmiddelen verkregen door: Aantal cliënten: Diëtist N=11 Zelf gezocht N=10 Gebruik en beoordeling FODMAP* apps De meerderheid van de geïnterviewde cliënten maakt gebruik van een app bij het FODMAP*-beperkte dieet (N=9). De Monash University Low FODMAP diet app wordt het meeste gebruikt (N=8). Een andere app die gebruikt is, is The low FODMAP diet for IBS (N=1). De app werd altijd gebruikt op de telefoon, voornamelijk op een android telefoon (N=6). Nadelen die werden ervaren waren het meest de taal. De app is in het Engels weergegeven wat lastig maakt om bepaalde producten op te zoeken. De namen komen niet altijd overeen in het Engels. Een aantal cliënten geeft aan dat de kosten een nadeel zijn. Dit wordt ook aangegeven als reden om geen app te gebruiken. Daarnaast is de app niet compleet, aldus een aantal cliënten. De nadelen zijn weergegeven in tabel 9. Tabel 9: Nadelen app Nadelen app Aantal cliënten Engels N=7 Kosten N=3 Niet compleet N=3 Het grootste voordeel is dat de app direct bij de hand is. Dit wordt handig gevonden bij het boodschappen doen, het samenstellen van recepten of in een restaurant. Er wordt ook aangegeven dat voor de Monash University Low FODMAP diet app wordt gekozen doordat hij direct van de bron is, en daardoor betrouwbaar en wetenschappelijk onderbouwd is. Gemiddeld krijgt de app op een schaal van 1 tot en met 10 een 7,4 van de cliënten die de Monash University Low FODMAP diet app gebruiken. De voordelen van de app zijn weergegeven in tabel 10. Pagina 21 van 62

23 Tabel 10: Voordelen app Voordelen app Aantal cliënten Direct bij de hand N=6 Direct van de bron N=3 Femke, die op eigen houtje het dieet heeft gevolgd op advies van haar nichtje uit Australië, die als testpersoon deelgenomen heeft bij het ontwikkelen van het FODMAP*-beperkte dieet, vertelt: Er zijn verschillende apps maar ik blijf liever dicht bij de bron. Ieder heeft zijn eigen mening. Als je het niet vertrouwt moet je het maar niet doen. Ik heb het gevoel dat die andere apps soms wat aan het gokken zijn. Eisen nieuwe FODMAP* app Alle cliënten, met of zonder appgebruik hebben aangegeven waar een nieuwe app die bij het FODMAP*- beperkte dieet gebruikt kan worden, aan moet voldoen. Er werd vaak aangegeven dat de app in het Nederlands uitgebracht moet worden. Een Nederlandse uitgave waarbij ook het Nederlandse voedingspatroon vertaald wordt met Nederlandse voedingsmiddelen. Eerder werden nadelen zoals de Engelse taal, Australische producten met hun hoeveelheden aangegeven. Daarnaast vinden velen dat de nieuwe app meer recepten moet bevatten. Ook moet de app volgens sommigen overzichtelijk blijven. Daarnaast wordt ook aangegeven dat de app hoeveelheden per product moet weergeven en up-to-date moet zijn. De genoemde eisen worden weergegeven in tabel 11. Tabel 11: Eisen nieuwe app Eisen nieuwe app Aantal cliënten Nederlands N=11 Recepten N=6 Overzichtelijk N=4 Hoeveelheden weergeven N=3 Up-to-date N=3 Gebruik andere gezondheidsapps De meerderheid die geen app bij het FODMAP*-beperkte dieet gebruikte, maakte daarnaast ook geen gebruik van gezondheidsapps. Een aantal cliënten, die de Monash University Low FODMAP diet gebruikt, gebruikt daarnaast geen gezondheidsapps. Pagina 22 van 62