Ondertekening Brabantse deal en regionale deal over energieneutrale woningen

Transcriptie

1 Zaaknummer Onderwerp Ondertekening Brabantse deal en regionale deal over energieneutrale woningen Collegevoorstel Aanleiding / voorgeschiedenis In het landelijke Energieakkoord voor duurzame groei (2013) is afgesproken dat gemeenten werk gaan maken van het verduurzamen van de particuliere woningvoorraad. Hiervoor is door de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) een ondersteuningsstructuur in het leven geroepen. Inmiddels zijn er provinciale en regionale initiatieven om de gemaakte afspraak uit te voeren. Op 9 juli jl. ondertekende een eerste groep van gemeenten, provincie, ondernemers en woningbouwcorporaties (waaronder Woonveste), de provinciale Brabantse Deal Nul-op-de-Meter. Deze deal heeft als doel om vóór 2018 in samenwerking met zoveel mogelijk partners Nul-op-de-Meter (NOM)-woningen te realiseren. Dit zijn woningen die zelf genoeg energie opwekken voor de totale energiebehoefte van het huishouden. Het betreft een opstap naar de uiteindelijke doelstelling uit deze Brabantse deal. Hierbij wordt gestreefd naar een energieneutrale woningvoorraad van woningen in In het verlengde hiervan stelde de regio Hart van Brabant de deal Op weg naar energieneutrale woningen Hart van Brabant op. De regio heeft de ambitie om vóór 2018 een duurzame samenwerking op te bouwen die woningen verduurzaamt. Ook moet deze samenwerking een duurzaam bedrijfsmodel ontwikkelen dat de provinciale ambitie vorm en inhoud geeft in de regio Hart van Brabant. Landelijke VNG -ondersteuningsstructuur Provinciale deal: Brabantse Deal Nul op de Meter Regionale Deal: Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant Hierna wordt voorgesteld om zowel de 'Brabantse Deal Nul-op-de-Meter' als de regionale deal 'Op weg naar energieneutrale woningen Hart van Brabant' te ondertekenen. Feitelijke informatie Beide genoemde deals gaan over energiebesparing in woningen. Ze liggen in elkaars verlengde en versterken elkaar. Binnen de regio Hart van Brabant is afgesproken dat de deals geïntegreerd en op elkaar afgestemd worden. Het regionale Hart van Brabantproces leidt tot concrete acties en moet een regionale uitwerking zijn van de 'Brabantse Deal Nul-op-de- Meter'. Het doel van de deals is om NOM-renovaties te realiseren of energiebesparende maatregelen in woningen te nemen en zo de CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving te verminderen. Dit spoort met, en draagt bij aan het realiseren van, het uitvoeringsprogramma gemeentelijke duurzaamheidsnorm van de eigen Heusdense energievisie. Gemeenten hebben een belangrijke rol binnen de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter. Als bevoegd gezag zijn zij verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening en beeldkwaliteit. Een NOM-renovatie betekent bijvoorbeeld vaak een nieuwe gevel en een nieuw dak. Dit moet dan wel mogelijk zijn binnen het bestemmingsplan en het welstandsbeleid. Daarnaast spelen gemeenten een sleutelrol in de communicatie naar huiseigenaren, 1

2 Zaaknummer Onderwerp Ondertekening Brabantse deal en regionale deal over energieneutrale woningen woningcorporaties, bedrijven en energiecoöperaties. Een ambitieus plan als de Brabantse Deal Nul-op-de- Meter kan alleen slagen als gemeenten zich hier achter scharen. Gemeenten die deelnemen aan de Brabantse deal spannen zich in om op 1 januari 2017 NOM-Proof te zijn. Dit wil zeggen dat zij uiterlijk op 1 januari 2017 voldoen aan een aantal voorwaarden, zoals: NOM is verankerd in gemeentelijke ambities en organisatie (denk aan economie, wonen, milieu communicatie, grondzaken, stedenbouw, wonen en milieu); gemeentelijke beleid en regelgeving geven ruimte voor NOM; gemeenten faciliteren in het proces tussen aanbieders en bewoners en treden op als verbinder tussen andere betrokken partijen, zoals energiecoöperaties, makelaars, taxateurs, en dergelijke. Elke gemeente brengt na ondertekening minimaal één concreet project/activiteit (pilot, wijkaanpak of iets dergelijks) in voor de periode tot 1 januari Het project/de activiteit levert een concrete bijdrage aan de ontwikkelfase van de eerste NOM-woningen. Binnen de regionale deal gaat iedere gemeente een of meerdere projecten oppakken. In Heusden is de lokale energiecooperatie, Energiek Heusden bezig met de voorbereiding van het project Aanpak energiebesparing particuliere woningeigenaren in de gemeente Heusden. In dit pilotproject zorgen Energiek Heusden en een adviesbureau voor 100 energieadviezen aan particuliere woningeigenaren in een wijk van de gemeente. De doelstelling is dat minimaal 20 bewoners daadwerkelijk energiebesparende maatregelen treffen. De gemeente treedt in dit project op als ondersteunende en faciliterende partij. Dit houdt in dat er per adres 2 mailings worden verstuurd en het projectteam wordt ondersteund. Als deze aanpak succesvol blijkt, kan die over de hele regio worden uitgerold. Het plan van aanpak treft u bij dit voorstel aan. Een korte toelichting op de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter en de regionale deal Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant is als bijlage bij dit voorstel gevoegd. Afweging In de duurzaamheidsagenda die de raad in 2008 vaststelde, is het belang van energiereductie al onderkend. De duurzaamheidsagenda kreeg later concrete speerpunten in de energievisie. Ook het coalitieakkoord spreekt ambities uit om te komen tot energiereductie. Het deelnemen aan de provinciale en de regionale deal is een van de concrete stappen die gezet kunnen worden om de ambities te behalen. De eerste inschatting is dat onze gemeente al een heel eind op weg is. Wat er op basis van de beide deals nog verankerd moet worden, kan in de actualisering van de duurzaamheidsagenda worden meegenomen. Het voorstel is verder om akkoord te gaan met het project Aanpak energiebesparing particuliere woningeigenaren in de gemeente Heusden en daarvoor dus de gemeentelijke bijdrage in de vorm van ondersteuning te leveren. Inzet van middelen De kosten voor de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter worden in de regionale deal gedekt door het regionale VNG-budget. Ook de andere projecten die in de regionale deal staan worden gedekt door de beschikbare middelen van de VNG. Daarnaast is ambtelijke capaciteit nodig voor het volgen van beide deals en het formuleren van een lokale aanpak op het gebied van energiereductie. De ambtelijke capaciteitsinzet wordt geraamd op minimaal 0,2 fte. Deze capaciteit is niet beschikbaar in de gemeentelijke organisatie en er zal daarom tijdelijk externe capaciteit worden ingehuurd ten laste van het algemeen personeelsbudget. Verder staat in de regionale deal dat de gemeenten jaarlijks minimaal per energiecoöperatie reserveren voor het ondersteunen van activiteiten die bijdragen aan het bewustzijn van energiereductie in woningen. Onze gemeente kent op dit moment 1 energiecoöperatie; over 3 jaar gaat het dus om totaal Het bedrag van kan gedurende 3 jaar gedekt worden uit de voor duurzaamheid beschikbare middelen. 2

3 Zaaknummer Onderwerp Ondertekening Brabantse deal en regionale deal over energieneutrale woningen Risico's Vele partijen zijn betrokken bij de doelstelling om in 2050 in Brabant woningen via een NOMrenovatie te brengen op een energieneutraal niveau. Dit maakt het proces om te komen tot een uiteindelijke bouwstroom van 100 woningen per dag complex. Bovendien betreft het een vele jaren durende transitie. Uit de praktijk blijkt ook dat het moeilijk is om grote groepen particuliere woningeigenaren te activeren om energetische maatregelen te nemen. Het risico is dan ook dat de ambitie te groot blijkt. Procedure / vervolgstappen Op 9 oktober a.s. vindt in de gemeente Waalwijk Deal Day plaats. Hier wordt de regionale deal ondertekend. De provincie gaat nog een bijeenkomst organiseren om de provinciale deal te ondertekenen. In het regionale portefeuillehoudersoverleg Milieu zal regelmatig verslag worden gedaan van de vorderingen met beide deals. Eind 2016 zal een evaluatie plaatsvinden en worden gekeken of, en zo ja, hoe wijzigingen moeten worden doorgevoerd. Voorgenomen besluit Het voorstel is om bijgaand besluit vast te stellen. 3

4 Zaaknummer Onderwerp Ondertekening Brabantse deal en regionale deal over energieneutrale woningen BESLUIT Het college van Heusden heeft in de vergadering van 6 oktober 2015 besloten: de 'Brabantse Deal Nul-op-de-Meter' te ondertekenen; de regionale deal Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant te ondertekenen; akkoord te gaan met het project Aanpak energiebesparing particuliere woningeigenaren in de gemeente Heusden. namens het college van Heusden, de secretaris, mr. J.T.A.J. van der Ven 4

5 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter Versie 8 juli 2015

6 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Ondergetekenden: Aanbieders, woningcorporaties, gemeenten, Provincie Noord-Brabant energiecoöperaties financiers, ondersteuners, en anderen, die onderaan deze overeenkomst staan vermeld, gezamenlijk te noemen Partijen of ieder afzonderlijk Partij overwegen het volgende: Aanleiding en achtergrond In Noord-Brabant lopen vele initiatieven, gericht op een energie-neutrale gebouwde omgeving. Nulop-de-Meter 1 is de focus van veel programma s en projecten en ontwikkelt zich als de nieuwe standaard voor renovatie van bestaande woningen. Er is behoefte aan synergie in aanpakken en het bundelen van kennis die nu gefragmenteerd is over verschillende initiatiefnemers, doelgroepen en subthema s. Zo wordt optimaal gebruik gemaakt van reeds op landelijk niveau ontwikkelde kennis en wordt aangesloten bij lokale activiteiten. Het geven van richting en structuur in de Brabantse Nul-op-de-Meter initiatieven maakt dat dit tot een robuuste, doorgaande beweging uitgroeit. Ambitie en doel Brabantse Deal Nul-op-de-Meter Met deze Brabantse Deal Nul-op-de-Meter dragen wij bij aan de landelijke ambitie van een volledig energie-neutrale woningvoorraad (huur en koop) in Daarvoor moeten bestaande woningen in de provincie Noord-Brabant worden aangepakt. In de mix van maatregelen en strategieën biedt Nul-op-de-Meter perspectief om bestaande woningen op grote schaal energie-neutraal te maken. Centraal in de Nul-op-de-Meter aanpak staat het maximaal reduceren van de warmtevraag in combinatie met opwekking, terugwinning en op termijn opslag van eigen energie. Door het combineren van kwaliteitsverbetering, stabilisatie van of zelfs besparing op woonlasten en verregaande energetische verbetering wordt een aantrekkelijk aanbod gecreëerd. Het financieren van de investering in de woning door middel van bespaarde energielasten is daarbij een cruciale succesfactor. Alleen met een fundamenteel andere aanpak, worden de geformuleerde ambities haalbaar. Aanbieders van renovatieproducten zijn aan zet om tot een onweerstaanbaar aanbod te komen voor de klant: financieel aantrekkelijk en met hoge klantwaarde. Hiervoor is innovatie nodig en niet 1 Bij een Nul-op-de-Meter woning zijn de in- en uitgaande energiestromen voor gebouwgebonden energie (ruimteverwarming, -koeling, ventilatie, warm tapwater gebruik) en het gebruik van huishoudelijke apparatuur (incl. verlichting) op jaarbasis per saldo (nagenoeg) nul, onder standaard klimaatcondities zoals die gelden in Nederland en bij standaard gebruik van de woning, zoals vastgelegd in de ontwerpuitgangspunten onderbouwd door Nederlands normen. Een Nul-op-de-Meter renovatie garandeert niet alleen grote stappen op het gebied van energiebesparing, maar ook een gezond en comfortabel binnenmilieu. Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 2 van 15

7 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 uitsluitend op technisch gebied. Het (ver)bouwproces zal radicaal veranderen. Partijen zullen hun positie in het renovatieproces op een andere wijze gaan invullen. Zo zal bijvoorbeeld verregaande industrialisatie van fabricage van bouwelementen plaatsvinden en zullen nieuwe financieringsconstructies en business modellen ontstaan. Ook van de lokale bouwbedrijven vraagt dit om een nieuwe werkwijze. Veel meer dan nu zal in marketing en branding van woningrenovaties gezocht worden naar nieuwe manieren om deze woningen te presenteren, te laten ervaren en een status van 'talk of the town' te laten worden. Om in deze stappen te kunnen investeren moeten de aanbieders perspectief hebben op voldoende vraag. Tegelijkertijd zal de vraag pas echt op gang komen als er gewild aanbod is. Met deze Deal brengen we vraag en aanbod tegelijk in beweging. Daarnaast maken we afspraken om een aantal belemmeringen weg te nemen en condities te creëren op het gebied van onder andere financiering en procedures. Het slagen van deze Deal heeft enorme impact op klimaatdoelstellingen, wonen, economie, werkgelegenheid en maatschappelijk welbevinden (energiearmoede, woonlasten). Innovatieroute De ontwikkeling van aanbod zal gefaseerd verlopen. Bij realisatie van de eerste woningrenovaties moeten nog diverse hindernissen overwonnen worden, standaarden uitgekristalliseerd, innovaties gedaan, fabricageprocessen geïndustrialiseerd en eigenaren gemobiliseerd. Voor de aanloopkosten zullen ondernemers investeringen moeten doen. Daarnaast zoeken we naar cofinanciering (bijvoorbeeld via EU-fondsen). De ambitie is dat woning nummer marktconform wordt neergezet. Een haalbare én ambitieuze innovatieroute is: - Fase 1: woningen gerealiseerd in de periode oktober 2015 tot en met december 2017 (uit ontwikkelen concepten); - Fase 2: woningen gerealiseerd in de periode januari 2018 tot en met december 2021, tempo minimaal 50/dag of /jaar; - Fase 3: Verhogen van het tempo tot minimaal 100/dag of /jaar gedurende de periode van januari 2022 tot december 2025, en later nog hoger. Aanpak: Deal en ondersteuningsinfrastructuur Om woningen binnen zes jaar aan te pakken moeten de Brabantse partijen in beweging komen. We initiëren dit door deze Brabantse Deal tussen vraagvertegenwoordigers (woningcorporaties, gemeenten en energiecoöperaties), aanbieders (bouwers, industrie en verkoopkanalen), en andere participanten (zoals onderwijsinstellingen, provincie en financiers). Met het onderteken van deze Deal geeft elke deelnemer commitment op zijn of haar aandeel in het tot stand brengen van het doel. In de Deal wordt specifiek geformuleerd wat de rol en verantwoordelijkheid van iedere partij is. Daarnaast wordt afgesproken dat een deel gezamenlijk tot stand gebracht dient te worden, onder andere innovatieroutes, kennisdeling, ondersteuning en coördinatie. Voor zover er aanvullende financiële middelen nodig zijn die niet door de Dealpartners kunnen worden opgebracht, zoeken we naar financiering via Europese programma s als OP-Zuid, Interreg en POP. Met deze Brabantse Deal bouwen we voort op wat de landelijke Deals Stroomversnelling Huur en Stroomversnelling Koop tot stand hebben gebracht. Van de eerste bewijswoningen (landelijk) naar de verdere opschaling, en van een horizon 2015 naar 2021 en verder. Daarnaast integreren we de nu gescheiden aanpakken voor huur en koop. Een gecombineerde strategie voor corporaties en de particuliere voorraad zal zorgen voor een vliegwieleffect in het verduurzamen van de totale woningvoorraad. Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 3 van 15

8 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Resultaat: Nul-op-de-Meter als onweerstaanbaar renovatieproduct Wat is daarvoor nodig? Onweerstaanbaar aanbod! We werken aan beschikbaar aanbod van woningrenovaties die gewild zijn door diverse doelgroepen bewoners in verschillende woningtypen en die afgenomen worden door diverse groepen eigenaren (woningcorporaties en particulieren in Verenigingen van Eigenaren en individueel). Uitgangspunten voor onweerstaanbaar aanbod Proposities gebaseerd op de (latente) behoefte van bewoners en eigenaren. Het aanbieden van verbouwingen gebaseerd op deze proposities. Streven naar tevreden en enthousiaste bewoners en eigenaren. Bewoners en eigenaren zijn trots op hun woningen, willen die graag laten zien en zijn in feite actief als ambassadeurs. Grootschalige renovaties kunnen zichzelf vanuit bespaarde energiekosten bedruipen. - Zijn op zijn minst woonlastenneutraal voor bewoner (huurder en particuliere eigenaar) - Sluitende business case voor de woningcorporatie Perspectief op een gezond bedrijfsresultaat voor de aanbieder Net als bij ieder ander product wil de consument garanties op de prestaties van een product. Niet alleen op energieprestatie maar ook op comfort, gezondheid en kwaliteit. Dit is niet alleen belangrijk voor de consument of afnemer maar ook voor financiering en verzekeringen. - Prestatiegaranties: gegarandeerd Nul-op-de-Meter 4 - Prestaties op gebied van comfort, gezondheid en kwaliteit - Prestaties op het gebied van bewonerstevredenheid en service In ál je energiebehoeftes voorzien zonder gebruik te maken van fossiele brandstoffen. - Gegarandeerd Nul-op-de-Meter - Werken aan decentrale opslag Bewoners en woningeigenaren zo min mogelijk drempels en overlast bezorgen zodat een intensieve renovatie niet meer tijd en moeite kosten en risico's met zich meebrengt dan nodig is. Dus: het proces moet snel zijn. Van de eerste vraag t/m de laatste figuurlijke steen. Hierbij hoort een goede communicatie en het managen van verwachtingen. - Soepel proces aan kant van de aanbieder, afgestemd op klantreis - Soepel proces aan de kant van de gemeente - Soepel proces aan de kant van de woningcorporatie Deze Deal gaat over hoe dit onweerstaanbare Nul-op-de-Meter aanbod te organiseren en de condities die daarvoor nodig zijn te creëren. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de uitgangspunten en reeds landelijk ontwikkelde instrumenten en condities uit de Stroomversnelling. In bijlage 1 worden deze uitgangspunten toegelicht. 2 Voor het realiseren van een sluitende business case voor de woningcorporaties is het belangrijk dat een Energieprestatievergoeding in rekening gebracht kan worden bij de huurder. De renovaties dienen te voldoen aan de criteria die worden vastgelegd in de wetgeving (tabel EPV). 3 Voor woningcorporaties is de business case haalbaar bij een gemiddeld rendement van 5,25% (berekening conform rekenmethodiek Stroomversnelling). 4 Voor de uitgangspunten voor de prestatiegaranties voor huurwoningen wordt verwezen naar de Modelafnameovereenkomst die is opgesteld in de Stroomversnelling. Voor de prestatiegaranties voor koopwoningen wordt de prestatietabel Nul-op-de-Meter Koopwoningen uit Stroomversnelling als uitgangspunt gehanteerd. Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 4 van 15

9 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Landelijke condities en eerdere Deals Nul-op-de-Meter Vanuit de Stroomversnelling wordt met landelijke partijen gewerkt aan randvoorwaarden op het gebied van wetgeving in relatie tot Energieprestatievergoeding woningcorporaties, verruiming van de hypotheekregels via ministeriële Regeling Tijdelijke Regeling Hypothecair Krediet, het ontwikkelen van bancaire producten voor Nul-op-de-Meter, het ontwikkelen van een woningwaarderingsmethode voor het bepalen van de marktwaarde van Nul-op-de-Meter woningen en het ontwikkelen van borgingsmethodieken voor prestatiegarantstellingen. Eigenaarschap en coalitie Kenmerkend voor deze uitdaging zijn de vele initiatiefnemers en projecteigenaren, belangen bij ondernemers en overheid, betrokkenheid van onderwijs, onderzoek en van onderop. Om in dit drukke landschap een coalitie (de Brabantse Deal) tot stand te brengen hebben de B5-gemeenten, de Provincie Noord-Brabant en Energiesprong het initiatief genomen tot deze Deal. Met het ondertekenen van de Brabantse Deal zijn alle partijen gezamenlijk eigenaar. Het gezamenlijk eigenaarschap van de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter is voorwaarde voor het slagen van dit proces. Partijen spreken met elkaar het volgende af: Artikel 1: Alle partijen Alle partijen die deelnemen aan de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter: a. onderschrijven de ambitie van de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter en het beoogd resultaat. b. zetten zich in voor de verdere ontwikkeling van de afspraken in deze Deal. Artikel 2: Aanbieders Lid 1: Aanbieders die deelnemen aan de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter hebben de ambitie om te komen tot gewild aanbod van Nul-op-de-Meter renovatieproducten voor particulieren en woningcorporaties en hun huurders. Aanbieders die deelnemen aan de Brabantse Deal Nul-op-de- Meter: a. bieden Nul-op-de-Meter renovatieproducten aan met de volgende uitgangspunten: 1) zijn conform de afspraken gemaakt in de Stroomversnelling (zie bijlage 1 voor een toelichting op de belangrijkste begrippen en afspraken); 2) zijn direct leverbaar of indien aanbieders nog in een ontwikkeltraject zitten uiterlijk voor 1 januari 2017; 3) voldoen aan alle eisen en doelen van onder meer de Omgevingswet en de Flora- en Faunawet zodat een snelle en soepele vergunningsprocedure mogelijk is. 5 b. bieden per 1 januari 2018 een geïndustrialiseerde bouwstroom van gewilde en aantrekkelijke woningrenovaties, die een verdere uitrol naar in eerste instantie woningen met een snelheid van 50 woningen per dag haalbaar maken. c. investeren in: 1) de ontwikkeling van de productiecapaciteit en het klantproces; 5 Als leidraad voor het omgaan van NOM in relatie tot vergunningen kan de brochure van de Taskforce Vergunningen gebruikt worden ( Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 5 van 15

10 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli ) bezinning op de structuur van de waardeketen, en waar mogelijk en nodig de aanpassing daarvan; 3) de ontwikkeling van zodanig innovatieve producten, systemen en oplossingen waardoor renovatie van woningen met beschreven prestaties gerealiseerd kan worden. Lid 2: Een deel van de aanbiedende ondertekenaars neemt deel aan twee taskforces gericht op open innovatie en het versneld ontwikkelen van renovatieproducten die op grote schaal toegepast kunnen worden. Deelnemende aanbieders spreken daarover het volgende af. a. De taskforces houden zich bezig met system engineering (coördinatie) en conceptontwikkeling (inhoudelijke ontwikkeling) 6 : 1) taskforce 1 richt zich op leveren van het integraal, industrieel en gestandaardiseerd product (toepasbaar op woningen in series van één); 2) taskforce 2 richt zich op een verleidelijk verkoopproces voor de gebruikers van huurwoningen en de particuliere huiseigenaar. b. De deelnemers aan de taskforces werken uit op welke manier zij voor specifieke doelgroepen een gegarandeerd Nul-op-de-Meter product kunnen leveren. c. De deelnemers aan de taskforces werken een innovatieroadmap uit met daarin de volgende onderdelen: 1) hoe innovatie gepaard gaat met prijsdalingen in relatie tot voortgang en aantallen voor de fasen en ; 2) op welke wijze de woningen uit fase 1 (verdeeld over verschillende typologieën, huur en particulier) deel uit maken van het ontwikkeltraject; 3) op welke manier binnen de mogelijkheden van woningcorporaties en particulieren tot realisatie kan worden overgegaan. d. De taskforces hebben eigenaarschap en cofinanciering vanuit de deelnemende aanbieders 7 (bouwers, toeleveranciers en industrie) en zijn het aanspreekpunt voor de noodzakelijke Brabantse innovatieopgave. De taskforces bepalen op welke wijze andere aanbiedende marktpartijen na 1 oktober 2015 kunnen aanhaken en aan welke minimale voorwaarden zij moeten voldoen met betrekking tot kennis, kwaliteit en inspanning. Deelnemende partijen leggen uiterlijk 1 oktober 2015 nadere afspraken vast. e. Deelnemers aan de taskforces streven naar het opleveren van de eerste resultaten zichtbaar in Brabant voor eind december Dat betekent dat voor eind december taskforce 1 een eerste product kan toepassen en toetsen en dat taskforce 2 een aanpak kan gaan toepassen en monitoren. f. Deelnemers aan deze taskforces kunnen gebruik maken van ontwikkelingen vanuit de taskforces. Wat moet leiden tot propositieverbetering op kwaliteit, betaalbaarheid en conversie naar de overige dealpartners en markt. g. De taskforces leveren en organiseren input en cofinanciering voor projectplannen die als basis dienen voor externe financiering en fundingprogramma s (b.v. OP-Zuid). 6 De taskforces betreffen enkel de innovatieroutes en zijn niet als zodanig verantwoordelijk voor de coördinatie van de uitvoering van de gehele Deal. 7 Dit zijn niet noodzakelijk alle aanbiedende partijen die de Deal ondertekenen. Indien gewenst kunnen andere partijen worden uitgenodigd deel te nemen aan de taskforces. Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 6 van 15

11 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Artikel 3: Woningcorporaties Woningcorporaties die deelnemen aan de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter hebben de ambitie om een aanzienlijk deel van hun woningvoorraad te renoveren naar Nul-op-de-Meter, mits voldaan wordt aan randvoorwaarden op het gebied van klantwaarde, vastgoedwaarde, bedrijfswaarde en duurzaamheidswaarde. Woningcorporaties die deelnemen aan de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter: a. brengen elk ten minste één project 8 in voor de periode Woningcorporaties die reeds zijn aangesloten bij de Stroomversnelling en zich op basis daarvan verplicht hebben aan afspraken verplichten zich niet tot het inbrengen van een extra project in deze Deal. Zij zetten zich wel in om binnen deze Brabantse Deal ervaringen te delen en andere partijen mee te nemen in deze ontwikkeling. b. spannen zich in om andere (regionale) corporaties ook bij de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter te laten aansluiten. c. spannen zich gezamenlijk in om voor de periode gezamenlijk ten minste 800 woningen naar Nul-op-de-Meter te renoveren. d. doen met de projecten in deze periode ervaring op met Nul-op-de-Meter renovaties. e. stellen gezamenlijk voor 1 oktober 2015 criteria op vanuit de klantwaarde, vastgoedwaarde, bedrijfswaarde en duurzaamheidswaarde op basis waarvan de eerste projecten zullen worden geëvalueerd, waarbij zoveel mogelijk gebruik zal worden gemaakt van instrumenten die zijn ontwikkeld binnen de Stroomversnelling. 9 f. hebben de intentie om, na een positieve evaluatie op basis van de opgestelde criteria, na 2017 door te gaan met het renoveren van woningen naar Nul-op-de-Meter. g. onderzoeken in de periode tot 1 oktober 2015 hun woningbezit op geschiktheid voor Nul-op-de- Meter 10. De geschikte woningen die hieruit volgen zullen worden gedeeld met de andere partners. 11 Artikel 4: Gemeenten Gemeenten die deelnemen aan de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter zetten zich in om te komen tot een energie-neutrale gebouwde omgeving in Ze hebben de ambitie vergunningverlening voor Nul-op-de-Meter woningen in een versneld tempo te kunnen afhandelen, mits deze renovatieconcepten bij voorbaat al aan eisen en doelen van wet- en regelgeving voldoen. Gemeenten die deelnemen aan de Brabantse Deal spannen zich in om op 1 januari 2017 Nul-op-de-Meter Proof te zijn. Dit wil zeggen dat zij uiterlijk op 1 januari 2017 voldoen aan de volgende voorwaarden. 8 Doel is projecten te selecteren met een gemiddelde omvang van rond de 75 woningen (e.e.a. in relatie tot de omvang van de corporatie). Een logische route bij de selectie van geschikte projecten is dat corporaties die van plan zijn woningen regulier te renoveren en daarvoor denken meer dan per woning te besteden onderzoeken of deze woningen ook geschikt zijn om te renoveren naar Nul-op-de-Meter. 9 Bij het evalueren van fase 1 zal ook gekeken worden in hoeverre de volgende randvoorwaarden gelden: aan het einde van de eerste fase is de Wetgeving Energieprestatievergoeding (EPV) van kracht en is er duidelijkheid over de inhoud van de AMvB en er is aan het eind van de eerste fase een acceptabele oplossing voor het financiële nadeel dat mogelijk ontstaat bij afschaffing of versobering van de huidige salderingsregeling na 2020 (middels wetgeving of technologische innovaties). 10 Hierbij worden de deelnemende woningcorporaties indien nodig ondersteund door het dealteam dat is ingericht voor de fase tot 1 oktober De Stroomversnelling stelt daarvoor de benodigde tools ter beschikking. 11 De scans van de woningcorporaties en de daaruit volgende data zullen de basis vormen voor een nauwkeurigere voorspelling van de te verwachten renovatie opgave. Partijen zullen op basis hiervan beter in staat zijn te anticiperen en afspraken te maken. Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 7 van 15

12 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 a. Nul-op-de-Meter is verankerd in gemeentelijke ambities en organisatie (denk aan economie, wonen, milieu communicatie, grondzaken, stedenbouw, wonen en milieu). b. Gemeentelijk beleid en regelgeving geven ruimte aan Nul-op-de-Meter. 12 c. Nul-op-de-Meter maakt onderdeel uit van de (prestatie)afspraken tussen gemeenten en woningcorporaties. d. Kansrijke gebieden voor de Nul-op-de-Meter aanpak zijn in beeld gebracht. Deze wordt beschikbaar gesteld aan andere partijen binnen de Deal. e. Gemeenten faciliteren in het proces tussen aanbieders en bewoners en treden op als verbinder tussen andere betrokken partijen, zoals energiecoöperaties, makelaars, taxateurs, e.d. f. Gemeenten delen kennis en ervaring onderling en met partners verbonden binnen deze Deal als ook met andere partijen zoals energiecoöperaties, netwerkbedrijven en andere maatschappelijke partijen voor zover relevant voor de realisatie van de gezamenlijke ambitie. g. Elke gemeente brengt na ondertekening ten minste één concreet project of activiteit (pilot, wijkaanpak, of iets dergelijks) in voor de periode tot 1 januari Het project of de activiteit levert een concrete bijdrage aan de ontwikkelfase van de eerste woningen. h. Het dynamische karakter van de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter maakt het mogelijk dat concrete projecten of activiteiten na ondertekening toegevoegd worden aan de Deal. Artikel 5: Energiecoöperaties Energiecoöperaties die deelnemen aan de Brabantse Deal Nul-op-de-Meter: a. organiseren overleg met de eigen gemeenschap om te identificeren waar men behoefte aan heeft in relatie tot comfortverbetering, woonlasten, energiebesparing en maken op basis daarvan een inschatting of men toe is aan een renovatieaanpak en welk type aanpak bij deze mensen past. b. maken verbinding tussen geïnteresseerde particulieren en Nul-op-de-Meter aanbod, begeleiden daarbij de particulier op vrijwilligersbasis en verwijzen door naar professionele begeleiding waar dit voor de verbinding tussen particulier en aanbod noodzakelijk is. c. zetten zich in om in de wijk waar een Nul-op-de-Meter renovatie wordt gerealiseerd dit publiciteit te geven en de wijk zelf goed te informeren over herhalingsmogelijkheden. d. zetten zich in om samen met andere partijen aanvullende activiteiten te ontwikkelen om particulieren te activeren en begeleiden, condities te creëren en verbindingen te maken. Dit kan onder andere bestaan uit: 1) ontwikkelen van de strategie voor marketing en branding in samenspraak met aanbieders, provincie en gemeenten; 2) mobiliseren van de hun bekende aanbieders op lokaal niveau en het leggen verbinding met overige aanbieders; 3) ontwikkelen, in samenspraak met provincie en financiële instellingen, van een financieringsconcept voor particuliere woningeigenaren; 4) de realisatie van een aantal voorbeeldwoningen. 12 Indien de gemeente geen bevoegd gezag is, fungeert de gemeente als loket naar de betreffende instantie (denk aan Flora en Fauna). Als leidraad voor het omgaan van Nul-op-de-Meter in relatie tot vergunningen kan de brochure van de Taskforce Vergunningen gebruikt worden ( 13 Onderdeel van de faciliterende rol is een loketfunctie voor inwoners. Gemeenten kunnen dit eventueel in regionaal verband organiseren. 14 Gemeenten maken daarbij geen onderscheid tussen bedrijven. De corporaties of de eigenaar / bewoners bepalen zelf aan welke partij opdracht verstrekt zal worden en op welke manier zij die partij selecteren. Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 8 van 15

13 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Artikel 6: De Provincie Noord-Brabant De Provincie Noord-Brabant (hierna: de provincie) zet zich in lijn met haar Bestuursakkoord Beweging in Brabant in voor een energie-neutrale gebouwde omgeving in Brabant in a. De provincie zet zich in om partijen te verbinden met elkaar en met Nul-op-de-Meter: 1) door het organiseren van activiteiten zoals eerder tijdens de kwartiermakersfase, met als doel het ontstaan van een compleet ecosysteem van partijen dat nodig is voor het realiseren van deze opgave; 2) door stevig in te zetten op het ontstaan van een overkoepelende organisatie ( governance structuur ) die doel en focus van Nul-op-de-Meter vasthoudt; 3) door partijen in verbinding te brengen met innovatieve centra als SPARK, TU/e, Solliance, SEAC, AutomotiveNL en KIC InnoEnergy; 4) door het mogelijk te maken dat SPARK Campus kan optreden als kristallisatiekern waar omheen innovatie en industrialisatie bij Nul-op-de-Meter kunnen uitgroeien; 5) door bij het Rijk zaken aan te kaarten die de voortgang van Nul-op-de-Meter belemmeren, in samenwerking met de Stroomversnelling; 6) door het creëren van een gemeentelijk steunpunt ( loket ) bij de overkoepelende organisatie, waardoor gemeenten kunnen aanhaken en worden gefaciliteerd; 7) door te stimuleren dat onze kennis- en onderwijspartners deze beweging ondersteunen met onderzoek en onderwijs. b. De provincie zet zich in voor integrale oplossingen, het verbinden van opgaven uit meerdere beleidsvelden en werk met werk maken : 1) door ons in te spannen om Nul-op-de-Meter renovaties met voorrang toe te passen bij woningen met een hoge geluidsbelasting door wegen, spoor en vliegtuigen; 2) door sturing op het ontwikkelen van goede technieken voor de opslag van koude en warmte, met een goede balans tussen benutting en bescherming van de bodem; 3) door ondersteuning bij het ontwikkelen van hernieuwbare bouwmaterialen ( circulaire economie ); 4) door te onderzoeken hoe wij woningen die wij in ons bezit hebben, kunnen inbrengen in Nul-op-de-Meter-projecten, als experimenteerruimte voor innovaties, om voorbeeldwoningen te creëren, het merk Nul-op-de-Meter beter zichtbaar te maken en op te treden als launching customer voor de particuliere woningmarkt. c. De provincie spant zich in voor het oplossen van vraagstukken rond de financiering van Nul-op-de- Meter door: 1) inzet van expertise en capaciteit bij de voorselectie van projecten en ter ondersteuning van kansrijke aanvragen bij Europese subsidieprogramma s zoals OP-Zuid en Interreg, en bij het ontsluiten van andere financieringsbronnen; 2) een substantiële cofinanciering voor projecten die in aanmerking komen voor EUsubsidies; 3) inzet van de fondsen die wij hebben ondergebracht bij de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM), voor zover participaties in bedrijven passen bij het doel en de criteria van die fondsen. d. De provincie heeft de intentie samen met andere partijen te investeren volgens het principe samen uit, samen thuis, met name bij: 1) de financiering van het Nul-op-de-Meter-kenniscluster rondom SPARK Campus; 2) het opzetten van een structuur voor coördinatie en ondersteuning bij de uitvoering van deze deal; 3) strategische projecten die cruciaal zijn voor het transitieproces, met name gericht op particuliere woningeigenaren en verenigingen van eigenaren; 4) projectontwikkeling c.q. het ontwikkelen van business cases. Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 9 van 15

14 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 e. De provincie benut haar communicatiekanalen om onder vlag van de Brabantse Deal Nul-op-de- Meter landelijke campagnes rond Nul-op-de-Meter te versterken. Artikel 7: Financieringsinstellingen Financieringsinstellingen (banken, hypotheekverstrekkers) die deelnemen aan de Brabantse Deal Nulop-de-Meter: a. zijn bereid de uitkomsten van de Taskforce Financiering van de Stroomversnelling ruimhartig toe te passen en die te beproeven. 15 Artikel 8: Coördinatie en support a. Partijen hebben de intentie gezamenlijk te zorgen voor het coördineren en ondersteunen van de in deze Deal genoemde activiteiten. b. Partijen maken uiterlijk 1 oktober 2015 gezamenlijk een nadere invulling van de rol en opdracht van de entiteit die deze coördinatie c.q. ondersteuning gaat bieden. c. De opdracht aan deze entiteit is in ieder geval: 1) het vasthouden van de focus op de innovatieroadmap naar een geïndustrialiseerd bouwproces met renovatiestromen van meer dan 50 woningen per dag in 2021 en 100 per dag in 2025, met als einddoel energie-neutrale woningen in 2050; 2) coördinatie en indien nodig organiseren van support om het innovatieproces te (bege)leiden, deze support kan bestaan uit het volgende: a. partijen te verbinden aan elkaar, onder andere door actieve matchmaking tussen vraag en kansrijk aanbod, door actief op zoek gaan naar het vergroten van de vraag bij deelnemers en door het faciliteren van cross-over samenwerkingsverbanden die leiden tot innovaties en industrialisatie; b. financiering te (helpen) verwerven; c. kennis en expertise te leveren op het gebied van Nul-op-de-Meter onder andere over wetgeving, financiën, proces, vraagarticulatie en bewonerscommunicatie; d. het organiseren van uitwisseling van informatie, kennis en ervaring tussen deelnemers. 3) waar nodig impulsen te geven. d. Partijen hebben de intentie er gezamenlijk zorg voor te dragen dat de entiteit over voldoende middelen beschikt, door beschikbaar stellen van menskracht of financiële middelen, en leggen daarover uiterlijk 1 oktober 2015 nadere afspraken vast. e. De Brabantse Deal Nul-op-de-Meter sluit als collectief aan bij de landelijke Stroomversnelling. Coördinatie, support, lidmaatschap en financiering worden afgestemd zodat partijen geen dubbele investeringen doen in menskracht en middelen. Partijen en de Stroomversnelling leggen hier uiterlijk 1 oktober 2015 nadere afspraken over vast. Artikel 9: Looptijd, opzegging, wijziging en geschillen a. Deze Deal treedt in werking met ingang van de ondertekening. b. De uitvoering van de samenwerking zal plaatsvinden in drie fasen, te weten: 15 De landelijke Taskforce Financiering ontwikkelt en beproeft nieuwe financieringsmogelijkheden en bancaire producten voor gegarandeerde Nul-op-de-Meter renovaties, passend binnen de door de overheid gestelde grenzen. Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 10 van 15

15 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli ) Fase 0: juli 2015 tot en met september 2015 verdere uitwerking van afspraken over o.a. coördinatie en support, innovatieroutes en uitvoeringsplannen; 2) Fase 1: oktober 2015 tot en met december 2017, uitvoering eerste projecten, pilots en opmaat naar industrialisatie (1.000 woningen); 3) Fase 2: januari 2018 tot en met december 2021, uitvoering van Nul-op-de-Meter renovaties op grote schaal, mits voldaan aan benoemde randvoorwaarden ( woningen, 50 woningen/dag). c. Deze Deal vervalt na de afronding van fase 2, tenzij partijen daarover nadere afspraken maken. d. Partijen zullen uiterlijk in juli 2021 evalueren of deze overeenkomst per ultimo 2021 kan worden beëindigd. Per fase vindt een evaluatie plaats. Partijen leggen uiterlijk 1 oktober 2015 nadere afspraken vast over de manier waarop deze evaluatie zal worden verricht. e. Wijziging en tussentijdse beëindiging van deze Deal kan uitsluitend geschieden indien partijen daartoe unaniem besluiten. Wijzigingen in deze Deal kunnen slechts schriftelijk worden overeengekomen. f. Tussentijdse eenzijdige opzegging door een der partijen kan slechts schriftelijk geschieden door mededeling aan de overige partijen. g. De opzegging kan pas worden geëffectueerd indien partijen in een bijzonder gezamenlijk overleg de problemen hebben besproken en zich hebben ingespannen deze op te lossen. h. Partijen zullen zich inspannen om te voorkomen dat er geschillen ontstaan ter zake de totstandkoming, uitleg of uitvoering van deze Deal. i. Geschillen tussen partijen zullen binnen een maand besproken worden tijdens een bijzonder gezamenlijk overleg na schriftelijk kenbaar te zijn gemaakt naar de andere partijen. Artikel 10: Toetreding derde-partijen a. Gestreefd wordt om te werken aan een open, dynamische Deal. Dat wil zeggen dat andere partijen de gelegenheid krijgen om zich aan te sluiten. b. In de periode tussen 9 juli 2015 en 1 oktober 2015 zullen in principe geen nieuwe partijen toetreden. Partijen bepalen gezamenlijk op welke manier en onder welke voorwaarden nieuwe partijen daarna kunnen aansluiten. Partijen leggen uiterlijk 1 oktober 2015 nadere afspraken vast. Artikel 11: Afdwingbaarheid a. Met deze Deal wordt niet beoogd in rechte afdwingbare rechten en verplichtingen in het leven te roepen. Partijen spreken in deze Deal hun intenties naar elkaar uit, en gaan die in de periode tot 1 oktober 2015 uitwerken tot concrete afspraken met (al dan niet in rechte afdwingbare) contractuele rechten en verplichtingen. b. Partijen zijn zich bewust van hun rol en verantwoordelijkheid en hun invloed op het succes van deze Deal. Artikel 12: Wettelijke kaders a. Investeringen van woningcorporaties passen binnen de wettelijke kaders en kaders opgelegd door toezichthouders. b. De initiatieven die voortkomen uit deze Deal voldoen aan de relevante wettelijke kaders (onder andere in relatie tot mededinging en staatssteun). Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 11 van 15

16 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Artikel 13: Ondersteuners De hierna benoemde ondersteunende partijen maken geen deel uit van het samenwerkingsverband rond deze Deal. Zij ondersteunen echter de inzet en ambitie van de overige partijen en dragen met hun hieronder beschreven inzet bij aan de succesvolle realisatie daarvan. a. In de uitvoering van het totale programma heeft SPARK de rol om de juiste basis te leggen voor de noodzakelijke innovatieroutes. SPARK brengt de aanbiedende industrie bij elkaar en faciliteert de stappen die nodig zijn om de doelstellingen in de innovatieroadmap te realiseren. De hoofdthema's 'industrialisatie' en 'verleiding' staan hierin centraal. Het opzetten van de juiste structuur waarin vraag en aanbod bij elkaar komt is van groot belang om de juiste input en output te realiseren voor de innovatie routes. SPARK heeft hierin de aanjagende, verbindende en sturende rol. b. Brabantse Milieufederatie is één van de aanjagers van het Brabants Energieakkoord en maakt zich sterk voor het aanjagen en monitoren van de doelstellingen van het akkoord, de verankering van de verschillende deelgebieden en de verbinding tussen de verschillende agenda s en uitvoeringsprogramma s. Daarnaast kan de Brabantse Milieufederatie een rol spelen bij de kennisvergaring en overdracht vanuit de stimulering van de particuliere vraag naar Nul-op-de- Meter woningen en het bouwen van coalities op lokaal, regionaal of provinciaal niveau die het gedachtengoed, de instrumenten en de ervaringen inzetten om meer eigenaars/bewoners te bedienen met energieverbouwingsconcepten. c. Stroomversnelling is het landelijke netwerk waarin partijen die werken aan het leveren van geïntegreerde Nul-op-de-Meter concepten verenigd zijn. Van aanbieders en hun toeleveranciers tot woningcorporaties en mogelijkmakers zoals gemeenten en netbeheerders. Stroomversnelling voorziet in een hulpstructuur aan haar leden. Leden kunnen gebruik maken van experts en coaches die hen helpen bij hun individuele business en propositieontwikkeling. Daarnaast biedt Stroomversnelling support aan groepen leden die gezamenlijk werken aan een propositie of een onderdeel daarvan. Denk aan bijvoorbeeld een gevelcomponent, een financieringsoplossing of bewonerscommunicatie. Daarnaast zet de Stroomversnelling zich namens de leden in voor het creëren van randvoorwaarden op landelijke en zelfs Europese schaal zoals in landelijke wet- en regelgeving, normering, de ontwikkeling van financiële producten, verzekeringen en het verbinden met bovenregionale partijen die belangrijk zijn in het innovatie- en industrialisatieproces. De landelijke Stroomversnelling ondersteunt de totstandkoming van regionale en provinciale Deals. In het geval van Brabant door samen met de Brabantse dealpartners een lichte organisatievorm te ontwikkelen met maximale ruimte voor dealpartners om individueel of in coalities aan hun opgaven te werken. d. WoonConnect wordt in verschillende Brabantse steden (o.a. Eindhoven) geïmplementeerd en getest als tool voor energierenovaties en wijkverbetering. WoonConnect geldt als een van de instrumenten om het inzicht in wensen van gebruikers (huurders en particulieren) te vergroten en biedt daarmee een platform dat ingezet kan worden om Nul-op-de-Meter aanbod beschikbaar te maken en te verbeteren. e. Bouwend Nederland zal zich inzetten om de achterban mee te nemen in de Nul-op-de-Meter ontwikkelingen en draagt zorg voor voorlichting en informatievoorziening. f. Onderwijsinstellingen zien voor de toekomst in de bouw verschillende ontwikkelingen waaronder Nul-op-de-Meter. De noodzaak om het opleidingsmodel te veranderen is nu voor iedereen duidelijk en essentieel voor het behoud van de arbeidsmarkt en het op langere termijn laten aansluiten van kennis en kunde van medewerkers op hetgeen in de bouwsector gevraagd wordt. Kruisbestuiving tussen vakopleidingen moet samenwerking binnen de bouw opleidingskolom versterken en biedt kansen op een verbeterde doorstroming binnen de bouwkolom. Nieuwe Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 12 van 15

17 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 beroepsprofielen worden ontwikkeld waardoor deze beter aansluiten op kennis en vaardigheden die van belang zijn voor het ambacht van de toekomst. Om dit te bewerkstelligen investeert deze coalitie in het uitwerken en vertalen van de vragen naar het onderwijs. g. Buurkracht is op dit moment actief in meer dan 35 buurten in Brabant en maandelijks komen hier buurten bij. Elke buurt heeft een buurtteam waar vrijwilligers uit de buurt samen met hun buren energie besparende maatregelen willen nemen. Buurkracht, een initiatief van Enexis Holding N.V, ondersteunt hen met persoonlijke begeleiding en (communicatie)middelen. Buurkracht kan de Brabantse buurten informeren over Nul-op-de-Meter-ontwikkelingen. Indien een Nul-op-de- Meter werkgroep in een buurt start kan Buurkracht ondersteunen h. VACpunt Wonen brengt haar kennis over gebruikskwaliteit en bewonersinvloed- en wensen in. VACpunt Wonen draagt bij door scholing, onderzoek en advisering van lokale consumentengroepen zoals bewonerspanels. Daarnaast zal zij de inzet van de eigen achterban van lokale Adviescommissies Wonen (VAC s) stimuleren. Ten behoeve van de landelijke Stroomversnelling wordt een benchmarksysteem en een consumententoets ontwikkeld, deze kunnen ook lokaal worden ingezet. Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 13 van 15

18 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Aldus opgemaakt te s-hertogenbosch op 9 juli Aanbieders: (Bedrijf, naam, functie) (Bedrijf, naam, functie) (Bedrijf, naam, functie) Woningcorporaties: (Woningcorporatie, naam, functie) (Woningcorporatie, naam, functie) (Woningcorporatie, naam, functie) Gemeenten: (Gemeente, naam, functie) (Gemeente, naam, functie) (Gemeente, naam, functie) Provincie Noord-Brabant: M.J.G. Spierings, gedeputeerde voor Agrarische ontwikkeling, Energie en Bestuur Energiecoöperaties: (Energiecoöperatie, naam, functie) (Energiecoöperatie, naam, functie) Financiers: (Organisatie, naam, functie) (Organisatie, naam, functie) Ondersteuners: (Organisatie, naam, functie) (Organisatie, naam, functie) Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 14 van 15

19 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 INVULBLAD T.B.V. ONDERTEKENING BRABANTSE DEAL NUL OP DE METER Organisatie: Naam, voorletter(s): Titel: Functie: Plaats: Opgemaakt te: Datum: Handtekening: Brabantse Deal Nul-op-de-Meter pagina 15 van 15

20 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Bijlage 1 Factsheet Stroomversnelling Feiten over Nul-op-de-Meter Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 1 van 10

21 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Stroomversnelling Factsheet Feiten over Nul-op-de-Meter Dit is een document in ontwikkeling. Relevante feiten worden in volgende versies toegevoegd. De volgende versie wordt verwacht in september Versie 4 juli 2015 Wat is Nul-op-de-Meter? De formele definitie van een Nul-op-de-Meter woning is volgens de Stroomversnelling: Bij een Nul-op-de-Meter woning zijn de in- en uitgaande energiestromen voor gebouwgebonden energie (ruimteverwarming, -koeling, ventilatie, warm tapwater gebruik) en het gebruik van huishoudelijke apparatuur (incl. verlichting) op jaarbasis per saldo nagenoeg nul, onder standaard klimaatcondities zoals die gelden in Nederland en bij standaard gebruik van de woning, zoals vastgelegd in de ontwerpuitgangspunten onderbouwd door Nederlands normen. Dit betekent dat er aan de ene kant een grote reductie moet plaats vinden in de energievraag van de woning en diens gebruikers, en aan de andere kant dat de woning zelf ook een grote hoeveelheid energie moet opwekken. Deze formele definitie beschrijft geen eis wat betreft het soort opgewekte energie. Gedurende het jaar mag er energie worden uitgewisseld met het net, als de meterstand aan het einde van het jaar maar per saldo nagenoeg nul bedraagt. Het begrip Nul-op-de-Meter is inmiddels gekoppeld aan financieringsmogelijkheden voor huur- (Energieprestatievergoeding). Voor koopwoningen is een tijdelijke regeling (aanvullend hypothecair krediet) en worden andere mogelijkheden verkend. Daarvoor gelden de volgende definities. Wetsvoorstel Energieprestatievergoeding Bij Nul-op-de-Meter woningen gaat het om woningen waarbij de verhuurder door middel van de woning energie levert aan de huurder. Daarbij worden energiebesparende voorzieningen zodanig gecombineerd met energieopwekkende voorzieningen dat het netto energiegebruik van een woning praktisch tot nul wordt gereduceerd. Het gaat daarbij om gebouwconcepten waarbij energiebesparende maatregelen en opwekking voor gebouw- en gebruikersgebonden energie onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Tijdelijke Regeling Hypothecair Krediet Bij een Nul-op-de-Meter woning zijn de ingaande en uitgaande energiestromen voor gebouwgebonden energie bij een normaal leefpatroon op jaarbasis gelijk aan of lager dan nul en is er een additionele energieopwekkingscapaciteit voor gebruikersgebonden energie van ten minste: kwh indien het een vrijstaande of half vrijstaande woning betreft; kwh indien het een rijwoning betreft; of kwh indien het een appartement betreft. De definitie van Nul-op-de-Meter beschrijft voornamelijk een idee. Het vraagt om nadere uitwerking in een norm of keurmerk, met heldere criteria waardoor objectief is vast te stellen of een propositie Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 2 van 10

22 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 wel of niet voldoet. De Stroomversnelling is gestart met de ontwikkeling van dit keurmerk, waarin onder andere de onderwerpen hieronder terug zullen komen. Wat is de energiebundel? In de praktijk is het onwaarschijnlijk dat de jaarlijkse som van opgewerkte energie exact gelijk is aan de som van alle gebruikte energie. Bewoners hebben daarnaast verschillende aantallen gezinsleden en verschillend gedrag. Bovendien verhuizen mensen. Een woning kan dus niet exact worden aangepast aan elke individuele bewoner. Om deze redenen is het begrip energiebundel ontwikkeld. De energiebundel beschrijft de garantie van de verhuurder/verkoper aan de huurder/koper omtrent: 1. het energiegebruik van de woning bij standaard gebruik en bewoning van de woning onder standaard klimaatcondities voor: a. ruimteverwarming; b. warm tapwater; c. hulpenergie voor ventilatie, monitoring en eventuele koeling. 2. de hoeveelheid door de woning opgewekte energie voor: a. ruimteverwarming (= hetzelfde als het gebruik); b. warm tapwater (= hetzelfde als het gebruik); c. hulpenergie voor ventilatie, monitoring en eventuele koeling (= hetzelfde als het gebruik); d. huishoudelijk gebruik (inclusief verlichting en koken). Bewoners hebben daarmee inzicht in hoe ze hun woning Nul-op-de-Meter kunnen laten presteren, maar kunnen er ook voor kiezen bewust meer of minder te gebruiken en daardoor aan het eind van het jaar geld terug te krijgen of bij te moeten betalen aan het energiebedrijf. Hoe kan een verhuurder de energieprestatievergoeding innen? Een verhuurder die investeert om een woning Nul-op-de-Meter te maken, levert de bewoner feitelijk een energiedienst, namelijk de garantie dat diens energiegebruik, onder bepaalde voorwaarden, nul zal zijn. Hiervoor kan zij de bewoner een energieprestatievergoeding (EPV) in rekening brengen. Hiertoe is een wetsvoorstel ingediend dat op brede steun kan rekenen bij de volksvertegenwoordigers. Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 3 van 10

23 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 De invulling van dit wetsvoorstel is, ten tijde van schrijven: Netto warmtevraag voor ruimteverwarming Q verw [kwh_th/m 2 ] Minimale hernieuwbare warmteopwek Q tot voor verwarming en warm tapwater [kwh_th/m 2 ]* Minimale productie saldeerbare, hernieuwbare opgewekte finale energie E fin voor hulpenergie en huishoudelijk verbruik [kwh/m 2 ]** 0 < Q verw 30 Qverw + 15 Ehulp ,40 30 < Q verw 40 Qverw + 15 Ehulp ,20 40 < Qverw 50 Qverw + 15 Ehulp ,00 Maximale EPV [ /m 2 /maand] * Geproduceerd in, aan, of op de woning. ** Geproduceerd in, aan, of op de woning. De minimale productie voor huishoudelijk verbruik (incl. verlichting en koken) hoeft niet groter te zijn dan kwh_e per woning en mag niet kleiner zijn dan kwh_e per woning. De hier bedoelde productie van finale energie is additioneel aan de minimale hernieuwbare warmteopwek uit de vorige kolom. Voor een voorbeeldwoning met een gebruiksoppervlak (GBO) van 100 m 2 betekent dit dat dat, om een energierekening van 140 euro bij de huurder in rekening te mogen brengen, de woning maximaal thermische kilowattuur (kwh) mag gebruiken voor ruimteverwarming, er daar bovenop minimaal thermische kwh beschikbaar moet zijn voor warm tapwater, en tenslotte dat zowel alle elektrische kwh voor hulpenergie als een minimum van elektrische kwh voor huishoudelijk gebruik moet worden opgewekt op de woning. Afhankelijk van hoe efficiënt elektrische kwh kan worden omgezet in thermische kwh (een waarde van 1:3 is courant), dient er in dit geval minimaal kwh plus het aantal kwh benodigd voor hulpenergie Q hulp op de woning te worden opgewekt. In de praktijk wordt nu vaak tot kwh opwekcapaciteit geïnstalleerd. Let op! In dit wetsvoorstel wordt een aanvullende eis gesteld: de opgewekte energie moet hernieuwbare zijn. Het volledige wetsvoorstel is te vinden op Bovenstaande tabel is afkomstig uit een voorstel voor de Algemene Maatregel van Bestuur die verdere invulling geeft aan het wetsvoorstel. Let op! Zowel het wetsvoorstel als de Algemene Maatregel van Bestuur zijn nog niet wettelijk in werking getreden en kunnen dus veranderen. Hoe kan een koper aanvullende hypotheekfinanciering krijgen voor Nul-op-de-Meter? De Ministeriële Regeling Tijdelijke regeling hypothecair krediet beschrijft de voorwaarden waaronder banken een aanvullende hypotheekruimte van maximaal aan mogen bieden aan kopers van Nul-op-de-Meter woningen. Banken zijn niet verplicht dit te doen en moeten zelf met een bankproduct invulling geven aan deze ruimte. Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 4 van 10

24 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Als een bank een product voor Nul-op-de-Meter ontwikkelt, zal dat ingezet kunnen worden indien: de woning door de Regeling als Nul-op-de-Meter wordt gezien (zie definitie hierboven); voor de woning door een leverancier (bouwer) een energieprestatiegarantie is afgegeven voor een periode van tenminste 10 jaar; de waarde van hypothecaire krediet niet meer is dan 106% van de waarde van de woning (voor andere woningen neemt dit geleidelijk af tot 100%, voor Nul-op-de-Meter blijft dit 106%); de bewoner een toetsinkomen van tenminste heeft en diens toegestane financieringslast niet wordt overschreden; de bank cijfermatig onderbouwt waarom het verstandig is om dit aanvullende krediet aan te bieden. De invulling van hoe de energieprestatiegarantie er uit dient te zien is door banken nog niet gemaakt. Op dit moment wordt er in Stroomversnellingsverband gewerkt aan meerdere borgingsinstrumenten voor koopwoningen, die daarbij een rol kunnen spelen. Daarnaast wordt gewerkt aan aanvullende financiële instrumenten waarmee particuliere woningeigenaren in staat moeten zijn een Nul-op-de- Meter renovatie te bekostigen. Meer informatie over de Tijdelijke Ministeriële Regeling: Duurzaam, all-electric, de hele renovatie in één keer, of mag alles? Voor Nul-op-de-Meter koopwoningen zijn geen formele eisen gesteld aan de duurzaamheid (hernieuwbaarheid) van de door de woning opgewekte energie. Voor huurwoningen is dat anders, daar moet de opgewekte energie hernieuwbaar zijn om de EPV te kunnen innen. Het ligt voor de hand dat ook bij koopwoningen de hernieuwbaarheid van de door de woning opgewekte energie standaard wordt: er is immers geen goed alternatief voor lokale opwekking op grote schaal. Nul-op-de-Meter vraagt formeel niet om een all-electric oplossing. Om verschillende redenen hebben de bij de Stroomversnelling Huur aangesloten leveranciers (bouwers) toch allemaal gekozen voor all-electric. Een aantal van de redenen hiervoor zijn: de business case is beter bij all-electric; de EPV vereist hernieuwbare energie; samenwerking met de netbeheerders is belangrijk. De netbeheerders hebben er baat bij om de meerinvesteringen in één netwerk (stroom) te kunnen compenseren met minderinvesteringen in een ander netwerk (gas); het imago van nul-op-de-meter loopt risico als blijkt dat energie niet schoon wordt opgewekt. Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 5 van 10

25 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Een Nul-op-de-Meter woning kan technisch in één keer worden bereikt, of stapsgewijs. Formeel worden daar geen beperkingen aan gesteld. De bij de Stroomversnelling aangesloten partijen kiezen om de volgende redenen voor een renovatie in één stap: Huurwoningen o De energieprestatievergoeding (EPV) kan pas worden geïnd als aan alle voorwaarden wordt voldaan. Deze EPV is een essentieel onderdeel van de business case voor verhuurders. Koopwoningen o De aanvullende hypotheekruimte komt pas beschikbaar als de woning Nulop-de-Meter is. Huur- én Koopwoningen o De taxatiewaarde van woningen neemt meer toe bij een aanpak in één keer dan bij een aanpak in stappen. o Het garanderen van de energiebundel blijkt lastig te zijn bij een stapsgewijze aanpak. Veel leveranciers (bouwers) doen dit niet. o Geüniformeerde vergunningstrajecten worden afgestemd op Nul-op-de-Meter niveau (dus bij renovatie in één stap). o Nul-op-de-Meter communiceert beter naar huurders en kopers dan een stapsgewijze aanpak. o Ook andere extra s waar aan wordt gewerkt gaan allemaal uit van volledig Nul-opde-Meter en niet van stappen op weg naar Nul-op-de-Meter. Kan een woning met warmtenetaansluiting ook Nul-op-de-Meter worden? Op dit moment wordt onderzocht in hoeverre woningen met warmtenetaansluitingen kunnen worden gerenoveerd naar Nul-op-de-Meter. Er zijn verschillende uitdagingen: Het wetsvoorstel rondom de Energieprestatievergoeding (EPV) voorziet momenteel niet in een Nul-op-de-Meter woning met warmtelevering. Indien sprake is van warmtelevering, kan de verhuurder dus waarschijnlijk geen EPV innen. Voor hoogbouwcomplexen wordt gezocht naar een oplossing met lokale warmtelevering, waarbij het aannemelijk is dat de EPV-eis dat de energie hernieuwbaar is wordt doorgetrokken. Er zou dan dus in de directe omgeving van het hoogbouwcomplex een duurzame warmteopwekker moeten worden geïnstalleerd. Voor koopwoningen zijn geen afspraken gemaakt over het al dan niet inzetten van warmtelevering. De Tijdelijke Regeling Hypothecair Krediet (zie definitie Nul-op-de-Meter hierboven) lijkt hier echter niet veel ruimte voor te bieden. De perceptie van warmtenetten onder bewoners is niet erg positief, wat een imagorisico oplevert. Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 6 van 10

26 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Samenvattend: het wetsvoorstel rondom de EPV is op dit punt nog in beweging, maar lijkt vooral positief uit te gaan pakken voor all-electric oplossingen. Zodra hier meer over bekend is, zal de Stroomversnelling daarover publiceren. Hoeveel betaalt de huurder of koper? Om zoveel mogelijk tevreden bewoners te kunnen krijgen en om de Nul-op-de-Meter renovatie los te koppelen van discussies over huurbeleid, is er bij Stroomversnelling Huur voor gekozen om zittende huurders een woonlastengarantie te geven, die luidt: bij gelijkblijvend gedrag, zult u na de Nul-opde-Meter renovatie geen hogere woonlasten hebben dan ervoor. De woonlasten zijn in dit geval de huur, servicekosten, energierekening en energieprestatievergoeding. Dit is ook de inzet voor de particuliere woningeigenaar, namelijk dat de Nul-op-de-Meter renovatie woonlastenneutraal kan worden gerealiseerd. In dat geval kan de renovatie worden gefinancierd voor een gelijk of lager maandbedrag dan de energierekening voor renovatie. Hoeveel investeert de woningcorporatie? Om nul-op-de-meter niet alleen voor bewoners, maar ook voor verhuurders aantrekkelijk te maken, is in Stroomversnellingverband afgesproken dat woningcorporaties over de - door de Nul-op-de- Meter renovatie tot 40 jaar verlengde - levensduur van de woning gemiddeld een exploitatieresultaat van 5,25% moeten kunnen halen. Dit resultaat betreft een kasstroomberekening, waarbij bedragen in de toekomst netto contant worden gemaakt. Deze benadering kan gebruikt worden om in te schatten wat de investeringsruimte van een woningcorporatie is. Het kan daarentegen niet gebruikt worden om een bepaalde prijs van een woningcorporatie te eisen. Let op! Het gaat hierbij om een Total Cost of Ownership (TCO) benadering. Dat betekent dat alles wat komt kijken bij de renovatie en exploitatie van de gehele huurwoning onderdeel is van het rekenmodel, inclusief gebruikelijke vormen van onderhoud en beheer. Dit bekent niet dat de leverancier (bouwer) ook daadwerkelijk tijdens de gehele exploitatieperiode betrokken is, het beschrijft slechts een manier om na te denken over de investeringsruimte die een woningcorporatie heeft voor een bepaalde woning. Het is daarmee een tool waarmee leveranciers (bouwers) hun nulop-de-meter concept ontwikkelen. Het volledige model is te vinden op: Wat voor soort contract gebruik je voor een Nul-op-de-Meter woning? Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 7 van 10

27 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Een Nul-op-de-Meter woning verschilt contractueel in een aantal belangrijke opzichten van een normale woning. Voor zowel huur- als koopwoningen geldt: De renovatie wordt niet gezien als het aannemen van werk, maar als de aankoop van een bestaand en uitontwikkeld product. In plaats van een oplevering is sprake van een aflevering, waarbij de woning soepel de beheer- en onderhoudsperiode start. De leverancier (bouwer) geeft een garantie op de prestaties van de woning voor tenminste de eerste 10 jaar van het gebruik van de woning. De nadruk verschuift daardoor van het aflevermoment naar de beheer- en onderhoudsperiode. Het afgeven van deze garantie kan alleen als de leverancier (bouwer) zelf kan bepalen met welk renovatieconcept hij invulling geeft aan de Nul-op-de-Meter standaard. De ontwerpverantwoordelijkheid ligt daardoor bij de leverancier (bouwer). We spreken daarom van leveranciers en afnemers in plaats van opdrachtgever en opdrachtnemer. De leverancier (bouwer) ontwikkelt een product dat voor meerdere projecten aan te passen en gebruiken is. Dit product wordt geïndustrialiseerd om zo goed mogelijke kwaliteit tegen zo laag mogelijke kosten te kunnen bieden. De focus verschuift daardoor van bij elk project het wiel opnieuw uitvinden naar een concept telkens blijven verbeteren en op de lokale context afstemmen. De Nul-op-de-Meter standaard is niet het eindstation. Voor de huursector is om deze reden - en na uitgebreide bestudering van bestaande contractensoorten zoals UAV-GC en DBM - gekozen om een nieuw contract te ontwikkelen, de zogeheten Afnameovereenkomst. Deze overeenkomst wordt nu in de praktijk getest en verder ontwikkeld door de Stroomversnellingpartijen. Deze afnameovereenkomst wordt naar verwachting op 9 juli 2015 beschikbaargesteld, nadat het document door de Stroomversnelling is vastgeklikt. Voor de koopsector is door de Stroomversnelling een standaard contractenset ontwikkeld. Deze is hier te vinden: Wie houdt in de gaten of de woning wel echt Nul-op-de-Meter presteert? Bij Nul-op-de-Meter gaat het om een langjarige garantie van de energetische prestaties van de woning. De bewijslast dat de woning naar behoren presteert ligt bij de leverancier (bouwer). Om die prestaties te kunnen garanderen en bewijzen, plaatst de aanbiedende partij een aantal meters bij de installaties van de woning, waardoor tenminste één keer per dag het volgende wordt vastgelegd: netto energiegebruik (opwek min gebruik); huishoudelijk energiegebruik; energiegebruik door alle installaties (ruimteverwarming, ventilatie, tapwater en hulpinstallaties); opgewekte energie; gebruik van warm tapwater; temperatuur in de woonkamer. Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 8 van 10

28 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 De bewoner krijgt eveneens (via een website of app) inzicht in deze gegevens, opdat hij in kan zien wat het effect is van zijn gedrag op het energiegebruik van de woning, en daarnaast niet voor verrassingen komt te staan. Om de data-veiligheid van de middels deze meters verzamelde gegevens recht te doen, ondertekenen de leveranciers (bouwers) een Code of Conduct. Daar staat onder meer in beschreven hoe wordt voldaan aan privacy wet- en regelgeving. Deze Code of Conduct is op dit moment in ontwikkeling. Waar moet een Nul-op-de-Meter woning nog meer aan voldoen? Aanvullend aan de hierboven genoemde eisen voor een Nul-op-de-Meter woning, is het volgende afgesproken: Onderwerp Huurwoningen Koopwoningen Minimale beoordeling van bewoners Nu: voldoende Geen afspraak Na prototyping-fase: goed Minimale temperatuur in de 20 graden Celsius 21 graden Celsius verblijfsruimten Beschikbare hoeveelheid warm tapwater 180 liter per dag, conform ISSO 30/ liter per dag, van 40 graden Celsius aan de kraan Maximale luchtsnelheid (tocht) 0,2 meter per seconde, conform NEN Geen afspraak 1087 Maximaal onderling 5 graden Celsius, conform NEN 1087 Geen afspraak temperatuurverschil tussen ruimteluchttemperatuur, stralingstemperatuur en temperatuur van de ventilatiestroom Versheid lucht (ventilatiedebiet) Conform Bouwbesluit Nieuwbouw, Conform Bouwbesluit Nieuwbouw plus één slaapkamer waar twee volwassenen kunnen slapen (50 m 3 per uur) Versheid lucht (CO 2 gehalte) Geen afspraak Minimaal 95% van de tijd is het CO 2 gehalte lager dan 1200 ppm * Eventuele mechanische ventilatie Conform ISSO 62, met bypass Geen afspraak Maximaal aantal temperatuursoverschrijdingsuren in 300 uur per jaar boven de 25,5 graden Celsius, conform GIW/ISSO 150 uur per jaar boven de 26 graden Celsius, conform ISSO 74 de verblijfsruimten en slaapkamers (zomerhitte) 2008, met als uiteindelijke doel voorkomen van klachten door bewoners Spuimogelijkheid In elke ruimte Geen afspraak Daglicht Conform Bouwbesluit Nieuwbouw, of Conform Bouwbesluit Nieuwbouw motiveren waarom hier van afgeweken is Gevelkwaliteit Nieuwbouw Geen afspraak Luchtgeluidisolatie Tenminste klasse 4, conform Tenminste 20 dba (G A:K) * NEN1070 Contactgeluidisolatie Tenminste klasse 4, conform NEN1070 Tenminste 20 dba (G A:K) * Maximaal geluidsniveau in verblijfsruimten van nieuw aangebrachte voorzieningen Conditieklasse bij oplevering 30 dba, conform NEN5070, plus geluidsniveau bij open (slaapkamer)ramen wordt ook geminimaliseerd Nieuwe delen klasse 1, bestaande delen klasse 3, conform NEN dba, conform NEN5070 * Geen afspraak Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 9 van 10

29 Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, juli 2015 Conditieklasse tijdens levensduur Tenminste klasse 3 (binnen een jaar Geen afspraak na constatering van bereiken klasse 4), conform NEN2767 Politiekeurmerk Ja Geen afspraak Renovatie vindt plaats binnen de volgende tijdsspanne Zodanig dat geen uithuisplaatsing hoeft te worden betaald. 10 dagen * In geval van toepassing van innovatieve warmtesystemen kan ook een andere, gelijkwaardige (in de beleving van de Eigenaar) prestatie worden afgegeven. Deze afspraken zijn, zoals alle hier genoemde uitgangspunten, onderhevig aan voortschrijdend inzicht. EIGENAARSCHAP EN ONTWIKKELING De in deze bijlage geformuleerde definities en richtlijnen beschrijven de stand van zaken zoals gebruikt door de Stroomversnelling de dato 4 juli 2015, en door alle partijen die aangeven deze definities te willen volgen. Aan de verdere ontwikkeling van deze definities wordt gewerkt. Op het moment dat een definitie wordt bijgewerkt zal dit op de website van de Stroomversnelling worden gepubliceerd. Eventuele ervaringen met en opmerkingen bij deze definities kunnen worden gecommuniceerd middels Ervaringen en opmerkingen die niet verwerkt kunnen worden in de volgende versie zullen - met argumentatie - verzameld worden in een FAQ die ook op de website van de Stroomversnelling wordt gepubliceerd. Bijlage bij Brabantse Deal Nul-op-de-Meter, Factsheet Stroomversnelling pagina 10 van 10

30 Deal: Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant Versie Pagina 1 van 26

31 Aanleiding en motivatie In september 2013 is door een groot aantal partijen waaronder de rijksoverheid, werkgevers, vakbeweging, natuur- en milieuorganisaties, andere maatschappelijke organisaties, financiële instellingen en de VNG het Energieakkoord voor duurzame groei (SER Energieakkoord) ondertekend met als doel om gezamenlijk te werken aan besparing van energiegebruik, vergroting van het aandeel duurzame energie en vergroting van de lokale en regionale werkgelegenheid. Gemeenten spelen op lokaal en regionaal niveau een belangrijke rol bij de realisatie van de doelstellingen uit het SER Energieakkoord. Maar niet als enige. De samenleving komt al met tal van initiatieven op het gebied van energiebesparing en duurzame energie. Bewoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties én gemeenten vormen hier samen de energieke samenleving. De kunst is om ruimte te bieden aan duurzaamheidsinitiatieven vanuit de samenleving door goed te luisteren naar wat nodig is en samen met bestaande kennisnetwerken de aanwezige kennis en expertise verder door te ontwikkelen, te versterken, te verbinden en te borgen. De VNG heeft een ondersteuningsstructuur opgezet voor onder andere lokale en regionale energiebesparing en opwekking in de gebouwde omgeving, bij particuliere eigenaren. Doel hiervan is het ondersteunen van regio s bij het opschalen en versnellen van bestaande initiatieven ten bate van lokale en regionale energiebesparing en duurzame energieopwekking in de gebouwde omgeving, op basis van een gebiedsgerichte aanpak. De VNG heeft middelen ter beschikking gesteld voor: a. de vorming en doorontwikkeling van regionale samenwerkingen bestaande uit gemeenten, maatschappelijke organisaties en bedrijven; b. deze regionale samenwerkingsverbanden werken toe naar rendabele businesscases voor de aanpak van energiebesparing en duurzame energieopwekking bij de particuliere woningeigenaar. Daarnaast zorgen zij voor een informatiepunt voor burgers, het zogenaamde Energieloket. Regio Hart van Brabant In de periode januari tot en met juni 2015 heeft een brede maatschappelijke vertegenwoordiging uit de regio Hart van Brabant gewerkt aan de opgave inzake energiereductie en -opwekking. Dit traject heeft geleid tot inzicht in behoeften die er bij de doelgroepen leven en hoe deze te gebruiken om de energietransitie in de regio te versnellen. Partijen hebben de overtuiging dat de transitie alleen gerealiseerd kan worden als er vanuit een gemeenschappelijk gedragen missie & strategie wordt samengewerkt. De opgestelde missie voor de regio luidt: Een duurzame samenwerking op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant Partijen hebben uitgesproken ook voor het vervolg samen te blijven werken aan het realiseren van de versnelling in de energietransitie in de regio Hart van Brabant. Deze wens wordt concreet in deze deal beschreven. Pagina 2 van 26

32 Partijen 1. Regio Hart van Brabant, rechtsgeldig vertegenwoordigd door 2. De gemeenten Dongen, Gilze-Rijen, Goirle, Heusden, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Oisterwijk, Tilburg en Waalwijk, rechtsgeldig vertegenwoordigd door 3. De energie coöperaties of energie initiatieven uit bovengenoemde gemeenten: - Langstraat Energie (Waalwijk), rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Energiek Heusden, rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Energie Collectief Loon op Zand, rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Energie Dongen, rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Energie Gilze-Rijen, rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Energie Coöperatie Udenhout, rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Berkel Enschot Energie Coöperatie, rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Energiefabriek013 (Tilburg), rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Coöperatie Duurzame Energie Reeshof (Tilburg), rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Energie De Blaak (Tilburg), rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Duurzame Energie Coöperatie Oisterwijk, rechtsgeldig vertegenwoordigd door - Energie Coöperatie Hilverstroom (Hilvarenbeek), rechtsgeldig vertegenwoordigd door 4. Stichting KIEN, rechtsgeldig vertegenwoordigd door Adrie van Duijne, directeur; 5. Midden Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij voor Energie en Duurzaamheid, rechtsgeldig vertegenwoordigd door 6. Buurkracht initiatief van Enexis Holding N.V, rechtsgeldig vertegenwoordigd door 7. Avans Hogeschool, rechtsgeldig vertegenwoordigd. hierna gezamenlijk te noemen partijen. Overwegende dat: a. in september 2013 door 40 maatschappelijke organisaties het Energieakkoord voor duurzame energie (SER Energieakkoord) is ondertekend; b. op 20 maart 2015 het Brabants Energieakkoord is gepresenteerd; c. op 9 juli 2015 door een groot aantal partijen de deal Brabantse Stroomversnelling is ondertekend en de ambitie heeft om binnen twee jaar Nul-op-de-Meter woningen te realiseren; d. alle gemeenten in Nederland vanuit de VNG de opdracht gekregen hebben de energietransitie te versnellen; e. gemeenten hiervoor in 2014, 2015 en 2016 jaarlijks een bijdrage ontvangen om het proces te ondersteunen voor deze versnelling; f. de regio Hart van Brabant deelneemt in de Alliantie van Brabant Het versnellen van de verduurzaming van de gebouwde omgeving door onder meer nieuwe financierings- en samenwerkingsvormen is als een van de inhoudelijke topprioriteiten benoemd; g. er veel lokale initiatieven zijn, bijvoorbeeld in energie coöperaties die aan deze versnelling medewerking kunnen verlenen; h. deze lokale initiatieven samen met gemeenten en corporaties het intermediaire aanspreekpunt zijn om op wijkniveau in contact te komen met bewoners en hen te mobiliseren bij de verduurzaming van de bestaande woningen; i. Stichting KIEN samen met maatschappelijke partijen een innovatiereis heeft ontwikkeld die streeft naar Energieneutrale gemeenten; j. KIEN in haar 0-energieprogramma samen werkt met de Kennispartnercoalitie, bestaande uit SBRCurnet, Saxion, DIO en BOB Opleiding, Training en Advies; Pagina 3 van 26

33 k. Avans Hogeschool een Expertisecentrum Duurzame Innovatie heeft opgericht wat mede ten doel heeft om sociaal technologische vraagstukken uit de maatschappij te evalueren en te onderzoeken; l. Enexis Holding N.V het project Buurkracht heeft opgezet en op dit moment, veelal in samenwerking met energie coöperaties, actief is in 35 buurten in Brabant, waarvan 9 in de regio Hart van Brabant. In deze buurten zijn Buurkrachtteams actief. In een buurtteam zitten vrijwilligers uit de buurt (vaak leden van energie-initiatieven) die samen met de buurt energie willen besparen door het opzetten van buurtacties. Pagina 4 van 26

34 Komen overeen: Artikel 1. Gezamenlijke ambitie 1. Partijen hebben de gezamenlijke ambitie om in de periode van medio 2015 tot eind 2017, grote aantallen woningen energetische te verbeteren, dit met het concrete doel: a particuliere koopwoningen energetisch verbetert met oog op Nul op de Meter 1 en; b. hiervan worden 200 woningen in één keer naar Nul-op-de-Meter (NOM) gerenoveerd, in een verdeling van 75% huur, 25% koop. Deze woningen zijn (in principe) gebouwd in de periode Om de transitie op duurzame wijze op gang te brengen en na 2017 in stand te kunnen houden herkennen de partijen de noodzaak tot het ontwikkelen van een duurzaam bedrijfsmodel waarin lokale overheid, ondernemers, onderwijs en de ondernemende burgers (lokale energie-coöperaties) op innovatieve wijze samenwerken. Eind 2017 zal een duurzaam bedrijfsmodel zijn ontwikkeld dat de provinciale ambitie om het tempo op te voeren naar minimaal 50 NOM-renovaties per dag in 2021 concreet vorm en inhoud geeft in de regio HvB. Artikel 2. Partijen, doelen en inzet 2.1 Samenwerking 1. Ondertekenaars, zoals benoemd onder het hoofdstuk 'partijen' gaan een inspanningsverplichting aan. Iedere groep van deelnemers (gemeente, energie coöperaties, etc.) spant zich in om de in deze deal benoemde activiteiten uit te voeren ten einde de gezamenlijke ambitie te realiseren. Deze inspanningsverplichting is niet in rechte afdwingbaar. 2. Mochten één of meerdere doelen achterblijven of niet haalbaar blijken, dan is het legitiem om de samenwerking zo nodig op onderdelen te herijken. 3. Om te zorgen dat inspanningen en resultaten gelijk oplopen, danwel elkaar volgtijdelijk opvolgen, zullen ondertekenaars de samenwerking en voortgang periodiek evalueren. Dit onderdeel staat verder uitgewerkt in artikel Ondertekenaars bieden ruimte voor toetreding van nieuwe partijen tot de Deal: Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant, zolang dat bijdraagt aan de gezamenlijke ambitie en de realisatie van de projecten niet in de weg staat dan wel ernstig wordt vertraagd. 2.2 Allen 1. Partijen die benoemd staan in deze deal bepalen gezamenlijk de strategie voor de energietransitie in de regio, vanuit het gedeelde beeld van de transitie volgens de voor de regio opgestelde Business Model Canvas in bijlage A. Elke partij draagt bij aan het formuleren van de strategie, committeert zich aan benoemde projecten en spant zich in om proces-, projecten/of inhoudelijke inbreng te realiseren. 1 Definitie Nul op de Meter woning: Een woning (nieuwbouw of gerenoveerd) waarbij de in- en uitgaande energiestromen voor gebouw grondgebonden energie (ruimteverwarming, ruimtekoeling, warmtapwater gebruik, ventileren) en gebruik van huishoudelijke en overige elektrische apparatuur (incl. verlichting) en eigen opwekking van energie op jaarbasis in balans, zodat de som per saldo nagenoeg nul is. Dit geldt onder standaard klimaatcondities zoals die gelden in Nederland en bij standaard gebruik van de woning, zoals vastgelegd in ontwerpuitgangspunten onderbouwd door Nederlandse normen. Een Nul op de Meter renovatie garandeert niet alleen grote stappen op het gebied van energiebesparing, maar ook een gezond en comfortabel binnenmilieu. Pagina 5 van 26

35 2. Om te komen tot een duurzaam bedrijfsmodel spannen de partijen zich in de periode tot eind 2017 allereerst in om uitvoering te geven aan onderstaande projecten, namelijk: 1. Aanjagen 200 Nul-op-de-Meter woningen in Hart van Brabant; 2. Energiemaatwerk voor het energetisch verbeteren van 3000 woningen; 3. Realiseren van energiemarktplaats(en) voor vraag en aanbod; 4. Creëren van energie-werkbudgetten; 5. Opleiden van energie straatambassadeurs; 6. Oplijnen van energie-advies en uitvoeringsspecialisten; 7. Ontwikkelen van energie-bewustwordingscampagnes; Deze projecten staan beschreven in bijlage B. 3. De partijen uit deze deal spannen zich in om een regionaal lerend netwerk op te bouwen waarin bovengenoemde projecten kunnen worden geëvalueerd, nieuwe concepten en ideeën tot wasdom kunnen komen, kennis wordt gedeeld en structurele problemen kunnen worden opgelost. 2.3 Regio Hart van Brabant: 1. Zij coördineert in ieder geval tot eind 2016 de uitvoering van de Deal: Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant; 2. Zij legt de verbinding naar de provincie of Rijksoverheid geïnitieerde relevante programma s en doelstellingen teneinde doelstellingen en middelen optimaal met elkaar te koppelen; 3. Zij zoekt bij het optreden van knelpunten en belemmeringen actief mee naar oplossingen; 4. Zij organiseert kennisuitwisseling met andere regio s binnen en buiten de provincie Noord- Brabant en zoekt daarbij actief naar kansrijke inhoudelijke verbindingen (bijvoorbeeld op het gebied van windenergie); 5. Zij zal de woningbouwcorporaties betrekken bij het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad, waardoor kansrijke koppelingen kunnen ontstaan tussen de NOM-renovatie van huur- en koopwoningen; 6. Zij organiseert van een vertegenwoordiging voor het bestuurlijk overleg (zie artikel 3) De gemeenten 1. Zij spannen zich in om voor eind 2016 zich aan te sluiten bij de Brabantse Deal Nul op de Meter om invulling te geven aan de ambitie om alle woningen in Hart van Brabant voor 2050 energieneutraal te maken. Na ondertekening hiervan spannen zij zich onder andere ook in tot: a. de verankering van NOM in de gemeentelijke ambities en organisatie (denk aan economie, wonen, milieu communicatie, grondzaken, stedenbouw, wonen en milieu); b. ruimte geven aan Nul op de Meter binnen gemeentelijke beleid en regelgeving; c. het maken van NOM-renovatie (prestatie)afspraken tussen gemeenten en woningcorporaties; d. het in beeld brengen van kansrijke NOM-renovatiewijken en buurten en het delen van deze informatie met de andere partijen binnen de deal; e. het faciliteren in het proces tussen aanbieders en bewoners en treden op als verbinder tussen andere partijen zoals energie coöperaties, netwerkbedrijven en andere maatschappelijke partijen voor zover relevant voor de realisatie van de gezamenlijke ambitie; f. het delen van kennis en ervaring onderling en met partners verbonden binnen deze deal als ook met andere partijen, voor zover relevant voor de realisatie van de gezamenlijke ambitie; g. Zij brengt per gemeente ten minste één concreet project/activiteit (pilot, wijkaanpak, o.i.d.) voor de periode tot 1 januari Het project/de activiteit levert een concrete bijdrage aan de NOM-renovatie van de eerste 200 woningen; Pagina 6 van 26

36 2. De gemeenten reserveren binnen de gemeentebegroting per energiecoöperatie minimaal euro om jaarlijks de lokale energie coöperaties / vereniging te ondersteunen voor het organiseren van activiteiten die bij dragen aan de doelstelling van deze deal; 3. Zij ontwikkelen samen met de lokale partners ten minste één concreet project/activiteit (pilot, wijkaanpak, o.i.d.) voor de periode tot 1 januari Het project/de activiteit levert een concrete bijdrage aan de energetische verbetering van koopwoningen met het oog op nul-opde-meter als bijdrage in de eerste koopwoningen. 2.5 De energie coöperaties of energie-initiatieven: 1. Zij stellen binnen haar coöperatie of initiatief aanwezige (buurt)kennis, mankracht en netwerken beschikbaar om bovenstaande ambitie, (uitgewerkt in artikel 1) te verwezenlijken door: a. voorstellen te doen voor een lokale energiereductie aanpak in straat, wijk of dorp; b. actief te helpen bij het leggen van contacten naar particuliere woningeigenaren; c. de mogelijkheid te onderzoeken om opgeleide Energie-straatambassadeurs, genoemd in project 4 onder de verantwoordelijkheid van de energiecoöperatie te laten functioneren; d. de ontwikkelde producten, bijvoorbeeld op het gebied van energie-communicatie, te gebruiken bij het promoten van het thema energiereductie; e. haar netwerk in te zetten bij het organiseren van voldoende deelnemers die hun woning energetisch willen verbeteren. 2. Zij organiseren een vertegenwoordiging in het bestuurlijk overleg zie artikel Stichting KIEN 1. Stichting KIEN mobiliseert en begeleidt bedrijven uit de regio om te komen tot een passend, geïntegreerd aanbod van producten en diensten per doelgroep. Zowel op het gebied naar Nul-op-de-Meter proposities als naar proposities die leiden tot Nul-op-de-Meter in stappen. 2. Zij zoekt de samenwerking met onder andere branche-organisaties zoals Bouwend Nederland en Uneto VNI op, zodat zoveel mogelijk lokale bedrijven betrokken worden bij het verduurzamen bij de woningvoorraad. 3. Voor de uitvoering van dit programma werkt KIEN samen met Innoprofs Midden Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij voor Energie en Duurzaamheid 1. MOED onderzoekt of het mogelijk is om de opleiding voor energie-architecten voor utiliteitsbouw verbreed kan worden naar een opleiding voor energie-architecten voor de bestaande woningbouw. 2. Zij onderzoekt op welke wijze zij alternatieve financieringsconstructies voor particuliere woningeigenaren kan organiseren, bijvoorbeeld door middel van ESCO's, alternatieve aanbestedingen of inkoopacties. Pagina 7 van 26

37 2.7 Enexis Holding N.V met het project Buurkracht 1. Buurkracht is op dit moment actief in meer dan 40 buurten in Brabant en maandelijks komen hier buurten bij. In Hart van Brabant zijn dit op het moment 9 buurten. Elke buurt heeft een buurtteam waar vrijwilligers uit de buurt samen met hun buren energie besparende maatregelen willen nemen. Buurkracht, een initiatief van Enexis Holding N.V., ondersteunt hen met persoonlijke begeleiding en (communicatie)middelen. 2. Buurkracht spant zich in om in zoveel mogelijk buurten in Hart van Brabant een buurtteam activeren. 3. Binnen de communicatie zal Buurkracht ook aandacht geven aan de ambities in Hart van Brabant op het gebied van energiereductie door: a. de Hart van Brabant buurtteams te informeren over Nul-op-de-Meter ontwikkelingen; b. als een NOM werkgroep in een buurt start deze te ondersteunen in de (buurt)communicatie; c. het verspreiden van berichten en artikelen, bijvoorbeeld via nieuwsbrieven aan meer dan 2000 Brabantse Buurkracht.nl gebruikers. 2.8 Avans Hogeschool Voor AVANS Hogeschool geldt dat zij via de inzet van studenten een ondersteunende rol kan spelen bij de (tussentijdse)evaluatie van de diverse uitvoeringsprojecten. Ook kan zij via stagiaires projectondersteuning bieden. Tot slot kan zij in samenwerking met de Universiteit van Tilburg een langjarig wetenschappelijk onderzoekprogramma naar Energiereductie en gedrag vorm en inhoud geven. 2.9 Sympathisanten De hierna benoemde sympathisanten maken vooralsnog geen onderdeel uit van het samenwerkingsverband maar zijn wel betrokken geweest bij het tot stand komen van deze deal. Zij ondersteunen echter de inzet en ambitie van de overige partijen en dragen met hun hieronder beschreven inzet bij aan de succesvolle realisatie daarvan. a) Bleeve is een nieuw online platform waarin alle beschikbare openbare data samen komt en bewoners op een laagdrempelige manier offertes kunnen opvragen en met elkaar informatie kunnen delen. b) Coöperatie Innozaam biedt een online kennisbank met data over verschillende innovatieve duurzame technieken. Veel leden van Innozaam hebben bedrijven uit de regio Hart van Brabant. c) Nieuwe uitdagingen vragen om creatieve oplossingen. Hoe kan het beter? Hoe kan het anders? Hermens Concepts & Creations doorbreekt het vaste denkpatroon om nieuwe ideeën te ontwikkelen en te realiseren en wil op deze manier een bijdragen blijven leveren aan deze deal. Deze andere manier van kijken zorgt ervoor dat je de mogelijkheden/kansen scherper ziet. Dit resulteert in andere, heldere oplossingen. d) Stroomversnelling is een landelijk netwerk waarin partijen die werken aan het leveren van geïntegreerde Nul-op-de-Meterconcepten verenigd zijn. Van aanbieders en hun toeleveranciers tot woningcorporaties en 'mogelijkmakers' zoals gemeenten en netbeheerders. Stroomversnelling voorziet in een hulpstructuur aan haar leden. Leden kunnen gebruik maken van experts en coaches die hen helpen bij hun individuele business en propositieontwikkeling. Daarnaast biedt Stroomversnelling support aan groepen leden die gezamenlijke werken aan een propositie of een onderdeel daarvan. Denk aan bijvoorbeeld een gevelcomponent, een financieringsoplossing of bewonerscommunicatie. Daarnaast zet de stroomversnelling zich namens de leden in voor het creëren van randvoorwaarden op landelijke en zelfs Europese schaal zoals in landelijke wet- en regelgeving, normering, de ontwikkeling van financiële producten, verzekeringen en het verbinden met bovenregionale partijen die belangrijk zijn in het innovatie- en industrialisatieproces. Pagina 8 van 26

38 e) Het Energiefonds Brabant zet met kapitaal en professionele ondersteuning kansrijke projectideeën om in concrete realisatie van duurzame energieprojecten in Brabant. Het gaat om herkenbare projecten, waarbij burgers deels zelf betrokken kunnen zijn, bijvoorbeeld via lokale energie-initiatieven. Zo wil de provincie, via het Energiefonds, bijdragen aan de versnelling van de energietransitie en invulling geven aan Europese en nationale klimaatdoelstellingen. f) Brabantse Milieufederatie is één van de aanjagers van het Brabants Energieakkoord en maakt zich sterk voor het aanjagen en monitoren van de doelstellingen van het akkoord, de verankering van de verschillende deelgebieden en de verbinding tussen de verschillende agenda's en uitvoeringsprogramma's. Daarnaast kan de Brabantse Milieufederatie een rol spelen bij de kennisvergaring en overdracht vanuit de stimulering van de particulieren vraag naar Nul-op-d-Meter woningen of de weg daarnaartoe. Bijvoorbeeld door het opleiding van energie-straatambassadeurs. Daarnaast kan de Brabantse Milieufederatie een ondersteuning bieden in het totale proces om te komen tot een duurzaam bedrijfsmodel waarin alle betrokken partijen op een innovatieve wijze samenwerken. g) Het Midpoint Center for Social Innovation (MCSI) is het vlaggenschip voor social innovation in de regio. Het is hiermee de broedplaats van ondernemerschap en innovatie met als ultiem doel het creëren van maatschappelijke én economische (meer)waarde. Het centrum opent haar deuren voor ondernemende mensen die willen bijdragen aan een meer vitale regio. Denk hierbij aan studenten, ZZP ers, starters, projecten, grootbedrijven, overheden en overleggroepen. Het MCSI biedt aan om te ondersteunen om een bloeiend lerend netwerk voor de regio mee te ontwikkelen voor regio. Artikel 3 Organisatie 1. Iedere partij in deze samenwerking is verantwoordelijk voor het verkrijgen en onderhouden van draagvlak binnen de eigen organisatie en/of achterban voor de bijdrage die er per partij geacht wordt geleverd te worden; 2. De gemeenten geven bij monde van de ambtelijk vertegenwoordiger in de regel twee maal per jaar een terugkoppeling op bestuurlijk (lokaal en regionaal) niveau om de vorderingen te bespreken en acties te benoemen; 3. Om de voortgang van deze deal te monitoren wordt drie maal per jaar een bestuurlijk overleg gepland met vertegenwoordigers van de deelnemende partijen waarbij in ieder geval vertegenwoordigers vanuit de samenwerkende gemeenten, de energiecoöperaties, de ondernemers en het onderwijs deelneemt; 4. Per project wordt een overlegvorm en -cyclus georganiseerd. De beoogd projecteigenaar neemt hierin het voortouw. Terugkoppeling van de voortgang van het project vindt driejaarlijks plaats en dient als input voor het bestuurlijk overleg; 5. Drie a vier keer per jaar vindt er in het kader van netwerkvorming, kennisoverdracht en projectontwikkeling een plenaire bijeenkomst met alle partijen uit deze deal plaats; 6. De samenwerking kent bij aanvang van het proces de partijen die onder 'Partijen' genoemd staan. Als er naar het oordeel van één van de partijen een nieuwe partij moet worden toegevoegd dan wordt dat via het bestuurlijk-overleg ingebracht en besloten. Pagina 9 van 26

39 Artikel 4. Financiën 1. De gezamenlijke gemeenten stellen de middelen die zij vanuit de VNG ondersteuningsstructuur hebben verkregen of nog verkrijgen ter beschikking aan deze deal: 2. De gezamenlijke gemeenten spannen zich in om binnen haar eigen gemeenten, de regio begroting of bij de provincie, de rijkoverheid of bij Europese fondsen (bv het Juckerfonds) te onderzoeken of aanvullende middelen beschikbaar gesteld kunnen worden om de aanpakken verder te kunnen uitrollen en verder te kunnen ontwikkelen. Artikel 5. Inwerkingtreding en beëindiging 1. Deze deal treedt in werking met ingang van de dag na ondertekening door de deelnemende partijen. 2. Deze deal eindigt nadat de gezamenlijke partijen hebben vastgesteld dat de doelstelling is gehaald of heeft vastgesteld dat de deal geen toegevoegde waarde meer heeft voor het realiseren van de doelstelling en/of de projecten. 3. Elke partij kan met inachtneming van een opzegtermijn van twee maanden de deelname aan de deal opzeggen, indien de omstandigheden zodanig zijn veranderd dat de partij het redelijk vindt om de deelname te beëindigen. Artikel 6. Wijzigingen & aanvullingen Elke partij kan verzoeken deze deal te wijzigen. De wijziging heeft de instemming van alle partijen nodig. Het bestuurlijk overleg stelt de wijziging vast. Voor zover de wijziging een akkoord behoeft van een ander echelon in de eigen achterban, dragen de vertegenwoordigers van partijen daar zelf zorg voor. Artikel 7. Evaluatie De uitvoering en werking van deze deal zal jaarlijks door de partijen geëvalueerd en met elkaar besproken. Ondertekening d.d. 9 oktober 2015 Pagina 10 van 26

40 BIJLAGE A BUSINESS MODEL CANVAS HART VAN BRABANT In deze bijlage wordt beschreven hoe de canvas voor de opgave in Hart van Brabant gelezen moet worden. Business Model Canvas in vogelvlucht Het business model canvas is een krachtig instrument om op overzichtelijke en bedrijfsmatige manier de regionale samenwerking gericht op de energietransitie in kaart te brengen. De toegevoegde waarde die daarbij ontstaat levert zowel op economisch als ecologisch en sociaal-maatschappelijk gebied een positief effect. In een oogopslag is het helder waarom, voor wie, met wie en hoe gekomen wordt tot een versnelde energietransitie in Hart van Brabant. In het bijzonder wordt antwoord gegeven op de vraag hoe particuliere woningeigenaren vanuit de zogenaamde klantgroepenbenadering in beweging te krijgen zijn. Want uiteindelijk draait businessmodelinnovatie om het creëren van waarde voor de betrokken organisaties, hun individuele klanten en de maatschappij als geheel. Het business model canvas beschrijft aan de hand van negen basisbouwstenen hoe organisaties waarde willen creëren, leveren en behouden. De negen bouwstenen omvatten de vier hoofdgebieden van een organisatie: klanten, aanbod, infrastructuur en financiële levensvatbaarheid. In drie stappen is de canvas voor Hart van Brabant met de hiergenoemde partijen ingevuld. Allereerst werd met elkaar gekeken naar de klantsegmenten. Klanten vormen het hart van elk businessmodel. Zonder klanten geen bestaansrecht. De volgende vragen stonden hierbij centraal: Wie is die particuliere woningbezitter, is deze te typeren en wat zijn kenmerkende behoeften? Vervolgens is daar een overkoepelende waardepropositie voor geformuleerd. De waardepropositie is immers de reden dat klanten de ene organisatie verkiezen boven de ander. Zij lost een klantprobleem op of voorziet in een (al dan niet latente) klantbehoefte. Sommige waardeproposities voorzien immers in een volkomen nieuwe reeks behoeften die klanten nog niet eerder hebben waargenomen, omdat er nog geen vergelijkbaar aanbod is. Dit hangt vaak samen met technologische en of sociale innovaties. Denk bijvoorbeeld aan innovatieve Nul-op-de-Meter-renovaties, waarbij ketensamenwerking tussen aannemers, installatiebedrijven en de toeleverende industrie onmisbaar is. Daarom is vervolgens ook gekeken naar de benodigde samenwerking om te komen tot daadwerkelijke realisatie van de propositie (keypartners). Oftewel: voor wie doen we dit, waarom doen we dit en wie hebben we daar voor nodig. Tegelijkertijd werd door de deelnemers gekeken naar de wijze waarop klanten benaderd zouden moeten worden en wat het aanbod moest zijn - uiteraard afgestemd op de specifieke behoefte per klantsegment. Dit alles heeft uiteindelijk geresulteerd in een zevental globaal uitgeschreven projecten die door de verschillende partijen in de periode tot en met eind 2017 nader uitgewerkt en uitgevoerd worden. Deze projecten staan dik gedrukt en onderstreept in de canvas weergegeven. Pagina 11 van 26

41 Toelichting canvas Hart van Brabant Klantsegmenten De gemiddelde woningbezitter bestaat niet, maar er zijn wel groepen te onderscheiden met overheersende eigenschappen. Eind 2014 is door bureau Smart Agent een woonbehoefte onderzoek in de regio verricht. Hierin worden vier leefstijlen onderscheiden, aangeduid met vier kleuren. In iedere groep staan andere behoeften centraal, waardoor ze op een andere manier naar de wereld kijken en andere keuzen maken. De groepen onderscheiden zich van elkaar op twee dimensies. De eerste (horizontaal) maakt een onderscheid tussen een gerichtheid op de groep (familie, vrienden, etc.) of op de eigen persoon. De tweede (verticaal) maakt onderscheid tussen mensen die extrovert zijn, gemakkelijk hun emoties tonen en contact maken, en mensen die juist hun emoties onderdrukken en minder snel contact maken. In de regio Hart van Brabant zijn de gele en groene leefstijl sterk vertegenwoordigd. Toch zijn er in de verschillende gemeenten ook duidelijke accentverschillen. Zo is in de gemeente Hilvarenbeek en de gemeente Oisterwijk de blauwe leefstijl sterk vertegenwoordigd ten opzichte van de rest van de regio. In Oisterwijk zien we, net als in Tilburg en Gilze en Rijen, een oververtegenwoordiging van de rode leefstijl. De gele leefstijl: staat voor betrokkenheid en harmonie. Voor de gele consument neemt het ge zin (of het streven daarnaar) een centrale positie in het leven in. Deze consumenten hechten veel waarde aan goede (gezellige) sociale contacten, zowel in de buurt waar zij wonen als op het werk. Zij hebben een open instelling, voelt zich erg betrokken bij anderen en is altijd bereid om een ander te helpen. Sociale contacten, gezelligheid, harmonie en evenwicht zijn belangrijke waarden voor deze consumenten. Hierbij gaat het zowel om harmonie tussen buren als harmonie tussen werk en privé. De groene leefstijl staat voor geborgenheid en zekerheid. De groene consument is vooral graag op zichzelf. Deze mensen leiden een rustig leven en beweegt zich in een kleine kring van familie, vrienden en/of buren waarmee zij intensieve contacten hebben. Zij typeren zich als kalm, rustig en serieus. Privacy is erg belangrijk; de groene consument trekt zich dan ook graag terug in de eigen woning. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg zou een lijfspreuk kunnen zijn van de groene consument, die wars is van toeters en bellen. De blauwe leefstijl staat voor ambitie en controle. Deze groep is over het algemeen zeer ambitieus en ziet een succesvolle carrière als een belangrijk doel in het leven. Hierbij maken zij gebruik van een tomeloze inzet, analytische capaciteiten en assertiviteit, maar ook bedachtzaamheid; beslissingen worden weloverwogen genomen. Mensen in de blauwe leefstijl zijn directief ingesteld; zij houden de touwtjes graag in handen. De blauwe leefstijl houdt van luxe en mooie dingen en is gevoelig voor status. Dat zij een succesvolle carrière hebben opgebouwd (of daar mee bezig is) mag immers best getoond worden. Zeker als ze zich daarmee onderscheiden van anderen. Pagina 12 van 26

42 De rode leefstijl staat voor vrijheid en flexibiliteit. De rode consument is een consument met een vrije, eigenzinnige geest die onafhankelijkheid boven alles stelt. Voor de rode consument is er in het leven meer dan alleen werk, het gezin of de buurt. Genieten is een sleutelbegrip en er wordt dan ook tijd ingeruimd voor culturele ontwikkeling en het maken van verre reizen. Vrijheid en flexibiliteit is in de werksituatie dan ook van grote waarde. De rode consument heeft een losse en actieve manier van leven. In marketingtermen geldt rood als een early adopter een consument die graag producten als eerste koopt of gebruikt en niet afwacht totdat iets mainstream is geworden. Met het oog op de gewenste energietransitie is tijdens de regiobijeenkomsten gezocht naar een thematische rode draad die op alle vier de klantsegmenten van toepassing is. Zo blijken alle klanten zeven eigenschappen met elkaar gemeen te hebben: persoonlijk contact, vertrouwen, ontzorgen, passende informatie, het te behalen voordeel moet expliciet zijn, zelfbeschikking en tenslotte zou de latente behoefte aan energiebesparende maatregelen expliciet gemaakt moeten worden. Met name dat laatste geeft richting aan de klantbenadering. Niet iedere klant is hetzelfde en kan niet met eenzelfde aanbod worden benaderd om verleid te worden tot het nemen van maatregelen aan de woning. Geel en groen zijn in het segment van de rijtjeswoning goed vertegenwoordigd, 43 respectieve lijk 30%. De blauwe en rode groep wonen meer in vrijstaande woningen. Dit is relevant aangezien de Nul-op-de-Meter campagne zich vooralsnog beperkt tot rijwoningen en tweekappers gebouwd tussen 1950 en Gaandeweg het proces werd het voor de partijen ook duidelijk dat de energietransitie voor sommige klanten wellicht beter vanuit levensloopbestendigheid kan worden benaderd. Net als de rest van Nederland krijgt ook de regio Hart van Brabant krijgt te maken met vergrijzing. De vergrijzende groep inwoners van onze regio wil graag verbonden blijven met de sociale omgeving, maar ziet hun woning en directe omgeving als een belemmering. Uit het woonbehoefte blijkt bijvoorbeeld dat 40 procent van de senioren overweegt te verhuizen. Verreweg de meeste willen echter wel blijven wonen in hun huidige woonomgeving. Arrangementen (totaal van organiseren, financieren en techniek) om die belemmeringen weg te nemen in combinatie met verduurzamen van de woning zouden wel eens de sleutel kunnen zijn: energie als middel, leefbaarheid als doel. Waardepropositie Wat het proces van onze regio bijzonder maakt is dat alle deelnemers al snel behoefte hadden aan een gemeenschappelijk missie, een waardepropositie: Samen verantwoordelijkheid nemen voor de volgende generaties, een duurzame samenwerking op weg naar een Energieneutrale woningvoorraad in Hart van Bra-bant. Bijzonder omdat op andere plaatsen nogal eens te snel in de valkuil van de technische maatregelen wordt gestapt. Gelijktijdig werd op provinciaal niveau gewerkt aan de Stroomversnelling, een programma met als doel om in 2050 de woningen in onze provincie energieneutraal te krijgen. De waardepropositie uit de regio werd vervolgens gekoppeld aan hetgeen Nul op de Meter (NOM) is gaan heten. Met dien verstande dat voor de regio niet alleen op NOM ingestoken gaat worden, maar ook op NOM in stappen. Dat laatste betekent dat klantgericht wordt bekeken wat voor de klant wenselijk en haalbaar is, zodat een Energieneutrale woning ook in een aantal opeenvolgende stappen kan worden gerealiseerd. Pagina 13 van 26

43 Keypartners Zoals gezegd hebben vertegenwoordigers van de vier O's (overheid, onderwijs, ondernemers, ondernemende burgers) deelgenomen aan dit proces rond de canvas. Men begon zich te realiseren dat alleen vanuit de samenwerking de waardepropositie gerealiseerd kan worden. Een beweging die bottom-up combineert met top-down. De vier O s hebben zich gecommitteerd aan de canvas en vormen een duurzame samenwerking voor de regio. Een belangrijke vervolgstap is nu echter om de Canvas ver te completeren qua kostenstructuur en inkomstenbronnen. De verschillende uitwerkingsprojecten die benoemd zijn moeten hiervoor concrete input leveren. Na ondertekening van deze deal zullen deze onder leiding van de beoogd trekker verder uitgewerkt worden samen met het ondersteunende projectteam. Dit zo SMART mogelijk. Bij het uitwerken van de verschillende projecten kan het zo zijn dat het team moet worden uitgebreid met nieuwe partijen die een aanvullende inbreng hebben met het oog op het sluitend krijgen van de businesscase. Een lerend netwerk op weg naar een duurzaam nieuw bedrijfsmodel Einddoel is het tot stand brengen van een bedrijfseconomisch levensvatbaar maatschappelijk energietransitiebedrijf voor de 4 regionale O s. Dit ter versterking van de economisch vitaliteit van de regio alsmede het sociaal welzijn van haar inwoners en de ecologische veerkracht van het milieu. Uiteindelijk leidend tot een volledig energieneutrale woningvoorraad in Om dit duurzame bedrijfsmodel te kunnen realiseren is allereerst echter een breed samengesteld lerend netwerk nodig. Een lerend netwerk is een inspiratieplek voor deelnemers waar zij met en van elkaar leren en waar zij samenwerken aan een collectief leerproces. Door gelijkgestemde energie rond de hierboven beschreven op de lange termijn gerichte ambitie en deze tijdens de uitvoering van de verschillende op de korte termijn gerichte deelprojecten bij elkaar te brengen, ontstaat een gezamenlijke verkenningstocht. Het resultaat? Gezamenlijk nieuwe inzichten krijgen, verrijken van elkaars ideeën, elkaar inspireren, maar ook oplossingen vinden die in de praktijk werkbaar zijn. Deelname aan een lerend netwerk is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Deelnemers leveren een actieve bijdrage zodat het principe van halen en brengen zijn werk kan doen. Het netwerk van regionale vertegenwoordigers van de 4 O s moet de energietransitie in Hart van Brabant versnellen door succesvolle implementatie van technologische en sociale innovaties. Deze samenwerking voor Hart van Brabant gaat de komende 1,5 jaar daarom aan de slag met een zevental uitvoeringsprojecten. (Tussen)Resultaten van deze pilotprojecten dienen als bouwstenen van het duurzame bedrijfsmodel. Dit model levert waarde op in economische, ecologische en maatschappelijke zin. Voor alle vier de O s. Het moet immers voor alle partijen interessant zijn en blijven om met elkaar samen te werken. We leven in een tussentijd, een tijd van transitie van een lineaire naar een circulaire economie. Het moet radicaal anders, maar hoe dan? Zowel vanuit private als publieke kant moet worden bezuinigd op een economie van het verleden. Tegelijkertijd wordt een economie van de toekomst zichtbaar in de vele initiatieven die worden ontplooid door burgers, bedrijven en overheden. Het resultaat is een dynamische nog rafelige zoektocht naar het samen opnieuw uitvinden van waardecreatie. Waardecreatie die zich op een andere manier laat organiseren. Tussen burgers onderling, maar ook tussen burgers en bedrijven en overheden. Met andere spelregels, principes en verschuivende technologie. Die leiden tot andere vormen van transacties. Centraal bij dit alles staat echter een waardecreatie die is gebaseerd op drie met elkaar samenhangende uitgangspunten: delen, meervoudig en collectief. Pagina 14 van 26

44 Het gaat volgens Jan Jonker (Radboud Universiteit Nijmegen) in zijn lopende onderzoek naar Nieuwe Business Modellen (2013) altijd om gedeelde waardecreatie, waarbij de participanten zowel individueel als collectief kunnen profiteren van de waarde die ze samen creëren. Het gaat ook altijd om meervoudige waardecreatie: sociaal welzijn, ecologische veerkracht, naast economisch profijt. Tot slot gaat het altijd om een vorm van collectieve organisatie: waardecreatie is per definitie een gezamenlijke activiteit, een proces van co-creatie en coöperatie. Onder Nieuwe Business Modellen worden vervolgens die modellen verstaan waarin deze uitgangspunten vertaald worden in een nieuw transactie-concept. Kenmerkend is daarbij dat in zo n nieuw transactieconcept, naast alleen geld, vaak ook andere transactiewaarden zoals tijd, kennis en kennissen kunnen worden ingezet. Vanuit de stelling dat alleen door de drie elementen op lokaal en/of regionaal niveau te bundelen er een waardeontwikkeling ontstaat die houdbaar is, zullen met name de projecten 1 (realiseren van 200 NOM-woningen), 2 (energiemaatwerk gericht op energetisch verbeterende woningen) en 3 (energiemarktplaats voor vraag en aanbod) de nodige input gaan leveren. De andere projecten gaan inzicht geven in wat er verder randvoorwaardelijk nodig is om het duurzame bedrijfsmodel mogelijk te maken. Wat is er nodig qua regelgeving, hoe kunnen we financieel voordeel voor de woningeigenaar bestendigen, hoe bereiken we de doelgroep, enz. Daar waar investeringen in energieneutrale woningen geld kosten, levert eigen, duurzaam opgewekte en geleverde lokale/regionale energie voordeel op. Investeringen in woningen kunnen dan deels via de (kosten neutrale!) woonlasten en deels via het voordeel van de eigen energie bekostigd worden. Het wordt het vinden van een passende schaal waarop dit gaat werken. Pagina 15 van 26

45 BIJLAGE B: Energieke uitvoeringsprojecten in Hart van Brabant 1. Aanjagen 200 NOM woningen in Hart van Brabant Ambitie: Het hebben van een energieneutrale ofwel Nul-op-de-Meter (NOM) woningvoorraad (zowel huur als koop) in 2050 (dat betekent circa NOM-woningrenovaties in de komende 35 jaar); Hoofddoel: Realiseren van 200 Nul-op-de-Meter woningen in HvB t/m eind 2017; Projectbeschrijving: Nul-op-de-Meter betekent dat de in- en uitgaande energiestromen voor ruimteverwarming, -koeling, warm tapwater gebruik, ventileren, het gebruik van alle huishoudelijke apparatuur (incl. verlichting) en opwekking van energie voor een woning op jaarbasis in balans zijn, zodat de som nul is, onder standaard klimaatcondities zoals die gelden in Nederland en bij standaard gebruik van de woning. Een van de belangrijkste succesfactoren is: lage kosten. De renovatiekosten kunnen fors worden verlaagd door op industriële en uniforme wijze te bouwen. Bouwers en installateurs zijn daar nu hard mee aan de slag, in samenwerking met allerlei partijen in de (bouw)keten. Er worden standaarden en voorbeelden ontwikkeld die gegarandeerd voldoen aan de prestatie-eisen. Ondanks dat de markt voor vergaande energiebesparingsconcepten zich snel ontwikkeld, is er nog de nodige technische en sociale innovatie gevraagd om tot concrete uitvoering te komen. Via industrialisatie en schaalvergroting zullen tijdens eerste pilotprojecten de opgedane leerervaringen moeten leiden tot verdere standaardisering en steeds goedkopere productie. Met als motto Voorlopers inspireren volgers zullen woningcorporaties en particuliere woningeigenaren in kansrijke buurten en wijken (met veel seriematige rijwoningen en tweekappers, gebouwd tussen ) door voorop lopende private uitvoeringsconsortia, moeten worden verleid tot een NOM-renovatie. Al dan niet te realiseren in stappen (zogenaamde no-regret-modules) en waarbij de uitvoering over tijd wordt uitgesmeerd; Beoogd projecteigenaar: Regio Hart van Brabant Beoogde teamleden: Gemeenten Hart van Brabant, Stichting KIEN, LEC s, Provincie, woningcorporaties, private uitvoeringsconsortia & externe experts HvB; Beoogde looptijd: medio 2015-eind 2017; Concreet projectresultaat: 200 NOM-woningen (50 koop en 150 huur); Geraamd werkbudget: a t.b.v kwartiermaker NOM koop Hart van Brabant, gedekt uit VNG middelen. b. pm, financiering van de onrendabele innovatie van de 25 pilot koopwoningen t/m Beoogde (co)financieringsbron: Stroomversnelling Brabant, Brabants Energie- en/of Innovatiefonds, OP-Zuid, publiek-private-particuliere uitvoeringsbudgetten; Pagina 16 van 26

46 Concrete vervolgacties: in opstartfase (=korte termijn t/m eind 2015) en gericht op viertal strategische uitvoeringspartijen: A. Facilitators (hieronder vallen alle te betrekken expertises bij individuele gemeenten HvB): optuigen van een formele ambtelijke overleg- en afstemmingsstructuur in HvB op het gebied van energiereductie en opwekking; oplijnen alle relevante interne experts binnen individuele gemeenten (w.o. communicatie, vergunningverlening en ruimtelijke uitvoering, met als motto publieke huis op orde); in beeld brengen van kansrijke gebieden voor NOM (m.b.v. wijk- & woningkaarten); formuleren van lokale NOM-uitvoeringsplannen, inclusief inzet (boven)lokaal communicatiemiddelen en mogelijk hand- & versnellingsgeld onderzoeken of de onrendabele innovatie top van de eerste 50 particuliere woningen gedekt kan worden uit externe middelen, bijvoorbeeld de Brabantse Stroomversnelling. B. Vragers (hieronder vallen alle potentieel geïnteresseerde particuliere woningeigenaren en woningcorporaties gericht op het uitvoeren van de NOM propositie dan wel Levensloopbestendige woning, zie ook project 6): Benaderen en informeren van een eerste kopgroep potentieel geïnteresseerde woningcorporaties, particuliere eigenaren en VVE-pilot Traceren reeds bestaande (bijna) NOM-woningeigenaren in HvB (met als motto: Energiepioniers gezocht). C. Aanbieders (hieronder vallen alle potentieel geïnteresseerde private uitvoeringsconsortia (zie ook project 5) gericht op de totstandkoming van modulaire NOM-proposities): Benaderen en informeren potentiële uitvoeringsconsortia in HvB (met als motto: Energie-uitvoerders gezocht; Formeren van een eerste kopgroep van lokale uitvoeringsallianties NOM (Huur & Koop) met modulaire NOM-proposities. D. Experts (hieronder vallen alle potentieel te betrekken externe experts gericht op de totstandkoming van modulaire Nul-10-0-propositie): (zie ook project 5). 1. Benaderen en informeren geïnteresseerde energieadviseurs, makelaars/taxateurs en kredietverstrekkers in HvB (met als motto Energie-expertise gezocht). Makelaars, taxateurs en kredietverleners binnen Hart van Brabant via hun landelijke koepelorganisatie benaderd voor het volgen van een speciale masterclass over de nieuwe berekeningsmethode voor de relatie tussen uitgevoerde energiebesparingsmaatregelen en de woningwaarde, innovatieve NOM-renovatiehypotheken en andere groene financieringsinstrumenten (zoals de nationale energiebesparingslening etc.). Pagina 17 van 26

47 2. Energiemaatwerk aanpak voor energetisch verbeterde koopwoningen Ambitie: lokaal maatwerk in het uitvoeringtraject van de Energietransitie gericht op de bestaande woningvoorraad; Hoofddoel: Realiseren van zo veel mogelijk Nul-op-de-Meter woningen passend bij de schaal, ambities en het organiserend vermogen van de individuele gemeenschappen binnen Hart van Brabant (gebaseerd op draagvlak en draagkracht in het lokale 4 O-netwerk); Subdoel: Realiseren van zo veel mogelijk energetisch verbeterende woningen passend bij de schaal, ambities en organiserend vermogen van de individuele gemeenschappen in Hart van Brabant; Projectbeschrijving: met als motto meerdere wegen leiden naar Rome geven lokale partijen op eigen wijze concreet invulling geven aan de uitvoeringsambities zoals geformuleerd in project 1. Het einddoel is als spreekwoordelijke stip aan de horizon bepaald, maar niet de weg daar naar toe. Dit is afhankelijk van het aanwezige draagvlak en draagvermogen binnen de afzonderlijke gemeenschappen van HvB. Het succes van de energietransitie in de bestaande woningvoorraad op lokaal niveau wordt in belangrijke mate bepaald door het vermogen om alle relevante actoren uit de 4 O s te betrekken en met hun hulp nieuwe renovatieconcepten te ontwikkelen en uit te rollen op weg naar een energieneutrale woningvoorraad in Het tempo waarin dat gebeurt is afhankelijk van vijf factoren, die nauw met elkaar samenhangen. Allereerst is er de factor leiderschap. In elke gemeenschap zijn lokale trekkers (als mentaal eigenaar) nodig om energieprojecten te initiëren, te continueren en uiteindelijk te realiseren. In de tweede plaats is er breed politieke en maatschappelijke steun nodig. Ruimtelijk economische condities is de derde factor en vormen zowel kansen als bedreigingen voor de energietransitie. Op de vierde plaats moeten de uitvoeringsstrategie op het gebied van energiebesparing- en energieopwekking recht doen aan de actuele behoeften en wensen van de betrokken vragers en aanbieders. Ten slotte is de verbinding met het strategisch netwerk op (boven)lokaal niveau van essentieel belang voor het lerend vermogen van de lokale gemeenschappen in HvB. Op basis van de leerervaringen zoals die tot nu toe binnen de gemeente Tilburg zijn opgedaan met het Energiebesparingsproject Samen Geeft Energie kunnen de volgende vijf generieke procestappen worden onderscheiden: Met behulp van uitnodigende Energie-communicatiecampagnes (zie ook project 6) op regionaal en gemeentelijke niveau worden algemene informatieavonden georganiseerd op buurt- en wijkniveau. Vervolgens worden door lokaal opererende straatambassadeurs (zie ook project 4) met geïnteresseerden keukentafelgesprekken gevoerd. Hierbij worden op basis van een eerste globale verkenning (quick scan) de energiebesparingsmogelijkheden van het betreffende huis ingeschat. Bewoners kunnen er vervolgens voor kiezen om ook een diepgaand Energie-maatwerkadvies te laten opstellen door regionaal opererende Energie-uitvoeringsspecialisten (zie project 5). Op basis waarvan dan kan worden besloten om tot daadwerkelijke uitvoering van Energiebesparende maatregelen over te gaan. Hiervoor wordt dan offerte aangevraagd bij regionaal verankerde private uitvoe- Pagina 18 van 26

48 ringsconsortia met een bewezen positieve trackrecord op het gebied van energiebesparing in de bestaande (particuliere en/of sociale) woningbouw. Tot slot kan in de nazorgfase een definitief Energielabel worden aangevraagd en wordt met behulp van Buurkracht het ontstane buurtnetwerk in stand gehouden en verder uitgebreid. Zo kunnen buurtbewoners die het Energiebesparingstraject eerder hebben doorlopen, andere buurtgenoten die later instromen informeren over hun ervaringen. Ook kunnen bewoners die eerder tussentijds zijn afgehaakt (om voor hen moverende redenen) zo op een later moment weer aanhaken. Beoogd projecteigenaar: Individuele gemeenten Hart van Brabant; Beoogde teamleden: Stichting KIEN, LEC s, Enexis Holding NV (via Buurkracht), private uitvoeringsconsortia & externe experts HvB; Beoogde looptijd: medio 2015-eind 2017; Concreet projectresultaat: energetisch verbeterde koopwoningen in kansrijke wijken en buurten in Hart van Brabant; Geraamd VNG werkbudget: voor de aanpakken buiten de gemeente Tilburg; Beoogde (co)financieringsbron: Gemeentelijk hand- & versnellingsgeld, OP-Zuid, publiekprivate-particuliere uitvoeringsbudgetten; Concrete vervolgacties: 1. Organiseren van negen lokale regiotafels waarbij vertegenwoordigers van lokale energiecoöperaties, bedrijfsleven, overheid en onderwijs samen nadere afspraken over de wijze waarop de energietransitie binnen de bestaande woningvoorraad van de eigen gemeenschap het beste concreet vorm en inhoud kan krijgen in lokale Energie-uitvoeringsplannen; 2. Het uitwerken van de criteria waaraan de voorstellen van de aanpakken moeten voldoen; 3. Nul-op-de-Meter in combinatie met Levensloopbestendigheid (trekkende rol bij regio, ondersteund door LEC en Stichting KIEN); 4. Versterken en uitbreiden initiatieven Buurkracht (trekkende rol bij LEC en Enexis Holding NV); 5. Pilot tussen de partijen Susteen, gemeente Heusden en Energiek Heusden. Het voorstel is dat deze partijen, 1350 adressen aanschrijven, waarvan de woning gebouwd is tussen 1925 en Met circa 120 bewoners zal een adviesgesprek plaatsvinden en wordt geadviseerd welke energiemaatregelen genomen kunnen worden. Te zijner tijd wordt een projectplan ingediend waaruit blijkt hoe de gemaakte kosten gedekt gaan worden. 6. In het kader van de deal wordt een voorstel ingediend om een bijdrage te vragen in de kosten van de energiegesprekwaarbij Sustain-aanpak Heusden (trekkende rol bij de LEC en gemeente). Hiervoor wordt nog een concreet voorstel voor ingediend; 7. Vervolgaanpak Samen Geeft Energie Tilburg (trekkende rol bij de LEC s en gemeente); 8. Ontwikkelen van een pilot in samenwerking tussen de gemeente Hilvarenbeek en de energie coöperatie Hilverstroom. Pagina 19 van 26

49 3. Realiseren Energie-marktplaats voor vraag en aanbod Ambitie: eenduidige informatie toegankelijk maken voor woningeigenaren, uitvoeringsconsortia en ketenadviseurs en de koppeling organiseren tussen vraag en aanbod; Hoofddoel: verspreiden praktische kennis ten aanzien van het verduurzamen van de eigen woning en het koppelen van vraag en aanbod. Subdoel: beproeven van praktische (pilot) innovaties; Projectomschrijving: Een moderne interactieve digitale website op regionaal niveau is een must. Hierop kunnen (potentiële) deelnemers zich aanmelden, vragen kunnen stellen en ervaringen delen. a) Als eerste stap moet alle relevante informatie voor het bundelen van vraag en aanbod, gericht op het versnellen van de energietransitie, bij elkaar gebracht in een digitale loket. Reeds bestaande informatie van partijen en websites (lokaal en nationaal) worden hieraan verbonden en gekoppeld (denk o.a. aan Buurkracht, Zonnescan Brabant, Ons Huis verdient Het, etc). Allereerst zal worden bekeken welke digitale platforms er zijn en welke mogelijkheden deze hebben. Op basis van deze inventarisatie zal een keuze worden gemaakt, welk digitaal platform(s) in door de partijen in de regio ondersteund zal worden. b) Als tweede stap worden op lokaal niveau meerdere fysieke frontoffices (al dan niet mobiele renovatiewinkels) ontwikkeld en waaraan ook actuele lokale proeftuinprojecten zijn gekoppeld (VIBA Den Bosch, ICDubo Rotterdam zijn hierbij inspirerende voorbeelden). De energie-straatambassadeurs in de wijk kunnen geïnteresseerde buurtgenoten hiernaar verwijzen voor meer achtergrondinformatie en het aanvragen van uitvoeringsoffertes van regionale uitvoeringsconsortia; Beoogd projecteigenaar: Langstraat Energie Beoogde teamleden: LEC s HvB, Regio Hart van Brabant, de gemeenten, Stichting KIEN, SV Brabant / Energiesprong, Enexis Holding NV (via Buurkracht), ervaren externe experts, Avans; Beoogde looptijd: najaar 2015-eind 2017; Concreet projectresultaat: een centrale digitale marktplaats en meerdere (mobiele) Energiepraktijkcentra in de regio HvB; Geraamd VNG werkbudget: ; Beoogde (co)financieringsbron: SV Brabant, Brabants E- & I-fonds, OP-Zuid, aanvullende publiek-private-particuliere uitvoeringssbudgetten; Concrete vervolgacties: 1. Onderzoek naar het op een effectieve en efficiënte wijze koppelen van vraag en regionaal aanbod in de regio Hart van Brabant op basis van bestaande digitale platforms; 2. Ontwerp van een digitaal informatie loket / e-marktplaats functie. Integrale koppeling met bestaande kennis databases en integratie bestaande website / gegevens van gemeenten Hart van Brabant en Lokale Energie Coöperaties. 3. Uitwerking van een pilot digitaal loket 4. Uitwerking naar een schaalbaar model tbv HvB met aanvullend budget tbv realisatie en exploitatie. Pagina 20 van 26

50 4. Creëren van Energie-werkbudgetten Ambitie: realiseren gedifferentieerd projectenpalet in de regio die samen werken aan een energieneutraal woningbestand in 2050; Hoofddoel: Creëren van laagdrempelige werkbudgetten voor de start-up van de verschillende Energiereductie projecten in Hart van Brabant; Subdoel: Realiseren van laagdrempelige uitvoeringsprojecten in Hart van Brabant; Projectbeschrijving: Allereerst zullen alle deelnemende gemeenten, om lokale energiecoöperaties te steunen elk een budget van minimaal 2.500,- per LEC per jaar gedurende de looptijd van deze deal ter beschikking stellen voor het dekken van organisatiekosten t.b.v. van informatiebijeenkomsten op wijk- en buurtniveau of Algemene Ledenvergaderingen (zaalhuur, consumpties, vrijwilligersvergoeding etc.). Initiatieven die zijn gericht op de concrete uitvoering energiebesparing en opwekking van duurzame energie bij particuliere woningen in de regio Hart van Brabant kunnen een beroep doen op een regionale ondersteuningsregeling. Op basis van de regeling kan financiering worden gekregen voor de inzet van een deskundige in de project. Partijen in de regio kunnen hiervoor een projectplan indienen. Dit kunnen lokale energiecoöperaties zijn, maar ook andere samenwerkingsverbanden als ketens van bedrijven of wijkverenigingen. Per deskundige per project kan maximaal euro (excl. BTW) aangevraagd worden. Het aanvragen van financiering van meer deskundigen per project is mogelijk. Beoogd projecteigenaar: Regio Hart van Brabant; Beoogde teamleden: Gemeenten Hart van Brabant, lokale energie coöperaties; Beoogde looptijd: Voor eind 2015 richtlijnen vaststellen wanneer werkbudgetten kunnen worden ingezet. Vervolgens heeft dit budget een looptijd tot eind Concreet projectresultaat: een vrij te besteden werkbudget tot eind 2017 met eenduidige criteria die beginnende initiatieven helpt om op te starten; Geraamd werkbudget: a. Vanuit individueel gemeentebegroting per jaar ,- b. Eenmalig budget tot eind 2017: ,- (vanuit VNG-ondersteuningsbudget); Beoogde (co)financieringsbron: OP-zuid Concrete vervolgacties: 1. Organiseren van kleine werkbudgetten binnen iedere gemeente in Hart van Brabant voor het organiseren van wijkbijeenkomsten ect; 2. Opstellen van randvoorwaarden waaronder werkbudget door partijen kan worden aangevraagd; Pagina 21 van 26

51 5. Opleiden van Energie-straatambassadeurs Ambitie: in alle negen gemeente Hart van Brabant organiseren lokale wijkgerichte straatambassadeurs onder de vlag van de lokale energiecoöperatie collectieve bewonersavonden en voeren zij eerste individuele keukentafelgesprekken met buurtbewoners (huur & koop); Hoofddoel: implementatie van een wijkgerichte aanpak gericht op de TRIAS Energetica; Subdoel: vorming van lokale energienetwerken gericht op bewustwording & uitvoering van TRIAS Energetische woningmaatregelen op buurtniveau Projectbeschrijving: Veel bewoners zijn van plan om de woning te isoleren of gebruik te maken van zonneenergie. Door samen te werken kunnen bewoners nog meer besparen op de collectieve in koop door groepskortingen. Bovendien bespaart dat veel uitzoekwerk en is het gezellig om samen met uw buren mee te doen aan een project dat goed is voor de portemonnee én het milieu! Om dit te stimuleren worden voor straatambassadeurs, onder de vlag van de lokale energie coöperaties, speciale trainingen verzorgd. Hierin wordt geleerd over isolatie, zonne-energie en de invloed van maatregelen op het wooncomfort en de energierekening. Kortom, naast globale kennis op het gebied van de Trias Energetica, beschikken de straatambassadeurs ook over gevoel voor zaken als, levensloopbestendigheid, sociale veiligheid, wijkparticipatie, etc. Ook hoe je een straatproject tot een succes kunt maken maakt onderdeel uit van de training. Het VACpunt Wonen, het kennis- en adviescentrum voor de gebruikskwaliteit van woning en woonomgeving, kan daarbij mogelijk ondersteunen en het handboek Watt Nu, zoals die is ontwikkeld door de lokale Energiecoöperatie Schijndel, kan als navolgenswaardige voor beeld dienen. Straatambassadeurs fungeren in samenwerking met de LEC s met andere woorden als kartrekkers van de energietransitie in wijken en buurten. Beoogd projecteigenaar: Samenwerking tussen Energie Gilze Rijen, Energie De Blaak, Duurzame Energie Coöperatie Oisterwijk ; Beoogde teamleden: lokale woningcorporaties (denk aan voorlopers als Casade Waalwijk) en VACpunt Wonen, lokale energie coöperaties; Beoogde looptijd: begin eind 2017; Concreet projectresultaat: in elke HvB-gemeente meerdere gekwalificeerde straatambassadeurs, opererend onder de vlag van een lokale energiecoöperatie; Geraamd werkbudget: vormgeven van de opleiding straatambassadeurs voor geven trainingen; Dekking afkomstig uit de VNG ondersteuningsstructuur. Beoogde (co)financieringsbron: Stroomversnelling Brabant, OPZuid; Concrete vervolgacties: 1. Vormgeven van een cursussen en opleidingen van lokale vrijwilligers tot Energiestraatambassadeurs; 2. Uitvoeren van opleidingen op verschillende locaties in Hart van Brabant; Pagina 22 van 26

52 6. Oplijnen van Energie advies en -uitvoeringsspecialisten Ambitie: regionale uitvoeringsconsortia en ketenadviseurs vormen en trainen op thema s als prestatiegaranties Nul op de Meter, Energieprestatievergoeding en business case (modulaire) Nu lop de Meter, Communicatietraining (met als motto Zakendoen met woningeigenaren en lokale energiecoöperaties); Hoofddoel: vormen van regionale uitvoeringsconsortia gericht op ontwikkelen van integrale uitvoeringaanpak Trias Energetica met (gemoduleerde) Nul op de Meter-proposities in HvB; Subdoel: woningeigenaren op regionaal niveau ontzorgen binnen de hele E-renovatieketen; Projectomschrijving: naast het opleiden van lokale straatambassadeurs nog twee andere uitvoeringsspecialisten opgeleid, namelijk: 1. Energie-architecten voor bestaande woningen: op regionaal niveau worden een aantal ook meerdere Energie-uitvoeringsspecialisten gericht op de bestaande woningen (huur en koop) opgeleid die gecertificeerde Energie-maatwerkadviezen kunnen opstellen. In een termijn van enkele maanden krijgen kandidaten (bijvoorbeeld geselecteerd via lokale reïntegratietrajecten) een specifieke inhoudelijke opleiding aangeboden en lopen zij mee met regionale uitvoeringsconsortia. Daarmee worden regionale uitvoeringsspecialisten opgeleid met ruime kennis op het gebied van energieadvies, bouwkunde, bouwfysica, aannemerij, installatietechniek en bewonerscommunicatie. Aan het einde hiervan moeten zij een Maatwerkadviesrapport kunnen opstellen, op basis waarvan de direct betrokken uitvoeringsconsortia een aanbieding kunnen doen. 2. Daarnaast worden regionale bouwers en installateurs gestimuleerd om tot ketensamenwerking te komen en wordt een regionale support-route ontwikkeld waarbij zij via een speciale leergang worden getraind om met elkaar innovatieve NOM-renovaties uit te voeren. Beoogd projecteigenaar: Stichting KIEN (deelproject 2 en 3) en MOED (deelproject 1); Beoogde teamleden: Gemeentelijk Samenwerkingsverband HvB, Energiesprong, Ervaren externe experts, lokale uitvoeringsconsortia, UWV, andere opleidingsinstituten; Beoogde looptijd: najaar 2015-eind 2017; Concreet projectresultaat: meerdere gekwalificeerde E-renovatieconsortia en E-specialisten; Geraamd VNG werkbudget: ; Beoogde (co)financieringsbron: SV Brabant, OPZuid, aanvullende publiek-private-particuliere uitvoeringsbudgetten; Concrete vervolgacties: 1. Opzetten van een opleiding voor jonge afgestudeerden en/of oudere werkelozen tot regionale Energie-uitvoeringsspecialisten die gecertificeerd zijn tot het maken van Energiemaatwerkadviezen voor de bestaande woningbouw; 2. Opzetten van supportroutes voor regionale bouwers en installateurs o.a. op het gebied van geïntegreerde ketensamenwerking en NOM-proposities; 3. Opzetten van masterclasses voor makelaars, taxateurs en kredietverleners gericht op Energieprestatiebewustzijn, nieuwe bijbehorende waarderingsmethodieken en groene financieringsarrangementen; Pagina 23 van 26

53 7. Ontwikkelen van Energie-bewustwordingscampagnes Ambitie: Succesvolle lokale voorbeeldprojecten (iconen) rond het thema Energiebesparing en opwekking breed in de regio bekend maken en langjarig in beeld brengen van het gedrag en effecten van het gedrag bij bewoners (outcome). Hieraan gekoppeld het ontwikkelen van nieuwe E-communicatiecampagnes en bestaande campagnes aan de nieuwe inzichten aanpassen. Dit met de ambitie om begrijpelijke informatie over de Trias Energetica en (modulaire) NOM-propositie aan de particuliere woningeigenaar en lokaal betrokken partijen over te brengen. Hoofddoel: verspreiden van succesvolle lokale projectkennis op het gebied van duurzame energie en het versterken Energie-bewustwording d.m.v. verbeterd inzicht in gedrag en effecten van gedrag; Subdoel: versnellen van Energie-innovaties (zowel technisch als sociaal) elders in de regio met als motto leren van buurtgenoten en stimuleren van Energie-investeringen; Projectomschrijving: 1. De regionale icoonprojecten worden beschreven. Daarnaast wordt binnen elke gemeente, mogelijk samen met de lokale LEC geïnventariseerd welke mensen bijna een energieneutralen woning hebben. Mogelijk kunnen deze mensen ook als energiepionier een ambassadeursrol vervullen. Deze projecten worden uitgewerkt in informatiebrochures, posters, flyers etc. 2. De ontwikkelde aanpakken, maar mogelijk ook informatiebrochures over spouwmuurisolatie, zonnepanelen worden vervolgens met behulp van een regionale standaardformats geschikt gemaakt voor lokale toepassing (met logo s van stakeholders uit de eigen lokale gemeenschappen) en gericht op verschillende klantgroepen uit het Business Model Canvas HvB. Energie coöperaties, straatambassadeurs of energie specialisten kunnen deze gebruiken. Hier zal nadrukkelijk gebruik worden gemaakt van de informatie die Milieucentraal beschikbaar heeft. 3. Door continue aanpakken uit de regio door studenten te laten evaluerende worden nieuwe inzichten en ervaringen verzameld en communicatiecampagnes voortdurend gemonitord op hun effectiviteit en efficiency en vervolgens geactualiseerd. Ook de beschikbare kennis en ervaring van Buurkracht wordt hierin meegenomen. Beoogd projecteigenaar: Energie Coöperatie Udenhout (deelproject 1), Regio Hart van Brabant (deelproject 2), AVANS (deelproject 3); Beoogde teamleden: Enexis Holding NV (via Buurkracht), lokale woningcorporaties, regionale communicatie-experts, Milieucentraal; Beoogde looptijd: najaar ste versie, update medio 2016 & 2017; Concreet projectresultaat: 1. Bewustwording campagne door middel van icoonprojecten 2. Wervingscampagne door middel informatie/ promotie materiaal 3. Permanent database onderzoek d.m.v. evaluaties; Geraamd VNG werkbudget: ; Beoogde (co)financieringsbron: STEM subsidie, externe communicatie-experts, SV Brabant, Energiespong, OP-Zuid, aanvullende publiek-private-particuliere uitvoeringsbudgetten; Concrete vervolgacties: 1. Inventariseren lokale icoonprojecten; 2. Opzetten van communicatiecampagnes voor verschillende doelgroepen; 3. Opzetten van onderzoek naar woonwensen, gedragseffecten en beïnvloeding; Pagina 24 van 26

54 Pagina 25 van 26

55 BIJLAGE C: Energieke vervolguitwerking Green Deal Hart van Brabant Inleiding Op 9 oktober 2015 committeren de ondertekenaars van deze deal zich aan de gezamenlijke ambitie, de rollen van een ieder en de verdere ontwikkeling van de deal Hart van Brabant. In de vervolgperiode tot eind 2016 wordt er door de dealpartners gewerkt aan het projectenprogramma. Sommige projecten zijn eind 2016 afgerond en kunnen worden geïmplementeerd, andere projecten hebben een langere doorlooptijd. In de loop van 2016 zal door de dealpartners gewerkt gaan worden aan de opzet van een duurzaam bedrijfsmodel en de daarbij invulling geven aan een afsprakenkader, maar ook aan de entiteit van de nieuw te bouwen organisatie. Coördinatie en support Met de ondertekening van deze deal ontstaat er een brede Hart van Brabant coalitie op het gebied van energiereductie. De dealpartners bouwen aan een netwerk van bedrijven, kennisinstellingen, gemeenten, corporaties, coöperaties en maatschappelijke organisaties. Dit netwerk is noodzakelijk voor het bereiken van de beschreven doelstelling in deze deal. Binnen dit netwerk gaat het proces op enig moment vanzelf verder lopen, en is een renovatie tot energieneutraal een gewoon product op de markt geworden. Zeker in de komende periode is coördinatie en support (een governance structuur) nodig als onderdeel van het netwerk om de focus vast te houden op allereerst het projectenprogramma zoals dat nu bij deze deal is geformuleerd. Vervolgens is het van belang dat door de deelpartners gewerkt wordt aan een bedrijfsmodel dat zichzelf over enige tijd zelfstandig in stand kan houden. De stuurgroep die bestaat uit de vier O s zal een onafhankelijk procesregisseur benoemen. Deze procesregisseur heeft de volgende taak: 1. het vasthouden van de focus op de projectenprogramma; 2. coördinatie en support om het innovatieproces te (bege)leiden; 3. partijen met elkaar verbinden en een regionaal netwerk vormen op het gebied van energie; 4. ontwikkelt een strategie om te komen tot een duurzaam bedrijfsmodel; 5. financiering te (helpen) verwerven ten behoeve van de verdere uitrol van de verschillende aanpakken; 6. levert kennis en expertise op het gebied van energiereductie (o.a. wetgeving, financiën, proces en bewonerscommunicatie); 7. organiseert uitwisseling van informatie, kennis en ervaring tussen deelnemers, 8. waar nodig positieve impulsen te geven. Beoogde tijdsinzet: gemiddeld 1,5 dag per week tot eind Geraamd werkbudget: Pm Beoogde (co)financieringsbron: Restant duurzaamheidsbudget Hart van Brabant, stroomversnelling Brabant, OP-Zuid. Pagina 26 van 26

56 Korte toelichting op de Brabantse Deal nul op de meter en de regionale deal: Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant. De Brabantse Deal Nul op de Meter geeft een belangrijke impuls aan de vermindering van de energievraag in de woningvoorraad. Een NOM-renovatie levert een duurzame, gezonde en comfortabele woning op. Bovendien maakt het de woonlasten beheersbaar. De woning levert (nagenoeg) geen CO2 uitstoot op. De Brabantse Deal Nul op de Meter geeft een belangrijke impuls aan zowel de economie als ook de innovatie in de bouw. Voor de industrialisatie van de NOM- aanpak blijven innovaties nodig op zowel technisch, financieel, juridisch en proces niveau. De (Brabantse) kennisinstellingen spelen daarin een belangrijke rol. Daarnaast genereert een grootschalige NOM-aanpak van de bestaande woningvoorraad belangrijke economische activiteiten binnen aan de bouw gerelateerde branches. De Brabantse Deal Nul op de Meter is essentieel om schaalvergroting te realiseren in de energetische aanpak van de woningvoorraad. Voor de transitie naar een duurzame energie neutrale woningvoorraad moeten na de pilotfase grootschalige aanpakken ontstaan. In de Brabantse Deal Nul op de Meter is daarom na de eerste fase van woningen een aanpak voorzien van in eerste instantie 50 woningen per dag naar uiteindelijk 100 woningen per dag. Dit ambitieuze plan slaagt alleen als verschillende partijen er voortvarend de schouders onder zetten. In de deal slaan bouwpartijen, industrie, financieringsinstellingen, verzekeraars, gemeenten, woningcorporaties en energiecoöperaties de handen ineen. Het gaat om een deal waarin iedere partij commitment geeft om zijn aandeel in deze opgave op zich te nemen. Daarnaast ontstaat een bundeling van initiatieven waardoor partijen gebruik maken van bestaande kennis en op grotere schaal voorwaarden kunnen worden gecreëerd zoals nieuwe vormen van financiering, industrialisatie en veranderingen in wetgeving. De regionale deal: Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant is een regionale uitwerking van de provinciale deal en van het VNG energieakkoord. Op Provinciaal niveau zijn afspraken gemaakt voor het realiseren voor NOM-woningen. In de regionale deal wordt een uitwerking gegeven op welke wijze de regio en ook Heusden haar bijdrage hieraan kan leveren. Ook worden in de regionale deal doelstellingen en projecten geformuleerd die 3000 woningen in stapjes laten zetten in de richting van een NOM-woning. (De verdeling van de 3000 woningen is globaal als volgt, 1500 woningen voor Tilburg, circa 200 woningen voor de andere gemeenten, waaronder gemeente Heusden.) Het bereiken van 200 NOM woningen en 3000 woningen waarin een energetische maatregel plaatsvindt gaat niet vanzelf. Alle expertise en mankracht die in de regio of daarbuiten aanwezig is moet worden aangewend. In deze deal slaan partijen vanuit overheden, onderwijs, ondernemers en de ondernemende burger de handen ineen om de doelstellingen de komende jaren te kunnen bereiken. Uiteindelijk ontstaan aanpakken in straten, wijken of op gemeenteniveau. Echter, randvoorwaardelijke zaken zoals opleidingstrajecten voor aannemers, energieambassadeurs of communicatiemateriaal kan regionaal worden gemaakt. Binnen de regionale aanpak is onderscheid gemaakt in de aanpakken en randvoorwaardelijke projecten. De gemeente Heusden zal zich samen met de lokale partijen moeten inzetten om een lokale aanpak gerealiseerd te krijgen. Voor zowel het realiseren van NOM-woningen als het nemen van energiebesparende maatregelen is het lokale bedrijfsleven nodig. Zij dienen zich beter te organiseren en met passend aanbod te komen richting de woningeigenaren. Onder leiding van Stichting KIEN 1 wordt het lokale bedrijfsleven benaderd, zodat zij klaar staan voor deze grote opgave. Ook de landelijke Stroomversnelling heeft support-routes voor de regionale bedrijven ontwikkeld die 1 Zie

57 worden aangeboden. Deze support-routes zijn specifiek bedoeld voor het realiseren van NOMwoningen. Veel energiecoöperaties zijn bezig met bewustwording rondom energiebesparing, met wisselend succes. Het feit blijft wel dat zij ingangen en kanalen hebben die voor zowel gemeenten als ondernemers moeilijk bereikbaar zijn. Netwerken in straten en buurten zijn hun kracht. In het deal zijn projecten opgenomen, waarmee zij meer in hun kracht worden gesteld en waarmee hun netwerken kunnen worden ingezet om mensen te overtuigen.

58 111 ondertekenaars 44 aanbieders ABB BV, Alklima B.V., Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling, BAM Woningbouw, BASF Nederland BV, BJW Wonen, Built4U, CRH Structural, De Duurzaam Partner en Winkel, Eneco, Hazenberg Bouw, Heijmans Woningbouw, Hendriks Bouw en Ontwikkeling, Hoedemakers bouw en ontwikkeling, Hurks - Van der Leij, Itho Daalderop, Jaga, Janssen de Jong Bouw Zuid B.V. / OnderhoudPlus, Kingspan Unidek, Kleijngeld Bouw, Knauf, Reimarkt, Reinbouw BV, Renolution, Roscobouw BV, Saint-Gobain Construction Products, SCX Solar BV, Stam + De Koning Bouw bv, Sto Isoned BV, Trebbe, van der Maazen bouwgroep, Zehnder, CRH Bouwmaterialen, Geo-Energie B.V., Green-Core, Hagemans Vastgoedonderhoud, Hilti Nederland BV, Janssen de Jong Projectontwikkeling, Nathan Import/Export BV, Quod Novum, Van Wijnen, VDL technics, Dura Vermeer, VolkerWessels. 6 energie coöperaties Cooperatie Cranendonck, Energie Coöperatie 073, o3energie, BRES Coop U.A., Idee & Ruimte, Duurzaam Bedrijf Altena 2 financiers Rabobank (regio s Eindhoven, Tilburg, s Hertogenbosch, Breda, Helmond), Triodos Bank Nederland 23 gemeenten Boekel, Boxtel, Breda, Eersel, Eindhoven. Etten-Leur, Helmond, Laarbeek, Oss, s-hertogenbosch, Sint-Oedenrode, Tilburg, Vught, Waalre, Dongen, Oirschot, Schijndel, Sint-Michielsgestel, Veghel, Cuijck, Grave, Heeze-Leende, Mill en Sint Hubert 11 woningcorporaties TBV Wonen, BrabantWonen, Stadlander, Woonveste, Woonwijze, Zayaz, Thuisvester, Woonbedrijf, Casade, Tiwos, Woningcorporatie Sint Joseph 1 Provincie Provincie Noord-Brabant 19 ondersteuners Bouwend Nederland regio Zuid, Stroomversnelling, De Twee Snoeken/WoonConnect, Energiesprong, Stichting KUUB, Centrum Particuliere Bouw, VAC punt wonen, SPARK, Stichting VIBA Expo, UNETO- VNI, MPARE, Solliance, Academie voor Bouw en Infra, Avanas Hogeschool, TU/e, Buurkracht samen met Enexis Holding N.V., Segon, Kabu BV, SEAC, Brabantse Milieufederatie, VBO Makelaar 5 Supporters De Vierde Toren, Nicolaas' Participaties, SlimRenoveren, Splids!, Trifaire BV

59 MACHTIGING De heer drs. J. Hamming, burgemeester van de gemeente Heusden, als zodanig die gemeente op grond van artikel 171 eerste lid van de Gemeentewet vertegenwoordigende, draagt hierbij dr. M.G.M. van der Poel, wethouder van de gemeente Heusden, op, om namens hem en ter uitvoering van het op 6 oktober 2015 door het college van Heusden genomen besluit, de 'Brabantse Deal Nul-op-de-Meter' en de regionale deal Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant te ondertekenen. Heusden, 6 oktober 2015 De burgemeester voornoemd, drs. J. Hamming

60 Aanpak energiebesparing particuliere woningeigenaren in de gemeente Heusden Winst behalen met energiebesparing en comfort Rob van Haren 4 september 2015 Susteen Susteen Postbus JE Den Haag tel info@susteen.nl Susteen is een handelsnaam van New Sustainable Solutions BV