Pensioen en scheiding: knelpunten als gevolg van pensioenverevening

Transcriptie

1 Pensioen en scheiding: knelpunten als gevolg van pensioenverevening Masterthesis Master Fiscale Economie Universiteit van Tilburg Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen mw. mr. H.P.M. van Bijnen B.V.V. Diederen S Studiejaar

2 P a g i n a 2 Inhoudsopgave: Inhoudsopgave:... 2 Lijst van afkortingen... 5 Hoofdstuk 1 Inleiding Motivering van het onderwerp Probleemstelling Verantwoording van de opzet... 7 Hoofdstuk 2 Pensioen; ouderdomspensioen en partnerpensioen Inleiding Het pensioen uit de tweede pijler Inleiding Pensioenvormen Pensioenovereenkomst Het Ouderdomspensioen Het Partnerpensioen Inleiding Partnerpensioen op opbouwbasis Partnerpensioen op risicobasis Afsluiting Hoofdstuk 3 Verevening van pensioen bij echtscheiding Inleiding Verdeling van pensioen vóór Wet verevening pensioenrechten bij scheiding Wet verevening pensioenrechten bij scheiding Inleiding Toepassingsbereik van de Wet VPS Echtscheiding en partnerpensioen... 18

3 P a g i n a Fiscale aspecten van pensioenverevening Inleiding Fiscale aspecten Partnerpensioen en fiscale aspecten Afsluiting Hoofdstuk 4 Verrekening van pensioen bij echtscheiding Inleiding Methoden van verrekening en fiscale aspecten Inleiding Verrekening tegen contante waarde/vermogensbestanddeel Verrekening door toescheiding van bestaande lijfrente Verrekening door aangaan van lijfrenteverplichting door verrekeningsplichtige Verrekening door middel van storting koopsom voor lijfrente door verrekeningsplichtige Verrekening door verhoging alimentatie-uitkering Afsluiting Hoofdstuk 5 Knelpunten bij pensioenverevening, oplossingen en de rol voor de overheid Inleiding Scheiding vs. scheiding Knelpunt/tekort Mogelijke oplossing(en) Rol voor de overheid Overlijden van deelnemer in pensioenregeling Knelpunt/tekort Mogelijke oplossing(en) Rol voor de overheid Partnerpensioen op risicobasis... 35

4 P a g i n a Knelpunt/tekort Mogelijke oplossing(en) Rol voor de overheid Grote leeftijdsverschillen Knelpunt/tekort Mogelijke oplossing(en) Rol voor de overheid Uitsluiten van de Wet VPS Knelpunt/tekort Mogelijke oplossing(en) Rol voor de overheid Afsluiting Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen Inleiding Probleemstelling Samenvatting, conclusie en aanbevelingen Afsluiting Literatuurlijst: Jurisprudentieregister... 48

5 P a g i n a 5 Lijst van afkortingen Anw AOW BW HR PSW PW Algemene nabestaandenwet Algemene Ouderdomswet Burgerlijk Wetboek Hoge Raad Pensioen- en spaarfondsenwet Pensioenwet SW Successiewet 1956 Wet IB 1964 Wet inkomstenbelasting 1964 Wet IB 2001 Wet inkomstenbelasting 2001 Wet LB 1964 Wet op de loonbelasting 1964 Wet VPS Wet verevening pensioenrechten bij scheiding

6 P a g i n a 6 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Motivering van het onderwerp Er gaat tegenwoordig geen dag voorbij zonder dat er in de media aandacht wordt besteed aan pensioen. Veelal gaat het om de verhoging van de AOW-leeftijd naar 66 in 2020 en naar 67 in 2025, 1 maar ook pensioenfondsen staan regelmatig in het middelpunt van de belangstelling. Veelal gaat het dan over te lage dekkingsgraden en de noodzaak tot het korten van de huidige pensioenrechten. Naar mijn mening wordt er (te) weinig aandacht besteed aan het partnerpensioen, terwijl juist dit onderwerp de nodige aandacht verdient. Mede door het toenemende aantal echtscheidingen 2 en door de financiering van het partnerpensioen op risicobasis, 3 kan er in een aantal gevallen een tekort aan partnerpensioen ontstaan. Ter afsluiting van mijn Master Fiscale Economie aan de Universiteit van Tilburg moet ik een afsluitende thesis schrijven. In het najaarssemester van 2010 heb ik als keuzevak Fiscale en civielrechtelijke aspecten van toekomstvoorzieningen gevolgd. Bij dit vak werd er onder andere stilgestaan bij de gevolgen van een echtscheiding op het pensioen. Deze materie vond en vind ik erg complex maar zeker ook interessant. Vandaar ook dat ik het onderwerp pensioen in combinatie met echtscheiding heb gekozen voor deze afsluitende thesis. In deze thesis ga ik onderzoeken welke gevolgen een echtscheiding kan hebben op het pensioen. Hierbij ga ik in op de fiscale aspecten van pensioendeling. Tevens ga ik op zoek naar knelpunten waar men in de praktijk tegenaan kan lopen bij het verevenen van pensioenrechten. Ten slotte ga ik onderzoeken in hoeverre deze problemen met behulp van de huidige wet- en regelgeving opgelost kunnen worden en welke rol daarvoor is weggelegd bij de overheid. 1 Kamerstukken II, , nr. 2, p.1. 2 In 2009 heeft de Nederlandse rechter 31,7 duizend huwelijken ontbonden. Dit zijn er iets minder dan een jaar eerder, toen er 32,9 duizend echtscheidingen werden uitgesproken. De daling is tijdelijk, want in het eerste halfjaar van 2010 is het aantal echtscheidingsprocedures weer toegenomen. Bron: 3 Begin 2006 hebben ruim 2 miljoen actieve deelnemers een partnerpensioen met een financiering op opbouwbasis ( ). Dit komt neer op 36% van alle actieve deelnemers. Het aantal werknemers met een partnerpensioen gefinancierd op risicobasis ( ) bedraagt 3,6 miljoen (64%). Statistisch Bulletin DNB 2006.

7 P a g i n a Probleemstelling Als een echtpaar besluit hun huwelijk te beëindigen door middel van een echtscheiding zullen zij een groot aantal zaken moeten regelen en verdelen. Onder de zaken die moeten worden verdeeld, valt ook het opgebouwde ouderdomspensioen. 4 Het partnerpensioen, voor zover dat op opbouwbasis geschiedt, 5 wordt toebedeeld aan de betreffende (ex-) partner. 6 In een aantal gevallen kan er, wanneer er sprake is van een scheiding, een tekort ontstaan in het pensioen. In deze thesis ga ik deze tekorten opsporen en mogelijkheden zoeken binnen de huidige wet- en regelgeving om deze tekorten te dichten. Daarnaast ga ik onderzoeken of er een rol voor de overheid is weggelegd met betrekking tot deze tekorten en het dichten ervan. De probleemstelling die centraal staat in deze thesis is de volgende: Welke gevolgen heeft het verdelen van pensioen in geval van een scheiding kijkend naar de huidige wet- en regelgeving? Om dit onderzoek in goede banen te leiden heb ik een aantal deelvragen geformuleerd: Wat gebeurt er met de opgebouwde pensioenrechten van een deelnemer in een pensioenregeling als deze deelnemer gaat scheiden? Tegen welke knelpunten kan een deelnemer in een pensioenregeling of zijn (ex)partner aanlopen als het opgebouwde pensioen wordt verevend? Welke oplossing(en) bied(t)(en) de huidige wet- en regelgeving om deze problemen op te lossen? Welke rol is er in dit kader voor de overheid weggelegd? 1.3 Verantwoording van de opzet Om tot beantwoording van de probleemstelling te komen begin ik in hoofdstuk 2 met een algemene uiteenzetting van het pensioenstelsel in Nederland. Hierbij komt een stukje geschiedenis aan bod 4 Artikel 2 Wet verevening pensioenrechten bij scheiding. 5 Het partnerpensioen en de verschillende varianten wordt nader besproken in Hoofdstuk 2. 6 Artikel 47 Pensioenwet.

8 P a g i n a 8 alsmede het 3-pijler systeem dat Nederland kent. Vervolgens zal ik hoofdstuk 3 aandacht besteden aan de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (hierna: Wet VPS) 7. De Wet VPS kan met het oog op echtscheiding of in de huwelijkse voorwaarden worden uitgesloten. 8 In hoofdstuk 4 wordt uiteengezet wat er in dat geval dient te gebeuren met de pensioenrechten. In hoofdstuk 3 en 4 wordt tevens ook aandacht besteed aan de fiscale aspecten van de in die hoofdstukken besproken verdelingsmethoden 9. Met de informatie uit de hoofdstukken 2 tot en met 4 zal ik in hoofdstuk 5 de balans opmaken. Hier zet ik alle mogelijke problemen die er kunnen ontstaan als gevolg van een echtscheiding op een rijtje. Ook zal ik in dit hoofdstuk op zoek gaan naar mogelijkheden die de huidige wet- en regelgeving biedt om deze problemen op te lossen. Dan volgt tot slot nog hoofdstuk 6. In hoofdstuk 6 zal ik een samenvatting geven van mijn bevindingen. Hier zullen alle deelvragen beantwoord worden en zal ik conclusies trekken. Daarnaast zijn hier ook een aantal aanbevelingen terug te vinden. 7 Wet van 28 april 1994, Stb. 1994, 342, voor het laatst gewijzigd bij Stb. 2009, Artikel 2 lid 1 Wet VPS. 9 De term verdelingsmethoden is in dit kader niet geheel juist. Indien pensioenrechten verdeeld worden op grond van de Wet VPS spreekt men van pensioenverevening. Indien de Wet VPS uitgesloten wordt, spreekt men doorgaans van pensioenverrekening.

9 P a g i n a 9 Hoofdstuk 2 Pensioen; ouderdomspensioen en partnerpensioen 2.1 Inleiding In Nederland bestaat het pensioenstelsel, net als in een groot aantal andere landen, uit drie pijlers. Onder de eerste pijler valt het pensioen dat door de overheid wordt geregeld. Dit zijn de AOW- en de ANW-uitkeringen. Deze oudedags- en nabestaandeverzekeringen zijn wettelijk geregeld in de Algemene Ouderdomswet 10 (hierna: AOW) en de Algemene nabestaandenwet 11 (hierna: Anw). Iedere ingezetene van Nederland is verzekeringsplichtig voor beide regelingen. 12 Omdat bij de verzekeringsplicht wordt aangesloten bij het ingezetenschap behoren beide regelingen tot de volksverzekeringen. In de tweede pijler van het Nederlands pensioenstelsel wordt het pensioen geregeld dat wordt opgebouwd in het kader van een dienstbetrekking. Dit pensioen is wettelijk geregeld in de Pensioenwet 13 (hierna: PW). Met betrekking tot het pensioen in de tweede pijler staat de arbeidsverhouding centraal, daarom wordt dit pensioen ook wel aangeduid met de term arbeidspensioen. In beginsel kunnen alleen personen die in dienstbetrekking zijn pensioen in de tweede pijler opbouwen. Daarnaast is het toekennen van een pensioenregeling door een werkgever niet verplicht (zie hierna in paragraaf 2.2.1). In paragraaf 2.2 zal ik nader ingaan op het pensioen uit de tweede pijler. Ten slotte bestaat er nog een derde pijler. De derde pijler is een individuele pijler. Kenmerkend aan deze pijler is het vrijwillige karakter. Voor deelname aan de derde pijler ligt het initiatief en de verantwoordelijkheid volledig bij de belastingplichtige. 14 Bij een bank of verzekeraar kan in het kader van deze pijler een lijfrente worden afgesloten. Indien en voor zover er sprake is van een 10 Wet van 31 mei 1956, Stb. 1956, 281, voor het laatst gewijzigd bij Stb. 2010, Wet van 21 december 1995, Stb. 1995, 690, voor het laatst gewijzigd bij Stb. 2010, Artikel 6 AOW en artikel 13 Anw. 13 Wet van 7 december 2006, Stb. 2006, 705, voor het laatst gewijzigd bij Stb. 2011, Bollen-Vandenboorn (red.), Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen SDU p. 248.

10 P a g i n a 10 pensioentekort op basis van de verworven rechten in de eerste en tweede pijler, kunnen de betaalde lijfrente premies in aftrek worden gebracht in box Het vervolg van dit hoofdstuk is als volgt opgebouwd. In paragraaf 2.2 ga ik nader in op het pensioen uit de tweede pijler. Vervolgens werk ik twee soorten pensioenen, te weten het ouderdomspensioen en het partnerpensioen, waarvoor een toezegging kan worden gedaan door de werkgever verder uit in paragraaf 2.3 en paragraaf 2.4. Ten slotte zal ik in paragraaf 2.5 dit hoofdstuk afsluiten. 2.2 Het pensioen uit de tweede pijler Inleiding Het pensioen uit de tweede pijler kan onderdeel zijn van de arbeidsvoorwaarden die een werkgever en werknemer onderling afspreken. Hiertoe dient een aparte pensioenregeling overeengekomen te worden. Om voor alle fiscale faciliteiten 16 in aanmerking te komen die de opbouw van pensioen met zich mee kan brengen dient de overeengekomen regeling te kwalificeren als pensioenregeling in de zin van Hoofdstuk IIB van de Wet op de loonbelasting 1964 (hierna: Wet LB 1964). Een werkgever is niet verplicht een pensioen toe te kennen aan zijn werknemer. 17 Als de werkgever echter aan een van zijn werknemers een aanbod tot het sluiten van een pensioenovereenkomst doet, mag hij dit aanbod ten aanzien van andere werknemers niet achterwege laten. 18 Ondanks het feit dat het toekennen van een pensioenregeling door een werkgever aan een werknemer niet verplicht is, neemt toch ruim 90% van alle werknemers in Nederland deel aan een pensioenregeling Pensioenvormen In artikel 18 Wet LB 1964 wordt aangegeven welke pensioenvormen onderdeel kunnen uitmaken van een pensioenregeling. De volgende pensioenvormen worden hier genoemd: het ouderdomspensioen, het partnerpensioen, het wezenpensioen, het arbeidsongeschiktheids- 15 Artikel 3.1, lid 2, sub i, jo. artikel 3.124, lid 1, sub a Wet IB Pensioen wordt opgebouwd aan de hand van de zogenaamde omkeerregel. De opbouw kan onbelast plaatsvinden evenals de waardeaangroei tijdens de opbouw. De uiteindelijke uitkeringen worden belast. Zie artikel 11, lid 1, sub c, jo. art 11, lid 1, sub j, onder 1 Wet LB Behoudens het geval van een verplicht gesteld bedrijfstakpensioenfonds. 18 Artikel 7, lid 4 PW ISSN: Rapport: Witte vlek op pensioengebied 2008/2009 door E. Vieveen, L. Oostrom en A. Dill-Fokkema. Het percentage is gebaseerd op het aantal witte werknemers tussen de 21 en 64 jaar.

11 P a g i n a 11 pensioen, het 40-deelnemingsjarenpensioen en het nabestaandenoverbruggingspensioen. Het ouderdomspensioen en het partnerpensioen zal ik in paragraaf 2.3 resp. paragraaf 2.4 nader toelichten. De overige pensioenvormen blijven in deze thesis verder onbesproken Pensioenovereenkomst In de pensioenregeling wordt ook het karakter van de regeling vastgelegd. In artikel 10 PW worden drie soorten pensioenovereenkomsten genoemd. De eerste mogelijkheid is het sluiten van een uitkeringsovereenkomst. Bij deze overeenkomst staat vast hoe hoog het uiteindelijke pensioen van de werknemer is vanaf het moment dat deze met pensioen gaat. Ten tweede is het mogelijk om een kapitaalovereenkomst te sluiten. Bij een kapitaalovereenkomst wordt tot aan de pensioendatum kapitaal opgebouwd. De hoogte van het kapitaal bij pensionering staat vooraf vast, maar pas op het moment van pensionering kan worden berekend hoe hoog het uiteindelijke pensioen van de deelnemer is. De laatste mogelijkheid is het sluiten van een premieovereenkomst. Als een premieovereenkomst wordt afgesloten, betaalt de werkgever elke maand een premie die wordt belegd tot pensioendatum. De uiteindelijke uitkering is nu afhankelijk van de beleggingen en het behaalde rendement. In het kader van de eenvoud maak ik in het vervolg van deze thesis geen onderscheid meer tussen de mogelijke overeenkomsten. 2.3 Het Ouderdomspensioen Het ouderdomspensioen is een van de pensioenvormen waarvoor een werkgever een toezegging kan doen aan een werknemer. Zoals al eerder vermeld is het toezeggen van een pensioen niet verplicht. 20 Uit de tekst van artikel 18 Wet LB 1964 is af te leiden dat een ouderdomspensioen moet voorzien in een levenslange inkomensvoorziening. 21 De hoogte van het ouderdomspensioen is afhankelijk van 20 Zie hiervoor in paragraaf Een tijdelijk ouderdomspensioen is ook mogelijk, als het maar wordt gevolgd door een levenslang ouderdomspensioen. Zie hiervoor Kamerstukken II , , nr. 3, p. 15.

12 P a g i n a 12 een aantal factoren, 22 maar mag niet meer zijn dan 100% van het pensioengevend loon. 23 Het tijdstip waarop het ouderdomspensioen in dient te gaan is in beginsel op de datum die de werkgever en de werknemer afspreken in de overeengekomen pensioenregeling. 24 Het ouderdomspensioen mag niet later ingaan dan op het tijdstip waarop de werknemer de 70-jarige leeftijd bereikt Het Partnerpensioen Inleiding Naast een toezegging voor ouderdomspensioen, kan een werkgever een werknemer ook een toezegging doen voor partnerpensioen. Deze pensioenvorm staat in artikel 18 lid 1, sub a, onder 2 Wet LB In de PW wordt het partnerpensioen als onderdeel van het nabestaandenpensioen genoemd. 26 Het partnerpensioen vormt een inkomensvoorziening ten behoeve van de partner van de (gewezen) werknemer. Uit de tekst van artikel 18 kan worden opgemaakt dat dit niet alleen geldt voor echtgenoten, maar ook voor de partner waarmee de werknemer samenwoont zonder een geregistreerd partnerschap (hierna: samenwoners). Vereist is wel dat er sprake is van een gezamenlijke huishouding. 27 De PW verstaat onder partner: de echtgenoot, de geregistreerde partner of de partner in de zin van de pensioenovereenkomst. 28 Met deze laatste categorie worden samenwoners bedoeld. 29 Naar mijn mening is dit partnerbegrip enigszins beperkter dan in de Wet LB 1964, omdat ten behoeve van de partner waarmee wordt samengewoond zonder geregistreerd partnerschap alleen een partnerpensioen kan worden opgebouwd indien de pensioenovereenkomst daarin voorziet. Indien een pensioenovereenkomst voorziet in een partnerpensioen voor samenwoners, gelden voor deze partners ten aanzien van de wijze van vaststelling van het partnerpensioen dezelfde rechten en plichten als voor een gehuwde of geregistreerde partner. 30 Het partnerpensioen kan op twee manieren worden gefinancierd. De eerste methode is de financiering van het partnerpensioen op opbouwbasis. Deze methode wordt uitgewerkt in paragraaf 22 Bijvoorbeeld het aantal jaren dat pensioen is opgebouwd en het stelsel waarbinnen de pensioenopbouw plaatsvindt. 23 Artikel 18a, lid 7 Wet LB Artikel 18a, lid 4, onder 1 Wet LB Artikel 18a, lid 4, onder 5 Wet LB Artikel 1 PW. 27 Artikel 18, lid 1, sub a, onder 2 Wet LB Artikel 1 PW. 29 J. van der Zanden, Hoofdbrekers voor pensioenuitvoerders bij beëindiging samenwoonrelatie, Pensioen Magazine november Artikel 16 PW.

13 P a g i n a De tweede methode is de financiering van het partnerpensioen op risicobasis. Deze methode wordt uitgewerkt in paragraaf Onder de definitie van partnerpensioen in artikel 1 PW, valt zowel een partnerpensioen op opbouwbasis, als een partnerpensioen op risicobasis Partnerpensioen op opbouwbasis De eerste methode waarop het partnerpensioen kan worden gefinancierd is op opbouwbasis. Tot midden jaren negentig was het opbouwstelsel zeer populair. 32 Indien partnerpensioen wordt gefinancierd op opbouwbasis, dan wordt er daadwerkelijk een potje opgebouwd. Beëindigt de werknemer de dienstbetrekking waar hij (partner)pensioen opbouwt, dan blijven de opgebouwde rechten gewoon staan. Deze manier ter financiering van het partnerpensioen is een dure regeling, omdat er daadwerkelijk geld wordt gereserveerd Partnerpensioen op risicobasis Zoals hierboven in paragraaf vermeldt, wordt de opbouw van partnerpensioen op opbouwbasis als duur bestempeld. Een goedkoper alternatief is de financiering van partnerpensioen op risicobasis. Het partnerpensioen op risicobasis is een fenomeen dat uit noodzaak tot kostenbeheersing tot stand is gekomen. 34 Deze financieringsmethode wordt nog wel eens vergeleken met een brandverzekering. 35 Er is jaarlijks een premie verschuldigd om het risico te kunnen betalen als het zich dat jaar voordoet. In tegenstelling tot de financiering op opbouwbasis, wordt er bij de financiering op risicobasis geen potje gevormd. Als de dienstbetrekking eindigt, dan vervalt ook het recht op partnerpensioen E. Lutjens, Pensioenwet, analyse en commentaar, onderdeel 2.B H.P.M. van Bijnen, Partnerpensioen kent nog menig los eindje, Pensioen Magazine november A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a. Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, SDU p G.J.B. Dietvorst, Evaluatie Wet VPS: tevredenheid overheerst, maar we zijn er nog niet, EB Tijdschrift voor scheidingsrecht 2010/3. 35 A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a., Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, SDU p J.H. Hartman en J.F.M. van Rooij, Bijzonder partnerpensioen bij premieovereenkomsten, toch bijzonder, Pensioen Magazine april 2009; met uitzondering van artikel 55, lid 5 PW.

14 P a g i n a Afsluiting In dit hoofdstuk heb ik een beeld geschetst van het pensioenstelsel zoals we dit in Nederland kennen. Hierbij heb ik iets uitgebreider stil gestaan bij het pensioen uit de tweede pijler. In het bijzonder ben ik ingegaan op het ouderdomspensioen en het partnerpensioen binnen deze tweede pijler. Wanneer in het vervolg van deze thesis wordt gesproken over pensioen wordt daarmee bedoeld het ouderdomspensioen en het partnerpensioen dat wordt opgebouwd binnen de tweede pijler, tenzij expliciet wordt vermeld dat er een ander pensioen wordt bedoeld.

15 P a g i n a 15 Hoofdstuk 3 Verevening van pensioen bij echtscheiding 3.1 Inleiding In Hoofdstuk 2 heb ik een algemeen beeld geschetst van het pensioenstelsel zoals wij dit in Nederland kennen. In dit hoofdstuk ga ik onderzoeken wat er met de opgebouwde rechten van een deelnemer in een pensioenregeling gebeurt als deze gaat scheiden. Het begrip scheiden is gedefinieerd in artikel 1 PW. De definitie luidt: echtscheiding, ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed, beëindiging van een geregistreerd partnerschap anders dan door dood, vermissing of omzetting van een geregistreerd partnerschap in een huwelijk of beëindiging van een partnerrelatie in de zin van de pensioenovereenkomst. Als een deelnemer in een pensioenregeling gaat scheiden rijzen er twee vragen die van belang zijn met betrekking tot de opgebouwde pensioenrechten. De eerste vraag luidt: wanneer vond de scheiding plaats? De tweede vraag die rijst is deze: wat is er bepaald in de huwelijkse voorwaarden of in een echtscheidingsconvenant? Het belang van beide vragen zal in de loop van dit hoofdstuk duidelijk worden. 3.2 Verdeling van pensioen vóór Wet verevening pensioenrechten bij scheiding Op 1 januari 1995 is de Wet WPS ingevoerd. Deze wet regelt de verdeling van pensioenrechten ingeval van een scheiding. Voor invoering van de Wet VPS is een drietal perioden te onderscheiden. De eerste periode loopt tot 7 oktober Tot die periode vielen pensioenrechten in de huwelijksboedel en diende in overeenstemming met de regels van het huwelijksvermogensrecht te worden verdeeld. 37 Op 7 oktober 1959 heeft de Hoge Raad (hierna: HR) uitspraak gedaan in een belastingzaak, waarin hij oordeelde dat pensioenrechten moesten worden aangemerkt als 37 A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a. Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, SDU p. 188.

16 P a g i n a 16 verknochte rechten ter verzorging van de pensioengerechtigde en diens gezin. 38 Na scheiding maakt de ex-partner geen deel meer uit van het gezin van de pensioengerechtigde. Volgens de HR is er daarom geen aanleiding om het pensioen te verdelen. In 1977 maakt het Hof Amsterdam inbreuk op het arrest uit In zijn uitspraak 39 geeft het Hof aan dat het pensioenrecht ook is bestemd voor de ex-partner, ook al is het recht verknocht aan de andere partner. Een gedeelte van het pensioenrecht toebedelen aan de ex-partner kan niet vanwege de verknochtheid, maar volgens het Hof was het geen probleem om de waarde van het recht te verrekenen met de ex-partner. 40 Naar aanleiding van het laatstgenoemde arrest is in 1981 uitspraak gedaan in het Boon/Van Loon-arrest. 41 Het verrekenen van pensioenrechten op grond van het Boon/Van Loon-arrest en de verschillende verrekeningsmethoden zal ik bespreken in Hoofdstuk Wet verevening pensioenrechten bij scheiding Inleiding Op 1 januari 1995 is in Nederland de Wet VPS ingevoerd. De voornaamste reden tot invoering van de Wet VPS was naar aanleiding van het arrest Boon/Van Loon van 27 november Ook al voor dit arrest stelt Bod voor om een systeem van pensioenverevening bij scheiding in te voeren. 43 Zijn voorstel komt in navolging van de in Duitsland ingevoerde Versorgungsausgleich per juli De verdeling van het pensioen op grond van de Wet VPS is regelend recht. 45 Dit betekent dat de expartners het recht hebben om van de regels van de Wet VPS af te wijken. In artikel 4, lid 1 Wet VPS is bijvoorbeeld de mogelijkheid opgenomen om af te wijken van de standaard 50/50 verdeling. 38 HR 7 oktober 1959, BNB 1959/355; zie ook: A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a. Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, SDU p Hof Amsterdam 23 december 1977, NJ 1978, A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a. Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, SDU p Hoge Raad 27 november 1981, NJ 1982, Zie noot Th.L.J. Bod, Pensioen en privaatrecht (dissertatie Nijmegen), H.D. Tjeenk Willink, Alphen aan den Rijn 1979; zie hierover uitgebreid A.H.H. Bollen-vandenboorn, De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding SDU A.H.H. Bollen-vandenboorn, De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding SDU J.H. Hartman en J.F.M. van Rooij, Bijzonder partnerpensioen bij premieovereenkomsten: toch bijzonder. Pensioen Magazine april 2009.

17 P a g i n a Doelstelling van de Wet VPS Het voornaamste doel van de Wet VPS was het verwezenlijken van de doelstelling van het arrest Boon/Van Loon. 46 Daarnaast kunnen er nog een drietal andere doelstellingen worden onderscheiden. 47 Ten eerste is beoogd de niet-werkende partner na een scheiding toch te verzekeren van een oudedagsvoorziening. Daarnaast wilde de wetgever de uitvoering van het Boon/Van Loon arrest simplificeren. In samenhang met het simplificeren van de uitvoering van het Boon/Van Loon arrest was de derde doelstelling het verlichten van de druk op de rechtspraktijk Toepassingsbereik van de Wet VPS In geval van een scheiding wordt het tijdens het huwelijk 49 opgebouwde ouderdomspensioen verevend op grond van de Wet VPS. 50 Het opgebouwde partnerpensioen blijft derhalve buiten toepassing van deze wet. Op grond van artikel 57 PW is geregeld dat de ex-partner gerechtigd blijft tot de opgebouwde aanspraken ten behoeve van het partnerpensioen in geval van een scheiding. Het toebedelen van het partnerpensioen aan de ex-partner wordt behandeld in paragraaf 3.4. Onder scheiding wordt in de Wet VPS verstaan: echtscheiding of scheiding van tafel en bed dan wel beëindiging van het geregistreerd partnerschap anders dan door de dood, vermissing of omzetting van een geregistreerd partnerschap in een huwelijk. 51 De Wet VPS is derhalve niet van toepassing indien een samenwoonrelatie wordt beëindigd. Dit vind ik opmerkelijk, omdat de partner in een samenwoonrelatie onder voorwaarden wel kan kwalificeren als partner binnen de pensioenregeling. 52 De Wet VPS is van toepassing op scheidingen die plaats hebben gevonden na 1 januari Op scheidingen voor deze datum is de Wet VPS derhalve niet van toepassing. Indien in de huwelijkse voorwaarden voor inwerkingtreding van de Wet VPS afspraken zijn gemaakt met betrekking tot het 46 Rapport, SEO Economisch Onderzoek, Evaluatie Wet verevening pensioen bij scheiding SEO-rapport nr. 969, juni P Kamerstukken II , 21893, nr. 3, onderdeel Rapport, CompetenceCentre for Pension Research, 10 jaar Wet Verevening pensioen bij echtscheiding Universiteit van Tilburg P Lees voor huwelijk hier ook geregistreerd partnerschap. 50 Artikel 1, lid 1, sub d jo. artikel 2, lid 1 Wet VPS. 51 Artikel 1, lid 1, sub a Wet VPS. 52 Zie paragraaf

18 P a g i n a 18 verevenen van pensioenrechten ingeval van een scheiding, is in beginsel de Wet VPS gewoon van toepassing, tenzij uitdrukkelijk anders is bepaald. 53 In dit kader is op 19 november 2010 een arrest gewezen door de HR. 54 De HR redeneert dat de uitdrukkelijke afspraak dat het pensioenrecht opgebouwd in dienstbetrekking wordt verevend, betekent dat het andere pensioenrecht buiten verevening kan blijven. 55 Wanneer partijen geen pensioendeling wensen, kan de werking van de Wet VPS worden uitgesloten. 56 Door de toepassing van de Wet VPS uit te sluiten, wordt onverkort teruggevallen op het bepaalde in artikel 1:94, lid 1 tot en met 3, Burgerlijk Wetboek (hierna: BW), hetgeen betekent dat de regels van het huwelijksvermogensrecht en de daarbij behorende jurisprudentie weer van toepassing worden. 57 Het belangrijkste arrest waarop wordt teruggevallen is het Boon/Van Loonarrest. De methoden van verrekening op grond van dit arrest zal ik behandelen in Hoofdstuk Echtscheiding en partnerpensioen Op grond van de Wet VPS wordt alleen het opgebouwde ouderdomspensioen verevend in geval van een echtscheiding. 58 Het partnerpensioen wordt op grond van deze Wet niet verevend. In geval van een echtscheiding wordt het partnerpensioen toebedeeld aan de ex-partner op grond van de PW. 59 Zoals besproken in paragraaf 2.4 kan de opbouw van partnerpensioen gefinancierd worden op twee verschillende manieren. Bij het berekenen van de hoogte van het partnerpensioen op het moment van de scheiding, wordt net gedaan alsof de dienstbetrekking van de werknemer is beëindigd. 60 Dit geldt voor het partnerpensioen dat is gefinancierd op opbouwbasis alsmede voor het partnerpensioen dat wordt gefinancierd op risicobasis. Indien het echter een dienstbetrekking met een pensioenregeling waarbinnen partnerpensioen wordt opgebouwd op risicobasis betreft, vervalt het recht op partnerpensioen. Omdat bij een scheiding, voor de berekening van de hoogte van het partnerpensioen net wordt gedaan alsof de dienstbetrekking is beëindigd, heeft de ex-partner geen recht meer op het partnerpensioen. Indien het partnerpensioen is gefinancierd op opbouwbasis 53 Artikel 11 Wet VPS. 54 Hoge Raad 19 november 2010, NJ 2011, Pensioenbrief nr. 2, Uitdrukkelijk van verrekening uitgesloten pensioenrechten blijven buiten verevening na invoering WVPS, Kluwer, 8 februari Artikel 2, lid 1 Wet VPS. 57 A.H.H. Bollen-vandenboorn (red.) e.a. Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, SDU p Zie ook: G.J.B. Dietvorst, Scheiding en verevening van toekomstvoorzieningen vanuit civielrechtelijk en fiscaal perspectief (deel 2: de tweede pijler), FTV 2002/ Artikel 1, lid 1, sub d jo. artikel 2, lid 1 Wet VPS. 59 Artikel 57 PW. 60 Artikel 57, lid 1 PW.

19 P a g i n a 19 wordt het bedrag dat is opgebouwd tot het moment van scheiding volledig toebedeeld aan de expartner. Hierbij wordt niet alleen het bedrag aan partnerpensioen dat is opgebouwd vanaf het huwelijk, maar ook het partnerpensioen dat al eerder is opgebouwd toebedeeld aan de ex-partner. 3.5 Fiscale aspecten van pensioenverevening Inleiding Indien een deelnemer aan een pensioenregeling gaat scheiden van zijn partner, dan rijzen er twee vragen die van belang zijn met betrekking tot de fiscale afwikkeling van de scheiding rondom de pensioenrechten. De eerste vraag die van belang is, is wanneer de scheiding heeft plaatsgevonden. 61 Scheidingen die hebben plaatsgevonden na 1995 vallen onder de werkingen van de Wet VPS. Opgebouwde pensioenrechten kunnen niet worden verevend op grond van de Wet VPS als de scheiding heeft plaatsgevonden voor Op scheidingen die plaatsvonden voor 1995 is het Boon/Van Loon regime van toepassing. 62 Zoals aangegeven in paragraaf kan de werking van de Wet VPS worden uitgesloten. In dit kader is de tweede vraag van belang. Indien de werking van de Wet VPS bij huwelijkse voorwaarden of in een echtscheidingsconvenant is uitgesloten, worden de opgebouwde pensioenrechten eveneens verrekend met toepassing van het Boon/Van Loon regime. De verschillende verrekeningsmethoden op grond van het Boon/Van Loon regime en de fiscale aspecten daarvan zal ik in Hoofdstuk 4 behandelen Fiscale aspecten Standaardmethode Uitgaande van een scheiding na 1 januari 1995 van een deelnemer in een pensioenregeling die de toepassing van de Wet VPS niet heeft uitgesloten, dienen de opgebouwde pensioenrechten te worden verevend conform het bepaalde in de Wet VPS. Als hoofdregel geldt dat de pensioenrechten 61 Zie ook: E.M.F. Schols-van Oppen en N.M. Winter, Pensioenregelingen, Fiscale Praktijkreeks 4 e druk, paragraaf Dit geldt natuurlijk alleen voor scheidingen vanaf 27 november Op die datum heeft de HR arrest gewezen in de zaak Boon/Van Loon. Op echtscheidingen voor 27 november 1981 ga ik niet verder in.

20 P a g i n a 20 die zijn opgebouwd tijdens het huwelijk 63 voor de helft worden toebedeeld aan de ex-partner (de vereveningsgerechtigde) op grond van artikel 3, lid 1 Wet VPS. De andere helft van de opgebouwde pensioenrechten blijft bij de deelnemer zelf (de vereveningsplichtige). Indien de vereveningsplichtige de pensioendatum bereikt, keert het pensioenfonds de pensioenrechten gesplitst uit, mits de scheiding binnen twee jaar is doorgegeven aan het betreffende fonds. 64 De periode van twee jaar is gekozen om te voorkomen dat relevante gegevens verloren gaan of niet meer te achterhalen zijn. 65 In de parlementaire behandeling is te lezen dat een periode van twee jaar redelijk en voldoende ruim wordt geacht. 66 De uitkeringen die beide ontvangen van het pensioenfonds kwalificeren als loon uit vroegere dienstbetrekking ingevolge artikel 9 jo. artikel 10 lid 1, Wet LB Beide partijen zijn ingevolge artikel 2 lid 1 Wet LB 1964 werknemer in de zin van de Loonbelasting (hierna: LB). De vereveningsplichtige ontvangt loon uit een vroegere dienstbetrekking van zichzelf en de vereveningsgerechtigde ontvangt loon uit een vroegere dienstbetrekking van een ander (van de vereveningsplichtige). 67 Het uitvoeringsorgaan is inhoudingsplichtige op grond van artikel 6 Wet LB 1964 en moet LB inhouden op de uitkeringen. De uitkering die de vereveningsgerechtigde krijgt indien de standaardverevening van toepassing is, is een afhankelijk recht. 68 Als de vereveningsplichtige overlijdt voor de pensioendatum vervalt bij de vereveningsgerechtigde het recht op een deel van het ouderdomspensioen. De vereveningsgerechtigde komt dan, behoudens een aanspraak op bijzonder partnerpensioen, met legen handen te staan. Het recht van de vereveningsgerechtigde op ouderdomspensioen is dus afhankelijk van het in leven zijn van de vereveningsplichtige. Indien echter de vereveningsgerechtigde overlijdt voor de pensioendatum van de vereveningsplichtige, of in de periode dat het pensioen wordt uitgekeerd, dan wordt vanaf dat moment de volledige pensioenuitkering uitbetaald aan de vereveningsplichtige. Het pensioenrecht groeit dus weer aan bij de vereveningsplichtige. 69 Wordt de scheiding niet binnen een termijn van twee jaar doorgegeven aan het pensioenfonds, dan krijgt de vereveningsplichtige bij het bereiken van de pensioenleeftijd de volledige pensioenrechten uitgekeerd. De vereveningsgerechtigde krijgt dan maandelijks een vordering op de vereveningsplichtige ter grootte van de helft van de pensioenrechten. Voor de vereveningsgerechtigde betekent dit dat dat de doorbetaling van de termijnen bij hem niet meer 63 Lees in plaats van huwelijk hier periode van geregistreerd partnerschap in geval van een geregistreerd partnerschap. 64 Artikel 2, lid 2 Wet VPS. 65 Kamerstukken II , 21893, nr. 3, p Kamerstukken II , 21893, nr Zie artikel 2, lid 1 Wet LB G.M.C.M. Staats, Inkomstenbelasting en de gevolgen van (echt)scheiding, Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht. Paragraaf G.J.B. Dietvorst, Rechter stelt conversie van pensioen verplicht, VP Bulletin 2007/9.

21 P a g i n a 21 kan worden aangemerkt als inkomen uit vroegere dienstbetrekking. 70 De uitkering die de vereveningsgerechtigde ontvangt zal nu worden belast als een periodieke uitkering in de zin van artikel 3.100, lid 1, sub a jo. artikel 3.101, lid 1, sub b Wet IB Nu de vereveningsgerechtigde voor de door hem ontvangen uitkeringen volledig in de belastingheffing wordt betrokken, wordt dit deel van het pensioen tweemaal met een heffing getroffen. 71 Om deze dubbele heffing op te heffen, kan de vereveningsplichtige het doorbetaalde deel van de uitkering als persoonsgebonden aftrekpost in de zin van Hoofdstuk 6 Wet IB 2001 in aftrek brengen. 72 Afwijken van de standaardmethode (de alternatieve methode) Zoals gezegd betreft de Wet VPS regelend recht. Hoofdregel bij een scheiding is de standaardmethode waarbij de vereveningsgerechtigde en de vereveningsplichtige ieder de helft van de totale, tijdens het huwelijk, opgebouwde pensioenaanspraken krijgen. Op grond van artikel 4, lid 1 Wet VPS kunnen bij huwelijkse voorwaarden of in een echtscheidingsconvenant andere percentages worden gekozen voor de verdeling van de pensioenrechten. De fiscale aspecten die voortvloeien uit deze methode van verevening zijn gelijk aan de fiscale aspecten in geval van de standaardmethode. Dit geldt zowel voor de gevolgen indien binnen twee jaar melding is gedaan bij de pensioenuitvoerder, als voor de gevolgen indien die melding niet of niet tijdig heeft plaatsgevonden. Bij het afwijken zou je nog kunnen stellen dat er sprake is van een schenking op grond van de Successiewet (hierna: SW). Wil er sprake zijn van een schenking, dan moet er sprake zijn van vrijgevigheid (of een bevoordelingsbedoeling) en daarnaast moet de schenker verarmen en de begiftigde verrijken. 74 Naar mijn mening is er echter geen sprake van vrijgevigheid. Partijen geven uitvoering aan de Wet VPS waarin de mogelijkheid gegeven is om af te wijken van de standaard 50/50 verdeling. Mijns inziens is er geen sprake van een schenking indien partijen gebruik maken van de alternatieve methode en is er derhalve geen schenkbelasting verschuldigd op grond van de SW. 75 Mocht er echter wel sprake zijn van een schenking, dan ben ik van mening dat deze schenking niet belast wordt op grond van de SW. 76 Naar mijn mening is er dan sprake van een natuurlijke verbintenis als bedoeld in artikel 6:3 BW. Een natuurlijke verbintenis bestaat immers 70 A.H.H. Bollen-vandenboorn, De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding SDU P A.H.H. Bollen-vandenboorn, De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding SDU P Artikel 6.1, lid 2, sub a jo. artikel 6.3, lid 1, sub a Wet IB Wet van 28 juni 1956, Stb 1956, 362, voor het laatst gewijzigd bij Stb 2010, Artikel 1 lid 7, SW jo. artikel 186 lid 2, van Boek 7 BW. 75 Zie ook: A.H.H. Bollen-Vandenboorn, De fiscale aspecten van pensioendeling bij echtscheiding, SDU P Een andere opvatting is te vinden in het Rapport van het CompetenceCentre for Pension Research: 10 jaar Wet verevening pensioenrechten bij scheiding, Universiteit van Tilburg 2006, Hoofdstuk 4, p Artikel 33, sub 12 SW.

22 P a g i n a 22 wanneer iemand jegens een ander een dringende morele verplichting heeft van zodanige aard dat naleving daarvan, ofschoon rechtens niet afdwingbaar, naar maatschappelijke opvattingen als voldoening van een aan die ander toekomende prestatie moet worden aangemerkt. 77 Het afwijken van de standaard verevening moet hier gezien worden als een aan die ander toekomende prestatie. Conversie Een derde manier waarop pensioenrechten kunnen worden verevend is de zogenaamde conversiemethode. Deze methode wordt omschreven in artikel 5, lid 1 Wet VPS. Bij conversie wordt het deel van het ouderdomspensioen waarop de vereveningsgerechtigde recht heeft ingevolge de regels van de Wet VPS, samen met het recht op partnerpensioen 78 (voor zover dat op opbouwbasis geschiedt) omgezet in een nieuw recht op ouderdomspensioen voor de vereveningsgerechtigde. Voor deze manier van verevening is instemming van beide partners en van het pensioenfonds nodig. 79 Ook hier geldt dat de keuze voor conversie binnen twee jaar na de echtscheiding kenbaar moet zijn gemaakt aan het pensioenfonds. 80 Wordt de keuze voor conversie na de periode van twee jaar kenbaar gemaakt aan het uitvoeringsorgaan, dan kan deze overeenkomst niet aan het uitvoeringsorgaan worden tegengeworpen. 81 De fiscale aspecten die de conversiemethode met zich meebrengt zijn eveneens gelijk aan de fiscale aspecten van de standaardmethode. 82 Hierbij merk ik op dat de vereveningsgerechtigde een eigen recht op ouderdomspensioen verkrijgt, waarbij voor de pensioeningangsdatum niet langer wordt aangesloten bij de vereveningsplichtige. 83 De uitkering die de vereveningsgerechtigde krijgt indien de standaardverevening van toepassing is, is een afhankelijk recht. 84 Als de vereveningsplichtige overlijdt voor de pensioendatum, dan vervalt bij de vereveningsgerechtigde het recht op een deel van het ouderdomspensioen. De uitkering ingevolge de conversiemethode is slechts afhankelijk van het leven van de vereveningsgerechtigde. Ook bij de keuze voor conversie rijst de vraag of er sprake is van een schenking. De vereveningsplichtige geeft immers de mogelijkheid prijs dat een deel van het pensioen weer 77 Artikel 6:3, lid 2, sub b BW 78 In het echtscheidingsconvenant kan ook worden bepaald dat alleen het ouderdomspensioen wordt geconverteerd. 79 Artikel 5, lid 1, laatste volzin Wet VPS. 80 Artikel 5, lid 2 Wet VPS. 81 Artikel 5, lid 2 Wet VPS. 82 Zie uitgebreid: A.H.H. Bollen-Vandenboorn, De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding SDU P G.J.B. Dietvorst, Rechter stelt conversie van pensioen verplicht, VP Bulletin 2007/9. Th.L.J. Bod, Conversie in het pensioenvereveningsrecht, WPNR 1995/ G.M.C.M. Staats, Inkomstenbelasting en de gevolgen van (echt)scheiding, Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht. Paragraaf

23 P a g i n a 23 aangroeit indien de vereveningsgerechtigde voor hem komt te overlijden. Net als de keuze voor de alternatieve methode, is de keuze voor conversie een mogelijkheid die voortvloeit uit de Wet VPS. Ook hier ben ik dus van mening dat de keuze voor conversie niet kan leiden tot het heffen van schenkingsrecht Partnerpensioen en fiscale aspecten Bij een scheiding wordt het partnerpensioen dat tot dat moment is opgebouwd, volledig toebedeeld aan de ex-partner. Indien het partnerpensioen wordt opgebouwd op risicobasis, dan vervalt het recht op partnerpensioen op het moment van de scheiding bij ex-partner. 86 Hier zijn dan ook vanzelfsprekend geen fiscale aspecten aan verbonden. Indien het partnerpensioen echter wordt opgebouwd op opbouwbasis, dan wordt het deel dat is opgebouwd tot aan de scheiding, bij overlijden van de deelnemer in de pensioenregeling (de vereveningsplichtige) uitgekeerd aan de vereveningsgerechtigde. De pensioenuitvoerder houdt LB in op de maandelijkse uitkeringen op grond van artikel 9 jo. artikel 10 lid1, Wet LB Afsluiting In dit hoofdstuk heb ik uitgewerkt wat er gebeurd met opgebouwde pensioenrechten als een deelnemer aan een pensioenregeling gaat scheiden. De hoofdregels bij een scheiding na 1 januari 1995 zijn te vinden in de Wet VPS. De Wet VPS verevent het ouderdomspensioen dat tijdens het huwelijk, of het geregistreerd partnerschap is opgebouwd. Hierbij kan onderscheid worden gemaakt tussen de standaardmethode, de alternatieve methode en de conversiemethode. Het is belangrijk om een scheiding binnen twee jaar te melden bij de pensioenuitvoerder. Wordt een scheiding binnen twee jaar gemeld, dan splitst de pensioenuitvoerder de uitkering automatisch in een deel voor de vereveningsplichtige en een deel voor de vereveningsgerechtigde. Voor alle drie de methoden zijn de fiscale aspecten dan gelijk. Als een scheiding niet binnen twee jaar wordt gemeld bij de pensioenuitvoerder, dan krijgt de vereveningsgerechtigde de volledige pensioenuitkering uitbetaald. De vereveningsgerechtigde krijgt in dat geval een vordering op de vereveningsplichtige. Ook in het dit geval zijn de fiscale aspecten voor alle drie de vereveningsmethoden gelijk. De fiscale aspecten van het toebedelen van het partnerpensioen is afhankelijk van de financieringswijze. 85 Zie ook onder het kopje: afwijken van de standaardmethode (de alternatieve methode). 86 Zie paragraaf 3.4.

24 P a g i n a 24 Hoofdstuk 4 Verrekening van pensioen bij echtscheiding 4.1 Inleiding Als een deelnemer aan een pensioenregeling gaat scheiden, dan kunnen de tijdens het huwelijk of tijdens het geregistreerd partnerschap opgebouwde pensioenrechten worden verevend conform de regels van de Wet VPS. De verevening van pensioenrechten op grond van de Wet VPS is in Hoofdstuk 3 besproken. De regels van de Wet VPS betreffen regelend recht. 87 Afwijking van deze regels is mogelijk. Het is ook mogelijk om de regels van de Wet VPS buiten toepassing te laten. 88 Door de toepassing van de Wet VPS uit te sluiten, wordt onverkort teruggevallen op het bepaalde in artikel 1:94, lid 1 tot en met 3, Burgerlijk Wetboek (hierna: BW), hetgeen betekent dat de regels van het huwelijksvermogensrecht en de daarbij behorende jurisprudentie weer van toepassing worden. 89 Een belangrijk arrest in deze is het eerder genoemde Boon/Van Loon-arrest. In dit hoofdstuk worden verschillende verrekeningsmethoden besproken waarvoor een keuze kan worden gemaakt als partijen de toepassing van de Wet VPS uitsluiten. In paragraaf 4.2 zullen de verschillende verrekeningsmethoden worden uitgewerkt. Hierbij zal ik stil staan bij de gevolgen voor beide partijen. Tevens zal ik aandacht besteden aan de fiscale aspecten van de verschillende verrekeningsmethoden. 4.2 Methoden van verrekening en fiscale aspecten Inleiding Als in geval van een scheiding de toepassing van de Wet VPS wordt uitgesloten, dan herleven de regels van het huwelijksvermogensrecht en de daarbij behorende jurisprudentie. Op welke wijze en tot welke bedragen verrekening moet plaatsvinden, dient te worden vastgesteld aan de hand van de 87 Zie paragraaf Zie paragraaf A.H.H. Bollen-vandenboorn (red.) e.a. Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, SDU p Zie ook: G.J.B. Dietvorst, Scheiding en verevening van toekomstvoorzieningen vanuit civielrechtelijk en fiscaal perspectief (deel 2: de tweede pijler), FTV 2002/10.

25 P a g i n a 25 eisen van redelijkheid en billijkheid, die op de verdeling van de gemeenschap van toepassing zijn. 90 In het Boon/Van Loon-arrest geeft de HR een aantal mogelijkheden tot verrekening. 91 Voor de praktijk zijn er nog een aantal aantrekkelijke methoden voor verrekening: 92 Verrekening tegen contante waarde/vermogensbestanddeel Verrekening door toescheiding van bestaande lijfrente Verrekening door aangaan van lijfrenteverplichting door verrekeningsplichtige 93 Verrekening door middel van storting koopsom voor lijfrente door verrekeningsplichtige Verrekening door verhoging alimentatie-uitkering Verrekening tegen contante waarde/vermogensbestanddeel Indien wordt gekozen voor verrekening tegen contante waarde of tegen een vermogensbestanddeel blijft de opgebouwde pensioenaanspraak van de verrekeningsplichtige ongeroerd. Dit geldt overigens ook voor de overige methoden van verrekening. Vanaf de pensioeningangsdatum zal de verrekeningsplichtige van de pensioenuitvoerder de volledige uitkering ontvangen waarvan hij niets meer hoeft af te staan aan zijn ex-partner. Om deze manier van verrekening toe te passen moeten er wel genoeg liquide middelen of vermogensbestanddelen met voldoende waarde aanwezig zijn. Niet iedereen zal zonder meer in staat zijn om een bedrag ter verrekening van pensioenrechten in een keer te kunnen voldoen. Het ontvangen bedrag of de waarde van het ontvangen vermogensbestanddeel wordt bij de verrekeningsgerechtigde 94 belast op grond van artikel 3.102, lid 3, sub a Wet IB Dit artikel bepaalt dat wat in het kader van echtscheiding of scheiding van tafel en bed wordt ontvangen ter zake van het recht op verrekening van pensioenrechten behoort tot de aangewezen periodieke uitkeringen en verstrekkingen. 95 De uitleg van het artikel is naar mijn mening ruim door het gebruik van het woordje wat. Hieronder valt naar mijn mening niet alleen een geldbedrag, maar ook de 90 Hoge Raad 27 november 1981, NJ 1982, 503. Punt Hoge Raad 27 november 1981, NJ 1982, 503. Punt A.H.H. Bollen-Vandenboorn, Fiscale aspecten van pensioenverrekening Pensioen en Praktijk 2005/10. Zie ook: A.H.H. Bollen-Vandenboorn, De fiscale aspecten van pensioendeling bij echtscheiding, SDU P. 251 e.v. 93 Dit is de vereveningsplichtige uit Hoofdstuk 3, maar omdat nu niet verevend wordt maar verrekend, wordt in dit hoofdstuk gesproken van een verrekeningsplichtige 94 Zie noot 84; Dit is de vereveningsgerechtigde uit Hoofdstuk 3, maar omdat nu niet verevend wordt maar verrekend, wordt in dit hoofdstuk gesproken van een verrekeningsgerechtigde. 95 L.G.M. Stevens, Pensioen in de loonsfeer, Fed fiscale brochures, Deventer P. 306.

26 P a g i n a 26 waarde van een ontvangen vermogensbestanddeel. 96 Ongeacht wat wordt ontvangen ter verrekening van pensioenrechten, een geldbedrag of een vermogensbestanddeel, alles wordt belast op grond van artikel 3.102, lid 3, sub a Wet IB De verrekeningsplichtige kan bedragen die in het kader van een echtscheiding of een scheiding van tafel en bed worden voldaan ter zake van de verplichting tot verrekening van pensioenrechten als onderhoudsverplichtingen in aftrek brengen. 97 Op het eerste gezicht zouden de waarden van vermogensbestanddelen die ter verrekening zijn voldaan niet in aftrek mogen worden gebracht. In de wettekst staat immers dat bedragen voldaan ter verrekening in aftrek mogen worden gebracht. Dit zou betekenen dat de verrekeningsplichtige de waarde van vermogensbestanddelen niet in aftrek zou mogen brengen, hetgeen resulteert in dubbele heffing. Dit is echter niet de bedoeling van de wetgever geweest. In de parlementaire behandeling van de Belastingherziening 2001 geeft de wetgever aan dat de bepaling van artikel 6.3 Wet IB 2001 is ontleend aan artikel 45 lid 1, sub h, Wet Inkomstenbelasting 1964 (hierna: Wet IB 1964). 98 Op grond van artikel 45 lid 1, sub h, Wet IB 1964 mag hetgeen voldaan ter zake van de verplichting tot verrekening van pensioenrechten als persoonlijke verplichting worden aangemerkt. Onder deze bewoording valt naar mijn mening ook de waarde van vermogensbestanddelen en derhalve ben ik van mening dat ook deze waarde onder de Wet IB 2001 voor aftrek in aanmerking kan worden genomen Verrekening door toescheiding van bestaande lijfrente Een tweede methode om pensioenrechten te verrekenen is door het toescheiden van een bestaande lijfrente. Indien deze lijfrente bij de verrekeningsplichtige wordt gefacilieerd, dan is de verkrijging van de lijfrente door de verrekeningsgerechtigde onbelast op grond van artikel lid 4, Wet IB Dit heeft tot gevolg dat de verrekeningsplichtige ook geen aftrek geniet. Dit wordt bepaald in artikel 6.4 lid 2, Wet IB Is de lijfrente fiscaal niet gefacilieerd bij de verrekeningsplichtige, dan wordt deze bij toescheiding aan de verrekeningsgerechtigde wel belast en wel op grond van artikel 96 Zie ook: A.H.H. Vandenboorn, Pensioendeling bij scheiding en de gevolgen onder de Wet Inkomstenbelasting 2001, WFR 2000/ Artikel 6.1 lid 2, sub a, Wet IB 2001 jo. artikel 6.3 lid 1, sub d, Wet IB Kamerstukken II , 26727, nr. 3, p Rapport CompetenceCentre for Pension Research, 10 jaar Wet Verevening pensioen bij echtscheiding Universiteit van Tilburg Hoofdstuk 4, p. 61.