Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

Transcriptie

1 Artikel: Schutztruppen in Afrika. Over het ontstaan en verloop van de Namibische genocide Auteur: Mare Engelen Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 29.4, Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam ISSN Abstract: Not available. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Skript Historisch Tijdschrift is een onafhankelijk wetenschappelijk blad dat vier maal per jaar verschijnt. De redactie, bestaande uit studenten en pas afgestudeerden, wil bijdragen aan actuele historische debatten, en biedt getalenteerde studenten de kans om hun werk aan een breder publiek te presenteren. Een abonnement op Skript kost 20 euro per jaar. U kunt lid worden door het machtigingsformulier in te vullen op Ook kunt u een sturen naar de redactie, dan krijgt u het machtigingsformulier thuisgestuurd. Losse nummers zijn verkrijgbaar bij de redactie. Artikelen ouder dan een jaar zijn gratis te downloaden op Skript Historisch Tijdschrift Spuistraat 134, kamer VB Amsterdam info@skript-ht.nl

2 Schutztruppen in Afrika Over het ontstaan en het verloop van de Namibische genocide Mare Engelen Tussen 1904 en 1908 hebben Duitse kolonisten en soldaten op gruwelijke wijze een groot gedeelte van de inheemse bevolking van het huidige Namibië' omgebracht. Tegenwoordig beschouwen veel historici deze gewelddadige geschiedenis als de eerste genocide van de twintigste eeuw. Mare Engelen besteedt in dit artikel aandacht aan deze episode, die in Duitsland de laatste jaren steeds meer in de belangsteuing is komen te staan. 'Ein Platz an der Sonne' Na de Frans-Duitse Oorlog en de stichting van de Duitse staat in 1871 besloot de 'ijzeren kanselier' Bismarck in 1884 dat Duitsland, net als de andere Europese mogendheden, koloniale gebieden moest krijgen. Bismarcks besluit was opmerkelijk. Aanvankelijk was hij om verschillende redenen juist een tegenstander geweest van het verwerven van overzeese gebiedsdelen. Toen in Versailles het Duitse Rijk werd gesticht, was de wereld allang verdeeld onder de toenmalige grootmachten. Actieve kolonisatiepolitiek zou vooral Engeland in de wielen rijden en Bismarck vreesde daarom dat het zijn voornaamste doel, consolidatie van de positie van Duitsland in Europa, in gevaar zou brengen. Bovendien zou Duitsland de koloniën niet eens kunnen exploiteren en beschermen omdat het handelshuizen noch een vloot bezat. Ook ten aanzien van de binnenlandse politiek bestond er een risico. De hoge uitgaven die met het koloniale avontuur gepaard zouden gaan, moesten worden goedgekeurd door de Rijksdag, die hierdoor zijn positie kon versterken. Waarom viel in 1884 dan tóch het besluit om koloniën te winnen?^ Mogelijk hebben hier voornamelijk buitenlands-politieke oorzaken aan ten grondslag gelegen. In 1884 dreigden Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland met elkaar in conflict te komen omwille van koloniën. In Egypte kreeg Groot-Brittannië het aan de stok met Frankrijk en in Afghanistan leek het tot een confrontatie te komen tussen Groot-Brittannië en Rusland. Sommige historici denken dat Bismarck overzeese gebieden onder Duitse bescherming durfde te stellen, omdat de koloniale mogendheden door hun onderlinge strijd waren afgeleid.^ Andere historici denken dat Bismarcks koerswisseling te maken had met politieke ontwikkelingen in het binnenland. Met koloniën probeerde hij de aandacht af te leiden van de sociale spanningen die op dat moment in Duitsland heersten. Door de industriële revolutie was er in Duitsland een groot 'arbeidersproletariaat' ontstaan en dankzij verbeteringen op het gebied van hygiëne en gezondheidszorg groeide Skript Historisch Tijdschrift 29.4

3 de bevolking in ijltempo. Beide ontwikkelingen zetten het bestaande staatsbestel onder grote druk. Wellicht dacht Bismarck wat druk van de ketel te kunnen halen door de Duitsers een uitwijkmogelijkheid te bieden naar Duitse koloniën. Het is hoe dan ook onwaarschijnlijk dat de pragmaticus Bismarck ten aanzien van het koloniale beleid ideologisch geïnspireerd is geweest.'* Bismarck gaf als eerste staatsbescherming aan het in april 1884 door de ondernemers Adolf Lüderitz en Heinrich Vogelsang verworven Duits Zuidwest-Afrika. In juli van datzelfde jaar volgden Togoland en de bezittingen van Adolph Woermann in Kameroen; in februari 1885 het door Carl Peters verworven Duits Oost-Afrika. Niet lang daarna zou Duitsland ook kleine eilanden in de Stille Oceaan annexeren en interveniëren in Zuid-Amerika en Azië. Maar de gebieden in Afrika zouden altijd de belangrijkste Duitse koloniale bezittingen blijven.' In 1890 werd Bismarck door de nieuwe ambitieuze keizer Wilhelm 11 ontslagen. De keizer introduceerde een 'nieuwe koers' in de Duitse buitenlandse politiek, de zogeheten 'Weltpolitik'. Het doel van de Weltpolitik was vooral koloniale expansie. Wilhelm 11 wilde dat Duitsland zich als grootmacht kon spiegelen aan Groot-Brittannië met zijn omvangrijke vloot en vele koloniën. In allerijl werd daarom een Duitse vloot gebouwd; emigratie en kolonisatie werden aangemoedigd. Voortaan werden de koloniale activiteiten serieuzer genomen. Ook Duitsland moest, zoals rijkskanselier Von Bülow het in 1897 verwoordde, een 'Platz an der Sonne' krijgen.'' Duits Zuidwest-Afrika Het Duitse koloniale rijk zou slechts dertig jaar bestaan, van 1884 tot De economische betekenis ervan was gering. In 1914 leefden ongeveer zo.ooo Duitsers in de koloniën en bedroeg de totale koloniale handel niet meer dan een half procent van de totale Duitse buitenlandse handel.^ Het feit dat de Duitse koloniën slechts van geringe economische betekenis zijn geweest, mag echter geen reden zijn om aan het Duitse koloniale verleden voorbij te gaan. Het is een roerig en, in het geval van Duits Zuidwest-Afrika, zeer gewelddadig verleden. Duits Zuidwest-Afrika was ruim twee keer zo groot als Duitsland zelf, en daarmee de grootste Duitse kolonie. Het warme, droge gebied bestond bijna geheel uit woestijn en savanne. Alleen in het noorden lagen bergen. Het westen en zuiden, waar de Duitsers zich voornamelijk vestigden, leenden zich niet voor landbouw maar wel voor veeteelt. De Herero's in het centrum, de Nama's in het zuiden en de Owambo's in het noorden waren de drie belangrijkste bevolkingsgroepen. De Duitsers zouden vooral in contact komen met de Herero's en de Nama's.* De eerste Duitsers die er voet aan wal zetten, waren Duitse missionarissen van de Rheinische Missionsgesellschaft. Met gevaar voor eigen leven, maar met de bijbel in de hand, trokken zij omstreeks 1840 als eersten het binnenland in om de inheemse bevolking te bekeren. Het meeste succes had de missionaris Carl Hugo Hahn ( ). Hij zou jarenlang onder de Herero's verblijven, hun taal vastleggen in een woordenboek en zelfs de bijbel naar hun taal vertalen. Tevens overtuigde hij de Herero's bepaalde verdragen te sluiten met de Duitsers.' ZO

4 Missiewerk en kolonialiseren gingen in Duits Zuidwest-Afrika hand in hand. Dat het land van de Herero's, Nama's en Owambo's uiteindelijk veranderde in een Duitse kolonie, was te danken aan de inzet van twee avontuurlijke Duitse ondernemers. Adolf Lüderitz en Heinrich Vogelsang kochten in 1883 van de Khoi-Khoi-kapitein Joseph Fredericks een stuk grond bij Angra Pequena, de baai waar tegenwoordig de plaats Lüderitz ligt. In 1884 zou Bismarck hun gebied annexeren, uitbreiden en uitroepen tot Duits protectoraat. Slechts de enclave Walvisbaai bleef Brits.' Oorlog De Weltpolitik van keizer Wilhelm 11 resulteerde in een bescheiden emigratie van Duitse veehouders naar Duits Zuidwest-Afrika. Daarnaast vestigden zich er enkele concessiemaatschappijen die zich voornamelijk richtten op mijnbouw. De immigratie van veehouders en de komst van de concessiemaatschappijen leidden ertoe dat in Duits Zuidwest-Afrika steeds meer grond in bezit werd genomen door blanken. Zij waren zich bewust van hun kwetsbare positie. De Herero's en Nama's waren goedgeorganiseerde stammen die niet zomaar over zich heen lieten lopen. De Duitsers probeerden daarom op indirecte wijze hun positie te versterken. Door de inheemse volken te overreden allerlei verdragen te tekenen, wisten de kolonisten hun grondgebied uit te breiden." In 1896 brak onder de runderen in Zuidwest-Afrika plotseling een epidemie uit. Binnen korte tijd stierf circa 95 procent van de kuddes, wat een schrijnend voedseltekort veroorzaakte bij duizenden inheemsen. Ten einde raad boden zij hun diensten aan de Duitsers aan. Zo werden de Herero's en de Nama's steeds afhankelijker van de Duitsers, die zichzelf beschouwden als 'Herrermienschen': superieur aan de Afrikanen. Dit gaf ze het recht deze mensen als slaven te behandelen.'^ Op termijn accepteerden de Herero's de hieruit voortvloeiende uitbuiting door de Duitse bevolking echter niet. Welk incident precies de aanleiding voor de Herero's is geweest om de wapens op te nemen, is onduidelijk, maar op iz januari 1904 vermoordden zij, onder leiding van Hereroleider Samuel Maharero, enkele kolonisten. De Herero-oorlog was begonnen.'^ De Duitse reactie zou niet lang op zich laten wachten. Gouverneur Theodor von Leutwein schakelde de onder zijn bevel staande Schutztruppen in om de Herero's tot de orde te roepen. Verschillende schermutselingen waarbij uiteindelijk geen van beide partijen als overwinnaar uit de bus kwam, waren het gevolg. Leutwein kreeg de situatie niet onder controle en in de lente van 1904 werd hij uit zijn functie ontheven. Op io mei 1904 vertrok vanuit de haven van Hamburg het schip Eleonore Woermann met aan boord de opvolger van Leutwein: generaal Lothar von Trotha en diens adjudant Paul von Lettow-Vorbeck. Met 15,000 extra soldaten moesten zij in Duits Zuidwest-Afrika de eer van het Duitse Keizerrijk hooghouden en met harde hand de Herero's onderwerpen. Dat zij tot dit laatste in staat waren, hadden ze reeds bewezen tijdens de Bokseropstand in China ( ).''' In tegenstelling tot Leutwein onderhandelde Von Trotha niet meer met de inheemse bevolking. De Duitse troepen hadden nu de beschikking over mitrailleurs en zware artillerie en in verschillende kleinschalige gevechten sneuvelden dan ook veel Herero's. Op 12 augustus 1904 werden de opgejaagde Herero's definitief verslagen bij Ohama- Skript Historisch Tijdschrift

5 ^i 2JL Generaal Lothar von Trotha. Bron:

6 kari, een plaatsje bij het Waterbergplateau. Dankzij strategisch geplaatste heliografen kon Von Trotha met spiegelsignalen de bewegingen van zijn troepen goed bepalen.binnen één dag was de strijd voor de Herero's verloren en vluchtten de meesten van hen de Omaheke-woestijn in, richting Bechuanaland, het huidige Botswana.'' Dit was echter niet het einde van de strijd. Generaal Von Trotha ging nu over op de 'totale Krieg'. Twee maanden na de slag bij Omahakari verklaarde hij in zijn beruchte proclamatie, die bekend is geworden als het 'Vernichtungsbefehl', het volgende: 'Ich, der grose General der deutschen Soldaten, sende diesen Brief an das Volk der Herero. Die Hetero sind nicht mehr deutsche Untertanen. Sie haben gemordet und gestohlen, haben verwundeten Soldaten Ohren und Nasen und andere Körperteile abgeschnitten, und wollen jetzt aus Feigheit nicht mehr kampfen. Ich sage dem Volk: Jeder, der einen der Kapitane an eine meiner Stationen als Gefangenen abliefert erhalt looo Mark wer Samuel Maharero bringt erhalt 5000 Mark. Das Volk der Herero mus jedoch das Land verlassen. Wenn das Volk dies nicht tut, so werde ich es dem mit dem Groot Rohr [kanon] dazu zwingen. Innerhalb der deutschen Grenze wird jeder Herero mit oder Ohne Gewehr, mit oder ohne Vieh erschossen, ich nehme keine Weiber oder Kinder mehr auf, treibe sie zu ihrem Volk zurück oder lasse auf sie schiesen. Dies sind meine Worte an das Volk der Hereros. Der grofie General des machtigen deutschen Kaisers.'"^ Op bevel van Von Trotha werden de Herero's door de Omaheke-woestijn gedreven. Om te voorkomen dat zij zouden terugkeren, vergiftigden de Duitsers het water in de waterputten. Veel Herero's stierven van de dorst. De uitgemergelde Herero's die uit wanhoop toch terugkeerden werden meestal geëxecuteerd of terug de woestijn in gedreven.'^ Kort voordat de Herero's bij de Waterberg zouden worden verslagen had Hereroleider Samuel Maharero de Nama's in het zuiden opgeroepen mee te strijden tegen de Duitsers. De Nama's hadden in het verleden geregeld om grond en vee oorlog gevoerd tegen de Herero's, maar gaven toch gehoor aan Maharero's oproep. Wetende hoe Von Trotha de Herero's had aangepakt, besloot Witbooi een guerrillaoorlog te voeren. Deze tactiek was lange tijd succesvol en bracht de Duitse kolonisator in een netelige situatie. Op 3 oktober 1904 viel Hendrik Witbooi met zijn soldaten voor het eerst de Duitsers aan. Pas een ruim jaar later, toen Hendrik Witbooi en zijn mannen een voedseltransport aanvielen bij Vaalgras, kregen de Duitsers weer grip op de situatie. De Schutztruppen pareerden de aanval en schoten Witbooi dood. Zonder hun strategische leider werden de resterende Nama's snel verslagen.'** Konzentrationslager Eind november 1904, twee maanden nadat Von Trotha zijn vernietigingsbevel had uitgestuurd, werd keizer Wilhelm 11 door zijn rijkskanselier Von Bülow onder druk gezet om het bevel van Von Trotha in te trekken. Rijkskanselier Von Bülow bekommerde zich niet zozeer om ethische redenen om het lot van de Herero's en de Nama's, hij handelde vooral uit praktische overwegingen. Hij wilde hen namelijk slavenarbeid laten verrichten om zo de economie van de kolonie vooruit te helpen. Na een week stript Historisch Tijdschrift 1'^.4 23

7 van beraad stemde de keizer toe. Von Trotha werd vervangen door Friedrich von Lindenquist, een ambtenaar die snel had weten op te klimmen binnen het koloniale bestuur in Duits Zuidwest-Afrika. Voortaan zouden inheemsen in concentratiekampen worden gedwongen, om van daaruit werk te verrichten voor de Duitse gemeenschap.'' Tijdens de Boerenoorlogen ( en ) in Zuid-Afrika hadden de Britten de boerenbevolking al bijeengedreven in concentratiekampen. Naar dit voorbeeld richtten de Duitsers in Duits Zuidwest-Afrika kampen in voor de overgebleven Herero's en Nama's; mannen, vrouwen en kinderen. Verspreid over Duits Zuidwest- Afrika werden kleine en grotere kampen ingericht. De grootste kampen verrezen op onherbergzame eilanden voor de kust bij Lüderitz en Swakopmund, en in Okahandja, Karibib en Windhoek. De meeste kampen waren afgesloten door doornstruiken of prikkeldraad. De gevangenen leefden er in kleine ronde hutjes (pontoks) of militaire tenten. Volgens Duitse statistieken hebben circa Herero's en z.zoo Nama's in de kampen gezeten. De omstandigheden waren er buitengewoon slecht. Bijna de helft, ongeveer mensen, kwam in het kamp om het leven, onder meer door aandoeningen als scheurbuik, longontsteking, griep en tyfus of door syfilis en andere seksueel overdraagbare ziektes.^" In Lüderitz en Swakopmund werden de mensen gekweld door de koude mist die vanuit zee landinwaarts trok. De gevangenen kregen zo weinig te eten dat slechts de sterksten onder hen konden overleven. De Duitsers deelden weliswaar rijst uit maar de Herero's en de Nama's kenden dit product niet. Regelmatig werden mensen ziek omdat ze de harde droge rijstkorrels zonder enige bereiding opaten.^' In deze omstandigheden moesten de duizenden gevangenen dwangarbeid verrichten. Ze werkten in de mijnen van Tsumeb of legden spoorwegen aan. Het zware werk en het gebrek aan (goede) voeding kostten veel mensen het leven. Kinderen tussen acht en veertien jaar werden vaak in dienst genomen door soldaten. Oud genoeg om opdrachten te begrijpen maar te jong om te werken in de mijnen of bij het spoor, waren deze zogeheten 'Bambusen' zeer geliefd als hulpjes. De soldaten kozen meestal voor jongens, soms werden er echter ook meisjes Bambuse. Het is bekend dat deze getraumatiseerde en vaak aan alcohol verslaafde meisjes door de soldaten seksueel werden misbruikt."^^ Hottentottenwahlen Ondertussen werd in Duitsland doorlopend uitgebreid verslag gedaan van de verrichtingen van de Schutztruppen.^^ In 1906 en 1907 zou de strijd tegen de Herero's en de Nama's zelfs het belangrijkste thema van de landehjke politiek worden. Toen vonden namelijk de zogenaamde 'Hottentottenwahlen' plaats. Vanaf het begin van de oorlog tegen de Herero's en de Nama's had de regering verscheidene malen geld moeten vrijmaken om de Schutztruppen te versterken. Nooit had de oppositie in het parlement zich hier tegen verzet, omdat zij het koloniale project steunde. De Schutztruppen stuitten echter steeds vaker op verzet. Ook raakte de extreem harde aanpak van Lothar von Trotha bekend, waardoor de katholieken, maar vooral ook de socialisten steeds kritischer werden. De Sozialistische Partei Deutschland (SPD) onder aanvoering van August Bebel, en het katholieke Zentrum onder leiding van Matthias Erzberger streefden naar een meer realistischer houding dan het patriottisch fanatisme van de conser- 24

8 vatieve regering. Het gevolg was dat in december 1906, toen slechts kleine groepen inheemsen zich nog door middel van guerrillatechnieken verzetten, de socialisten en de katholieken een voorstel van de regering blokkeerden om opnieuw geld vrij te maken voor de Schutztruppen. Het ging om een bedrag van 29 miljoen mark.'^'' Rijkskanselier Bemhard von Bülow besloot hierop nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Hij greep de kwestie aan om de groeiende socialistische partij van August Bebel in een kwaad daglicht te stellen. Zo ontstond een verkiezingsstrijd waarbij de strijd tegen de Herero's en de Nama's, door de Duitsers vaak 'Hottentotten' genoemd, in het middelpunt van de aandacht kwam te staan. De regering startte een uitgebreide nationalistische en kolonialistische propagandacampagne om de bevolking warm te maken voor een harde aanpak in Duits Zuidwest-Afrika. Over de dapper strijdende Schutztruppen werden veel artikelen gepubliceerd, er kwamen briefkaarten in omloop met daarop de Schutztruppen en hun inheemse gevangenen, en er werd hard gelobbyd door vooraanstaande conservatieve leden van de Deutsche Kolonialgesellschaft. Meerdere malen werden de socialisten en katholieken openlijk afgespiegeld als landverraders, zoals ook door Johan Albrecht zu Mecklenburg, president van de Kolonialgesellschaft: 'Die Mehrheit der bisherigen Volksvertreter hat versagt da, wo nationale Ehre und einfachste Pflicht gegenüber unseren harten Kampfen ihr Blut und Leben für des Reiches Wohlfahrt opfernden südwestafrikanischen Trupjjen einstimmige Annahme der Regierungsvorlage erheischte. [...] Nicht genug ist gewürdigt worden, da6 mit dam ablehnenden BeschluG unseren tapferen Kriegern dort drausen der in blutigen Gefechten und ünerhorten Strapazen errungene Lorbeer des Sieges wieder entrissen und sie gezwungen werden sollten, von den wilden raüberischen Hottentotten das Feld zu raümen.'^' Ondanks de inspanningen van de regering zouden de socialisten bij de verkiezingen vier miljoen stemmen méér krijgen dan bij de vorige verkiezingen. Echter, door onder meer een voor de socialisten ongunstige verdeling van kiesdistricten zou de SPD in de Rijksdag van 81 naar 43 zetels teruggaan. Het Zentrum bleef stabiel. Von Bülow behield de macht doordat de Deutschkonservative Partei, de Deutsche Reichspartei en de Nationalliberale Partei een coalitie vormden."^* De uiteindelijke overwinning van de conservatieve en rechtse partijen was een morele klap voor de socialisten. Hun kritiek op het koloniale beleid van de regering zou snel verstommen. Er werd een ministerie voor Koloniale Aangelegenheden in het leven geroepen, onder leiding van Bernhard Dernberg. Voor de Schutztruppen in de kolonie betekende de verkiezingsuitslag dat zij toch weer geld ontvingen. De strijd tegen de Herero's en de Nama's werd snel definitief beslist. Dernberg besloot hierop de concentratiekampen in Duits Zuidwest-Afrika te sluiten en een milder beleid te voeren. Ook dit nam de sociausten wat betreft hun kritiek op het koloniale beleid de wind uit de zeilen.^^ Motieven In het voorgaande heb ik uiteengezet waarom de relatie tussen de Duitse kolonisator en de inheemse bevolking escaleerde, maar de vraag blijft waarom men van Duitse Skript Historisch Tijdschrift

9 zijde is overgegaan tot massamoord op de Herero's en de Nama's. Historici hebben hiervoor twee verklaringen gegeven: expansiedrift en racisme.^** Het verwerven van 'Lebensraum' voor hun volk was voor de Duitsers een van de redenen geweest om aan het koloniale project te beginnen. De aanwezigheid van de inheemse bevolking vormde hierbij een belemmering en de Duitsers waren deze inboorlingen dan ook liever kwijt dan rijk. De opstand van de Herero's en de Nama's kwam daarom als een welkom excuus om de inheemse bevolking uit de weg te ruimen."^^ Daarnaast was de Duitse maatschappij rond 1900, net als de Engelse en de Amerikaanse, sterk beïnvloed door de 'eugenetica' ofwel rassenleer. Deze leer was geïnspireerd door de evolutietheorie van Charles Darwin, en beweerde dat net als bij de diersoorten, er ook bij de menselijke rassen sprake is van een 'survival of the fittest'. Vanuit dit idee streefden mensen er naar om de menselijke soort zuiver te houden door de 'ongeschikten' (unfit) van voorplanting te weerhouden en de 'geschikten' (fit) er juist toe aan te zetten. In de praktijk werd alleen het 'Westerse ras' als geschikt beschouwd. Voor de Duitsers in Namibië was dit een reden te meer om een poging te doen de Herero's en de Nama's te vernietigen. Tegelijk 'rechtvaardigde' dit gedachtegoed de experimenten van Duitse eugenetici als dr. Eugen Fischer en dr. Ferdinand Birkner op lijken van Herero's en Nama's. Zo konden zij namelijk een verdere wetenschappelijke onderbouwing vinden voor hun rassenleer. Geen middel werd door deze lieden geschuwd om de superioriteit van de Westerse mens aan te tonen. Er zijn vreselijke verhalen bekend van vrouwelijke Herero- en Nama-gevangenen die bijvoorbeeld gedwongen werden om de afgehakte hoofden van medegevangenen te koken. Vervolgens moesten ze deze met een glasscherf van alle substantie ontdoen zodat alleen de schedels overbleven die voor verdere experimenten konden worden gebruikt.' Tot besluit Tot 1907 hebben kleine groepen Nama's en enkele kleinere stammen zoals de Bondels in het zuiden nog tegen de Duitsers gestreden. In 1908 was de oorlogstoestand voorbij en werden de concentratiekampen geleidelijk gesloten. De economie kwam weer op gang. De landbouw werd geen succes maar kort na de oorlogsperiode ontdekte men koper en diamanten en de kolonisten startten mijnbouwactiviteiten.'' Lang zouden de Duitsers hier niet van kunnen profiteren want na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bezetten in 1915 Zuid-Afrikaanse troepen Duits Zuidwest-Afrika. Daarmee kwam een einde aan het Duitse koloniale project. Geschat wordt dat aan het einde van de negentiende eeuw er ongeveer Herero's en zo.000 Nama's in Duits Zuidwest-Afrika woonden. Van de Herero's waren er in 1908 nog circa in leven en verbleef een groot deel in gedwongen ballingschap in Botswana. Van de circa Nama's heeft naar schatting minder dan de helft de terreur van de Duitse kolonisator overleefd. In hoeverre andere, kleinere stammen zoals de Damara of de San geleden hebben onder de Duitse overheersing, is niet duidelijk.'^ Van de soldaten die Duitsland had ingezet, stierven er ^^ 26

10 Noten ' Van 1884 tot de Eerste Wereldoorlog was Namibië de Duitse kolonie Duits Zuidwest- Afrika. Na de Eerste Wereldoorlog regeerde Zuid-Afrika over Zuidwest-Afrika. Sinds zi maart 1990 is Namibië onafhankelijk. Zie: Larissa Förster, Dag Henrichsen en Michael Bollig (red.), Namibia-Deutschland: eine geteute Geschichte: Widerstand, Gewalt, Erinnerung (Keulen 2004) De auteur realiseert zich de naam Namibië te gebruiken voor de geschiedenis voorafgaand aan de onafhankelijkheid in 1990, toen dit land pas definitief deze naam kreeg. - Henk Wesseling, Europa's koloniale eeuw: de koloniale rijken in de negentiende eeuw, 181J-1919 (Amsterdam 2003) Ibidem. 5 Ibidem. (, Ibidem. Frits Boterman, Moderne geschiedenis van Duitsland: 1800-heden (Amsterdam 2005) 163. * Wesseling, Europa's koloniale eeuw, 192. ' Ibidem, 266. ' ZDF: 'Austand der Herero', 0,1872, ,00.html ( ). '^ Wesseling, Europa's koloniale eeuw, 266. '^ Jürgen Zimmerer, 'Krieg, KZ und Völkermord in Südwestafrika. Der erste Deutsche Genozid' in: Jürgen Zimmerer en Joachim Zeiler (red.), Völkermord in Deutsch-Südwestafrika: der Kolonialkrieg ( ) in Namibia und seine Folgen (Berlijn 2003) Zimmerei; 'Krieg, KZ und Völkermord', 46. M Wesseling, Europa's koloniale eeuw, Zimmerei; 'Krieg, KZ und Völkermord', Casper W. Erichsen, 'The angel of death has descended violently among them': concentration camps and prisoners-of-war in Namibia, (Leiden 2005) 7. I- Jürgen Zimmerei; 'Das Deutsche Reich und der Genozid - LJberlegungen zum histori- schen Ort des Völkermordes an den Herero und Nama' in: Förster, Henrichsen en Bollig (red.), Namibia-Deutschland (Keulen 2004) 108. ' Erichsen, 'The angel of death', 12. ' Ibidem, 19. ' Ibidem, Jones, Genocide: A comprehensive introduction (Londen 2006) 80. Erichsen, 'The angel of death', 51. Ibidem, 63. Merardus Brehl, 'Das Drama spielte sich auf der dunklen Bühne des Sandfeldes ab - Die Vernichtung der Herero und Nama in der Deutschen (popular-) Literatur' in: Jürgen Zimmerer en Joachim Zeiler (red.), Völkermord in Deutsch-Südwestafrika. (Berlijn 2003) 89. ' Ulrich van der Heyden, 'Die "Hottentottenwahlen" von 1907' in: Zimmerer en Zeiler (red.), Völkermord in Deutsch- Südwestafrika (Berlijn 2003) Van der Heyden, 'Die "Hottentottenwahlen" von 1907', 100. Ibidem, loi. Ibidem, 102. Jones, Genocide, 80. Susanne KuE, 'Der Herero-Deutsche Krieg und das deutsche Militar: Kriegsursachen und Kriegsverlauf in: Förster, Henrichsen en Bollig, (red.), Namibia-Deutschland (Keulen 2004) 64. Erichsen, 'The angel of death', Wesseling, Europa's koloniale eeuw, 269. Reinhart Kössler en Henning Melber, 'The colonial genocide in Namibia: consequences for a memory culture today from a German perspective' in: Ufahamu: Journal of the African Activist Association 30 (2004) Wesseling, Europa's koloniale eeuw, 269. Skript Historisch Tijdschrift 29.4