Research voor Beleid onderdeel van Panteia

Transcriptie

1 Research voor Beleid onderdeel van Panteia Grenzen verleggen Een onderzoek naar grensoverschrijdende arbeidsbemiddeling in 2006 Eindrapport

2 Research voor Beleid onderdeel van Panteia Grenzen verleggen Een onderzoek naar grensoverschrijdende arbeidsbemiddeling in 2006 Eindrapport Een onderzoek in opdracht van de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) Jasper Dijkema Peter Bolhuis Mirjam Engelen B3172 Leiden, 2 oktober 2006

3 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Research voor Beleid. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Research voor Beleid. Research voor Beleid aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. 2

4 Voorwoord De uitzendbranche is een dynamische en sterk groeiende sector. Door de flexibilisering van de economie is er steeds meer vraag naar flexibel inzetbare arbeid. Het aantal uitzendbureaus is de laatste jaren dan ook sterk toegenomen. De georganiseerde uitzendbranche is gericht op het terugdringen van malafide praktijken vanwege de mogelijke concurrentie voor bonafide uitzendbureaus. De Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) heeft in 2004 Research voor Beleid een onderzoek laten uitvoeren naar het aantal malafide uitzendondernemingen en het aantal illegale werknemers. Met het oog op de uitbreiding van de EU en het toetreden van inwoners uit de tien nieuwe EU lidstaten tot de Nederlandse arbeidsmarkt, laat de ABU nu een nieuw onderzoek uitvoeren. De focus van dit onderzoek is vooral gericht op de veranderingen die in de periode 2004 tot en met 2006 hebben plaatsgevonden. Met behulp van documentstudie, interviews met stakeholders, een groepsgesprek met ABUleden en vragen aan buitenlandse zusterorganisaties van de ABU is informatie verzameld over malafide uitzendorganisaties en illegale tewerkstelling. Met deze informatie is het beeld van 2004 bijgewerkt voor de huidige situatie. Wij willen graag alle instanties en personen bedanken voor het meewerken aan dit onderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd door Peter Bolhuis, Piet van Santen en Jasper Dijkema en begeleid door ondergetekende. Binnen het onderzoeksteam trad Douwe Grijpstra, directeur Research voor Beleid op als adviseur. Het onderzoek vond plaats in de periode mei, juni en juli Mirjam Engelen Projectleider 3

5 Inhoudsopgave Samenvatting 7 1 Inleiding De context van het onderzoek Onderzoeksdoelstelling Onderzoeksmethoden Leeswijzer 16 2 Veranderingen in de omgeving Economische en maatschappelijke veranderingen Legale tewerkstelling van buitenlanders in Nederland Veranderingen en trends in de uitzendbranche 18 3 Omvang tewerkstelling en arbeidsbemiddeling Ontwikkelingen in het aantal bonafide en malafide uitzendondernemingen Legale en illegale tewerkstelling sinds Sectoren met illegale tewerkstelling 30 4 Mogelijkheden om illegale tewerkstelling beter te ondervangen Certificering Handhaving Openstellen grenzen 37 5 Conclusies en aanbevelingen 39 Literatuur 43 Bijlage 1 Lijst van geïnterviewde personen 45 2 Vragenlijst telefonische interviews 47 3 Internationale federaties of brancheverenigingen aan internationale brancheorganisaties 51 5 Onderzoek aantal uitzendbureaus in Nederland 53 4

6 5

7

8 Samenvatting Er is de laatste jaren veel veranderd in de tewerkstelling van vreemdelingen in Nederland. De EU is in 2004 uitgebreid met tien landen en de personen uit deze landen krijgen steeds meer mogelijkheden om op de Nederlandse arbeidsmarkt te participeren. Daarnaast groeit de uitzendbranche sterk, onder andere door een verdere flexibilisering van de economie. In deze veranderende context vindt de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) het belangrijk om zicht te hebben op illegale tewerkstelling en malafide arbeidsbemiddeling. In navolging op het onderzoek dat Research voor Beleid in 2004 in opdracht van de ABU heeft verricht naar illegale tewerkstelling, getiteld Over de grens, richt dit onderzoek zich op veranderingen in illegale tewerkstelling vanaf In dit onderzoek staan vier doelen centraal. 1. Inventariseren van bestaande schattingen over het aantal deels en volledig illegaal opererende uitzendondernemingen en het aantal door deze ondernemingen uitgezonden personen. 2. Mede op basis hiervan een schatting geven van het aantal door illegale ondernemingen bemiddelde uitzendkrachten en de mate waarin dit verschijnsel de laatste twee jaren is toegenomen dan wel afgenomen. 3. Op basis van bij de ABU en bij derden beschikbaar materiaal een (nauwkeurige) schatting maken van het aantal volledig legale uitzendondernemingen en aantal personen dat via deze ondernemingen uitgezonden wordt. 4. Inventariseren van het aantal in het buitenland gevestigde uitzendbureaus dat in Nederland uitzendkrachten tewerkstelt. Om deze doelen te behalen is er voor gekozen langs verschillende wegen te werken: bestaande documentatie te analyseren; een expertmeeting te houden met eigenaren en managers van bij de ABU aangesloten uitzendondernemingen; een twintigtal experts en betrokkenen uit het veld te interviewen; vragen te stellen aan Europese brancheorganisaties voor uitzendbureaus. Samenvattend komt het volgende beeld naar voren zoals in tabel S.1 is weergegeven. Tabel S.1 Malafide uitzendondernemingen en bemiddelaars en illegale tewerkstelling Georganiseerde Uitzendondernemingen Geregistreerde, niet-georganiseerde uitzendondernemingen Niet als uitzendonderneming geregistreerde uitleners Nietgeregistreerde Uitzendbureaus Totaal Aantal ondernemingen (vestigingen) Aantal malafide vestigingen Aantal Illegaal tewerkgestelden Aantal arbeidsjaren illegale tewerkstelling Minimaal Minimaal Minimaal Minimaal Minimaal Minimaal (3.050) (3.500) (1.900) (1.600) 750 ( ) ( ) Stabiel ( ) Toename ( ) Toename ( ) Ruim ( ) Stabiel ( ) Toename ( ) Toename ( ) ( ) ( ) Toename Toename Toename ( ) Bron:Research voor Beleid (2006) 7

9 Conclusies Het aantal bij de ABU en NBBU aangesloten uitzendondernemingen is sterk toegenomen van 500 naar 700 ondernemingen. Het aantal geregistreerde vestigingen is toegenomen van minder dan 4950 tot ruim 5100 vestigingen. Uit de gesprekken met de experts en betrokkenen blijkt er een eenduidig beeld te bestaan over het aantal illegaal tewerkgestelde personen. Men geeft aan dat er een duidelijke en sterke groei zichtbaar is in illegale tewerkstelling en het aantal malafide uitzendondernemingen en bemiddelaars. De respondenten geven aan dat er een jaarlijkse groei is waar te nemen van 5 tot 10%. Deze jaarlijkse toename heeft geleid tot een schatting van tussen de malafide uitzendondernemingen en bemiddelaars. Het aantal op uitzendbasis illegaal tewerkgestelden komt dan neer op gemiddeld personen ( ). Het aantal buitenlanders dat met een legale werkstatus in Nederland is tewerkgesteld is de laatste jaren toegenomen. Vooral het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp) neemt sterk toe. De sectoren met een hoog risico tot illegale tewerkstelling van buitenlanders zijn grotendeels dezelfde gebleven ten opzichte van Binnen deze sectoren hebben enige veranderingen in illegale tewerkstelling plaatsgevonden. De tuinbouw lijkt in haar samenwerking met LTO en CWI erin te slagen meer buitenlanders legaal aan het werk te zetten. De illegaliteit lijkt te verminderen ten opzichte van de legale tewerkstelling van vreemdelingen in deze sector. Binnen de bouw is er echter nog weinig te merken van vermindering van illegaliteit. Er zijn ongeveer 50 geregistreerde uitzendondernemingen die vanuit Polen op de Nederlandse arbeidsmarkt opereren. In de helft van de gevallen betreft het een Poolse vestiging van een Nederlandse uitzendorganisatie. Verder is er weinig zicht op het aantal buitenlandse uitzendondernemingen, dat actief is op de Nederlandse arbeidsmarkt. Het aantal malafide bemiddelaars, dat (deels) vanuit het buitenland opereert, is volgens de respondenten is echter aanzienlijk en neemt de laatste jaren toe. De certificering via NEN-4400 wordt vrij breed gedragen onder de uitzendbranche en werkgevers als een bijdrage aan het terugdringen van illegale bemiddeling. Handhavende instanties en vakbonden hebben een genuanceerder beeld en willen eerst resultaten zien. Strengere handhaving van illegale arbeid wordt gewenst door de bonafide uitzendondernemingen. De bonafide uitzendondernemingen wensen strengere handhaving van weten regelgeving om illegale tewerkstelling tegen te gaan. De controle zou zich dan wel meer moeten richten op uitzendondernemingen en bemiddelaars die niet bij de brancheorganisaties zijn aangesloten en de ondernemingen die niet zijn geregistreerd. Het openstellen van de grenzen heeft enerzijds breed draagvlak onder de respondenten. Anderzijds wordt aangegeven dat de illegaliteit niet substantieel zal afnemen. Illegale arbeid blijft een probleem zolang er grote welvaartsverschillen blijven bestaan tussen Nederland en andere landen zoals Polen en Roemenië. Daarnaast is er in Nederland voldoende vraag naar laag betaalde arbeid. Op deze manier blijft er dus aanbod én vraag voor arbeidsmigratie tussen Nederland en minder welvarende landen. Schade overheid en uitzendbranche Bij illegale tewerkstelling wordt geen loonbelasting of sociale premies afgedragen. De inkomstenderving voor de overheid is hierdoor aanzienlijk. Uitgaande van 1872 uur in een arbeidsjaar en een marge van 5,- per uur voor de intermediair, bedraagt de winst per arbeidsjaar ruim 9000,-. Met een marge van tot illegale arbeidsjaren, komt 8

10 dat neer op een verdienste tussen 271 miljoen en 524 miljoen voor malafide intermediairs. Indien de bemiddeling via bonafide intermediairs was verlopen tegen betaling van het minimum loon ( ,-), dan zou inhouding van loonbelasting en sociale premies van minimaal 30% tussen de 135 miljoen en 260 miljoen opbrengen. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat uitgegaan is dat inleners die nu via malafide bemiddeling inleenkrachten inschakelen hetzelfde aantal legale inleenkrachten zou gaan inzetten. Gezien de vaak economische motieven van inleners kunnen bij deze aanname wel enige vraagtekens gezet worden. In 2004 is deze derving van belastingen en premies ook berekend. Toen kwam Research voor Beleid op een bedrag van 160 miljoen per jaar. Aanbevelingen aan de overheid: Richten op malafide uitzenders. Controles van handhavers in de uitzendbranche zouden vooral gericht moeten zijn op niet gecertificeerde en malafide uitzendondernemingen, omdat daar de meeste fraude wordt gepleegd. Op deze manier kan de geconstateerde fraude op een effectievere manier worden bestreden. Stimuleren van opdrachtgevers om alleen zaken te doen met NEN-gecertificeerde uitzendondernemingen. Uit het onderzoek van Ecorys1 blijkt ook dat inleners positief zijn over de norm. Zij zien echter geen meerwaarde, aangezien de norm geen garanties geeft. Het is onmogelijk voor de inlener om te controleren of een uitzender aan alle wetof regelgeving voldoet. Het afnemen van personeel bij gecertificeerde ondernemingen is één van de weinige dingen die de inlener in de strijd tegen fraude en illegale tewerkstellingen kan doen. Om de fraudebestrijding tot een succes te brengen, is het van groot belang de inleners te stimuleren alleen personeel in te lenen van gecertificeerde ondernemingen. Opdrachtgevers vrijwaren van naheffingen bij het gebruik van een NEN-gecertificeerde uitzendonderneming. Wanneer een inlener gebruik maakt van een NEN gecertificeerde uitzendonderneming, dan zou deze gevrijwaard moeten worden van boetes en naheffingen. Dit is een sterke stimulans voor inleners om enkel diensten af te nemen van een NEN-gecertificeerde onderneming. NEN-gecertificeerde uitzendondernemingen moeten bij tekorten gebruik mogen maken van MOE-landers. Een ander middel in de strijd tegen illegale tewerkstelling is het versoepelen van de regels voor het tewerkstellen van MOE-landers door NEN-gecertificeerde uitzendondernemingen. Zo kunnen de uitzendkrachten die nu illegaal aan het werk zijn, legaal tewerk gesteld worden. Een aanbeveling uit het vorige onderzoek lijkt wederom op zijn plaats. Het is belangrijk om vervolgonderzoek in te stellen om harde cijfers rond het fenomeen malafide bemiddeling in kaart te brengen. Daarbij is de monitoring van deze cijfers in de toekomst belangrijk om de beleidsinspanningen inzichtelijk te krijgen. Daarbij zou mogelijk zijn gebruik te maken van gegevens van UWV, Arbeidsinspectie, SIOD en ook de Belastingdienst. Het lijkt het meest logisch dat het Ministerie van SZW hierbij het voortouw neemt. 1 Van Velden, J., Zoon, C. en Donker van Heel, P. Zelfregulering ter bestrijding van fraude en illegaliteit in de uitzendbranche; ex ante evaluatie van de ontwerpnorm NEN Rotterdam,

11 10

12 1 Inleiding 1.1 De context van het onderzoek Achtergrond In opdracht van de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) heeft Research voor Beleid in 2004 een onderzoek uitgevoerd naar illegale activiteiten op het gebied van arbeidsbemiddeling. Er is sinds 2004 veel veranderd in het toelaten van buitenlandse arbeiders en de controle op illegale arbeid. Het gaat dan om veranderingen als de verscherpte controles op de Wet Arbeid Vreemdelingen (WAV), de hogere boetes voor illegale tewerkstelling en het betere economische klimaat. De ABU heeft een nieuw onderzoek laten uitvoeren om zicht te houden op het probleem van illegale tewerkstelling en bemiddeling van vreemdelingen. Voorliggend rapport beschrijft de resultaten van dit onderzoek. Illegale arbeid en arbeidsbemiddeling kunnen grote gevolgen hebben. Het niet afdragen van sociale premies leidt niet alleen tot inkomstenderving voor het Rijk en de sociale fondsen, maar verschaft de betreffende bedrijven ook een voordelige concurrentiepositie ten opzichte van bonafide (uitzend)ondernemingen. Hetzelfde geldt voor illegale tewerkstelling. Dat leidt bovendien tot verdringing van arbeidsplaatsen en creëert de mogelijkheid van illegaal verblijf. Beide verschijnselen, premiefraude en illegale tewerkstelling, gaan vaak samen met overtreding van andere wetten op het gebied van arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden, terwijl ontduiking van sociale premieafdracht ook vaak samenhangt met uitkeringsfraude. De overheid heeft sinds diverse maatregelen getroffen teneinde deze malafide praktijken een halt toe te roepen. De leden van de ABU ondervinden echter nog steeds hinder van de concurrentievervalsing die malafide praktijken met zich meebrengen. Daarom heeft de ABU behoefte aan inzicht in de omvang van dit fenomeen in de huidige situatie. Grensoverschrijdende arbeid De opname van de tien nieuwe lidstaten in de EU op 1 mei 2004 gaf werkgevers het recht inwoners van nieuwe lidstaten aan het werk te zetten in de oude lidstaten. Voor tewerkstelling van werknemers uit de acht Midden- en Oost-Europese landen (MOElanden) 2 die in 2004 tot de EU zijn toegetreden, is een overgangsregeling van toepassing geworden. Nederlandse werkgevers hebben nu nog een tewerkstellingsvergunning (TWV) op grond van de Wet Arbeid Vreemdelingen (WAV) nodig, maar ook voor deze werknemers wordt per 1 januari 2007 mogelijk volledig vrij verkeer van werknemers doorgevoerd. Tot die tijd wordt door de overheid een beleid gevoerd waarin bepaalde bedrijfstakken meer mogelijkheden krijgen om werknemers uit de MOE-landen aan te trekken. Werkgevers uit de agrarische sector, de binnenscheepvaart, slachterijen en visfileerbe- 1 Bolhuis, P. Engelen, M. Zuidam, M. Maatregelen ter bestrijding van fraude en illegale bemiddeling in de uitzendbranche. Een ex ante evaluatie. Research voor Beleid, Leiden, MOE-landen: Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Slovenië, Letland, Estland en Litouwen. 11

13 drijven, de kleinmetaal en in wetenschappelijk onderzoek kunnen vanaf 1 juni 2006 op een snelle manier aan Oost-Europese personeel komen. 1 Voor deze vijf sectoren vervalt de individuele arbeidsmarkttoets. Het vervallen van de arbeidsmarkttoets betekent niet dat er wat betreft de TWV geen eisen meer worden gesteld aan de werkgevers. Ze moeten er voor zorgen dat de huisvesting van werknemers uit de nieuwe EU-landen in orde is. Verder moeten bedrijven deze werknemers hetzelfde loon betalen als Nederlandse werknemers In principe kunnen werknemers uit de MOE-landen alleen met een TWV in Nederland aan het werk. Er is echter een aantal uitzonderingen. In de eerste plaats heeft een aanzienlijk deel van de bevolking van Polen een Duits paspoort en mag daardoor zonder enige beperking werken in de lidstaten van de EER 2 en Zwitserland. Daarnaast is het in Nederland voor MOE-landers mogelijk om als zelfstandige zonder personeel (zzp) te komen werken. Binnen de Europese Unie geldt vrij verkeer van diensten. Dienstverleners uit andere EUlanden hebben in beginsel vrije toegang tot de Nederlandse dienstenmarkt. Daarbij hoort dat zij hun werknemers hier te werk mogen stellen voor het uitvoeren van diensten zonder TWV. Bemiddeling naar arbeid door intermediairs is aan regels gebonden. De Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi) en de Wet arbeidsvoorwaarden grensoverschrijdende arbeid (Waga) leggen deze regels vast. Malafide praktijken Om het aantal illegale tewerkgestelde personen vast te kunnen stellen moet duidelijk zijn wanneer er sprake is van illegale tewerkstelling. Daartoe is het eerst nodig te kijken naar malafide praktijken op het gebied van tewerkstelling in het algemeen. Malafide praktijken betreffende tewerkstelling kunnen op meerdere manieren voorkomen. Het gaat om de volgende praktijken:. Tewerkstelling van buitenlanders zonder TWV (illegale tewerkstelling). Het niet of onvoldoende afdragen van sociale premies bij legale tewerkstelling. Het niet naleven van CAO bepalingen. Binnen de doelgroep voor illegale tewerkstelling zijn twee hoofdgroepen te onderscheiden: Legaal in Nederland verblijvenden. In de eerste plaats gaat het om personen die uit MOE-landen komen en legaal in Nederland mogen verblijven. Mensen uit de MOElanden mogen in Nederland echter niet zonder TWV werken. Verder gaat het om asielzoekers, die twaalf weken per jaar betaald werk mogen verrichten, als de werkgever beschikt over een tewerkstellingsvergunning. Wanneer asielzoekers meer werken of zonder tewerkstellingsvergunning, is sprake van illegale tewerkstelling. Illegaal in Nederland verblijvende personen. Het gaat hier veelal om familie van legaal in Nederland verblijvende (gast)arbeiders of uitgeprocedeerde en afgewezen asielzoekers. 1 Persbericht ministerie SZW nr. 06/080. Vijf sectoren versneld open voor werknemers nieuwe EU-landen. 31 mei EER landen: De EU landen plus IJsland, Liechtenstein en Noorwegen. 12

14 In tabel 1.1 is deze verdeling nog eens schematisch weergegeven. Tabel 1.1 Vreemdelingen aan het werk in Nederland Legale werkstatus Personen met een paspoort van een EER-land en Zwitserland (m.u.v. MOE-landen) Personen met een TWV Zzp ers Werknemers van grensoverschrijdende dienstverlening en de buitenlandse bedrijven. Illegale werkstatus Personen van buiten de EER en Zwitserland zonder TWV Personen uit MOE-landen zonder TWV Uitzendorganisaties Het onderzoek van Research voor Beleid uit 2004 naar illegale tewerkstelling van buitenlanders in Nederland heeft een opdeling geconstateerd in soorten uitzendorganisaties en bemiddelaars. Geregistreerd In de eerste plaats de ondernemingen die bij de Kamer van Koophandel als uitzendonderneming staan geregistreerd en lid zijn van de ABU of de NBBU (geregistreerd en georganiseerd). Het uitgangspunt bij deze ondernemingen is een correcte vorm van uitzendbemiddeling. Dan zijn er uitzendorganisaties die bij de Kamer van Koophandel staan geregistreerd, maar geen lid zijn van NBBU en ABU (wel geregistreerd, niet georganiseerd). Niet geregistreerd Voorts zijn er diverse soorten uitzenders actief die niet vallen onder de categorie geregistreerde uitzendbureaus, maar wel als bestaande bedrijven opereren. Hierbij valt te denken aan handmatige loonbedrijven, uitleenbedrijven, Poolse en Duitse uitzendbureaus en geregistreerde in- en ompakbedrijven. Ten slotte zijn er in Nederland niet geregistreerde uitzendbureaus actief die zich primair bezig houden met het bemiddelen van buitenlanders zonder TWV. Niet geregistreerde bedrijven kunnen per definitie niet georganiseerd zijn.. Dit is een praktische manier om de meeste malafide en bonafide bedrijven te scheiden. De geregistreerde uitzendondernemingen zijn voor een groot deel bonafide, met name de georganiseerde ondernemingen. Niet geregistreerde uitzendondernemingen kunnen vrijwel allemaal worden aangemerkt als malafide. Deze aanpak is ook gebruikt in het onderzoek van 2004 en bleek duidelijk en werkbaar. Daarnaast maakt het de vergelijking met de resultaten van het onderzoek van 2004 met die van 2006 beter mogelijk. 13

15 1.2 Onderzoeksdoelstelling Dit onderzoek kent de volgende doelstelling: Inzicht verkrijgen in het aantal bonafide en malafide uitzendondernemingen in Nederland en inzicht in het aantal personen dat door bonafide en malafide uitzenders wordt uitgezonden, alsmede inzicht krijgen in het aantal uitzendondernemingen dat vanuit het buitenland actief is in Nederland en het aantal door deze bedrijven bemiddelde werknemers. Er is voor gekozen het onderzoek primair te richten op malafide opererende uitzendondernemingen en het aantal uitzendkrachten dat via deze uitzendondernemingen wordt uitgezonden. De nadruk op malafide uitzendactiviteiten heeft geleid tot de volgende verdere specificatie van de doelstelling van het onderzoek. Doelstellingen onderzoek: 1. Inventariseren van bestaande schattingen over het aantal deels en volledig illegaal opererende uitzendondernemingen en het aantal door deze ondernemingen uitgezonden personen. 2. Mede op basis hiervan een schatting geven van het aantal door illegale ondernemingen bemiddelde uitzendkrachten en de mate waarin dit verschijnsel de laatste twee jaren is toegenomen dan wel afgenomen. 3. Op basis van bij de ABU en bij derden beschikbaar materiaal een (nauwkeurige) schatting maken van het aantal volledig legale uitzendondernemingen en aantal personen dat via deze ondernemingen uitgezonden wordt. 4. Inventariseren van het aantal in het buitenland gevestigde uitzendbureaus dat in Nederland uitzendkrachten tewerkstelt. 1.3 Onderzoeksmethoden Het onderzoek is in een aantal stappen uitgevoerd. Deze stappen zijn hieronder beschreven. Door middel van de verschillende data-verzamelingsmethoden is een beeld geschetst van de veranderingen in illegale arbeid en arbeidsbemiddeling tussen 2004 en Stap 1: Deskresearch Doel van de deskresearch is ten eerste zoveel mogelijk materiaal te verzamelen over de omvang van malafide uitzendondernemingen c.q. illegale arbeid in Nederland. Daarnaast is op basis van rapporten en nieuwsberichten een beeld verkregen van de belangrijkste veranderingen in de uitzendbranche en de omgang met grensoverschrijdende en illegale arbeid en uitzendondernemingen. 14

16 Overzicht van belangrijke bronnen Over de grens: een onderzoek naar illegale praktijken op het gebied van uitzendarbeid. Research voor Beleid, Maatregelen ter bestrijding van fraude en illegale bemiddeling in de uitzendbranche. Een ex ante evaluatie. Research voor Beleid, Evaluatie werknemersverkeer MOE-landen van Ecorys Nederland BV in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2006 Onzichtbaar achter glas van Marijke Bijl en Ahmed Benseddik in opdracht van OKIA/STEK Onderzoek naar zelfregulering ter bestrijding van fraude en illegaliteit in de uitzendbranche; eindrapport Ecorys, 16 maart Vrij verkeer van diensten essentieel voor Europa van de Raad van Europa, 2006 Naleving van de Wet arbeid vreemdelingen, een onderzoek uitgevoerd door Regioplan, 2006 Jaarverslagen van KvK voor 2005 Jaarverslagen van arbeidsinspectie voor 2005 Brieven aan tweede kamer van staatssecretaris Van Hoof Nieuwsberichten van de afgelopen jaren over illegale arbeid en arbeidsbemiddeling In de tweede plaats had de deskresearch tot doel personen dan wel partijen te identificeren die weliswaar geen schattingen hebben gepubliceerd, maar naar verwachting wel uitspraken kunnen doen over de omvang van illegale arbeidsbemiddeling. Deze personen zijn in de derde stap van het onderzoek voor een interview benaderd. Stap 2: Expertmeeting Uit het onderzoek naar illegale arbeid van 2004 is gebleken dat respondenten die in het veld opereren vaak een goed beeld hebben van wat er in hun omgeving speelt. Aanvullend op publicaties is er daarom met een aantal ABU-leden een groepsgesprek geweest. In deze expertmeeting hebben zes ABU-leden hun mening gegeven over hoe met illegale arbeid wordt omgegaan en hoe het met de omvang van de problematiek is gesteld. Er is ook specifieke aandacht gevestigd op welke veranderingen er de laatste jaren hebben plaatsgevonden en wat de impact is van deze veranderingen. Stap 3: Interviews Naast de expertmeeting zijn er ook 21 interviews uitgevoerd. Deze interviews zijn voor het merendeel gevoerd met organisaties die betrokken zijn bij de uitzendbranche en specifiek zicht hebben op illegale praktijken in deze branche. De interviews hebben in eerste instantie geholpen om duidelijk te krijgen wat belangrijke veranderingen zijn sinds 2004 in het speelveld van de uitzendbranche, illegale arbeid en illegale activiteiten van uitzendondernemingen. Daarnaast hebben de gesprekken geholpen om een beeld te schetsen van wat de gevolgen zijn van de veranderingen voor de aantallen illegale arbeiders en malafide uitzendondernemingen. Als laatste hebben de respondenten hun mening gegeven over methoden om illegale arbeid binnen de perken te houden. De gebruikte vragen bij de interviews zijn in bijlage 2 opgenomen. Deze vragen hebben het uitgangspunt van elk interview gevormd waarbij vrijheid was om het gesprek aan te passen aan de specifieke persoon waarmee gesproken is. In bijlage 1 is een lijst weergegeven van de respondenten die meegewerkt hebben aan de interviews. 15

17 Stap 4: Schriftelijke vragen Een extra component in dit onderzoek ten opzichte van het onderzoek van 2004, is het doel om een beeld te krijgen van het aantal uitzendondernemingen dat vanuit het buitenland, buitenlandse arbeiders naar Nederland bemiddelt. Om hier een beeld van te krijgen is een schriftelijke vragenlijst verzonden naar een aantal nationale overkoepelenden organisaties voor uitzendbureaus van een aantal landen in Europa. Aanvullend hierop zijn telefonische interviews afgenomen met Nederlandse uitzendbureaus en buitenlandse brancheorganisaties. Bijlage 3 geeft hier meer informatie over. in bijlage 4 is de Nederlandse versie van de opgenomen die aan de brancheorganisaties is verzonden. 1.4 Leeswijzer Het rapport bestaat uit vijf hoofdstukken. In hoofdstuk 1 is het onderzoek in haar context geplaatst, is aangeven wat de doelen zijn van het onderzoek en hoe het onderzoek wordt uitgevoerd. In hoofdstuk 2 is een analyse opgenomen van veranderingen in de beleids- en praktijkomgeving van de uitzendbranche. In hoofdstuk 3 is de huidige omvang van de illegale tewerkstelling en het aantal malafide uitzendondernemingen weergegeven. Ook is hier aandacht voor sectorale veranderingen in illegale tewerkstelling en het aantal buitenlandse uitzendondernemingen, dat actief is op de Nederlandse arbeidsmarkt. In hoofdstuk 4 zijn mogelijkheden om illegale tewerkstelling te kunnen ondervangen besproken. In hoofdstuk 5 worden de belangrijkste resultaten van het onderzoek samengenomen tot algemene conclusies. 16

18 2 Veranderingen in de omgeving Om veranderingen in de omvang van illegale tewerkstelling te kunnen duiden is het van belang inzicht te hebben in de context waarin de uitzendbranche opereert. In dit hoofdstuk worden een aantal van deze contextuele factoren behandeld. Naast economische, maatschappelijke en beleidsmatige veranderingen is er ook aandacht voor veranderingen en trends in de uitzendbranche zelf. 2.1 Economische en maatschappelijke veranderingen Economische veranderingen Het is 2006 en de mondiale economie trekt aan. Ook in Nederland groeit de economie weer gestaag. In 2004 was dit nog anders, hoewel ook toen al de eerste tekenen van herstel herkenbaar waren. De huidige economische opleving heeft al duidelijke gevolgen voor de arbeidsmarkt. In 2005 zijn bij het CBS al bijna twee keer zoveel vacatures bekend als in De Centrale Organisatie voor Werk en Inkomen (CWI) voorspelt in 2005 voor 2006 krapte op de arbeidsmarkt. Behalve dat het over het algemeen beter gaat met de economie blijken vooral de uitzendondernemingen het goed te doen. Wanneer het beter gaat met de economie weerspiegelt zich dat meestal snel in een toename van uitzendwerk. Dat is ook ditmaal het geval. De banengroei in 2006 voor het bedrijfsleven komt voor een groot deel op conto van uitzendbureaus. 1 Door de aantrekkende economie en de mogelijke krapte op de arbeidsmarkt in de nabije toekomst (vooral in bepaalde sectoren) is er meer vraag naar flexibele arbeid, een deel van deze vraag naar arbeid is waarschijnlijk niet te vullen met Nederlandse arbeidskrachten. Maatschappelijke veranderingen Migratiepatronen in Nederland veranderen de laatste jaren. In 2005 was Nederland een emigratieland. Er vertrekken dus meer mensen uit Nederland dan dat er bij kwamen. In het eerste half jaar van 2006 groeit de bevolking van Nederland nauwelijks. 2 Verder begint Nederland steeds verder te vergrijzen. Op korte termijn leidt dit tot krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt. Er blijven grote verschillen in de welvaart tussen Nederland en de Midden- en Oost Europese landen (MOE-landen). Sommige gebieden in Polen kennen bijvoorbeeld 20-40% werkloosheid. Ook zijn de lonen aanzienlijk lager dan in Nederland. De inkomensverschillen zullen voor de komende jaren wel afnemen, maar niet zover dat het loonpeil van de MOE-landen vergelijkbaar is met bijvoorbeeld Nederland. Wat dat betreft is de wil van mensen uit de MOE-landen om in Nederland te werken dan ook niet afgenomen. Door het opnemen van de MOE-landen in de EU zijn Roemenië, Bulgarije, Turkije en Oekraïne veel dichter bij de EU-arbeidsmarkt komen te liggen. Sinds korte tijd lijken er meer werknemers uit deze landen naar Nederland te komen. Bij de aanvraag van werk- 1 CBS. Forse banengroei in eerste kwartaal Persbericht arbeidsmarkt. 7 juli CBS. Bevolking groeit nauwelijks meer. Persbericht bevolking, 9 augustus

19 vergunningen is er bijvoorbeeld een sterke toename te zien in het aantal Roemenen. In 2005 staan zij, met 1130 tewerkstellingsvergunningen op de derde plaats wat betreft aanvragen, achter Polen en Chinezen Legale tewerkstelling van buitenlanders in Nederland Vanaf 1 december 2005 zijn werkgevers uit de Europese Unie niet meer verplicht om vooraf een tewerkstellingsvergunning aan te vragen als ze in Nederland een dienst verrichten met eigen werknemers uit Polen of andere landen waarvoor geen vrij verkeer van werknemers geldt. Bedrijven hoeven geen tewerkstellingsvergunningen meer aan te vragen als ze vooraf betrouwbare informatie over hun bedrijf, hun dienst en de identiteit van hun werknemers verschaffen aan het CWI. Werkgevers uit de Europese Unie kunnen volstaan met een notificatie vooraf wanneer: De dienstverlener buiten Nederland is gevestigd in een land waarvoor het vrije verkeer van diensten geldt, en geen postbusonderneming is. De werkzaamheden die de dienstverlener verricht niet bestaan uit het ter beschikking stellen van werknemers (uitzendarbeid). De werkzaamheden voor de aanvang daarvan bij CWI zijn genotificeerd. Met ingang van 14 december 2005, is de uitbreiding van de Wet Arbeidsvoorwaarden Grensoverschrijdende Arbeid (WAGA) van kracht geworden. Deze uitbreidingswet heeft tot gevolg dat algemeen verbindend verklaarde CAO-bepalingen met betrekking tot een harde kern van arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden van toepassing worden verklaard op de arbeidsovereenkomst van ook de grensoverschrijdend gedetacheerde werknemer. 2.3 Veranderingen en trends in de uitzendbranche De uitzendbranche doet het goed. Uit de ABU-marktmonitor 2 blijkt dat de groei in de uitzendbranche aanhoudt. Ook in het tweede kwartaal van 2006 zijn uren en omzet flink toegenomen. De Nederlandse economie komt op stoom en dat is goed te merken aan de groeicijfers van de uitzendmarkt. In het eerste halfjaar van 2006 groeit de markt gemiddeld met 21% in het aantal gewerkte uitzenduren ten opzichte van de eerste 6 maanden van Deze cijfers zijn gecorrigeerd voor het aantal werkbare dagen. De omzet ging gelijk op, er werd een gemiddelde groei van 20% genoteerd. Dit komt neer op een totale omzet van 2,8 miljard euro tot nu toe. Alle sectoren droegen bij aan deze ferme toename. In 1998 is de vergunningsplicht voor uitzendondernemingen afgeschaft. Vanaf die tijd is het mogelijk zich als nieuwe uitzendonderneming bij de Kamer van Koophandel in te schrijven en aan de slag te gaan. Dit heeft in de jaren daarna tot een grote toename geleid van het aantal uitzendondernemingen. Uit het vorige onderzoek van Research voor Beleid naar illegaliteit in grensoverschrijdende arbeid bleek dat een aanzienlijk deel van 1 CWI jaarverslag ABU. ABU-marktmonitor. Flex & Figures, september

20 deze nieuwe bedrijven niet regulier te werk gaat of malafide praktijken verricht. Mede vanwege deze toename van malafide uitzendbureaus zijn binnen de uitzendbranche verschillende initiatieven genomen om zich als bonafide uitzendbureau te profileren. Enkele van deze initiatieven zijn: Rond 1998 is een aantal initiatieven ontstaan om registers te creëren met bonafide uitzendondernemingen. Werkgevers kunnen een mate van zekerheid krijgen dat ze met bonafide detacheerders in zee gaan als ze werken met deze geregistreerde uitzendbedrijven. Momenteel gaat het om vijf registers met bedrijven die een certificaat hebben dat aangeeft dat men betrouwbaar opereert. Het zijn de Stichting Financieel Toezicht (SFT), de Stichting Vrijwaring Uitzendbranche (SVU), de Register Inleenarbeid Agrarisch (RIA), de Register Inleenarbeid Vleessector (RIV), het bijzonder register (vereniging VRO). In de nabije toekomst is het zeer waarschijnlijk dat de uitzendbranche een sectorbrede certificering krijgt. Dit moet ter vervanging komen van de vijf hierboven genoemde registers. Momenteel wordt er door verschillende partijen hard gewerkt aan een NEN4400 certificering waarmee bedrijven zich als bonafide kunnen profileren. Op 6 juni 2006 is men reeds begonnen met de invoering van het certificaat, waarbij eerst een proeffase wordt ingezet. Het certificaat zal na enige tijd voor drie categorieën bemiddelaars beschikbaar zijn. Momenteel wordt de NEN voor uitzendorganisaties gevestigd in Nederland ingevoerd. Gepland zijn ook de NEN voor uitzendorganisaties die in het buitenland zijn gevestigd en de NEN voor zzp ers. 19

21

22 3 Omvang tewerkstelling en arbeidsbemiddeling Dit hoofdstuk presenteert de omvang van tewerkstelling en arbeidsbemiddeling voor Paragraaf 3.1 laat eerst het aantal uitzendbureaus dat in 2006 actief is in Nederland zien. Verder is er een schatting gemaakt van het aantal malafide uitzendbureaus en bemiddelaars. Ook is er aandacht voor buitenlandse arbeidsbemiddelaars die actief zijn op de Nederlandse arbeidsmarkt. Paragraaf 3.2 richt zich op de kern van dit onderzoek: het aantal personen dat in 2006 illegaal wordt tewerkgesteld. In paragraaf 3.3 is gekeken naar veranderingen in (de omvang van) illegale tewerkstelling in enkele sectoren waar sprake kan zijn van illegale tewerkstelling. 3.1 Ontwikkelingen in het aantal bonafide en malafide uitzendondernemingen In Nederland staan de meeste bedrijven geregistreerd bij de Kamer van Koophandel. Verder zijn er in Nederland bedrijven actief die niet, of niet in Nederland zijn geregistreerd. Niet geregistreerde bedrijven kunnen bonafide zijn, maar de praktijk wijst uit dat het vaak om ondernemingen gaat die (deels) malafide praktijken uitvoeren. Geregistreerde uitzendondernemingen In tabel 3.1 is het aantal geregistreerde uitzendondernemingen weergegeven voor 2004 en In 2004 waren er ongeveer uitzendondernemingen als zodanig geregis-treerd bij de Kamers van Koophandel. Deze uitzendondernemingen hadden samen vestigingen, 500 van deze ondernemingen, met vestigingen waren bij de ABU of de NBBU ingeschreven. Er wordt vanuit gegaan dat georganiseerde uitzendondernemingen minimale hoeveelheden illegale praktijken uitvoeren. Ongeveer de helft van de geregistreerde maar niet georganiseerde uitzendondernemingen zou zich regelmatig met malafide praktijken inlaten. 1 Aan de hand van het onderzoek van Research voor Beleid naar de hoeveelheid geregistreerde uitzendondernemingen in 2006 blijkt dat het in 2006 om tussen de en vestigingen gaat (zie bijlage 5). In de afgelopen twee jaar heeft er een aanzienlijke stijging plaatsgevonden. De ABU en NBBU ondernemingen zijn grotendeels verantwoordelijk voor deze uitbreiding. Een aantal geregistreerde maar niet georganiseerde bedrijven heeft zich bij de ABU of NBBU aangesloten. 1 Grijpstra, D.H., Zuidam, M. Over de grens. Een onderzoek naar illegale activiteiten op het gebied van uitzendarbeid. Research voor Beleid, Leiden,

23 Tabel 3.1 Aantal geregistreerde uitzendondernemingen 2004 en 2006 Aantal ondernemingen (vestigingen) Aantal malafide Vestigingen Geregistreerde en georganiseerde Minimaal Minimaal uitzendondernemin- gen (ABU en NBBU) (3.050) (3.500) Geregistreerde, niet-georganiseerde uitzendondernemingen (1.900) (1.600) 750 ( ) 700 ( ) Totaal (4.950) ( ) (Research voor Beleid, 2006) Er zijn geen aanwijzingen dat de illegaliteit bij geregistreerde uitzendondernemingen sterk is gewijzigd. Door het effectief invoeren en beheren van een aantal keurmerken voor uitzendbureaus lijkt het georganiseerde deel van de uitzendbranche zo goed als geheel vrij van illegale praktijken. Ook door regelmatige controle op legaliteit bij deze georganiseerde ondernemingen blijft men alert op risico s van malafide praktijken. Het is niet duidelijk of van de niet georganiseerde bedrijven meer of minder ondernemingen illegaal mensen tewerkstellen. Ervan uitgaande dat het net als in 2004 ongeveer de helft van de ondernemingen betreft, is er een lichte daling in het aantal geregistreerde, maar niet georganiseerde bedrijven dat illegaal mensen tewerkstelt. Niet-geregistreerde uitzendondernemingen In 2004 werd door Research voor Beleid een schatting gemaakt van ongeveer malafide uitzendorganisaties en bemiddelaars. Recentelijk zijn er geen onderzoeken meer uitgevoerd waarbij een onderbouwde schatting is gemaakt van het aantal malafide uitzendbureaus. De schattingen voor dit onderzoek zijn dan ook geheel gebaseerd op de observaties van experts die voor het onderzoek zijn geïnterviewd. Bij deze interviews geven de meeste respondenten aan dat er een stijging is te zien in het aantal arbeidsbemiddelaars. Tussen 1998 en 2006 lijken er volgens sommige respondenten wel tien keer zoveel uitzendondernemingen bijgekomen te zijn. Daarvan zou procent min of meer legaal opereren. De rest opereert illegaal. De echt illegale ondernemingen zijn vooral kleine ondernemingen die kleine aantallen mensen bemiddelen. Het meeste werk is van (zeer) korte duur en is daardoor nog moeilijker te controleren. Tabel 3.2 Aantal malafide uitzendondernemingen en bemiddelaars Aantal ondernemingen (vestigingen) Aantal malafide Vestigingen Niet als uitzendonderneming Toename geregistreerde uitleners ( ) Niet-geregistreerde Toename Uitzendbureaus Totaal Ruim (Research voor Beleid, 2006) 22

24 In tabel 3.2 is te zien hoe de schattingen van 2004 zich verhouden tot de schattingen van In de interviews geven de meeste respondenten aan dat malafide uitzending en bemiddeling zeer waarschijnlijk is toegenomen. Belangrijke redenen hiervoor zijn dat de opbrengsten erg hoog kunnen zijn en de pakkans nog steeds vrij klein is. Daarbij zijn de straffen zo laag dat criminele organisaties daar niet voor terugdeinzen. Op basis van de in de interviews aangegeven schattingen komt het beeld naar voren dat er ook de laatste jaren aanzienlijke groei is geweest in het aantal uitzendbureaus. In de interviews is aangegeven dat de toename van illegale tewerkstelling zich jaarlijks tussen de 5 en 10% bevindt. We gaan ervan uit dat de 5-10% jaarlijkse toename evenzeer van toepassing is op malafide uitzending als op de illegale tewerkstelling. Het aantal van malafide uitzendvestigingen en bemiddelaars uit 2004 is in 2006 toegenomen tot een aantal van tussen de en Dit is een toename van 500 tot malafide arbeidsbemiddelaars. Buitenlandse uitzendondernemingen Met het oog op de groter wordende groep werknemers uit de MOE-landen die actief zijn op de Nederlandse arbeidsmarkt is het interessant om ook te kijken naar de uitzendondernemingen uit die landen. In het SP rapport open grenzen, eerlijk werk van Jan De Wit 1 wordt gesteld dat in Polen ongeveer 100 Nederlandse uitzendbureaus en bemiddelaars gevestigd zijn die zich gespecialiseerd hebben in het uitzenden van mensen uit Polen. Ook zouden er Poolse ondernemingen werknemers leveren aan Nederlandse bedrijven. Uit de expertmeeting bleek dat legale bemiddeling van Poolse werknemers een lastige klus is. Bij het uitzenden van vreemdelingen uit de MOE-landen komt een hoop georganiseer en administratieve rompslomp kijken. Dit geldt ook voor het uitzenden van Polen met een Duits paspoort. Men schat het aantal bonafide uitzendbureaus uit Nederland dat in Polen vestigingen heeft op Voor malafide bemiddelaars uit andere landen die actief zijn in Nederland ligt dit aantal vermoedelijk hoger. Om van de MOE-landen en andere EU landen een beeld te krijgen van het aantal uitzendondernemingen in dat land dat arbeidskrachten naar Nederland uitzendt, is er eind mei een bericht verstuurd naar de belangrijkste brancheorganisaties van arbeidsbemiddelaars in de geselecteerde landen. De reactie op het verzoek om informatie te verstrekken over deze bedrijven is vrij gering. De organisaties uit België, Zweden, Duitsland, Zwitserland en Denemarken geven aan het niet te weten of geen weet te hebben van buitenlandse uitzendondernemingen die actief zijn in Nederland. Vanuit Polen komt een exactere reactie. Deze verwijst hoofdzakelijk naar cijfers die door het Poolse ministerie van arbeid worden verstrekt. Daarbij zou het gaan om Poolse uitzendkrachten die in 2005 in Nederland hebben gewerkt. De Poolse Związek Agencji Pracy Tymczasowej geeft verder aan dat er één bedrijf is dat volledig met Pools kapitaal in Nederland opereert. Daarnaast zijn er Nederlandse bedrijven die investeren in buitenlandse uitzendbureaus. Het Euro CIETT (International Confederation of Temporary Work Businesses) en haar Poolse partner hebben voor dit onderzoek een database aangeleverd met Poolse uitzendbureaus die actief zijn op de Nederlandse arbeidsmarkt. Deze database bevat 50 bedrijven. Van deze 50 bedrijven is duidelijk dat het voor een deel gaat om Poolse vestigingen van Nederlandse uitzendbureaus. Onze schatting op basis hiervan is dat de helft 1 Wit, de, J. Open grenzen, eerlijk werken. SP

25 van deze 50 bedrijven Poolse vestigingen zijn van Nederlandse uitzendbureaus. Verder is aangegeven dat vrijwel alle uitzendondernemingen in de database zich in Opole hebben gevestigd. Dit is de hoofdstad van Opper Silezië, een regio waar veel Duitse Polen vandaan komen. Aanvullend zijn er telefonische interviews uitgevoerd met een aantal grote uitzendorganisaties in Nederland en met enkele brancheorganisaties in het buitenland (zie bijlage 3). De gesprekken met de buitenlandse brancheorganisaties versterken het beeld dat er in het buitenland amper zicht is op het aantal buitenlandse uitzendbureaus dat actief is op de Nederlandse markt. De gesprekken met de Nederlandse uitzendbureaus leveren meer informatie op. Hierin wordt echter een enigszins tegenstrijdig beeld geschetst. Enerzijds wordt aangegeven dat in de markt van de grote uitzendbureaus in Nederland geen plaats zou zijn voor buitenlandse arbeidsbemiddelaars of uitzendbureaus. Vooral de bureaus uit de MOElanden kunnen niet het vereiste niveau halen dat de gerenommeerde namen in de uitzendwereld wel kunnen. Wel wordt er aangegeven dat toelevering van arbeid vaak via partnerondernemingen gaat uit de landen waar de arbeidskrachten vandaan komen. Indirect zijn er dus wel buitenlandse arbeidsbureaus actief op de Nederlandse markt. Verder wordt verteld dat er een onduidelijk, maar groot aantal buitenlandse arbeidsbemiddelaars op een malafide manier mensen tewerkstelt in Nederland. De precieze omvang van het aantal van deze malafide buitenlandse bedrijven is onduidelijk. De bemiddelaars uit het buitenland komen veelal uit Duitsland, Polen, Griekenland, Portugal en het Verenigd Koninkrijk. Conclusie: Buitenlandse uitzendbureaus en bemiddelaars actief in Nederland Er zijn 50 geregistreerde uitzendbureaus die vanuit Polen opereren op de Nederlandse markt. Het betreft voor de helft Poolse vestigingen van Nederlandse uitzendorganisaties. Er is over het algemeen weinig inzicht in het aantal bedrijven dat vanuit het buitenland actief is in Nederland. Er zijn talloze buitenlandse bemiddelaars die actief zijn in Nederland. Het gaat dan vaak om toelevering aan Nederlandse uitzendbureaus en bemiddelaars. Duitsland, Polen, het Verenigd Koninkrijk, Portugal en Griekenland zijn genoemd als landen waarvandaan bemiddelaars op de Nederlandse markt werken. 3.2 Legale en illegale tewerkstelling sinds 2004 Illegaal tewerkgestelde vreemdelingen Het vaststellen van het aantal illegale tewerkgestelde buitenlanders in Nederland is een lastige zaak. Om hiervan een schatting te maken is in dit onderzoek uit verschillende bronnen geput. In de eerste plaats zijn de resultaten van andere rapporten meegenomen in de analyse. Ook is gekeken naar rapportages van handhavende instanties. Daarnaast kan op basis van algemene trends in de maatschappij en in de uitzendbranche een inschatting worden gemaakt van de ontwikkelingen. Als laatste en meest belangrijke component zijn de uitspraken van de experts verwerkt. Op basis van deze analyse komen we tot een schatting van tussen de en illegaal tewerkgestelde personen in

26 Recent verschenen rapporten over illegale arbeid In het kader van het onderzoek van Regioplan 1 voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is een enquête onder werkgevers gehouden. Daar komt uit dat 19 procent van de werkgevers één of meer vreemdelingen heeft laten werken (rechtstreeks of via een uitzendbureau) zonder dat de formele werkgever over de vereiste TWV beschikte. In 2004 hebben bedrijven illegaal vreemdelingen laten werken. Dit zou overeenkomen met illegale arbeidsrelaties met vreemdelingen. Het gaat dan om circa tot personen die daarmee à arbeidsjaren werken, overigens gaat het bij dit cijfer om alle illegaal tewerkgestelden dus met en zonder bemiddeling door een uitzendbureau 2. Dit komt overeen met 0,8 tot 1,2 procent van het legale arbeidsvolume in Nederland, 40% van deze vreemdelingen komt uit een van de MOE landen, voornamelijk Polen. Een onderzoek van Ecorys 3 voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gaat vooral in op de achtergronden en gevolgen van arbeidsmigratie. Op basis van interviews met experts geeft dit rapport aan dat er de laatste jaren veranderingen hebben plaatsgevonden in illegale tewerkstelling van vreemdelingen. Op basis van de percepties van het merendeel van de interviews komt het beeld naar voren dat sinds 2004 met name illegale tewerkstelling in het kader van het vrije verkeer van diensten is toegenomen; er wordt dan door de werkgever geen dienst afgenomen van een MOE-migrant, maar er is sprake van een werknemer-werkgevers relatie. Verder is in het eerdere onderzoek van Research voor Beleid voor de ABU naar illegale tewerkstelling in 2004 een onderbouwde schatting opgenomen van tot illegaal tewerkgestelden, via een bemiddelaar. Handhaving De overheid richt meer aandacht op het controleren van de Wet Arbeid Vreemdelingen en het beboeten van illegale praktijken. De boete voor illegale arbeid per werknemer is van 980 naar 8000 (particulieren 4000) verhoogd. Op deze manier hoopt de overheid beter op te kunnen treden tegen illegale arbeidspraktijken. Resultaten hiervan zijn in het jaarverslag van de Arbeidsinspectie te lezen. Er zijn in 2005 door de Arbeidsinspectie circa 8600 opsporingszaken gestart. Dat waren er 2270 meer dan in Bij circa 2200 van deze zaken zijn overtredingen van de Wet Arbeid Vreemdelingen geconstateerd, waarbij boeterapporten tegen één of meer overtreders zijn opgemaakt. Het ging hierbij om circa 4650 illegale tewerkgestelden. De Arbeidsinspectie werkt in de aanpak van de illegale arbeid intensief samen met andere overheden en toezichtouders. In interventieteams participeren naast de Arbeidsinspectie, de Belastingdienst, het Uitvoeringsorgaan Werknemers Verzekeringen (UWV), de Sociale Verzekeringsbank, het Openbaar Ministerie (OM) en (wisselend) een aantal relevante gemeenten. De interventieteams richten zich op vooraf bepaalde sectoren of op een bepaalde regio. Daarnaast voert de Arbeidsinspectie op basis van risicoanalyse eigen inspectieprojecten uit en worden controles uitgevoerd op basis van signalen en meldingen. Binnen het ka- 1 Mosselman, M., Van Rij, C. Naleving van de Wet arbeid vreemdelingen; een eerste onderzoek onder werkgevers. Amsterdam, In het rapport Over de grens werd ingeschat dat er personen illegaal waren tewerkgesteld die arbeidsjaren realiseren. Ruim personen zijn volgens de onderzoekers illegaal tewerkgesteld via een bemiddelaar. 3 Versantvoort, M.C et al. Evaluatie werknemersverkeer MOE-landen. Rotterdam,