Over de grens. Een onderzoek naar illegale activiteiten op het gebied van uitzendarbeid

Transcriptie

1 Over de grens. Een onderzoek naar illegale activiteiten op het gebied van uitzendarbeid Eindrapport Een onderzoek in opdracht van de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) drs M. Zuidam drs. D.H. Grijpstra B2818 Leiden, 1 april 2004

2 2

3 Voorwoord In ons land zijn tussenpersonen actief die buitenlanders illegaal te werk stellen of geen sociale premies afdragen voor door hen aan derden uitgeleend personeel. De problematiek van malafide uitzendondernemingen krijgt de laatste tijd veel belangstelling van politiek en pers. De vraag is of activiteiten van dergelijke ondernemingen effectief zijn te bestrijden. Daarmee hangt de vraag samen of het wenselijk is opnieuw een systeem van uitzendvergunningen in te voeren voor bonafide ondernemingen. Vergunningen zouden het mogelijk moeten maken het kaf van het koren te scheiden. Voor politiek en brancheorganisaties is het van belang te weten hoeveel bonafide en malafide uitzendondernemingen er in Nederland zijn en welk aantal uitzendkrachten deze ondernemingen uitzenden. De ABU heeft daarom het initiatief genomen cijfers boven tafel te krijgen. Ze heeft Research voor Beleid gevraagd hiernaar onderzoek te doen. De primaire focus in dit onderzoek ligt bij het aantal malafide ondernemingen, het aantal te werk gestelde uitzendkrachten die illegaal in Nederland verblijven en het aantal bemiddelde personen waarvoor geen sociale premies worden afgedragen. Het is lastig zaken te tellen die officieel niet bestaan. Daarom kan het onderzoek niet meer beogen dan een zo bruikbaar mogelijke inschatting. Door met de diverse betrokken instanties gesprekken aan te gaan en door de beschikbare documentatie te gebruiken is een goed beeld verkregen van de omvang van de verschijnselen illegale tewerkstelling en ontduiking van sociale premies door malafide uitzendondernemingen. Op deze plaats willen wij alle instanties en personen die hebben meegewerkt aan dit onderzoek danken voor hun bijdrage. Tijdens het onderzoek hebben wij gemerkt dat sommige cijfers van overheidsinstellingen over dit onderwerp niet openbaar beschikbaar zijn of komen. Zowel om die gegevens toch beschikbaar te krijgen als vanwege het belang ervan voor de handhavende instanties zou het goed zijn als de overheid het stokje zou overnemen en verder onderzoek zou verrichten. Dit rapport kent de volgende indeling. Hoofdstuk 1 bevat een verantwoording van de wijze waarop dit onderzoek is uitgevoerd. In hoofdstuk 2 wordt een beeld geschetst van het arbeidsaanbod voor illegale tewerkstelling en het arbeidsaanbod waarbij sprake zou kunnen zijn van het niet afdragen van sociale premies. Hoofdstuk 3 beschrijft malafide uitzendbureaus en uitlening. Hoofdstuk 4 schenkt aandacht aan de vraag naar arbeid: de sectoren waarin illegale tewerkstelling en fraude met sociale premies kan spelen, terwijl hoofdstuk 5 cijfers presenteert over de omvang van bonafide en malafide bemiddelingsactiviteiten. Het afsluitende hoofdstuk 6 bevat een aantal aanbevelingen voor de toekomst. Dit onderzoek is uitgevoerd door Marco Zuidam en begeleid door ondergetekende. Het vond plaats in de periode oktober 2003 tot en met maart Douwe Grijpstra Directeur Research voor Beleid 3

4 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting en aanbevelingen 7 1 Verantwoording van het onderzoek Doelstelling en vraagstelling Onderzoeksmethoden 12 2 Het aanbod van illegaal te werk te stellen personen De doelgroep voor illegale tewerkstelling Ontwikkelingen in illegale tewerkstelling sinds Legale vreemdelingen en asielzoekers Arbeidsmigranten uit Oost-Europa Ontwikkelingen in het illegaal verblijf Conclusie Bemiddeling zonder afdracht van sociale premies Reguliere werknemers Uitkeringsgerechtigden Tijdelijke arbeidsmigranten uit EU landen Tijdelijke arbeidsmigranten uit niet-eu landen Studenten (Herintredende) vrouwen Bejaarden en Vutters Conclusie 26 3 Malafide uitlening Kenmerken van malafide bemiddeling Groei van de illegale bemiddelingsactiviteiten Informatie vanuit de controles Conclusie 33 4 Sectoren met illegale tewerkstelling Sectoren met illegale tewerkstelling en premiefraude Ontwikkelingen naar sector Conclusie 41 5 Cijfers over uitzendondernemingen en malafide activiteiten In Nederland geregistreerde uitzendondernemingen De georganiseerde uitzendondernemingen Geregistreerde niet-georganiseerde uitzendondernemingen Niet in Nederland als uitzendonderneming geregistreerde uitzendbedrijven Niet-geregistreerde uitzendbureaus Legaal tewerkgestelden waarvoor premies worden ontdoken Conclusie 49 6 Aanbevelingen 51 Lijst van gebruikte bronnen 53 Bijlage 1 Overzicht van gesprekspartners 57 5

6 6

7 Samenvatting en aanbevelingen Dit onderzoek richt zich op het aantal bonafide en malafide uitzendbureaus in Nederland en vervolgens op het aantal door hen uitgeleende uitzendkrachten en het aantal bemiddelingen waarbij geen sociale premies worden afgedragen. Over malafide uitzendbureaus en hun activiteiten is het niet mogelijk harde cijfers boven tafel te krijgen. Er is daarom voor gekozen om eerst langs verschillende wegen een schatting te maken van het aantal illegale tewerkgestelden en tewerkstellingen zonder afdracht van sociale premies. Dit is gebeurd op basis van interviews met deskundigen en beschikbaar cijfermateriaal en publicaties: door te analyseren welke groepen personen onderwerp zijn van deze vormen van tewerkstelling; door de bedrijfssectoren te inventariseren waar op illegale wijze arbeidskrachten worden ingeleend; door de aandacht uit te laten gaan naar de resultaten van de handhavende organisaties die zich met de bestrijding van het fenomeen bezig houden. Vanuit schattingen over het aantal bij illegale uitlening betrokken personen is het aantal malafide opererende intermediairs ingeschat. Dit inzicht is op hoofdlijnen getoetst bij deskundigen vanuit de brancheorganisaties en bonafide uitzendondernemingen. Hoewel de diverse benaderingen op eenzelfde omvang van het fenomeen wijzen, blijft het nodig voorzichtigheid in acht te nemen met betrekking tot de resultaten van het onderzoek. Niet alle gemaakte assumpties waren even goed te toetsen. Conclusies Uit het onderzoek komt het volgende beeld naar voren: Het loslaten van het vergunningenstelsel voor uitzendbureaus, de strengere wetgeving om illegaal verblijf in Nederland tegen te gaan en de economische bloei van een aantal jaren geleden hebben ertoe geleid dat de omvang van het fenomeen illegale bemiddeling de laatste jaren is gestegen. Ten eerste is de omvang van illegale tewerkstelling aanzienlijk gestegen. Verder is er een groeiend circuit van malafide uitzenders ontstaan die illegaal vreemdelingen te werk stellen en frauderen met sociale premies. Hun bestaan maakt het voor inleners aantrekkelijk op deze manier personeel te zoeken in plaats van een beroep te doen op het stijgend aantal werklozen. In Nederland komen in totaal ruim 500 (bij ABU of NBBU) georganiseerde uitzendondernemingen voor die tezamen vestigingen hebben. Deze uitzendondernemingen werken ter goede trouw. Het uitgangspunt bij deze ondernemingen is een correcte vorm van uitzendbemiddeling. Bij die enkele bemiddeling waar een overtreding van bijvoorbeeld de Wet Arbeid Vreemdelingen of geen afdracht sociale premies plaatsvindt, lijkt sprake van een vergissing en niet van opzet. Daarnaast zijn er zo n uitzendbureaus met tezamen ruim vestigingen die wel geregistreerd en economisch actief zijn, maar zich niet hebben aangesloten bij een brancheorganisatie. Op basis van cijfers van de Arbeidsinspectie lijkt het dat bij zo n 750 vestigingen sprake is van illegale tewerkstelling. Deze bureaus bemiddelen op jaarbasis naar schatting tussen de tot illegalen, wat neerkomt op tot arbeidsjaren. 7

8 Voorts zijn er diverse soorten uitzenders actief die niet vallen onder de categorie geregistreerde uitzendbureaus, maar wel als bestaande bedrijven opereren. Hierbij valt te denken aan handmatige loonbedrijven, uitleenbedrijven, Poolse en Duitse uitzendbureaus en geregistreerde in- en ompakbedrijven. De totale omvang van het aantal van deze in arbeid bemiddelende ondernemingen is te schatten op Hiervan maken zich naar schatting meer dan schuldig aan illegale tewerkstelling. Een plausibele schatting is dat deze uitzenders in totaal tussen de en illegalen bemiddelen, wat tussen de en arbeidsjaren inhoudt. Ten slotte zijn er in Nederland niet geregistreerde uitzendbureaus actief die zich primair bezig houden met het bemiddelen van illegalen. Hierbij zijn grofweg twee soorten te onderscheiden, ten eerste een grotere groep kleine ondernemers die op kleine schaal illegalen bemiddelen en ten tweede een kleine groep grotere criminele organisaties die illegalen tegen een aanzienlijke vergoeding alle middelen van levensbehoefte bieden, zoals valse identiteit, woning en werk. De omvang van deze groep niet geregistreerde malafide uitzendbureaus is in te schatten op in totaal tussen de 300 en 750 bedrijven. Ze bemiddelen in totaal tot illegalen, die met elkaar tussen de tot arbeidsjaren werkzaam zijn. Er worden jaarlijks zo n personen bemiddeld zonder afdracht van sociale premies (waarbij geen sprake is van illegale tewerkstelling). Daarbij gaat het om maximaal arbeidsjaren. De fraude heeft betrekking op enerzijds uitkeringsgerechtigden (zodat ook nog eens sprake is van uitkeringsfraude) en anderzijds Duitse Polen en andere EUarbeidsmigranten. Vaak gaat het om ondernemingen die zowel met de WAV als met de afdracht van premies frauderen. Er zijn zo n 200 bedrijven die als het gaat om malafide bemiddeling alleen de afdracht van premies achterwege laten en geen illegalen bemiddelen. Samengevat komt het volgende beeld naar voren: Samenvattende tabel Aantal ondernemingen (vestigingen) Aantal malafide vestigingen Aantal illegaal tewerkgestelden Aantal arbeidsjaren illegale tewerkstelling Georganiseerde uitzendondernemingen 500 (3.050) Minimaal Minimaal Minimaal Geregistreerde, nietgeorganiseerde uitzendondernemingen (1.900) 750 ( ) ( ) ( ) Niet in Nederland/niet als uitzendonderneming geregistreerde ( ) ( ) ( ) uitleners Niet-geregistreerde uitzendbureaus ( ) ( ) Totaal illegale tewerkstelling Plm ( ) ( ) Premiefraude? 200 extra ( ) ( ) Totaal malafide activiteiten Ruim Ruim ( ) Ruim ( ) 8

9 Aanbevelingen Het fenomeen malafide bemiddeling kent een grote omvang en is door politiek en brancheorganisaties lastig aan te pakken. Wij stellen daarom de volgende maatregelen voor om het maatschappelijk probleem aan te pakken. 1. Overweeg de herinvoering van het vergunningenstelsel of een vergaande vorm van certificering en verplicht inleners om alleen via deze gekeurde intermediairs zaken te doen; 2. Verscherp de controles en verhoog de boetes voor overtredingen fors. Wees hierbij bedacht op de vindingrijkheid van malafide intermediairs om mazen in de wet te vinden. Inzicht in structuren van malafide bemiddeling is daarom van groot belang. Scherp enkele maatregelen die veel gebruikt worden om te frauderen aan, zoals gaat gebeuren met de meldingsplicht nieuwe werknemers. 3. Zorg voor grote kennis van wet- en regelgeving bij intermediairs en stel ze in de gelegenheid om deze goed uit te voeren (zoals infrarood lamp voor controle documenten). 4. Versoepel de regelgeving rond tewerkstelling van asielzoekers, (niet) EU-migranten etc, zodat ze een groter deel van het werk kunnen verrichten. 5. Stel vervolgonderzoek in om harde cijfers rond het fenomeen malafide bemiddeling in kaart te brengen en monitor deze in de toekomst om de beleidsinspanningen inzichtelijk te krijgen. Daarbij zou gebruik moeten zijn te maken van gegevens van UWV, Arbeidsinspectie, SIOD en zo mogelijk ook de Belastingdienst. 9

10 10

11 1 Verantwoording van het onderzoek 1.1 Doelstelling en vraagstelling Achtergrond Ontduiking van sociale premies door malafide uitzendondernemingen leidt niet alleen tot inkomstenderving voor het Rijk en de sociale fondsen, maar verschaft de betreffende bedrijven ook een voordelige concurrentiepositie ten opzichte van bonafide (uitzend)ondernemingen. Hetzelfde geldt voor illegale tewerkstelling van vreemdelingen. Dat leidt bovendien tot verdringing van legaal arbeidsaanbod en creëert de mogelijkheid van illegaal verblijf. Beide verschijnselen, premiefraude en illegale tewerkstelling, gaan vaak samen met overtreding van andere wetten op het gebied van arbeidsvoorwaarden, arbeidsomstandigheden en arbeidsverhoudingen, terwijl ontduiking van sociale premies ook vaak samenhangt met uitkeringsfraude. De leden van de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) ondervinden met name hinder van de concurrentievervalsing die illegale tewerkstelling en fraude met sociale premies door malafide bemiddelaars met zich meebrengen. Daarom had de ABU behoefte aan inzicht in de omvang van deze fenomenen. Inzicht in het aantal bonafide uitzendbureaus is ook belangrijk. De CAO-partners hebben hierdoor beter zicht op de omvang van de branche. Tot nu toe werd het beeld vertroebeld omdat vanuit beheerders van databestanden verschillende cijfers over de aantallen uitzendondernemingen publiceren. Doelstelling Dit onderzoek kent daarmee de volgende doelstelling: Inzicht verkrijgen in het aantal uitzendondernemingen in Nederland, uit te splitsen naar volledig bonafide opererend, deels malafide opererend en volledig malafide opererend en inzicht in het aantal personen dat door bonafide en malafide uitzenders wordt uitgezonden. Een malafide uitzendonderneming is te definiëren als een arbeidsbemiddelaar/organisatie die zich op minimaal één van de volgende manier doelbewust of met bewuste nalatigheid bezondigt aan één van de twee volgende vormen van illegaal gedrag: bemiddeling van illegaal tewerkgestelde buitenlanders 1 bemiddeling van legaal tewerkgestelde arbeiders waarbij geen of niet voldoende afdracht van sociale premies plaatsvindt. Bewust is uitkeringsfraude buiten dit onderzoek gehouden, omdat daar niet de bemiddelaar, maar de persoon in kwestie verantwoordelijk voor is. 1 Op grond van de Wet Arbeid Vreemdelingen mogen werknemers van buiten de Europese Economische Ruimte (de Europese Unie plus Noorwegen, IJsland en Liechtenstein) alleen met een Tewerkstellingsvergunning in Nederland te werk worden gesteld. 11

12 Er is voor gekozen het onderzoek primair te richten op malafide opererende uitzendondernemingen en het aantal uitzendkrachten dat via deze uitzendondernemingen wordt uitgezonden. Hierover is immers het minste bekend. Vanuit beschikbare cijfers over de branche en de schatting van het aantal malafide bemiddelaars is vervolgens ook het aantal bonafide uitzendondernemingen aan te geven. De nadruk op malafide uitzendactiviteiten heeft geleid tot de volgende verdere specificatie van de doelstelling van het onderzoek: 1. Inventariseren van bestaande schattingen over het aantal deels en volledig malafide opererende uitzendondernemingen en het aantal door deze ondernemingen uitgezonden personen. 2. Mede op basis hiervan een schatting geven van het aantal door malafide ondernemingen bemiddelde uitzendkrachten en de mate waarin dit verschijnsel de laatste jaren is toegenomen dan wel afgenomen. 3. Op basis van bij de ABU en bij derden beschikbaar materiaal een (nauwkeurige) schatting maken van het aantal volledig bonafide uitzendondernemingen en het aantal personen dat via deze ondernemingen wordt uitgezonden. 1.2 Onderzoeksmethoden Het onderzoek kende in grote lijnen twee methoden van onderzoek: deskresearch en interviews met deskundigen. Deskresearch Doel van de deskresearch was ten eerste zoveel mogelijk materiaal te verzamelen over de omvang van malafide uitzendondernemingen c.q. illegale arbeid in Nederland. Er is een groot aantal publicaties en rapporten over dit onderwerp geraadpleegd. Deze zijn opgenomen in het literatuuroverzicht. In het bijzonder is voor dit onderzoek gebruik gemaakt van het onderzoek Illegale tewerkstelling verkend waarin een schatting is gemaakt van het aantal illegale arbeidsjaren en illegale arbeiders in Nederland in het jaar Dit grootschalig onderzoek heeft Research voor Beleid in 2000 uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het kende voor een deel dezelfde opzet als het huidige onderzoek: Er is een uitgebreide desk research verricht Er zijn (in dit geval zo n 70) interviews met deskundigen uitgevoerd. Daarenboven hebben nog de volgende activiteiten plaatsgevonden: Er zijn analyses uitgevoerd op de bestanden met handhavingsgegevens van de Arbeidsinspectie Er is een enquête uitgevoerd onder werkgevers in vier relevante sectoren. De enquête richtte zich op de aanwezigheid van omstandigheden waaronder sprake zou kunnen zijn van illegale tewerkstelling en op het gedrag van collega-werkgevers. Het onderzoek in 2000 richtte zich niet specifiek op illegale bemiddelingsactiviteiten. 1 J.Ph. Visser, R.G. van Zevenbergen, Illegale tewerkstelling verkend, Research voor Beleid, november

13 In de tweede plaats had de deskresearch tot doel personen dan wel partijen te identificeren die weliswaar geen schattingen hebben gepubliceerd, maar naar verwachting wel uitspraken zouden kunnen doen over de omvang van illegale arbeidsbemiddeling. Deze personen zijn in de tweede fase van het onderzoek voor een interview benaderd. Ten slotte is de aandacht uitgegaan naar de registraties van uitzendondernemingen bij UWV, de Kamers van Koophandel en een tweetal commerciële dataleveranciers. Interviews In het kader van dit onderzoek is met veel deskundigen uit het veld gesproken. Het ging hierbij om uitzendorganisaties zelf, om belangenorganisaties (zoals ABU zelf, FNV, VIA en NBBU), overheden (Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, gemeente Den Haag) en uitvoerende organisaties (WIT, SIOD, Arbeidsinspectie en UWV). De meeste interviews zijn telefonisch afgenomen, maar een tiental interviews met name die met de handhavende instanties is face to face uitgevoerd. Daarnaast heeft een groepsgesprek plaatsgevonden met leidinggevenden van een aantal uitzendondernemingen. Een totaaloverzicht van de geïnterviewde instanties en personen staat in de bijlage. 13

14 14

15 2 Het aanbod van illegaal te werk te stellen personen Dit hoofdstuk geeft vanuit een schets van de Nederlandse arbeidsmarkt inzicht in aard en omvang van de doelgroepen die voor dit onderzoek relevant zijn. Het gaat achtereenvolgens in op het totale potentieel aan illegaal tewerkgestelden en op groepen legaal in Nederland verblijvende personen die door malafide bemiddelaars zouden zijn uit te lenen zonder afdracht van sociale premies. 2.1 De doelgroep voor illegale tewerkstelling Kenmerken van de doelgroep Binnen de doelgroep voor illegale tewerkstelling zijn drie hoofdgroepen te onderscheiden: Legaal in Nederland verblijvenden. Het gaat hierbij in de eerste plaats om asielzoekers, die twaalf weken per jaar betaald werk mogen verrichten, als de werkgever beschikt over een tewerkstellingsvergunning. Wanneer asielzoekers meer werken of zonder tewerkstellingsvergunning, is sprake van illegale tewerkstelling. Daarnaast verkeren in Nederland nog personen met een verblijfstatus, bijvoorbeeld studerenden, die niet of slechts onder bepaalde voorwaarden arbeid mogen verrichten. Ook hier kan sprake zijn van illegale tewerkstelling. Tijdelijke arbeidsmigranten. Jaarlijks komen er veel buitenlanders naar Nederland, vaak als toeristische bestemming of om een familielid te bezoeken. Een klein, maar in aantal niet onaanzienlijk deel, komt hier om arbeid te verrichten. Het gaat daarbij vooral om Oost- Europeanen, die hier illegaal worden tewerkgesteld. Tot voor enkele jaren waren dat vooral Polen. Inmiddels betreft het ook mensen uit andere Oost-Europese landen. Illegaal in Nederland verblijvende personen. Deze groep komt naar Nederland om hier permanent te verblijven. Er zijn op hun beurt weer drie groepen te onderscheiden: 1. Turken, Marokkanen en anderen die in het voetspoor van legale gastarbeiders naar Nederland komen; 2. Uitgeprocedeerde asielzoekers, die na afwijzing zijn gebleven (uit Sri Lanka, Somalië, Iran); 3. Illegale arbeidsmigranten uit China, voormalig Joegoslavië en de voormalige Sovjet Unie. Bij alle drie groepen gaat het vooral om mannen tussen de 20 en 40 jaar. De doelgroep en arbeid Voor alle drie groepen geldt dat een deel ervan niet werkt en dat de rest in de meeste gevallen niet het gehele jaar illegaal werkzaam is in Nederland. Dat heeft verschillende redenen: Asielzoekers mogen een deel van het jaar legaal werken. Bovendien valt het in de asielzoekerscentra op als ze het gehele jaar door afwezig zijn. Ook gaat het voor een deel om kinderen en ouderen. Veel mensen, die met een verblijfsvergunning in Nederland verkeren, hebben een ander doel van verblijf, bijvoorbeeld studie. Vaak ook hebben ze voldoende financiële middelen beschikbaar om niet te hoeven werken in Nederland. De tijdelijke arbeidsmigranten verblijven in de meeste gevallen maar een deel van het jaar in Nederland. Op een gegeven moment keren ze weer terug naar het land van herkomst. 15

16 Hoewel de meeste illegaal verblijvenden qua leeftijd zouden kunnen werken, hebben ze lang niet altijd werk. Soms weten ze gewoon geen werk te vinden, of verkeren door ziekte of verslaving in dusdanige omstandigheden dat ze niet kunnen werken. Ook zit een deel van deze groep in het criminele circuit. Verder verkeert een derde van de illegaal verblijvenden korter dan een jaar in Nederland 1. Vooral uitgeprocedeerden blijken het land na verloop van tijd te verlaten. Illegale tewerkstelling in 1999 Het onderzoek Illegale tewerkstelling verkend dient als uitgangspunt voor de schattingen van het aanbod aan illegalen voor tewerkstelling en voor het totaal aantal arbeidsjaren dat deze illegalen werkzaam zijn in Nederland. Tabel 1 geeft de uitkomsten van dat onderzoek. De cijfers zijn met name gebaseerd op gegevens van de verantwoordelijke overheidsdiensten (IND, Vreemdelingendienst, COA, Koninklijke Marechaussee) en een onderzoek van de Erasmus Universiteit uit Tabel 1 Schatting van het reële potentieel voor illegale tewerkstelling in 1999, uitgedrukt in arbeidsjaren (afgezet tegen het geschatte aantal vreemdelingen van buiten de EER) Groepen Geschat aantal vreemdelingen van buiten de EER Geschat aantal actief op de arbeidsmarkt Geschat aantal arbeidsjaren Legaal in Nederland verblijvenden (incl. asielzoekers) Tijdelijke arbeidsmigranten Illegaal in Nederland verblijvenden (niet te schatten) Totaal Bron: Illegale tewerkstelling verkend, Het aantal illegaal in Nederland verblijvende personen was in 1999 moeilijk in te schatten, omdat de laatst bruikbare cijfers uit 1995 kwamen. De indruk was in 1999 dat dit aantal ten opzichte van 1995 was gestegen (wat ook wordt bevestigd door later onderzoek; zie verder). De schattingen voor het aantal werkenden en het aantal arbeidsjaren in het rapport Illegale tewerkstelling verkend zijn gebaseerd op de volgende veronderstellingen: Een derde van de asielzoekers behoort niet tot de relevante leeftijdsgroep. Van de rest werkt de helft ongeveer voor de helft van de tijd, waarvan voor een deel van de tijd legaal. Dit betekent dat het aantal illegaal gewerkte arbeidsjaren ongeveer een tiende bedraagt van het potentieel aan asielzoekers. De overige legaal in Nederland verblijvenden waren destijds goed voor illegaal gewerkte arbeidsjaren. Van de tijdelijke arbeidsmigranten waren in het jaar 1999 vooral de Polen relevant. Die verbleven en werkten ongeveer de helft van het jaar in Nederland. Van de illegaal verblijvenden is op een willekeurig moment ongeveer een derde (illegaal) aan het werk. 3 1 G. Engbersen, e.a., Illegale vreemdeling in Nederland. Omvang, overkomst, verblijf en uitzetting, Rotterdam, G. Engbersen, J. van der Leun, R. Staring, J. Kehla, De ongekende stad 2; Inbedding en uitsluiting van illegale vreemdelingen, Amsterdam, Dit is vastgesteld deelonderzoeken van de Erasmus Universiteit naar de leefomstandigheden van de illegaal verblijvenden. 16

17 2.2 Ontwikkelingen in illegale tewerkstelling sinds 1999 In deze paragraaf wordt voor de drie eerder onderscheiden doelgroepen een schets gegeven van de ontwikkeling van het aantal personen die tot betreffende groep behoort vanaf Legale vreemdelingen en asielzoekers Met de komst van de Nieuwe Vreemdelingenwet zijn enkele wijzigingen opgetreden. Zo is er bijvoorbeeld een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd ingesteld bij het toekennen van een asielaanvraag. Hierdoor is de groep vreemdelingen met beperkte arbeidsmogelijkheden waarschijnlijk iets in omvang gegroeid. Meer vreemdelingen ontvangen een tijdelijke verblijfsstatus. Op langere termijn zal echter het aantal vreemdelingen met een tijdelijke verblijfstatus afnemen, omdat er een duidelijke daling van het aantal asielaanvragen optreedt. In 2001 is de Nieuwe Vreemdelingenwet van kracht geworden. Asielzoekers die geen status ontvangen, hebben tegenwoordig zelf de verantwoordelijkheid het land te verlaten. De mogelijkheden in beroep te gaan tegen de beslissing zijn beperkt. Vanaf het instellen van deze Vreemdelingenwet is een duidelijke daling van het aantal asielaanvragen in Nederland waarneembaar. Het aantal asielzoekers in Nederland is de laatste drie jaar fors gedaald. In 1999 vroegen nog ruim asielzoekers een status aan, in 2002 waren dit er bijna De prognoses voor laten zien dat het aantal aanvragen niet boven de zal komen. De bezetting van het COA in de opvang volgt de dalende trend echter nog niet direct. Momenteel biedt het COA opvang aan bijna asielzoekers en in 1999 waren dit er bijna Daarmee gaat het echter tevens om asielzoekers die al langer in Nederland verkeren en daardoor meer mogelijkheden hebben (illegaal) werk te vinden. Het aantal arbeidsjaren in deze groep zal daardoor eerder stijgen dan dalen. In de toekomst zal het aantal opvangplaatsen sterk dalen en daarmee ook het aantal illegaal gewerkte arbeidsjaren door deze groep. Uitgaande van een stijging van het aantal vreemdelingen met een tijdelijke verblijfstatus en een stijging van het aantal werkende asielzoekers in Nederland neemt de hoeveelheid illegale arbeid van deze twee groepen toe. Dat betekent dat naar schatting bijna personen (tussen de en ) arbeid verrichten voor in totaal zo n arbeidsjaren (tussen de en ) Arbeidsmigranten uit Oost-Europa In 1999 waren het vooral Polen die als tijdelijke arbeidsmigranten naar Nederland kwamen en illegaal werden tewerkgesteld. Daar gaat in deze paragraaf dan ook eerst de aandacht naar uit. Inmiddels is er een tweede grote groep in de vorm van de Bulgaren bijgekomen. 1 Zie 17

18 Deskundigen voorspellen dat op termijn ook andere nationaliteiten in Nederland zullen verschijnen. De eerste voorboden (Oekraïners, Litouwers, Wit-Russen en Roemenen) zijn reeds zichtbaar. Polen Polen is het grootste en meest dichtbije van de nieuwe toetredingslanden van de Europese Unie. De werkloosheid in Polen is al jaren hoog (20%). Dat leidt tot een aanzienlijke arbeidsmigratie. Het gaat vooral om mensen die een aantal maanden in Nederland verblijven om hier te werken en daarna weer terugkeren. Het is van belang eerst twee groepen Polen te identificeren, die wel in Nederland mogen werken: Er zijn ten eerste zoals gezegd veel Polen met een Duits paspoort (en met een tewerkstellingsvergunning) in Nederland werkzaam. Ten tweede zijn er ook niet-duitse Polen die met een tewerkstellingsvergunning werken. Dat speelt zich af in sectoren waarin tekorten zijn gesignaleerd en tijdig een procedure voor de Wet Arbeid Vreemdelingen is opgestart. De laatste jaren worden van overheidswege steeds meer tewerkstellingsvergunningen verstrekt om de tijdelijke tekorten op de arbeidsmarkt in bepaalde sectoren op te vangen. Hierbij gaat het vooral om laaggeschoolde arbeid. In 2003 zijn er circa vergunningen beschikbaar gesteld voor arbeiders uit Midden- en Oost- Europa. De meeste vergunningen gelden voor de tuinbouwsector in het kader van het project Seizoensarbeid van LTO en CWI (Pool, 2003). De rest van de Polen mag niet in Nederland werken. Ze hebben geen (of een vals) Duits paspoort en geen tewerkstellingsvergunning. Er geldt geen visumplicht meer voor Polen, waardoor het voor Polen eenvoudig is om voor drie maanden in de landen van de EU te verblijven. In deze periode is het niet toegestaan arbeid te verrichten. Veel Polen komen hier echter juist wel om te werken. Ze komen vaak op eigen initiatief naar Nederland, maar er is ook in toenemende mate sprake van bemiddeling door tussenpersonen vanuit Nederland of Polen zelf. De omvang van het aantal illegaal tewerkgestelde Polen is in 1999 geschat op tussen de en Omdat de stijging van het aantal Polen werkzaam in Nederland voornamelijk zogenoemde Duitse Polen (zie verder) betreft, is hun aantal naar schatting gelijk gebleven. Op 1 mei 2004 treden Polen en andere landen toe tot de EU. Dat lijkt zeker op de langere duur, wanneer de verplichting dat in de sectoren waar Polen mogen werken een tekort zou moeten zijn aan Nederlandse arbeidskrachten - de problematiek van malafide handelingen voor een (gezien de aantallen beperkt) deel te verplaatsen naar fraude met sociale premies (zie verder). Bulgaren In Bulgarije bevindt zich een Turkse minderheid die ten opzichte van de Bulgaren wordt achtergesteld. De werkloosheid in Bulgarije bedraagt net als in Polen rond de 20% en ligt onder jongeren zelfs op 34%. Hierdoor trekken veel Turkse Bulgaren weg uit Bulgarije, ofwel naar Turkije of naar West-Europa. De Bulgaarse sociologe Kabakchieva heeft vastgelegd dat in 2002 ruim Bulgaren Nederland uitkozen om illegaal werk te vinden. Een deel van deze Bulgaren blijft hier permanent. 18

19 Onderzoek van Kloosterboer (2002) onder 124 illegaal verblijvende Bulgaren geeft een goed beeld van de situatie waarin zij zich bevinden. Ze hebben weinig contact met legaal in Nederland verkerende landgenoten en hebben zo weinig netwerken voor toegang tot levensvoorwaarden als werk en huisvesting. Ze hebben dan vaak ook moeite werk te vinden en wisselen vaak van kleine baantjes. Groei van het aantal tijdelijke arbeidsmigranten In 1999 kwam het aantal illegale arbeidsmigranten neer op circa personen die verantwoordelijk waren voor ongeveer illegale arbeidsjaren. De laatste twee jaar is sprake van een toenemende stroom Oost-Europeanen. Naast de Polen zijn ook de (Turkse) Bulgaren op het toneel verschenen. Ook groeit de toestroom vanuit andere landen. De cijfers uit bekende rapporten verschillen: Het Centraal Planbureau (2004) stelt op basis van cijfers van de IND dat het aantal illegale migranten uit Midden- en Oost-Europa (te schatten is op tussen de en , die circa arbeidsjaren werkzaam zijn. Engbersen (2002) komt op een hogere schatting uit. Hij onderscheidt een groep West- en Oost-Europeanen onder de illegalen van tussen de en op jaarbasis. De grote meerderheid daarvan is Oost-Europees. Zowel in het rapport Illegale tewerkstelling verkend als in Engbersen (2002) bevat argumenten die wijzen op een onderschatting van de IND van het aantal Oost-Europeanen dat hier komt werken. Verder is zowel geredeneerd vanuit de gemiddelde verblijfsduur (die eerder zes dan vier maanden zal bedragen) als vanuit de duur van de werkdag (die vaak langer zal zijn dan acht uur) het aannemelijk dat het aantal arbeidsjaren hoger uitvalt. Een schatting dat er op dit moment in totaal meer dan personen (tussen de en ) per jaar illegaal worden tewerkgesteld, die goed zijn voor zo n arbeidsjaren (tussen de en ) is dan ook plausibel Ontwikkelingen in het illegaal verblijf Strengere wetgeving Het beleid om de instroom en het verblijf van illegalen in Nederland te bemoeilijken is vanaf 1998 aanzienlijk strenger geworden. Dat jaar is de Koppelingswet ingesteld. Bestanden van ondermeer gemeente, Belastingsdienst en Vreemdelingendienst zijn aan elkaar gekoppeld, zodat alleen burgers die staan ingeschreven in het GBA-systeem van de gemeente aanspraak kunnen maken op voorzieningen en een Sofi-nummer. Hierdoor is het voor illegalen veel moeilijker geworden aanspraak te maken op voorzieningen en te werken onder een (vals) Sofi-nummer. Door de Koppelingswet is het voor illegalen moeilijker gemaakt regulier werk te verrichten en ook om aanspraak te maken op sociale voorzieningen zoals een uitkering. Engbersen (2002) constateert dan ook dat het aantal nog wit werkende illegale vreemdelingen gering is. De formele arbeidsmarkt is succesvol afgesloten voor illegaal verblijvenden. Hiermee vergroot de Koppelingswet de noodzaak voor illegalen op illegale wijze arbeid te verrichten. Dat is naast de criminaliteit - de enige mogelijke bron van inkomsten geworden. Opvallend genoeg lijkt hiermee de pakkans van een werkgever in overtreding minder groot. Er kan namelijk geen controle meer plaatsvinden via de afdracht van belastingen en sociale premies. 19

20 Toename van het aantal illegaal verblijvenden Ondanks of misschien deels wel dankzij het strengere overheidsbeleid menen experts dat het aantal illegalen in Nederland niet afgenomen, maar eerder toegenomen is. Dit wordt onder andere gesteld in het meest recente onderzoek naar het aantal illegalen. De Erasmus Universiteit (Engbersen, 2002) schat het aantal illegalen op jaarbasis tussen de en personen (exclusief uit Oost- en West-Europa afkomstige illegale vreemdelingen). Voorheen lagen de schattingen van het aantal permanent in Nederland verblijvende illegalen lager. Begin jaren negentig circuleerde een cijfer van tussen personen, terwijl dezelfde onderzoekers van de Erasmus Universiteit in 1999 het aantal illegalen in 1995 op schatten. De vreemdelingenpolitie constateert de laatste jaren ook een stijging van fraude met identiteitspapieren. De Arbeidsinspectie maakt een voorzichtige raming van vervalste documenten in omloop. Hiervan zal het merendeel gebruikt worden voor illegale tewerkstelling. De groei van het aantal illegaal verblijvenden heeft verschillende oorzaken: Allereerst was de economische groei in Nederland tot 2002 groter dan in de meeste buurlanden. Nederland werd daardoor aantrekkelijker voor vreemdelingen. Volgens deskundigen heeft het strengere overheidsbeleid niet kunnen voorkomen dat er minder illegale vreemdelingen naar Nederland verblijven. Door onder meer in de Nieuwe Vreemdelingenwet te bepalen dat de verantwoordelijkheid Nederland te verlaten ligt bij de afgewezen asielzoeker zelf, is het beter mogelijk in de illegaliteit te verdwijnen. De opvang van illegalen kent volgens hulporganisaties een verschuiving van de overheid naar nieuwe belangenorganisaties, zoals kerken en buurtverenigingen. De daling van het aantal asielaanvragen betekent volgens deskundigen niet dat het aantal vreemdelingen dat naar Nederland toekomt is gedaald. Er is namelijk ook een stroom illegalen die geen asielaanvraag doet. Het bovenstaande leidt tot de conclusie dat het aantal illegalen in Nederland de afgelopen vier jaar is gestegen. Bovendien zijn die nog meer dan voorheen afhankelijk van illegale tewerkstelling voor hun levensonderhoud. In 1999 verrichtten ongeveer illegalen werk voor in totaal arbeidsjaren. Momenteel is het arbeidspotentieel te schatten op illegalen (tussen de en ) die in totaal zo n arbeidsjaren (tussen de en ) zullen werken. Bij de berekening van totaal aantal illegalen naar arbeidsjaren is rekening gehouden dat kinderen, ouderen en zieken niet werkzaam zijn. 20

21 2.2.4 Conclusie In bovenstaande drie paragrafen is vanuit recente cijfers en inzichten een beeld geschetst van het aantal illegalen en het aantal arbeidsjaren dat zij werkzaam zijn. In feite is hiermee een update gemaakt van de bevindingen uit De volgende tabel geeft de schatting van het aantal illegaal tewerkgestelden en het aantal arbeidsjaren dat daarmee correspondeert. Tabel 2 Schatting van de omvang van illegale tewerkstelling in 2004 (uitgaande van het arbeidsaanbod) Groepen Geschat aantal actief op de arbeidsmarkt Geschat aantal arbeidsjaren Legaal in Nederland verblijvenden (incl. asielzoekers) ( ) ( ) Tijdelijke arbeidsmigranten ( ) ( ) Illegaal in Nederland verblijvenden ( ) ( ) Totaal ( ) ( ) Op basis van deze nieuwe cijfers en inzichten is de omvang van de doelgroep voor illegale tewerkstelling gestegen van naar personen. Daarmee hangt een stijging van het aantal illegale arbeidsjaren van naar arbeidsjaren samen. 2.3 Bemiddeling zonder afdracht van sociale premies In de vorige paragraaf is ingegaan op het aantal illegaal in Nederland verblijvende personen. Dit geeft in eerste inzicht in het bemiddelingspotentieel van illegalen voor malafide uitzendondernemingen. Deze paragraaf gaat in op het bemiddelingspotentieel van legale arbeiders waarbij geen afdracht van sociale premies plaatsvindt. Hierbij richt de analyse zich op verschillende groepen legaal werkenden. Voor iedere groep wordt nagegaan in welke mate het aannemelijk is dat ze bemiddeld door een tussenpersoon - zonder afdracht van sociale premies werken. Voor elk van de drie partijen (inlener, bemiddelaar en tewerkgestelde) kunnen er motieven bestaan om de bemiddeling te bewerkstelligen. Het gaat om de volgende denkbare motieven: Winstbejag (inlener, bemiddelaar) Tekort aan reguliere arbeidskrachten (inlener) Verwerven van (extra) inkomsten (tewerkgestelde). De rol van de inlener Allereerst is nodig een duidelijk onderscheid tussen twee verschillende soorten van bemiddeling te maken: 1. Bemiddeling zonder afdracht van sociale premies bij een goedwillende inlener Bij deze bemiddeling zendt een malafide bemiddelaar een uitzendkracht uit naar een inlener, waarbij de inlener de normale prijs vergoedt. De bemiddelaar draagt echter geen of onvoldoende premies af en betaalt de tewerkgestelde meestal een veel lager loon dan het minimumloon. Op deze manier wordt op persoonsniveau het meeste verdiend door de malafide bemiddelaar. Bij 21

22 grootschalige toepassing bestaat echter wel het gevaar dat de inlener de gang van zaken opmerkt. 2. Bemiddeling zonder afdracht van sociale premies bij een kwaadwillende inlener Bij deze bemiddeling vraagt de inlener doelbewust aan de bemiddelaar een uurtarief dat (veel) lager ligt dan de geldende minimumprijzen. De bemiddelaar kan hieraan voldoen en zendt (uitzend)krachten uit. De bemiddelaar betaalt geen of onvoldoende sociale premies en keert meestal (ver) onder het minimumloon uit aan de tewerkgestelde. Uiteraard komt het ook voor dat het initiatief van de bemiddelaar uitgaat: die biedt arbeid aan tegen een onmogelijke prijsstelling, waarop vervolgens de inlener ingaat, die dan moet weten dat er niet volgens de regels premies zullen worden afgedragen. De positie van de tewerkgestelden Binnen de tewerkgestelden zijn ook weer twee hoofdgroepen te onderscheiden, namelijk degenen die onwetend zijn en degenen die doelbewust kiezen extra inkomsten te verwerven via malafide bemiddeling. De enige overeenkomst tussen beide groepen is dat men zichzelf niet kan voorzien van inkomsten door arbeid (hetzij bonafide, hetzij via zwart werk) en om deze reden via een bemiddelaar de toevlucht zoekt op de arbeidsmarkt. Blijkbaar beschikt men niet over een ruim eigen netwerk op de arbeidsmarkt. Doelgroepen Veel van deze twee soorten bemiddelingen zullen plaatsvinden met illegale arbeiders, omdat dit de groep is die het meest kwetsbaar is en ook geen weerstand zal bieden tegen dergelijke praktijken. De vraag is vervolgens of in de Nederlandse arbeidsmarkt ook groepen legale arbeiders op deze wijze worden bemiddeld. Daarbij zijn de volgende groepen tegen het licht gehouden: Reguliere voltijd- en deeltijdwerknemers Uitkeringsgerechtigden (WW, WAO-ers en WWB-ers) Tijdelijke arbeidskrachten uit EU landen (met name Duitse Polen) Tijdelijke arbeidskrachten uit niet EU landen (tewerkgesteld met een tewerkstellingsvergunning) Studenten Herintredende vrouwen VUT-ers en pensioengerechtigden Reguliere werknemers Het is niet aannemelijk dat veel werknemers met een reguliere voltijd- en deeltijdbaan zichzelf beschikbaar stellen om (daarnaast) te worden bemiddeld voor arbeid waarvoor geen premies worden afgedragen. Uiteraard klussen de nodige werknemers bij, maar daarbij is vaak geen sprake van bemiddeling. Bovendien is het voor bemiddelaars gevaarlijk voor een deel van de inkomsten geen premies af te dragen, omdat een werknemer die (een deel van zijn) baan kwijt raakt vervolgens in problemen komt met een eventuele uitkering van het UWV. Het is dan net zo aantrekkelijk in het geheel geen premie af te dragen. Hierbij is wel de opmerking op zijn plaats dat er bij sommige werknemers sprake is van een grijs schemergebied. In sommige bedrijven zijn medewerkers in dienst van de ene werkgever, maar 22

23 worden ze bij regelmaat tewerkgesteld bij externe bedrijven. Dit is een gebruikelijke constructie bij veel agrarische loonbedrijven. Feitelijk treedt de werkgever dan op als bemiddelaar. Hier gelden ook de wet- en regelgeving van TBA (Ter Beschikkingstelling van Arbeid). In sommige sectoren (zie volgende subparagraaf) is hierbij sprake van ontduiking van sociale premies. Deze werknemers zijn onwetend over de malafide bemiddeling. Ook deze werknemers kunnen bij werkloosheid in problemen komen, wanneer blijkt dat geen premies zijn afgedragen. Naar schatting gaat het hier op zijn hoogst over personen op jaarbasis, goed voor nog geen 500 arbeidsjaren Uitkeringsgerechtigden Uit het onderzoeksrapport Regelovertreding in de sociale zekerheid: WAO, WW en Abw (kortweg POROSZ genoemd) blijkt het aantal WAO-ers WW-ers en Abw-ers met een reguliere baan of regulier uitzendwerk naast de uitkering af te nemen. Die afname is zo sterk dat het percentage met een witte baan nagenoeg 0% bedraagt. Uit het onderzoek blijkt verder een toename van zwart werk. Verder doen veel uitkeringsgerechtigden klusjes tegen betaling. Tabel 3 Uitkeringsgerechtigden en niet-reguliere nevenwerkzaamheden (bron: rapport PO- ROSZ) WAO WW Abw Niet doorgeven van een baan of uitzendwerk 3% 0% 3% 1% 6% 3% Zwart werk 6% 8% 7% 11% 12% 13% Onbetaald werk % 26% - - Klusjes tegen geldelijke vergoeding 14% 16% 17% 15% 23% 23% - = niet van toepassing of niet onderzocht Bij de categorie klusjes zal vrijwel nooit sprake zijn van bemiddeling door derden. Indien er sprake is van bemiddelde arbeid, waarbij geen afdracht van sociale premies plaatsvindt, zal de uitkeringsgerechtigde dit meestal benoemen als zwart werk. Hieraan bezondigt zich zo n 10% van alle 1,5 miljoen uitkeringsgerechtigden. De vraag is vervolgens of daar vaak een bemiddelaar bij te pas zal komen. In veel sectoren hebben uitkeringsgerechtigden een slecht imago. Dat speelt bijvoorbeeld in de agrarische sector. In de industrie is de inzet van uitkeringsgerechtigden lastig te organiseren, al zal het wel op beperkte schaal voorkomen. In de bouw is wel het nodige zwart werk, maar daarbij gaat het vaak om WW ers en WAO ers met een persoonlijk netwerk. In de andere sectoren waarin veel uitkeringsgerechtigden zwart werken (particuliere dienstverlening, horeca/recreatie) is weinig sprake van bemiddeling. UWV meet een ongeveer anderhalf keer zo hoog percentage zwarte fraude bij uitkeringsgerechtigden, die afkomstig zijn uit de sector uitzendondernemingen als bij uitkeringsgerechtigden uit andere sectoren. Dat percentage is ook stijgende. Het is echter onduidelijk of deze uitkeringsgerechtigden dan ook via uitzendondernemingen aan dat zwart werk zijn gekomen. Ook gaat het alleen om de cases waarbij fraude ook daadwerkelijk is vastgesteld. Dat is waarschijnlijk slechts een deel van de daadwerkelijke fraude. 23

24 2.3.3 Tijdelijke arbeidsmigranten uit EU landen Naast de illegaal in Nederland (tijdelijk) verblijvenden, is er ook een grote groep legale arbeidsmigranten uit Oost-Europa op de Nederlandse arbeidsmarkt beschikbaar gekomen. Dat geldt vooral voor Polen met een Duits paspoort. Voor deze groep zijn ook de nodige bemiddelingsactiviteiten ontplooid, waarbij zowel sprake is van bonafide als malafide ondernemingen. 1 Veel van deze Polen worden ook bemiddeld via een bemiddelaar vanuit Polen. Voor dit onderzoek zijn ook laagopgeleide Ieren en Britten en Zuid-Europeanen die veelal seizoensarbeid in Nederland verrichten interessant. Deze groepen arbeiders mogen onbeperkt in Nederland werken en zijn daardoor ideaal voor intermediairs om te bemiddelen. De eisen die ze stellen zijn niet hoog, omdat ze met name hier komen om in korte tijd zoveel mogelijk geld te verdienen. Tevens zullen ze veelal onwetend zijn over de exacte wet- en regelgeving voor het werken in Nederland. Duitse Polen Zo n 10 tot 15% van alle Polen is in bezit van een Duits paspoort. Voor deze Polen is het mogelijk om in alle EU lidstaten te werken. De meer recente bronnen spreken van Duitse Polen, waarvan in Limburg. Ten tijde de grote arbeidstekorten in Nederland vanaf 2000 is een aantal uitzendbureaus in Nederland zich specifiek op deze groep gaan richten. De ervaringen van deelnemende partijen zijn onverdeeld positief. De Poolse arbeider verdient in Nederland aanzienlijk meer dan in Polen en de arbeidsmoraal is hoog (volgens Nederlandse werkgevers). De bonafide bemiddelaars die zich op deze groep richten waren voorheen met name actief in de sector van open teelten. Er is volgens deskundigen echter een verschuiving opgetreden naar werkzaamheden in de verwerkingsindustrie van landbouwproducten, de logistiek, productiebedrijven, de horeca en de glastuinbouw. In deze sectoren is meer te verdienen en de werkzaamheden zijn aangenamer door bijvoorbeeld de vaste werktijden. Op de tewerkstelling in de open teelten hebben zich vervolgens malafide tussenpersonen gericht, die vanuit Polen of vanuit Nederland Duitse Polen bemiddelen zonder dat sprake is van afdracht van premies en/of betaling van het minimumloon. Vervolgens hebben deze personen hun werkzaamheden uitgebreid naar andere sectoren. Ook zijn er vanuit Duitsland slimme constructies opgezet om sociale premies in Nederland niet te hoeven afdragen. Volgens deskundigen zijn er ook veel Polen die op niet-legale wijze een Duits paspoort verkrijgen. Deze groep is gerekend tot de groep illegaal tewerkgestelde tijdelijke arbeidsmigranten (zie boven). Vanaf 1 mei 2004 treedt Polen toe tot de EU. Vanaf dat moment kunnen alle Polen naar andere Europese landen reizen om daar te wonen en te werken. Gezien de grote werkloosheid en de staat van de Poolse economie verwachten velen een invasie van Polen. Het CPB schat overigens in een recent rapport dat de toestroom hooguit enkele tienduizenden personen zal betreffen. 1 Polen uit de gebieden die voor de Tweede Wereldoorlog Duits waren, mogen van de Duitse regering een dergelijk paspoort ter beschikking krijgen. 24

25 De vrees van deskundigen is dat de toestroom gepaard zal gaan met het op grote schaal ontduiken van sociale wetgeving. Ze zijn op dat moment niet illegaal in Nederland, maar de kans is wel aanwezig dat dan niet conform de wetgeving premies worden afgedragen (zie ook verder). Voor sommige landen is dit een reden geweest om een overgangstermijn te bepleiten, waarin de nieuwe lidstaten nog beperkt worden om te wonen en te werken in de al bestaande EU landen. De Nederlandse regering heeft na veel beraadslagingen besloten om de nieuwe EU-toetreders alleen toe te laten in de sectoren waar een aantoonbaar tekort aan arbeidskrachten aanwezig is. Daardoor zal het gevaar van ontduiking van sociale premies mogelijk meevallen. Het aantal is gering en ze zullen op persoonsniveau worden geregistreerd, wat de handhavingsmogelijkheden vergroot Tijdelijke arbeidsmigranten uit niet-eu landen In theorie zouden tussenpersonen voor tijdelijke arbeidsmigranten uit niet-eu landen ook geen sociale premies kunnen afdragen. Deze arbeiders mogen werken onder de voorwaarden zoals gesteld aan de tewerkstellingsvergunning. Men zou daarmee kunnen knoeien. Er zijn echter weinig gevallen bekend van fraude bij degenen die werken met tewerkstellingsvergunningen. Verondersteld wordt dat de controle en toezicht dermate goed zijn ingericht dat er geen grootschalige fraude onder deze groep plaatsvindt Studenten Studenten mogen in 2004 maximaal netto ,- bijverdienen naast hun studiefinanciering. Gegeven de stijgende studiekosten en de dalende studiebeurzen, zullen veel studenten via bijbaantjes extra inkomsten genereren. Er zijn veel studentenuitzendbureaus in Nederland. Er wordt er door studenten met regelmaat zwart bijverdiend vanuit hun netwerken. Dat speelt overigens vooral in de horeca en in de particuliere dienstverlening. De kans dat studenten malafide intermediairs kennen of dat malafide intermediairs studenten werven voor illegale tewerkstelling lijkt zeer klein. Studenten zijn goed op de hoogte van de regels, hebben veelal een rijk netwerk en zijn slechts in beperkte mate beschikbaar voor de arbeidsmarkt. Tevens geldt dat de InformatieBeheerGroep als extra controleur aanwezig is naast de reguliere handhavers. Dit maakt studenten niet erg aantrekkelijk voor illegale bemiddeling (Herintredende) vrouwen Verderop in dit rapport wordt vastgesteld dat vrouwen amper meer werkzaam zijn in de agrarische sector. (Herintredende) vrouwen werken veelal in sectoren als zorg, onderwijs, welzijn, horeca en schoonmaak. In deze sectoren komt weinig bemiddelde arbeid voor. We achten de kans niet groot dat malafide intermediairs met deze groep veel tewerkstellingen organiseren. 25