KUIPERSVEER. Jaarverslag FREE nature Esther Linnartz-Nieuwdorp februari In opdracht van

Transcriptie

1 KUIPERSVEER Jaarverslag 2013 FREE nature Esther Linnartz-Nieuwdorp februari 2014 In opdracht van

2 Inleiding Aan de noordkant van de Hoeksche Waard ligt aan de oever van de Oude Maas het gebied Kuipersveer. Het gebied grenst aan de uit bedrijf genomen suikerfabriek en is deels eigendom van Suiker Unie en deels door Suiker Unie gepacht van Domeinen. In opdracht van Suiker Unie verzorgt FREE Nature (voortgekomen uit Stichting ARK) sinds 1999 het beheer van dit natuurgebied met grote grazers (Schotse Hooglanders). Oorspronkelijk is gestart op 6,5 ha, in 2005 is het begrazingsgebied richting fabrieksterrein uitgebreid met ca 2,5 ha. Kuipersveer is nu ca. 9 ha groot en oorspronkelijk buitendijks zoetwatergetijdengebied. Later is hier de tarra opgeslagen, de grond die vrijkomt bij het spoelen van de bieten. Nadat het terrein vol was heeft de natuur er weer bezit van genomen. FREE Nature werkt aan de ontwikkeling van gebieden waar de natuur zichzelf vormt. Natuurlijke processen krijgen de ruimte. Grote zoogdieren als bever, rund, paard, wisent en wolf zijn onderdeel van deze natuurgebieden. Mensen kunnen er in alle vrijheid van de natuur genieten. Kuipersveer heeft zich onder invloed van begrazing gevarieerd ontwikkeld. Doordat de grazers sommige planten graag eten en andere juist mijden, ontstaat een mozaïek van kortgegraasd grasland, bloemrijke ruigtes en plaatselijke kieming van struiken. Maar ook op plekken waar de kudde veel rust of waar stieren de grond omwoelen ontstaan weer andere omstandigheden waar bepaalde soorten van profiteren. Sinds september 2013 pacht Suiker Unie het noordelijk deel niet meer. Wegens sluiting suikerfabriek en beoogde verkoop van de gronden is de pacht opgezegd. FREE nature heeft het Hoekschewaards Landschap benaderd als potentiële nieuwe pachter. Ten tijde van dit schrijven is dit nog niet formeel geregeld, de intentie is er in elk geval wel was ook het laatste jaar van het opdrachtgeverschap van Suiker Unie en de samenwerking met FREE nature op Kuipersveer. Figuur 1 begrenzing van het begrazingsgebied; blauw is het oorspronkelijke deel en groen de latere uitbreiding 2

3 Natuurwaarden De twee plassen herbergen veel leven. Zo hebben ze een grote aantrekkingskracht op watervogels: grote aantallen krakeenden, wilde eenden en kuifeenden vertoeven met name in de zuidelijke plas. De dode bomen geven ze beschutting. Maar ook slobeenden, wintertalingen en af en toe nonnetjes worden hier gezien. Dodaars heeft hier weer gebroed, het 2 e broedpaar was dit jaar aanwezig in de voormalige schuimaardeput op het fabrieksterrein. Kuipersveer is de enige bekende broedlocatie van dodaars in de Hoeksche waard. Amfibieën zoals bruine kikker, groene kikker en gewone pad komen voor in beide plassen. In winter en voorjaar zorgt de overloop van de zuidelijke plas voor ondergelopen grasland, ideaal voor bruine kikker en gewone pad. Als dit tijdelijke moeras lang genoeg aanwezig is kunnen deze soorten zich massaal voort planten. Figuur 2 dynamiek dankzij de begrazing: een oude stierenkuil raakt weer begroeid met o.a. klaprozen 3

4 Figuur 3 bloemrijkdom in de zomer De specialiteit van Kuipersveer, de rivierrombout, was ook dit jaar weer te zien hetzij in lagere aantallen dan gebruikelijk. Reden hiervoor is niet duidelijk. Verder kan er een nieuwe soort toegevoegd worden aan de lijst van libellen: de zwarte heidelibel. Een schaarse soort in deze regio, slechts bekend van één andere locatie in de Hoeksche Waard. Totaal zijn er in soorten libellen gezien. Tabel 1 waargenomen libellensoorten in Bloedrode heidelibel 2 Bruine glazenmaker 3 Gewone oeverlibel 4 Grote keizerlibel 5 Houtpantserjuffer 6 Rivierrombout 7 Lantaarntje 8 Paardenbijter 9 Bruinrode heidelibel 10 Zwarte heidelibel 11 Steenrode heidelibel 12 Viervlek 13 Vroege glazenmaker 14 Watersnuffel 4

5 Figuur 4 zwarte heidelibel, een nieuwe soort voor Kuipersveer De door begrazing ontstane structuur in de vegetatie is geliefd bij veel insecten waaronder sprinkhanen. Op korte afstand van elkaar vinden ze beschutting, opwarmplekjes en voedsel, wat plaatselijk resulteerde in hoge aantallen sprinkhanen per m2. Ook vlinders weten de plek te waarderen, op de aanwezige distels vinden ze veel nectar. Dit jaar zijn er 17 soorten dagvlinders waargenomen en 7 soorten sprinkhanen. Door het mooie weer in de zomer en gunstige omstandigheden voor de rupsen was 2013 een uitzonderlijk goed vlinderjaar. In juli en augustus konden hoge aantallen zandoogjes, dikkopjes en kleine vossen gezien worden. Argusvlinders zijn altijd vast aanwezig, ondanks de landelijke neerwaartse trend. Daarnaast was er een landelijke invasie van oranje luzernevlinders, die ook Kuipersveer aandeden. Tabel 2 waargenomen dagvlinders in Argusvlinder 2 Atalanta 3 Bont zandoog 4 Bruin blauwtje 5 Bruin zandoog 6 Dagpauwoog 7 distelvlinder 8 Gehakkelde aurelia 9 Hooibeestje 10 Icarusblauwtje 11 Klein geaderd witje 12 Kleine vuurvlinder 13 Klein koolwit 14 Kleine vos 15 Oranje zandoog 16 Zwartsprietdikkopje 17 Oranje luzernevlinder Figuur 5 zwartsprietdikkopje 5

6 Figuur 6 bruin blauwtjes Figuur 7 oranje luzernevlinder 6

7 Tabel 3 waargenomen sprinkhanen in Bramensprinkhaan 2 Bruine sprinkhaan 3 Gewoon spitskopje 4 Grote groene sabelsprinkhaan 5 Krasser 6 Ratelaar 7 Zuidelijk spitskopje Figuur 8 grote groene sabelsprinkhaan De situatie rondom de oeverzwaluwen was opmerkelijk dit jaar. Begin mei hing er een mooie groep van 50 vogels rond bij de steile oever. Een maand later waren er maar een paar paartjes van over. Vervolgens zag ik ze helemaal niet meer, tot in augustus. Het is onduidelijk of die paar paartjes gebroed hebben. Eind augustus is begonnen met het herstellen van de gerodeerde oevers van de kade, dus voorlopig is Kuipersveer niet meer aantrekkelijk voor oeverzwaluwen. 7

8 Figuur 9 herstelwerkzaamheden aan de kade Eenden en steltlopers waren weer te vinden bij beide plassen en de nodige hebben er gebroed. Waargenomen zijn onder meer oeverloper, witgatje, kleine plevier, gele kwikstaart, tureluur, kievit en scholekster, en daarnaast o.a. ook baarmannetjes, barmsijzen, houtsnip en slechtvalk. Figuur 10 volop leven bij de noordelijke plas 8

9 Figuur 11 de fraaie wespspin is een zuidelijke soort die toeneemt in ons land. In 2013 is deze voor het eerst gezien op Kuipersveer Figuur 12 zwart tandzaad op de oever 9

10 De kudde De Schotse Hooglanders leven in familieverband jaarrond zelfstandig op Kuipersveer. Aan het hoofd van de kudde staat de leidkoe, meestal het oudste dier. Zij geeft haar kennis en ervaring door aan haar nageslacht. De leidkoe verlaat het gebied daarom in principe nooit. Resultaat is een sociaal stabiele en rustige kudde die precies weet waar en wanneer ze het beste kunnen grazen, drinken, rusten, etc. Het aantal dieren is afgestemd op het voedselaanbod in de winter. In de meeste schaarse periode (maart/april) moeten de dieren nog in staat zijn zelf hun kostje bij elkaar te scharrelen. Ze worden niet bijgevoerd, tenzij er extreme omstandigheden zijn. Normaal gesproken vinden ze ook tijdens sneeuw- en vorstperiodes voldoende voedsel. Figuur 13 de kudde in een zee van fluitenkruid Omdat er jaarlijks kalveren geboren worden groeit de kudde, wat betekent dat er ook jaarlijks dieren weggehaald moeten worden om overbevolking tegen te gaan. Deze dieren worden bij voorkeur verplaatst naar andere natuurgebieden. Lukt dit niet dan wordt een deel geslacht en verkocht als wildernisvlees. 10

11 Figuur 14 op een zomerdag liggen de runderen graag aan de waterkant Op 1 januari 2013 bestond de kudde Schotse Hooglanders uit 5 dieren: 2 volwassen koeien, 1 jonge stier en 2 kalveren. In maart is een volwassen stier van elders aangevoerd, die onverwant is aan de koeien. In maart en april zijn er 2 kalveren geboren, een koe en een stiertje. In december is de kudde gevangen en zijn er 3 dieren verhuisd: 2 jonge koeien en een jonge stier zijn naar het natuurgebied de Broekpolder bij Vlaardingen verhuisd. Daardoor bestond de kudde op Kuipersveer aan het eind van het jaar weer uit 5 dieren. Tabel 4: kuddesamenstelling op naam levensummer m/v moeder vader geboortedatum Bernard van Brienenoord stier Branwen Banarach 6 of Austie Govert van Hellevoetsluis Blom van Kuipersveer stier Biebzra van Kuipersveer Merijn van de Staart Bella van Kuipersveer koe Bhansje van Kuipersveer Reginard Beluga van Kuipersveer koe Bella van Kuipersveer Merijn van de Staart Biebzra van Kuipersveer koe Bella van Kuipersveer Crusoë

12 Figuur 15 nieuwsgierige runderen komen een kijkje nemen bij de graafwerkzaamheden (foto kraanmachinist) Onderhoud raster e.d. Dit jaar waren er weinig problemen met het schrikdraadraster, slechts enkele kleine reparaties zijn uitgevoerd. In het groeiseizoen moet de begroeiing onder het raster weggemaaid worden omdat er anders te veel stroom weglekt. Het Hoekschewaards Landschap krijgt opdracht dit te maaien. Op verzoek van Suiker Unie is een nieuw tussenraster geplaatst op de eigendomsgrens, deze is zo gemaakt dat het nog wel passeerbaar is voor de grazers maar dat het ook snel afgesloten kan worden. 12

13 Figuur 16 en 17 vlak na de geboorte is een van de kalveren buiten het raster terecht gekomen, gelukkig kon ze met enige hulp snel weer met de moeder herenigd worden 13

14 Voorlichting Jaarlijks is er een excursie met als thema vlinders en libellen, waarbij we o.a. op zoek gaan naar de rivierrombout. Dit jaar was de excursie op 28 juli, er waren slechts 4 deelnemers, maar wel erg gemotiveerd. De excursie wordt aangekondigd via de lokale pers en de websites en Daarnaast is er jaarlijks de oeverloop, georganiseerd door het Hoekschewaards Landschap. Dit is een driedaage wandeltocht rondom de Hoekse Waard. Deze groep van ca 80 mensen loopt ook altijd over Kuipersveer, waarbij ze een kort praatje krijgen over het gebied en wat er groeit en bloeit. Figuur 18 14

15 Figuur 18 en 19 genieten van de vlinders op het bloeiend jakobskruiskruid Figuur 20 de rivierrombout is gespot 15

16 Figuur 171 en dit is "de buit" (foto Bob Wiggers) 16