Het Duitse beroepsonderwijs in woorden Pagina 1. De Länder. staat) 1. Dit heeft als gevolg dat het onderwijssysteem van.

Transcriptie

1 Pagina 1 Deze folder gaat in op de belangrijkste onderdelen van het Duitse beroepsonderwijs. De organisatie van het onderwijs wordt beschreven en de belangrijkste actoren komen aan bod. 1. Organisatie van het onderwijs Het onderwijs in Duitsland is anders georganiseerd in Nederland. Naast de school en het leerbedrijf bestaat de onderwijsorganisatie uit drie partijen met allen een eigen verantwoordelijkheid en taakstelling, zie hieronder Figuur 1: de organisatie van het onderwijssysteem. De Länder Duitsland is onderverdeeld in zestien Länder (deelstaten), met elk een eigen (regionale) minister van onderwijs. De deelstaten hebben veel invloed op de onderwijswetgeving en het bestuur van het onderwijs. Zij zijn ook de belangrijkste financierders (66%, ten opzichte van 15% door de federale staat) 1. Dit heeft als gevolg dat het onderwijssysteem van elke deelstaat weer net iets anders is georganiseerd is en onderlinge diplomawaardering niet overal als vanzelfsprekend kan worden beschouwd. De IHK De IHK 2 (Industrie- und Handelskammer) draagt op regionaal niveau zorg voor de uitvoer en de accreditatie van de eindexamens en de uitreiking van diploma s. Let op: De IHK s hebben daarmee een belangrijke taak binnen het onderwijs en zijn daarmee slechts beperkt vergelijkbaar met de Nederlandse Kamers van Koophandel, die als belangrijkste taak hebben de belangenbehartiging van ondernemers. Beschrijving Figuur 1 Het BMBF Het BMBF (Bundes Ministerium fur Bildung und Forschung) is het equivalent van het Nederlandse ministerie van onderwijs 2. De duale opleiding In Figuur 2: de duale opleiding (zie volgende bladzijde) wordt een onderdeel uit het Duitse onderwijssysteem weergegeven dat betrekking heeft op het duale opleidingssysteem binnen het beroepsonderwijs. Dit is het onderdeel dat van toepassing is op de subsidie die met BAND kan worden aangevraagd. De duale opleiding is een opleidingsvariant die door de school en het leerbedrijf samen wordt vormgegeven, in Nederland het beste vergelijkbaar met de mbo BBL opleiding. In de meeste deelstaten start de vervolgopleiding met een oriëntatiejaar 3. (OCW). Zij is met betrekking tot het beroepsonderwijs verantwoordelijk voor initiële en voortgezette opleidingen, onderwijsontwikkeling en maatregelen ter stimulering van aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. 1 Bron: SBO, Buitenlandse Zaken onderwijs en personeel in Duitsland 2 Kan ook, afhankelijk van de sector, de HandelsWerkKammer zijn (HWK) of Landwirtschaftskammer (LWK) 3

2 Pagina 2 Ondanks dat het duale stelsel met name georganiseerd is voor instroom vanuit de Hauptschulen, starten ook studenten na afronding van de Realschulen en enkelen van de Gymnasien met de duale opleiding. Dit is voor een groot deel afhankelijk van het leerbedrijf dat, ongelijk aan Nederland, een selectie aan de poort mag uitvoeren. Zie hoofdstuk 4. Facts and figures van het Duitse 4 duale leersysteem: 67% van de nieuwkomers op de arbeidsmarkt heeft een beroepsopleiding gevolgd in het duale leersysteem. 63% van het totaal aantal leerlingen volgt een duale opleiding. Het duale systeem betekent 3-4 dagen per week werken in het bedrijf en 1-2 dagen volgen van onderwijs op school (Berufsschule). De opleiding duurt, afhankelijk van het gekozen beroep, 2 tot 3.5 jaar. 3. De Berufsschule In Nederland staat in de WEB 5 omschreven dat bepaalde beroepscompetenties zowel via een beroepsopleidende leerweg (BOL) als via een beroepsbegeleidende leerweg kunnen worden bereikt (BBL). Met andere woorden, de competentie staat centraal en niet de wijze waarop deze verworven is. In Duitsland is dit niet het geval. Hier zijn curriculum en diploma direct aan elkaar verbonden. Daarom is er in Duitsland een groot onderscheid tussen BBL en BOL opleidingen en daaraan gekoppelde beroepsdiploma s. Voordat in wordt gegaan op het duale systeem, wordt kort stilgestaan bij de vooropleiding. Studenten van het duale systeem zijn voornamelijk afkomstig van de volgende drie opleidingen: De Hauptschule (een voorbereidende leerweg die gemiddeld vijf jaar duurt en ook vergelijkbaar is met het VMBO). De Realschule (een brede verzameling van middelbare opleidingen, die ten opzichte van Nederlandse maatstaven vergelijkbaar zijn met opleidingen van niveau vmbo tot aan niveau havo. Deze opleiding duurt zes jaar en wordt afgesloten met een middelbaar schoolexamen). Het Gymnasium (komt ongeveer overeen met het Nederlandse vwo). De duale opleiding is een opleidingsvariant die door de school en het leerbedrijf samen wordt vormgegeven. De werkgever betaalt de kosten van het praktijkgedeelte, terwijl de kosten voor de opleiding op school worden betaald door de overheid (deelstaat en federale staat). In principe zijn werkgevers bereid te investeren in het duale systeem, omdat het hen de mogelijkheid biedt om de opleiding van toekomstige arbeidskrachten mede vorm te geven. De duale opleidingsstructuur in Duitsland is in Nederland het beste te vergelijken met de mbo BBL opleiding (zie hoofdstuk 2). 4 ECBO, Wet Educatie en Beroepsonderwijs

3 Pagina 3 Met BAND subsidie kan uitwisseling met deze opleidingsvariant worden aangevraagd. Na het oriëntatiejaar (Berufsbildungsjahr) vindt de beroepsopleiding binnen het duale systeem afwisselend plaats in de onderwijsinstelling en in het leerbedrijf. Het onderwijs binnen de school (Berufsschule) moet minstens twaalf uur per week zijn, maar kan ook in blokvorm worden aangeboden. Een leerling gaat dan bijvoorbeeld eens in de maand vijf dagen achtereen naar school. Deze Duitse situatie verschilt hier van de Nederlandse, waar het bedrijf en de school zelfstandige leerplaatsen zijn die gedurende de opleiding als gelijkwaardige partners samenwerken. De opleiding in de Berufsschule draagt bij aan de algemene ontwikkeling en beroepsvorming. De Berufsschule verzorgt hiertoe theoretische lessen in de eigen onderwijsinstelling. Deze theoretisch vakken vormen tweederde van het totale onderwijsaanbod. Eénderde is gereserveerd voor algemeen vormende vakken, zoals Duits, maatschappijleer, economie, godsdienst en sport. werkgever een opleidingscontract. Dit contract verplicht de werkgever ertoe om de leerling binnen het bedrijf een opleiding te bieden en de daarvoor benodigde tijd ter beschikking te stellen. In het leerbedrijf wordt de praktijk van het beroep geleerd. De opleiding binnen het bedrijf is gebaseerd op de Duitse kwalificatiestructuur (het systeem van Ausbildungsordnungen voor de afzonderlijke beroepen). Deze structuur is landelijk vastgesteld en is binnen alle deelstaten (Länder) hetzelfde. Hierin wordt een brede basisopleiding beschreven met vakinhoudelijke onderdelen en praktijkervaring, die gezamenlijk moeten leiden tot een startkwalificatie op basis waarvan men een specifiek beroep kan uitoefenen. De praktijkopleiding die verzorgd wordt door het leerbedrijf, is gestructureerd en gefaseerd beschreven in het bedrijfsopleidingsplan dat weer is gebaseerd op de kwalificatiestructuur. Alleen díe werkzaamheden mogen aan studenten worden gevraagd die in het kader van hun opleiding relevant zijn. 4. Het leerbedrijf De Berufsschulen werken nauw samen met bedrijven. Toelating van leerlingen tot de Berufsschule is voor een groot deel afhankelijk van het leerbedrijf. In tegenstelling tot Nederland mag het leerbedrijf een selectie aan de poort uitvoeren. De werkgever kan dus zelf kiezen welke student met welke vooropleiding bij zijn bedrijf stage mag komen lopen. De werkgever kan dus ook kiezen voor de student met een andere vooropleiding dan de Hauptschule, bijvoorbeeld het Gymnasien (zie hoofdstuk 2). Een leerling van de Berufsschule tekent als leerling-werknemer samen met zijn 5. Begeleiding op leerwerkplekken In Duitsland komen in principe alleen die bedrijven in aanmerking als leerbedrijf, die iemand in dienst hebben die met een certificaat van de IHK of Handwerkskammer kan aantonen dat hij bevoegd is om jonge mensen voor een beroep op te leiden (de Ausbilder of Meister, vergelijkbaar met de praktijkopleider in Nederland). Leerplaatsen binnen bedrijven kunnen onderling enorm verschillen. In kleine bedrijven kan er een sterke persoonlijke band zijn tussen de praktijkopleider en de leerling. In grote bedrijven zal een leerling eerder te maken krijgen met afdelingen die

4 Pagina 4 speciaal zijn opgezet om leerlingen te begeleiden en op te leiden. Naast de praktijkopleider zijn er begeleiders nodig (Meisters). 6. Examinering en diplomering Het examen van de Duitse Berufsschule bestaat uit een praktisch en een theoretisch deel. Het praktijkexamen van de Berufsschule wordt afgenomen door vertegenwoordigers van het beroep (Prüfer) die benoemd zijn door de Kammer, dus bevoegde IHK of de Handwerkskammer in de regio, waaronder de examinant valt. De examinering van het theoretisch deel wordt afgenomen door de Berufschule (zie hoofdstuk 3). vaardigheden en competenties. Het EQF is een referentiekader voor alle kwalificatieniveaus na het primair onderwijs en maakt het mogelijk om niveaus tussen verschillende nationale en internationale opleidingen te vergelijken. Alvorens dit EQF kan worden opgesteld, maakt elk land zijn eigen nationale kwalificatiekader (NQF 6 ). Dit staat gepland voor Bijlage 1: Overzicht van de 16 deelstaten (Länder) De opleiding wordt officieel afgesloten met een speciaal certificaat, dat verschild al naar gelang de sector waarbinnen de leerling zich heeft bekwaamd: een Facharbeiterbrief voor de industriële beroepen; een Kaufmannsgehilfenbrief voor de commerciële beroepen of; een Gesellenbrief voor de ambachtelijke beroepen. Daarnaast krijgt de leerling, na het met goed gevolg afleggen van zijn examen, het diploma van de onderwijsinstelling. Deze twee getuigschriften geven, samen met relevante werkervaring, toegang tot een Fachschule (soort van specialistische vakschool), waar de leerling zich nog verder in het vak kan bekwamen. 7. Vergelijkbaarheid Nederland en Duitsland d.m.v het EQF Met het EQF (European Qualification Framework) kunnen onderwijs- en opleidingskwalificaties van verschillende landen binnen Europa met elkaar vergeleken worden. Het EQF bestaat uit acht niveaus die zijn beschreven in termen van kennis, 6 Zie voor de laatste informatie

5 Pagina 5 Bijlage 2: Begrippenlijst Begrippenlijst, wat bedoelt de Duitse partner als hij/zij het heeft over: BMBF: Bundesministerium für Bildung und Forschung. Duitse ministerie van onderwijs. Facharbeiterbrief: certificaat waarmee een opleiding wordt afgesloten in de sector industrie. Kaufmanngehilfenenbrief: certificaat waarmee een opleiding wordt afgesloten in de sector commercie/ zakelijke dienstverlening. Kultusministerkonferenz: Algemeen overlegorgaan waarin de ministers van onderwijs en cultuur (zestien in totaal) van Gesellenbrief: certificaat waarmee een opleiding wordt afgesloten in ambachtelijke sectoren. de zestien Duitse deelstaten (Länder) in zijn vertegenwoordigd. Focus op het zorgen voor eenheid in het onderwijsstelsel en afspraken met betrekking tot ontwikkelingen in het onderwijs. Zijn onder andere verantwoordelijk voor het onderwijs aan Fachschule: Vervolg op de beroepsopleiding (Berufschule) waarin de leerling zich verder kan bekwamen, bijvoorbeeld tot leidinggevende. de Berufsschulen. Land: Duitse woord voor deelstaat. In totaal zijn er zestien Länder in Duitsland. Berufsbildungsgesetz (BBiG): De basis van het beroepsonderwijs: Wet die de rollen, taken en verantwoordelijkheden beschrijft van alle partijen die betrokken zijn bij beroepsonderwijs. Tevens staan de vereisten beschreven waaraan Berufschule: Hier volgt de leerling in de beroepsopleiding de opleidingen in het beroepsonderwijs aan dienen te voldoen. het onderwijsgedeelte van de duale opleiding. In Nederland vergelijkbaar met de Beroeps Begeleidende Leerweg (BBL). Bundesinstitut für Berufsbildung (BIBB): Onderzoeks/adviesorgaan met betrekking tot ontwikkelingen in beroepskwalificaties Ausbildungsordnungen: De Duitse kwalificatiestructuur op basis waarvan de opleiding(en) binnen het bedrijf zijn gebaseerd. Wordt samen met het Rahmlehrplan door de regering, en opleidingspraktijk binnen leerbedrijven. (Onderdeel van het BMBF, Duitse Ministerie van Onderwijs). Adviesorgaan voor de minister van onderwijs. deelstaten, werkgevers en vakbonden ontwikkeld. Industrie und Handelskammer (IHK)/ Handwerkkammer: Rahmlehrplan: Beschrijft nauwkeurig de vereiste beroepsvaardigheden van elk van de 350 beroepen binnen het duale systeem. Wordt samen met het systeem van Ausbildordnungen door de regering, deelstaten, werkgevers en vakbonden ontwikkeld. Met betrekking tot beroepsonderwijs voeren zij onder andere de beoordeling van de resultaten en de (accreditatie van) examinering uit. Deze Wirtschafts Kammer zijn slechts gedeeltelijk vergelijkbaar met de Nederlandse Kamers van Koophandel. Waar de KvK s vooral de bedrijvigheid in de regio registreren en de belangen van ondernemers behartigen, Ausbilder/Meister: praktijkopleider/begeleider. hebben de Wirtschaftskammer een vele grotere rol en invloed op het (duale) beroepsonderwijs. Ausbildereignungprüfung: het examen dat afgelegd wordt bij de opleiding tot praktijkopleider. Voor de examinering is de Industrie und Handelskammer (IHK) of Handwerkkammer verantwoordelijk.