Middelengebruik in muzikale subculturen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Middelengebruik in muzikale subculturen"

Transcriptie

1 Middelengebruik in muzikale subculturen Een vergelijkende studie tussen de rap, dance en heavy metalcultuur Laura Hompus Karlijn Jeuring Lotte Naafs Ilona van de Reep Datum 30 juni 2011 Docent Dr. V.P.J. Duindam Cursus Wilde Jaren?

2 Inleiding Middelengebruik is een onderwerp dat al decennia lang veel aandacht krijgt. Tegenwoordig leven we in een maatschappij waarin legale en illegale drugs niet meer zijn weg te denken. Hierbij kan gedacht worden aan alcohol, hasj en wiet, maar ook hardere middelen als XTC en paddo s. Jongeren worden op verschillende gelegenheden en op verschillende manieren geconfronteerd met deze middelen (Vanhove, 2010). Alcohol en marijuana zijn relatief makkelijk te verkrijgen, ook als iemand de leeftijd waarop het gebruik en aanschaf van deze middelen wettelijk nog niet is toegestaan. Uit met vrienden in een kroeg, of op grotere festivals en dance-events kunnen jongeren in aanraking komen met geestverruimende middelen. Vaak behoren jongeren tot bepaalde subculturen. Binnen deze subculturen kan het zijn dat het gebruik van middelen genormaliseerd is, en kan het middel in grote mate beschikbaar zijn (Dom & Bogaerts, 2005). Het middelengebruik verschilt doorgaans per subcultuur en er zijn bepaalde subculturen die speciaal bekend staan om hun middelengebruik. Zo werd de toename van ecstasygebruik sterk geassocieerd met de opkomst van de dancecultuur in de jaren 80 (France, 2007). Een voorkeur voor dancecultuur en dancemuziek worden dan ook geassocieerd met ecstasygebruik (Haagsma, 2008). Maar ook in de muziekteksten en clips van rapmuziek wordt drugs en alcoholgebruik volop gepropageerd. Men zou dus kunnen verwachten dat ook in deze muzikale subcultuur middelengebruik genormaliseerd is. In dit literatuuronderzoek worden de verschillen tussen drie verschillende subculturen onderzocht. Hierbij wordt onderscheid tussen subculturen gemaakt op basis van het muziekgenre. Tevens zal onderzocht worden wat de verklarende factoren zijn voor deze verschillen in middelengebruik. De opgestelde hoofdvraag hierbij luidt: Wat zijn de verschillen tussen rap, dance en heavy metal subcultuur met betrekking tot middelengebruik, en welke factoren kunnen deze verschillen verklaren? Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden is een viertal deelvragen opgesteld: 1. Hoe zijn de drie subculturen ontstaan en wat zijn hun belangrijkste kenmerken? (Karlijn) 2. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen de drie subculturen met betrekking tot middelengebruik? (Laura) 3. Welke factoren kunnen de gevonden verschillen in middelengebruik verklaren? (Lotte) 4. Bestaan er verschillen tussen jongens en meisjes in middelengebruik in de verschillende subculturen? (Ilona) 2

3 Hoe zijn de drie subculturen ontstaan en wat zijn hun belangrijkste kenmerken? De term subcultuur wordt veelal gebruikt om een bepaalde groep mensen, vaak jongeren, te omschrijven die afwijkt van de normen en waarden van de dominante cultuur. Subculturen kunnen onder andere ontstaan doordat de leden van de subcultuur dezelfde muzieksmaak, etniciteit of politieke voorkeuren hebben. De leden van een subcultuur willen de eigen groep graag als positief beoordelen, wat ertoe kan leiden dat de subcultuur zich gaat afscheiden van andere groepen om dit positieve beeld te versterken (Tajfel en Turner, 1979). Erikson (1968) stelt dat er vaak in- en outgroup mechanismen voorkomen bij jongerenculturen. De intolerantie die hierdoor ontstaan, werkt als beschermingsmechanisme waarbij de identiteit van een groep beter behouden kan blijven. Volgens Erikson (1968) is identiteit een belangrijk concept. Wanneer identiteitsverwarring ontstaat, krijgen jongeren twijfels over hun afkomst of geaardheid wat een gevoel van onvermogen teweeg brengt. Dit onvermogen kan leiden tot vluchtgedrag, en kan later omslaan tot delinquent gedrag en middelengebruik. Dit hoofdstuk zal zich richten op het ontstaan van subculturen die zich onderscheiden op basis van muzikale voorkeur. De rap, dance en heavy metal cultuur zullen in dit hoofdstuk aan bod komen. Het middelengebruik binnen de muzikale subculturen zal in latere hoofdstukken aan bod komen. Rap Rapmuziek is het muzikale onderdeel van de hiphopcultuur. De hiphopcultuur bestaat uit een viertal onderdelen; graffitikunst, DJ-en (het draaien van platen), breakdancen en rappen of beatboxen. Van deze aspecten is rapmuziek verreweg het meest populaire onderdeel van de hiphopcultuur (Leach, 2008). In de rapmuziek worden rijmende teksten gesproken of gezongen waarbij veelal een beat wordt gebruikt om het ritme aan te geven (Wynn, 2001). Het ontstaan van rapmuziek ligt in Afrika, waar verhalen ritmisch verteld werden. Dit heeft ervoor gezorgd dat rapmuziek nog steeds een onderdeel is van de Afro-Amerikaanse muziektraditie (Grant, 2002). Het werkwoord rappen werd eeuwen geleden al gebruikt in Groot-Brittannië waar het letterlijk zeggen betekende. Dit is een aspect wat terug te horen is in de hedendaagse rapmuziek, waarin een rapper de tekst letterlijk opzegt (Samuels, 1991). Hiphop is ontstaan in de etnisch gemengde gemeenschappen in het zuiden van de Bronx in New York. Tegen de tijd dat de rapmuziek zich in de jaren 80 verspreidde over de Verenigde Staten, werd het afgeschilderd als een populaire uitingsvorm die onderdeel was van de zwarte cultuur en was er sprake van censuur op rapmuziek (Grant, 2002). De opkomst van rapmuziek en de spectaculaire groei is waarschijnlijk de belangrijkste ontwikkeling in de muziekindustrie sinds de opkomst van de rock n roll eind jaren 40. 3

4 De populariteit en het commerciële succes van rapmuziek wordt onderstreept door verkoopcijfers, muziekvideo s en de populariteit op de radio (Tanner, Asbridge & Wortley, 2009). De rapmuziek die tegenwoordig wordt gemaakt wordt veelal gezien als protestmuziek die provocerend, grof en seksueel getint is. Dit heeft als oorzaak dat in veel rapnummers gevloekt wordt, de sociale ongelijkheid en discriminatie worden bekritiseerd en het gebruik van geweld en middelen gepropageerd wordt (Tanner et al., 2009). Het middelengebruik in de rapcultuur wordt voornamelijk gekenmerkt door het gebruik van marijuana. Dit is in overeenstemming met het propageren van marijuanagebruik dat voorkomt in diverse rapnummers (Herd, 2008). Het gebruik van middelen in de rapcultuur zou eventueel verklaard kunnen worden door de theorie van Cohen (Clarke, 1974), die zich richt op statusfrustratie. Hierbij kan de subcultuur niet voldoen aan de verwachtingen van de conventionele maatschappij en zal via andere wegen toch proberen daar wel aan te voldoen, drugsgebruik is daar één maner van. In volgende hoofdstukken zal het middelengebruik in de verschillende muzikale subculturen verder besproken worden. Dance Dancemuziek bestaat uit harde, repeterende, elektronische muziek met 80 tot 120 beats per minuut. Het grootste gedeelte van de dancemuziek wordt gemaakt met de computer en bevat weinig tot geen vocale begeleiding (Schwartz & Miller, 1997). Het belangrijkste aspect van de dancemuziek zijn de raves. Raves zijn feesten die de hele nacht duren en worden bezocht door grote aantallen jongeren, soms meer dan , waar elektronische muziek wordt gedraaid door disc jockeys (Weir, 2000). Doorgaans worden de raves georganiseerd zonder vergunning. Raves kennen geen minimale leeftijdsgrens voor toelating omdat alcohol meestal niet beschikbaar is (Kavanaugh & Anderson, 2008). Raves zijn ontstaan rond 1985 in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten en zijn vervolgens ook populair geworden in andere landen zoals India, Egypte, België, Canada, Australië en Nederland (Weir, 2000). Ravers, jongeren die regelmatig naar raves gaan, worden beschreven als een schimmige subcultuur van jongeren die antimaterialistisch zijn ingesteld en uitgaan van een viertal begrippen; vrede, liefde, eenheid en respect. Ravers zijn gericht op het versterken van de zintuigen door een combinatie van nachtenlang dansen op dancemuziek en drugsgebruik (Sherlock & Conner, 1999; Weir, 2000). The dancescene heeft geleid tot een bloeiende (muziek)industrie voor dj s, grafische kunstenaars en modeontwerpers. Er zijn vier belangrijke onderdelen te 4

5 onderscheiden in de dancescene; de mensen, de muziek, de locatie en de drugs (France, 2007). De ondergrondse locaties waarin raves plaatsvonden zijn niet te vergelijken met de raves in nachtclubs. Raves worden steeds op verschillende locaties gehouden. Oorspronkelijk werd de locatie van een rave slechts een paar uur voor aanvang bekend gemaakt, zodat de kans op aanwezigheid van de politie gering was. Tegenwoordig worden de raves op legale plaatsen gehouden zoals concertruimtes, clubs en ondergrondse parkeerterreinen (France, 2007). Daarnaast bestaan er verschillende soorten dancemuziek waaronder house, techno, trance, (happy) hardcore en drum&bass. De verschillende muzieksoorten hebben dezelfde basiseigenschappen, snel, hard en elektronisch, maar zijn te onderscheiden door de mate waarin gebruik wordt gemaakt van vocale begeleiding en de snelheid van de beats (Weir, 2000). De leeftijd van jongeren die naar raves gaan varieert tussen de 15 en 25 jaar en hebben veelal een middenklasse achtergrond. Sherlock en Conner (1999) hebben onderzoek gedaan naar het gebruik van drugs in de dancescene. Uit het onderzoek blijkt het grootste gedeelte mannelijke gebruikers zijn met een gemiddelde leeftijd van 23 jaar. Raves en feesten in clubs blijken de meest voorkomende context waarin drugs geconsumeerd worden. De drug die het sterkst geassocieerd wordt met de dancescene is MDMA (methylenedioxymethamphetamine), ook wel ecstasy genoemd (France, 2007; Kavanaugh & Anderson, 2008; Weir, 2000). Ook het middelengebruik in de dancescene zal verder toegelicht en uitgewerkt worden in volgende hoofdstukken. Heavy metal Heavy metal muziek wordt gekenmerkt door simpele melodieën met een eindeloze herhaling van eenvoudige, extreem korte akkoorden. Indien vocale begeleiding aanwezig is, is deze schor, ruw en vaak schreeuwerig. De elektrische gitaar en de drums zijn de belangrijkste instrumenten die zo hard mogelijk bespeeld worden (Gross, 1990). In de heavy metalscene geldt; hoe luider de muziek hoe competenter de artiest. Met het donderende geluid van de muziek zorgt de artiest ervoor dat het publiek de muziek letterlijk kan voelen (Krenske & McKay, 2000). De songteksten van heavy metalmuziek sluiten aan op actuele onderwerpen die spelen onder jongeren en zijn grotendeels gebaseerd op de drie-eenheid: seks, drugs en rock n roll. Romantische teksten komen niet voor, wel wordt er veelvuldig gerefereerd naar seks, wat vooral voor mannen is bedoeld (Gross, 1990; Krenske & McKay, 2000). Heavy metal is ontstaan in de jaren 60 in Groot-Brittannië en steeg aanzienlijk in populariteit in de jaren 80 onder Amerikaanse jongeren (Arnett, 1991). Rond 1990 verkochten de bekendste heavy metal bands, zoals Metallica en Black Sabbath van Ozzy Osboune, miljoenen platen en speelden ze in uitverkochte stadia. De artiesten zijn 5

6 overwegend blanke mannen en vormen een agressief heteroseksuele eenheid die vrouwen en homoseksuele mannen denigreren en mannelijkheid verheerlijken (Gross, 1990; Krenske & McKay, 2000). Met de komst van een aparte categorie voor heavy metalmuziek bij de Grammy awards kreeg de heavy metal scene steeds meer aantrekkingskracht. Op dat moment werd tevens veel kritiek geuit op de heavy metal bands. De bands zouden een voedingsbodem zijn voor antisociaal en roekeloos gedrag onder jongeren, waaronder drugsgebruik, sadomasochisme, zelfmoord en duivelsaanbidding (Arnett, 1991). De kledingstijl van jongeren uit de heavy metal scene wordt, net als veel subculturen onder jongeren, gekenmerkt door een mix van stijlen. Zo bestaan er binnen de heavy metalscene elementen uit de hippiecultuur, zoals het lange haar, die worden uitgedragen door zowel artiesten als fans. Ook de motorstijl zoals leren jassen en donkere kleding hebben een grote invloed gehad op kledingsstijl van de heavy metalscene. Naar concerten dragen de fans veelal een donker T-shirt met een opdruk van de band en een donkere spijkerbroek. Veel artiesten en fans hebben een of meerdere tatoeages (Krenske & McKay, 2000). Heavy metal concerten zijn anders dan concerten van andere muziekculturen. Het moshen en een typisch kenmerk evenals het stagediven. Moshen gebeurt tijdens een concert wanneer iemand hard om zich heen slaat en duwt in de moshpit. De moshpit is het gebied vlak voor het podium waar een groep mensen zich verzamelt om te moshen. Bij stage-diven springt, vaak één van de artiesten, van het podium, waar hij opgevangen wordt door de handen van het publiek. De stagediver springt normaliter met het hoofd naar voren en met de benen een stuk omhoog om te voorkomen dat het publiek geraakt wordt (Krenske & McKay, 2000). Arnett (1991) heeft onderzoek gedaan naar het gebruik van drugs onder jongeren die naar heavy metal luisteren. Uit dit onderzoek bleek dat jongeren die naar heavy metal luisteren vaker drugs gebruiken dan jongeren die niet naar heavy metal luisteren. Zowel meisjes als jongens die naar heavy metal luisteren, gebruiken meer marijuana dan jongeren die niet naar heavy metal luisteren. Tevens reden de heavy metal jongens vaker onder invloed. In de volgende hoofdstukken zal het middelengebruik in de heavy metalscene verder toegelicht en uitgewerkt worden. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen de drie subculturen met betrekking tot middelengebruik? In het vorige hoofdstuk is behandeld hoe de verschillende subculturen rond rap, heavy metal en dance zijn ontstaan. Daarmee zijn de subculturen in en een historisch perspectief geplaatst. Tevens is gekeken naar de eigenschappen van de subculturen, dus 6

7 op welk gebied zij zich onderscheiden van de andere. Om een antwoord te vinden op de hoofdvraag van deze literatuurstudie is het ook van belang om dieper in te gaan op de verschillen en overeenkomsten tussen de betrokken muziekstijlen en de subculturen op het gebied van het middelenberuik. Die verschillen overeenkomsten zijn op verschillende gebieden aan te wijzen. Er wordt gekeken naar de geesteverruimende middelen die gebruikt worden binnen de subculturen en wat de eigenschappen zijn van deze middelen. Daarbij komt ook aan de orde wat de wisselwerking is tussen het fysieke effect van het middel op jongeren en de muziek waarnaar geluisterd wordt. Het motief om te kiezen tussen een bepaald middel of muziekstijl is daar ook onlosmakelijk mee verbonden. Per subcultuur wordt ook gekeken in welke mate er uberhaupt middelen gebruikt worden; want worden binnen de rap-, heavy metal- en dancecultuur wel zoveel middelen gebruikt als wordt vermoed? Cijfers Zoals in de inleiding al is besproken, worden de muzikale subculturen die in dit paper worden besproken met elk een andere soort geestverruimend middel gassocieerd. Bij dancemuziek denkt men aan XTC, bij rap aan marijuana en bij heavy metal vooral aan alcohol. De vraag is echter in hoeverre deze assciaties worden ondersteund door harde cijfers uit wetenschappelijk onderzoek. Zoals Fance (2007) namelijk al concludeert in zijn boek, wordt drugsgebruik onder jongeren vooral door de media en de overheid uitvergroot, en bestempeld als een sociaal probleem. In werkelijkheid is het middelengebruik onder jongeren wel gestegen in de laatste jaren, maar het aandeel jongeren dat nog nooit gebruikt heeft of waarbij het maar bij een enkele keer is gebleven is nog steeds vele malen groter (France, 2007). Wat kan dan gezegd worden over het middelengebruik onder jongeren die behoren tot de muzikale subculturen die in dit paper onder de loep worden genomen? In een longitudinale studie die in Noorwegen is uitgevoerd onder jongeren tussen 14 en 28 jaar oud met betrekking tot het cannabisgebruik, heeft 44,8% van de 21-jarigen die vaak naar rockconcerten gaan aangegeven wel eens cannabis te hebben gebruikt, tegenover 20,1% van de jongeren van die leeftijd die nooit naar rockconcerten gaan (Pedersen, 2009). In die studie wordt onderscheid gemaakt tussen traditionele muziek en experimentele muziek, waar in dit geval ook heavy metal en rap onder vallen. 51,3% van de Noorse jongeren die naar experimentele muziek luisteren hebben op hun 21 e wel eens cannabis gebruikt, tegenover 15,5% van jongeren die helemaal niet naar die experimentele (= rock en hip-hop) muziek luisteren (Pedersen, 2009). Daarmee is in ieder geval aannemelijk gemaakt dat het middelengebruik binnen de rap- en heavymetalcultuur significant hoger ligt dan jongeren die niet naar die muziek luisteren. 7

8 Het onderzoek maakt echter helaas geen onderscheid tussen de twee muziekgenres, en er wordt ook niet duidelijk om hoeveel procent van de luisteraars van één genre het gaat. In andere studies, van Gruber (2005) en Primack (2008) is onderzocht in welke mate middelengebruik voorkomt in muziekvideo s. Daaruit is gekomen dat in ongeveer een derde van de muziekvideo s iets van middelengebruik te zien is, zoals alcohol en tabak of attributen voor het nasale gebruik van drugs (zoals cocaïne). Over het algemeen is alcohol in rap/hip-hop aanzienlijk meer aanwezig dan in andere muziekgenres (Gruber, 2005; Primack, 2008). Over het gebruik van harddrugs wordt weinig tot niks genoemd. Wat betreft dancemuziek zijn voornamelijk resultaten van onderzoek gedaan in combinatie met het bezoeken van grootschalige dancefeesten. Onderzoek van Van de Wijngaart e.a (1999) wijst uit dat de gemiddelde leeftijd van bezoekers van de grote dancefeesten uit hun onderzoek 21 jaar was, terwijl men gemiddeld voor het eerst zo n feest bezoekt op 17-jarige leeftijd. Ongeveer 54% bezoekt regelmatig (1x per maand) grotere of kleinere dancegelegenheden. Van de mensen die regelmatig een dancefeest bezoeken, gebruikt 42% van de ondervraagden meer dan een keer per maand maar minder dan eens per week MDMA of middelen die MDMA bevatten, zoals XTC pillen 1. De meesten van die jongeren waren tussen de 16 en 21 jaar oud. Op dergelijke feesten wordt naast het gebruik van pillen nauwelijks alcohol gebruikt, en sigaretten worden gebruikt al naar gelang iemands verslaving (Wijngaart, 1999). Al met al kan gezegd worden dat subculturen waarin geluisterd wordt naar rap en heavy metal inderdaad significant meer geassocieerd worden met het gebruik van alcohol en marijuana (Ter Bogt, 2009; Gruber, 2005; Primack, 2008). Ook het bezoeken van een dance- of house-event levert een verhoogde kans op het gebruik van amfetaminen (zoals MDMA) op (Miller, 2008). Het enige wat deze onderzoeken laten zien, is dat er meer middelen gebruikt worden binnen de subculturen van heavy metal, rap en dance dan daarbuiten (Took, 1994) dus over de gemiddelde populatie adolescenten genomen. De verschillen tussen de subculturen komen zijn vooral opvallend als gekeken wordt naar de setting waarin middelen worden gebruikt. Die setting en het gebruik van de middelen hangt samen met de werking die de gebruikte middelen hebben op de gebruiker. Zowel alcohol, marijuana als XTC hebben een ontremmende werking. Na 2 à 3 biertjes merken drinkers al dat ze makkelijk praten met anderen, losser in het contact 1 XTC bestaat meestal voor een bepaald percentage (verschilt per pil) uit MDMA, verder uit bindmiddelen, soms resten van speed. Omdat XTC-pillen veel verschillende plaatsen van oorsprong hebben kan de samenstelling van pillen uit verschillende ladingen sterk onderling verschillen. De pillen hebben wel een gemeenschappelijk doel, namelijk de gebruiker een euforisch gevoel geven. 8

9 maar ook fysiek zijn de effecten te merken: men wordt beweeglijker. Naarmate de consumptie toeneemt, gaan de remmen nog meer los. Drinkers van alcohol merken dat met een paar consumpties op het makkelijker wordt om contact te leggen met leden van het andere geslacht, om te flirten en contact te leggen. Dat geldt ook voor marijuana; naar een paar hijsen wordt de gebruiker meer ontspannen, worden ledematen zwaarder en gaat net als bij alcohol het bewustzijn achteruit. Joints worden meestal gerookt in besloten kringen, met een groep vrienden thuis, of in een park of coffeeshop (Ter Bogt, 2009; Miller, 2005). Daarbij wordt geluisterd naar muziek. Bij XTC daarentegen is de ontremmende werking anders. Bij dancefeesten (op grote of kleinere schaal) gaat het om een volledige ervaring van de muziek. Het gaat niet zo zeer om romances en flirten, als wel om het sociaal samenzijn en kunnen dansen (France, 2007). Op dancefeesten en in danceclubs wordt sfeer gecreeerd door middel van bijvoorbeeld lichten, inrichting, dresscodes, en natuurlijk de muziek. Het muziekgenre kenmerkt zich, zoals eerder in dit paper gezegd, door opzwepende beats, veel herhalende elementen, en nauwelijks gezongen tekst. XTC en coke hebben als effect dat mensen alerter worden, geconcentreerder. Die focus richt zich dan op andere aanwezigen, lichteffecten en het ritme van de muziek. Door de drugs wordt men beweeglijker, energieker, en in combinatie met de snelle, opzwepende muziek zorgt dat ervoor dat men zin krijgt om te dansen, om los te gaan op de muziek. Doordat amfetaminen voorkomen dat het serotonine dat onder andere vrijkomt door het plezier dat men op het feest heeft zich bindt aan receptoren in de hersenen, heeft het gebruik van XTC en aanverwanten een euforisch gevoel als gevolg. Alles en iedereen is mooi, de muziek is mooi, laserstralen zijn fascinerend. Mensen onder invloed van XTC ervaren minder remmingen, en laten zich helemaal meeslepen in de prettige ervaring van dat moment. XTC wordt voornamelijk met anderen gebruikt in combinatie met het luisteren naar dance- of housemuziek; zelden gebruikt iemand alleen thuis amfetaminen (Wijngaart, 1999). De muziek dient als het ware als motor voor de gebuiker en de hele ervaring die iemand overhoudt aan de nacht. In het volgende hoofdstuk wordt dieper ingegaan op het waarom van het gebruik van middelen en welke rol de muzieksmaak hierin speelt. Welke factoren kunnen de gevonden verschillen in middelengebruik verklaren? Om tot een verklaring te komen waarom jongeren in de verschillende muzieksubculturen juist tot het gebruik van middelen komen zullen we ons allereerst richten op de functies 9

10 van muziek. Vanuit deze positie kan er worden gekeken of muziek an sich een rol speelt in het wel of niet gaan gebruiken van drugs. Echter, er is daarnaast ook aandacht voor andere onderliggende processen die middelengebruik bij deze subculturen kan verklaren: invloed en selectie van leeftijdsgenoten. Kortweg stellen we in dit stuk ons de vraag of de muziek een voorspeller is van middelengebruik of dat middelengebruik de jongeren duwt in de richting van een bepaalde muzieksmaak, bijvoorbeeld omdat drugsgebruik in bepaalde muziekscènes meer geaccepteerd is. Daarmee komt de normalisering van drugsgebruik binnen subculturen in de huidige moderne maatschappij ook meteen aan de orde. Christenson en Roberts (1998, p ) hebben op basis van een literatuurstudie twee categorieën opgesteld hoe muziek gebruikt kan worden die overeenkomen met die van North en Tarrant: affectief en sociaal gebruik. Muziek is veelal een individuele aangelegenheid echter zijn veel functies van muziek wel sociaal, omdat deze van invloed zijn op de relaties tussen adolescenten en met cultuur an sich. Muziek kan gebruikt worden om vriendschappen te vormen, dienen als conversatiestof en bijvoorbeeld om een passende sfeer neer te zetten op een feestje. In het verlengde daarvan hebben Christenson en Roberts op basis van een literatuurstudie drie verschillende categorieën geformuleerd die het sociaal gebruik van muziek beschrijven: quasisociaal, socialiserend en cultureel gebruik. Quasisociaal gebruik wordt gekenmerkt door het gebruik van muziek bij individuele aangelegenheden voor doeleinden die omschreven kunnen worden als sociaal. Bijvoorbeeld door het luisteren naar muziek om gevoelens van eenzaamheid te bestrijden, dus alsof de muziek je gezelschap is. Daarnaast kan het ook dienen om jezelf voor te bereiden op latere interacties en relaties. Frith (1981) en Lull (1992) tonen aan dat een gedeelde interesse in bepaalde soorten muziek als binding en spark kan dienen voor vriendschappen. Frith suggereert dat subculturen zich rond muziekstijlen vormen omdat jongeren muziek als badge gebruiken. Dit communiceert waarden, gedrag en meningen naar anderen. Deze badge-functie van muziek geeft inzicht in hoe subculturen gevormd kunnen worden op basis van gemeenschappelijk kenmerken, of overeenkomstige badges. Christenson en Roberts (1998) maken onderscheid tussen drie soorten socialiserend gebruik van muziek. Ten eerste zet muziek de juiste stemming neer voor bepaalde gelegenheden, daarnaast faciliteert het interpersoonlijke relaties (voor zover de muziek niet te hard staat, natuurlijk) en ten derde verbreekt het de stilte mocht er even 10

11 niemand praten. Een concreet voorbeeld hiervan zijn dancefeesten waarbij de muziek het publiek opzweept en in een bepaalde flow brengt. Tenslotte is er nog het cultureel gebruik. Zoals al kort weergegeven werd met behulp van de badge-functie van muziek, kan muziek werken als een middel om vorm te geven aan verscheidene groepen en subculturen en te identificeren wie daar deel van uitmaakt. Muziek speelt daarbij een belangrijke rol in het vorm geven aan de wij-zij onderscheidingen. Een basisvorm daarvan is het onderscheid tussen jongeren en ouders. Muziek speelt een belangrijke rol voor de expressie van solidariteit, trots en de trotsering van bijvoorbeeld de school en ouders. In hoeverre het gebruik van muziek op deze wijze ook daadwerkelijk een rol speelt in het leven van adolescenten is nog maar de vraag, betogen Christenson en Roberts. In de eerder genoemde onderzoeksresultaten is er namelijk nergens naar voren gekomen dat deze culturele functie van muziek daadwerkelijk ook aangegeven wordt als een functie in het leven van adolescenten. Jongeren gebruiken muziek eerder voor sociale en affectieve doeleinden, zoals plezier, in plaats van deviantie menen Christenson en Roberts. De essentie van een subcultuur is de kritiek tegen de dominante standaards van de samenleving; de massacultuur. Subculturen brengen gelijkgestemde individuen samen op basis van deze subversiviteit en geven de leden de mogelijkheid tot het ontwikkelen van een eigen identiteit. Muziek kan hierbij een centrale rol spelen die dient als verbinding en bron van identificatie met elkaar. De stelling dat een bepaalde muziekcultuur bepaalde type jongeren aantrekt die drugs gebruiken in plaats van drugsgebruikers creëert, kan ook weer gerelateerd worden aan de sociale badge-functie van muziek. Jongeren meten zich een identiteit aan die voortkomt uit hun gedragingen. Deze worden gerepresenteerd door hun badge. Jongeren met een vergelijkbare badge kunnen zich vervolgens gaan scharen onder een enkele vlag. De overeenkomsten tussen de jongeren is de basis van waaruit de subcultuur gevormd is. Invloed of selectie? Jongeren zijn in de adolescentie zeer vatbaar voor de normen en waarden en oordelen van anderen en dan specifiek die van leeftijdsgenoten. Voldoen aan de verwachtingen van de groep is essentieel om te voorkomen dat je vrienden verliest of imagoschade oploopt. Vriendschappen onderhouden zoals in een muzieksubcultuur is dus makkelijker als men het gedrag op elkaar aanpast, dit maakt mensen echter kwetsbaarder voor 11

12 risicogedrag zoals middelengebruik. Aan deze homogeniteit in gedrag en attitude liggen twee processen ten grondslag: invloed en selectie ( Handboek Verslaving,2009) Invloed is het proces waardoor gedrag wordt beïnvloed door andere groepsleden. Selectie kan worden verdeeld in twee mechanismen: - Jongeren selecteren vrienden die dezelfde eigenschappen, gedragingen en opvattingen er op na houden - Jongeren kunnen vrienden weigeren of vriendschappen beëindigen omdat deze er andere gedragingen en opvattingen op na houden dan zijzelf (deselectie). Echter is er nog te minimaal onderzoek verricht naar bovenstaande mechanismen om een duidelijk antwoord te geven op de vraag welke van beide processen het sterkst werkt. In enkele Nederlandse studies is gekeken naar de effecten van prototypen op verschilende stadia van middelengebruik van jongeren. In principe zijn er twee motieven die de relatie tussen prototypen en het middelengebruik van jongeren kunnen verklaren: zelfconsistentiemotieven en zelfverbeteringsmotieven (Aloise-Young e.a.,1996 in Handboek Verslaving). Zelfconsistentiemotieven zorgen ervoor dat jongeren beginnen met het gebruik van middelen omdat ze denken dat de kenmerken van leeftijdsgenoten die gebruiken overeenkomen met hun zelfbeelden. Zelfverbeteringsmotieven kunnen een rol spelen bij het beginnen met middelengebruik omdat jongeren denken door te gaan gebruiken over dezelfde eigenschappen zullen gaan beschikken als hun gebruikende vrienden die zij als positief waarderen. Op die manier hopen zij bijvoorbeeld cool of stoer gevonden te worden. Hoe meer jongeren denken dat hun gebruikende vrienden op hen lijken, hoe meer ze willen beschikken over dezelfde eigenschappen als rokende leeftijdsgenoten, hoe groter de kans dat ze middelen zullen gaan gebruiken. Echter moet hier wel een kanttekening bij worden geplaatst. Uit de onderzoeken naar prototypen komt naar voren dat zij maar een klein deel van het middelengebruik kunnen verklaren. Crosssectioneel onderzoek kan bovendien geen uitspraken doen over de relatie tussen middelengebruik en prototypen. Een samenhang kan dus enerzijds geïnterpreteerd worden als invloed van prototypen op middelengebruik, maar jongeren kunnen anderzijds ook hun prototypen aanpassen wanneer ze beginnen met het gebruik van middelen (Handboek Verslaving,2009) Nu er een beeld is van de connectie tussen muziek en subculturen kunnen we ons daadwerkelijk afvragen waarom middengebruik gangbaar is bij deze subculturen. Enerzijds hangt dit af van de werking van de middelen die zoals eerder aangegeven de 12

13 beleving van de muziek versterkt. Anderzijds lijkt het gebruik van drugs meer geaccepteerd in de maatschappij, het is genormaliseerd (France, 2007). Middelengebruik wordt gezien als een onderdeel van de jeugd, het hoort bij de experimenterende fase van de adolescentie. Tijdens deze periode zijn jongeren alsmaar bezig hun eigen grenzen op te zoeken en te verleggen, het gebruiken van drugs hoort hierbij en past ook bij het rebellerende karakter van de subcultuur. Men vormt tenslotte een eigen groep rondom een muzieksmaak waarmee men zich afscheidt van de conventionele maatschappij en binnen de subcultuur op zoek gaat naar een eigen identiteit. De normalisering van drugs maakt de verkrijgbaarheid van de middelen ook gemakkelijker. In onze huidige maatschappij is voor veel jongeren drugs en alcohol op de hoek van de straat te kopen, bijvoorbeeld in een coffeeshop of supermarkt. Op dancefeesten is het gebruik van XTC heel gangbaar en is ook daar voor de meeste gebruikers gewoon verkrijgbaar. Samengevat kunnen we dus zeggen dat er niet een eenduidige verklaring is voor het gebruik van middelen binnen deze subculturen maar dat daar verschillende mechanismen aan ten grondslag liggen; muzieksoort, normalisering, functie van muziek maar ook onderlinge beïnvloeding mag zeker niet onderschat worden. Bestaan er verschillen tussen jongens en meisjes in middelengebruik in de verschillende subculturen? In het verleden hebben is er onderzoeken weinig aandacht besteed aan de mogelijke rol en aanwezigheid van meisjes binnen subculturen (McRobbie & Garber, 1976). Hoewel middelengebruik in zowel de rap, dance en heavy metal subcultuur veelvuldig voorkomt, gaat ook tegenwoordig slechts een gering aantal studies in op de rol van meisjes op dit gebied. In overeenstemming met onderzoek van McRobbie en Garber (1967) is het van belang allereerst vast te stellen of meisjes überhaupt aanwezig zijn binnen deze subculturen. Vervolgens kan ingegaan worden op de vraag of er verschillen bestaan tussen jongens en meisjes wat betreft middelengebruik binnen de rap, dance en heavy metal cultuur. Rap Hoewel de rapcultuur gedomineerd werd door mannelijke artiesten en gezien werd als een domein dat gekenmerkt werd door mannen, is dit langzaam aan het veranderen. Er komen steeds meer vrouwelijke artiesten en deze dragen soms een feministische boodschap uit (Haugen, 2003; Roberts, 1994). Onderzoek wijst verder uit dat rap en hiphop erg populair is, zowel onder jongens als onder meisjes (Tanner et al., 2009). Er zijn 13

14 echter weinig studies die aangeven hoe de sekseverdeling binnen de rapcultuur is. Hoewel uit verscheidene onderzoeken naar voren komt dat de rapcultuur middelengebruik propageert, is er weinig bekend over hoe jongens en meisjes hierin verschillen (Hunter, 2011). Dance De kwalitatieve studie van Siokou, Moore en Lee (2010) gaat indirect in op de aanwezigheid van vrouwen binnen de dance cultuur en de verschillen in middelengebruik tussen jongens en meisjes. Hoewel in deze studie niet wordt vermeld wat de sekseverdeling onder de participanten is, worden regelmatig opmerkingen van vrouwelijke leden binnen de Dance cultuur aangehaald. Ook is de vrouwelijke onderzoekster zelf een insider, aangezien ze al ruim 14 jaar Dance clubs en party s bezoekt. Hieruit blijkt allereerst dat er binnen deze subcultuur vrouwen wel degelijk aanwezig zijn. Verder wordt binnen deze studie vermeldt dat zowel de mannelijke als de vrouwelijke participanten ecstasy gebruikten. Toch zijn er aanwijzingen voor verschillen in middelengebruik tussen jongens en meisjes binnen de dance cultuur. Volgens Sherlock en Conner (1999) gebruiken mannen vaker en meer ecstasy dan vrouwen binnen de dance cultuur. Evenals in het geval van ecstasy, blijken mannen vaker dan vrouwen cannabis, cocaïne, heroïne en LSD te gebruiken. Verder geven vrouwen binnen deze subcultuur eerder dan mannen aan dat zij ex-gebruikers zijn. Ook in verband met de Muzzas, een subgroep binnen de dance cultuur, zijn er aanwijzingen voor verschillen in middelengebruik tussen jongens en meisjes. De Muzzas zijn veelal van Zuid-Europese en Midden-Oosterse afkomst en worden gekenmerkt door een agressievere dansstijl en in het geval van mannen, een bodybuilder-achtig uiterlijk. Hoewel er in de studie van Siokou en collega s (2010) melding wordt gemaakt van vrouwelijke Muzzas (soms aangeduid Marias), zijn het echter de mannen die er om bekend staan naast ecstasy ook cocaïne en steroïden te gebruiken om hun spiermassa te vergroten. Het gebruik van steroïden door de vrouwelijke Muzzas lijkt dan ook minder waarschijnlijk. Verder blijkt seksuele intimidatie door Muzzas een rol te spelen bij middelengebruik onder meisjes. Er wordt een voorval aangehaald waarin het voor een vrouwelijke participant bemoeilijkt wordt ecstasy pillen te kopen. De mannelijke verkoper, een Muzza, verwacht hier namelijk zowel geld als een gunst van seksuele aard voor terug (Siokou et al., 2010). Sommige meisjes die niet tot de Muzza-subgroep behoren, kiezen er dan ook voor geen drugs te gebruiken in gelegenheden waar Muzzas aanwezig zijn om te voorkomen dat zij met aanranding te maken krijgen. Mannelijke 14

15 leden binnen de dance cultuur hebben hier echter veel minder mee te maken, waardoor seksuele intimidatie waarschijnlijk niet van invloed is op hun drugsgebruik. Heavy metal De heavy metal cultuur is vooral gericht op mannen en het uitsluiten van vrouwen (Gross, 1990; Walser, Weinstein, & Clawson, 1995) Gross (1990) benadrukt dat er in de teksten van heavy metal muziek veel nadruk wordt gelegd op seks, wat vooral gericht is op mannen. Ook volgens Tanner, Asbridge en Wortley (2008) is de heavy metal cultuur vooral aantrekkelijk voor blanke mannen. Men zou kunnen redeneren dat binnen de heavy metal cultuur geen plaats is voor vrouwen. Desondanks wijst onderzoek door Arnett (1991) uit dat er zowel jongens als meisjes zijn die naar heavy metal luisteren. Ook zouden beide seksen meer marihuana gebruiken dan jongeren die niet naar heavy metal luisteren. De literatuur is dus niet eenduidig wanneer het aankomt op de aanwezigheid van vrouwen binnen de heavy metal cultuur. Het lijkt echter onwaarschijnlijk dat er helemaal geen vrouwen binnen deze subcultuur aanwezig zijn. Wanneer uitgegaan wordt van de studie van Arnett (1991) kan gesteld worden dat middelengebruik zowel bij jongens als bij meisjes binnen de heavy metal cultuur voorkomt. Het verschil tussen de seksen wat betreft middelengebruik is echter onbekend. Geconcludeerd kan worden dat zowel jongens als meisjes binnen de dance cultuur drugs blijken te gebruiken, voornamelijk ecstasy. Desondanks bestaan er verschillen in middelengebruik tussen jongens en meisjes die verband houden met sekse. Mannen gebruiken over het algemeen meer en vaker drugs, en vrouwen stoppen eerder met middelengebruik. Deze bevindingen zijn echter deels gebaseerd op kwalitatief onderzoek en een kleine onderzoeksgroep (Took, 1994) of zelfrapportage (Sherlock & Conner, 1999), wat de interpretatie en generalisatie ervan bemoeilijkt. Zowel binnen de rapcultuur als binnen de heavy metal cultuur is het onduidelijk of er verschillen bestaan tussen jongens en meisjes wat betreft middelengebruik. Vooral binnen de heavy metal cultuur is het zelfs twijfelachtig of er überhaupt vrouwen worden toegelaten en opgenomen. Interessant is echter dat verscheidene onderzoeken uitwijzen dat, hoewel dit in het verleden anders was, er tegenwoordig over het algemeen weinig sekseverschillen bestaan als het gaat om middelengebruik (Hussong, 2000; Romo, Marcos, Rodríguez, Cabrera, & Hernán, 2009; Wechsler & McFadden, 1976, zoals geciteerd in Took & Weiss, 1994). Aangezien deze trend voor adolescenten in het algemeen geldt, is dit mogelijk ook het geval voor adolescenten binnen muziek subculturen zoals de rap en heavy metal cultuur. Verder onderzoek zal echter moeten uitwijzen of dit inderdaad het geval is. 15

16 Conclusie Centraal in dit paper staat de vraag: Wat zijn de verschillen tussen rap, dance en heavy metal subcultuur met betrekking tot middelengebruik, en welke factoren kunnen deze verschillen verklaren?. Uit de literatuurstudie blijkt dat er zeker verschillen zijn aan te wijzen tussen de verschillende subculturen. Deze beginnen vaak al bij de oorsprong van de subculturen maar uitten zich ook in verschillen in middelengebruik. Iedere subcultuur en daarmee muzieksmaak lijkt zijn eigen middelen te hebben. Bij de Dancecultuur is het gebruik van XTC favoriet, terwijl bij Heavy Metal en Rap de voorkeur meer naar alcohol en marihuana uitgaat. De verschillen in het gebruik van middelen lijken zich aan te passen aan het type muziek en hebben allemaal tot doel de muziek meer te beleven. Alle middelen hebben een ontremmende werking, waarbij marihuana en alcohol een ontspannen functie lijken te hebben terwijl XTC juist meer energie geeft waardoor men de hele nacht door kan feesten. De opzwepende muziek van de Dance cultuur past dus ook bij een energieverhogend middel terwijl Heavy Metal en Rap beiden om minder energie en een ontspannen lay-back sfeer vragen. De uitwerking van de drugs vergroot de algehele beleving van de muziek. Naast het type muziek zijn er nog talloze andere mechanismen te noemen die mogelijk kunnen bijdragen aan middelengebruik binnen deze subculturen. Men kan dan denken aan de rol van vrienden die elkaar enerzijds onderling beïnvloeden en drugsgebruik aanmoedigen binnen de vriendengroep en subcultuur, terwijl zij wellicht ook elkaar selecteren op dezelfde waarden, normen en gewoonten waar drugsgebruik in combinatie met een gedeelde muzieksmaak zeker bij hoort. (Handboek Verslaving, 2009). Die gedeelde muzieksmaak functioneert als badge en vertegenwoordigt de waarden, normen en gedrag naar anderen van de groep ( Frith,1981). Aandacht voor de rol van de maatschappij kan zeker niet ontbreken. In de loop der tijd is het gebruik van middelen dusdanig geaccepteerd en genormaliseerd en wordt het afgeschilderd als een onderdeel van de adolescentie ( France,2007). Dit maakt dat de stap voor jongeren om middelen te gaan gebruiken aanzienlijk verkleind is en de verkrijgbaarheid van drugs vergemakkelijkt is. Een duidelijke oorzaak-gevolg relatie en een eenduidig antwoord op de hoofdvraag is dus niet mogelijk, er lijken verschillende mechanismen van invloed die elkaar onderling beïnvloeden en zelfs versterken. Concluderend kan gesteld worden dat de muziek een voorspeller kan zijn voor middelengebruik onder jongeren maar dat het middelengebruik de jongeren ook naar de muzieksubculturen toetrekt. 16

17 Opvallend in deze literatuurstudie is de onderbelichte rol van meisjes in de verschillende subculturen in de literatuur. Het is erg lastig te achterhalen welke rol zij überhaupt hebben binnen de verschillende subculturen, of zij verschillen in middengebruik van de andere sekse is binnen de rap en heavy metal cultuur ook onduidelijk. Verschillende onderzoeken wijzen uit dat er een verschuiving plaats vind in middelengebruik op het gebied van sekseverschillen. Deze sekseverschillen vervagen steeds meer waar vroeger een dominante rol voor het mannelijke geslacht was. Het is daarom aannemelijk dat binnen de door ons bestudeerde subculturen een zelfde verschuiving te verwachten is. Echter is nog te beperkt onderzoek gedaan op dit gebied en ligt daar dus nog een belangrijke taak voor onderzoekers om uitsluitsel te geven over deze aanname. Tot slot zijn er in de literatuur voldoende cijfers beschikbaar over middelengebruik binnen subculturen maar beperken deze zich tot zeer specifieke populaties. Hierdoor is generaliseren vrijwel niet mogelijk. 17

18 Literatuur Arnett, J. (1991). Heavy metal music and reckless behavior among adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 20, Bogt, T. ter (2004). Tijd onthult alles, Oratie Universiteit van Amsterdam. B. Bradford Brown a.o. (1993), Parenting practices and peer group affiliation in adolescence. Child Development, 64, Clarke, M. (1974). On the concept of sub-culture. British Journal of Sociology, 25, Christenson, P. (1994). Childhood patterns of music use and preferences. Communication Reports 7(2), Christenson, P., Roberts, D. (1998). It s Not Only Rock & Roll. Populair Music in the Lives of Adolescents. Cresskill: Hampton Press. Diamond, S., Bermudez, R., & Schensul, J. (2006). What s the rap about ecstasy? Popular music lyrics and drug trends among American youth. Journal of Adolescent Research, 21, Erikson, E. H. (1968), Identity, youth and crisis. London (Faber and Faber) 1972, delen uit hoofdstuk 3 en 6. France, A. (2007). Understanding Youth in Late Modernity. Berkshire: McGraw Hill Open University Press. Franken,I.,Brink van den, W., (2009)Handboek Verslaving. Uitgeverij De tijdstroom Utrecht. Frith, S. (1981). Sound effects: youth, leisure, and the politics of rock `n roll. New York: Pantheon Grant, E. (2002). Gangsta rap, the war on drugs and the location of African-American identity in Los Angelos, European Journal of American Culture, 21, Gross, R. L. (1990). Heavy metal music: A new subculture in American society. The Journal of Popular Culture, 24, Haugen, J. D. (2003) Unladylike divas : Language, gender, and female gangsta rappers. Popular Music and Society, 26, Herd, D. (2008). Changes in drug use prevalence in rap music songs, Addiction Research and Theory, 16, Hunter, M (2011). Shake it, baby, shake it: Consumption and the new gender relation in hip-hop. Sociological Perspectives, 54, Hussong, A. M. (2000). The settings of adolescent alcohol and drug use. Journal of Youth and Adolescence, 29, Kavanaugh, P. R., & Anderson, T. A. (2008). Solidarity and drug use in the electronic dance music scene. The Sociological Quarterly, 49,

19 Krenske, L., & McKay, J. ( 2002). Hard and heavy : Gender and power in a heavy metal music subculture. Gender, Place and Culture, 7, Leach, A. (2008). One day it ll all make sense: Hip-hop and rap resources for music librarians. Notes, 65, Mannheim, K. (1928). The Problem of Generations. uit: Karl Mannheim, Essays on the sociology of knowledge. ed. by Paul Kecskemeti, London (Routledge and Kegan Paul) 1972, ; McRobbie, A., & Garber, J. (1976). Girls and Subcultures. uit: Stuart Hall & Tony Jefferson, Resistance through rituals. Youth subcultures in Post-war Britain. London (Hutchinson) 1976, Miller, B. A., Furr-Holden, C. D., & Voas, R. B. (2005) Emerging adults substance use and risky behaviours in club settings. Journal of Drug Issues, 35, Mulder, J. (2008). Use it or lose it: music preferences and uses related to psychosocial functioning among adolescents and young adults. Proefschrift, Universiteit Utrecht. Parsons, T. (1942). Age and sex in the social structure of the United States. American Sociological Review, 7, Pedersen, W. (2009) Cannabis use: Subcultural opposition or social marginality?: A population- based longitudinal study. Acta sociologica, 52, Roberts, R. (1994). Ladies first: Queen Latifah s Afrocentrist feminist music video. African American Review, 28, Romo, N., Marcos, J., Rodríguez, A., Cabrera, A., & Hernán, M. (2009). Girl power: Risky sexual behaviour and gender identity amongst young Spanish recreational drug users. Sexualities, 12, Samuels, D. (1991). The rap on rap. New Republic, 205, Schwartz, R. H., & Miller, N. S. (1997). MDMA (ecstasy) and the rave: A review. Pediatrics, 100, Sherlock, K., & Conner, M. (1999) Patterns of ecstasy use amongst club-goers on the UK dance scene. International Journal of Drug Policy, 10, Siokou, C., Moore, D., & Lee, H. (2010). Muzzas and Old skool ravers : Ethnicity, drugs and the changing face of Melbourne s dance party/club scene. Health Sociology Review, 19, Snoek, A., Wits, E, Stel, van der J., & Mheen, D. (2010). Kwetsbare groepen jeugdigen en (problematisch) middelengebruik: visie en interventie matrix. IVO. Tajfel, H., & Turner, J. (1986). The Social Identity Theory of Intergroup Behavior. Uit: Stephen Worchel and W.G. Austin (Eds.), Psychology of Intergroup Relations. Chicago (Nelson Hall) 1986,

20 Tanner, J., Asbridge, M., & Wortley, S. (2009). Listening to rap: Cultures of crime, cultures of resistance. Social Forces, 88, Tanner, J., Asbridge, M., & Wortley, S. (2008). Our favourite medodies: Musical consumption and teenage lifestyles. British Journal of Sociology, 59, Thompson, J. B. (1995), Self and experience in a mediated World. Hoofdstuk 7 uit: The media and modernity. A social theory of the media. Cambridge (Polity), Took, K. J., & Weiss, D. S. (1994). The relationship between heavy metal and rap music and adolescent turmoil: Real or artifact? Adolescence, 29, Van de Wijngaart, G. F., Braam, R. V., De Bruin, D. E., Fris, M., Maalsté, N. J. M., & Verbraeck, H. T. (1999). Ecstasy use at large-scale dance events in the Netherlands. Journal of Drug Issues, 29, Walser, R., Weinstein, D., & Clawson, M. A. (1995). Running with the devil: Power, gender, and madness in heavy metal music. Theory and Society, 24, Weir, E. (2000). Raves: A review of the culture, the drugs and the prevention of harm. Canadian Medical Association Journal, 162, Winstock, A. R., Griffiths, P., & Stewart, D. (2000). Drugs and the dance music scene: A survey of current drug use patterns among a sample of dance music enthusiasts in the UK. Drug and Alcohol Dependence, 64, Wynn, R. (2001). Is rap Music? It quacks like a duck New Crisis, 108,

Cannabisbevoorrading bij jongeren: een sociale netwerkanalyse van social supply Cannabisbevoorrading bij jongeren

Cannabisbevoorrading bij jongeren: een sociale netwerkanalyse van social supply Cannabisbevoorrading bij jongeren Cannabisbevoorrading bij jongeren: een sociale netwerkanalyse van social supply Cannabisbevoorrading bij jongeren social supply verschillende dealers suppliers Cannabis: it s a social thing! - - - - dealers

Nadere informatie

Genotmiddelen. Genotmiddelen. Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 1

Genotmiddelen. Genotmiddelen. Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 1 zijn er altijd al geweest en zullen er ook altijd blijven. Veel jongeren experimenteren in de puberteit met roken, alcohol en drugs en een deel laat zich verleiden tot risicovol gedrag. Jongeren zijn extra

Nadere informatie

Proefschrift. Cannabis use, cognitive functioning and behaviour problems. Merel Griffith - Lendering. Samenvatting

Proefschrift. Cannabis use, cognitive functioning and behaviour problems. Merel Griffith - Lendering. Samenvatting Proefschrift Cannabis use, cognitive functioning and behaviour problems Merel Griffith - Lendering Samenvatting Het gebruik van cannabis is gerelateerd aan een breed scala van psychische problemen, waaronder

Nadere informatie

Nuchter opvoeden Alcohol en Drugs in de Opvoeding. Floris Munneke Anita van Stralen

Nuchter opvoeden Alcohol en Drugs in de Opvoeding. Floris Munneke Anita van Stralen Nuchter opvoeden Alcohol en Drugs in de Opvoeding Floris Munneke Anita van Stralen Programma Trends Invloeden op het kind Wat vindt u? Het gesprek met uw kind Verwijsmogelijkheden Wat roept het onderwerp

Nadere informatie

Leeftijd eerste ervaring met alcohol 12-15 16-19 20-23. < 11 jaar 11-12 13-15 16-18

Leeftijd eerste ervaring met alcohol 12-15 16-19 20-23. < 11 jaar 11-12 13-15 16-18 Feiten over het Alcohol- en Drugsgebruik van jongeren in het district Rivierenland Gelderland-Midden Gebaseerd op het onderzoek: Lekker samen van de kaart (maart 27) Inleiding Het alcoholgebruik neemt

Nadere informatie

Monitor. alcohol en middelen

Monitor. alcohol en middelen Gemeente Utrecht, Volksgezondheid Monitor www.utrecht.nl/gggd alcohol en middelen www.utrecht.nl/volksgezondheid Thema 3 Gebruik van de verslavingszorg in Utrecht - 2012 1 Colofon Uitgave Gemeente Utrecht,

Nadere informatie

Roken, drinken en gokken. Nagegaan is hoeveel en hoe vaak jongeren uit de gemeente Groningen roken, drinken en gokken. Hierbij is een onderverdeling

Roken, drinken en gokken. Nagegaan is hoeveel en hoe vaak jongeren uit de gemeente Groningen roken, drinken en gokken. Hierbij is een onderverdeling De Jeugdpeiling is een instrument met als doel op systematische wijze ontwikkelingen en trends in riskante gewoonten van jongeren in kaart te brengen. Hierbij is de aandacht gericht op gedrag met betrekking

Nadere informatie

Onze doelgroep speelt het meest games op op online game websites. Hierna komen de consoles en de PC games.

Onze doelgroep speelt het meest games op op online game websites. Hierna komen de consoles en de PC games. Doelgroep onderzoek Datum: 22 maart Door: Peter Uithoven IAD 2 van Team 19 Project: Drugs and the City Inleiding Wij hebben ervoor gekozen als doelgroep de eerste jaars middelbare scholieren, de brugklassers

Nadere informatie

Ouderlijke betrokkenheid en het welzijn van kinderen

Ouderlijke betrokkenheid en het welzijn van kinderen Pagina 1 / 17 Ouderlijke betrokkenheid en het welzijn van kinderen Als kinderen meer ouderlijke betrokkenheid ervaren en een betere band met hun ouders hebben, is de kans kleiner dat zij gedragsproblemen

Nadere informatie

Epidemiologische gegevens

Epidemiologische gegevens Epidemiologische gegevens ESPAD (Vlaanderen) European School Survey Project on Alcohol and other Drugs Deelname van 35 landen 15- en 16-jarigen Sinds 2003 ook deelname van België (n= 2.320) Hieronder de

Nadere informatie

ALAMA-nightlife: A Longitudinal And Momentary Analysis in the European nightclub scene

ALAMA-nightlife: A Longitudinal And Momentary Analysis in the European nightclub scene ALAMA-nightlife: A Longitudinal And Momentary Analysis in the European nightclub scene UNDERSTANDING THE DYNAMICS AND CONSEQUENCES OF YOUNG ADULT SUBSTANCE USE PATHWAYS ZonMW Den Haag, 14-09-2018 Margriet

Nadere informatie

hoofdstuk 2 een vergelijkbaar sekseverschil laat zien voor buitenrelationeel seksueel gedrag: het hebben van seksuele contacten buiten de vaste

hoofdstuk 2 een vergelijkbaar sekseverschil laat zien voor buitenrelationeel seksueel gedrag: het hebben van seksuele contacten buiten de vaste Samenvatting Mensen zijn in het algemeen geneigd om consensus voor hun eigen gedrag waar te nemen. Met andere woorden, mensen denken dat hun eigen gedrag relatief vaak voorkomt. Dit verschijnsel staat

Nadere informatie

LAS Hoofdrichting Sociale, Gezondheids- en Organisatiepsychologie

LAS Hoofdrichting Sociale, Gezondheids- en Organisatiepsychologie LAS Hoofdrichting Sociale, Gezondheids- en Organisatiepsychologie 2018-2019 Programma: Verplicht: Onderstaande cursussen Niveau ECTS 200300480 Introductie gedragswetenschappen (via 1 7.5 201400054 Professionele

Nadere informatie

Samenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld

Samenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld Samenvatting Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld om hen heen. Zo hebben vele mensen een natuurlijke neiging om zichzelf als bijzonder positief te beschouwen (bijv,

Nadere informatie

Ondanks dat het in Nederland niet is toegestaan om alcohol te verkopen aan jongeren onder de 16 jaar, drinkt een groot deel van deze jongeren

Ondanks dat het in Nederland niet is toegestaan om alcohol te verkopen aan jongeren onder de 16 jaar, drinkt een groot deel van deze jongeren Ondanks dat het in Nederland niet is toegestaan om alcohol te verkopen aan jongeren onder de 16 jaar, drinkt een groot deel van deze jongeren alcohol. Dit proefschrift laat zien dat de meerderheid van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Cannabisgebruik en stoornissen in het gebruik van cannabis in de adolescentie en jongvolwassenheid. Cannabis is wereldwijd een veel gebruikte drug. Het gebruik van cannabis is echter niet zonder consequenties:

Nadere informatie

Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar

Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar - Factsheet - Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar NIGZ, Project Alcohol Voorlichting en Preventie 3 juli 2003 Inleiding Het NIGZ voert elk jaar, als onderdeel van het Alcohol

Nadere informatie

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29%

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29% 26 DISCRIMINATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het vóórkomen en melden van discriminatie in Leiden en de bekendheid van en het contact met het Bureau Discriminatiezaken. Daarnaast komt aan de orde

Nadere informatie

Nederlandse cannabisbeleid

Nederlandse cannabisbeleid Improving Mental Health by Sharing Knowledge Het Nederlandse cannabisbeleid & de volksgezondheid: oorsprong en ontwikkeling Margriet van Laar Hoofd programma Drug Monitoring CIROC Seminar Woensdag 7 maart,

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/53232 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Hill, J.M. Title: On the road to adulthood. Delinquency and desistance in Dutch

Nadere informatie

Muziek, zelfbeschadiging en suïcidetendenties onder adolescenten.

Muziek, zelfbeschadiging en suïcidetendenties onder adolescenten. SAMENVATTING Every Day It Hurts To Get Up : Muziek, zelfbeschadiging en suïcidetendenties onder adolescenten. Tom ter Bogt Universiteit Utrecht / Amsterdam Voor adolescenten is muziek een belangrijk, zo

Nadere informatie

Feestmeter

Feestmeter Agnes van der Poel, Jennifer Doekhie, Jacqueline Verdurmen, Marije Wouters, Dirk Korf, Margriet van Laar Feestmeter 2008-2009 Uitgaan en middelengebruik onder bezoekers van party s en clubs Bonger Instituut

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken

Nadere informatie

Tabak, cannabis en harddrugs

Tabak, cannabis en harddrugs JONGERENPEILING 0 ZUID-HOLLAND NOORD De jongerenpeiling heeft als doel om periodiek op systematische wijze ontwikkelingen in gezondheid en gewoonten van jongeren in kaart te brengen. Dit is het eerste

Nadere informatie

Werkstuk Maatschappijleer Drugs

Werkstuk Maatschappijleer Drugs Werkstuk Maatschappijleer Drugs Werkstuk door een scholier 2083 woorden 8 maart 2006 4,9 54 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Soorten drugs 4 Softdrugs 4 Harddrugs

Nadere informatie

Samenvatting, conclusies en discussie

Samenvatting, conclusies en discussie Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9

Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9 Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9 Roken alcohol en drugs Roken, alcohol en drugs zijn schrikbeelden voor veel ouders. Dit geldt voor allochtone ouders én Nederlandse ouders. Sommige kinderen

Nadere informatie

Project Alcohol 2014

Project Alcohol 2014 Project Alcohol 2014 Naam: Jong geleerd is oud gedaan!!!! Laat je niet Naam: F L s E s E N Klas:!!! 1 Inleiding De carnaval komt eraan. Een feest dat gevierd moet worden. Maar is het feestje van plezier

Nadere informatie

Factsheet onderzoek naar de effecten van de wijziging van de leeftijdsgrens in de drank- en horecawet 2014 in gemeentes Almere, Huizen en Zeist

Factsheet onderzoek naar de effecten van de wijziging van de leeftijdsgrens in de drank- en horecawet 2014 in gemeentes Almere, Huizen en Zeist Factsheet onderzoek naar de effecten van de wijziging van de leeftijdsgrens in de drank- en horecawet 2014 in gemeentes Almere, Huizen en Zeist Margreth Egelkamp Marina Horseling Andrea Donker Contactgegevens:

Nadere informatie

Leerlijnen per drug : ALCOHOL Onderwijsvorm: KLEUTER EN LAGER

Leerlijnen per drug : ALCOHOL Onderwijsvorm: KLEUTER EN LAGER Leerlijnen per drug : ALCOHOL Onderwijsvorm: KLEUTER EN LAGER kleuter 2,5-6j 1 ste graad LO 6-8j 2 de graad LO 8-10j 3 de graad LO 10-12j doelstelling doelstelling doelstelling doelstelling Versterken

Nadere informatie

Seksualisering: beeldvorming en opvattingen

Seksualisering: beeldvorming en opvattingen Seksualisering: beeldvorming en opvattingen What s up? Congres Seks over de grens 26 januari 2009 Hanneke Felten en Kristin Janssens (MOVISIE) Inhoud van deze workshop 1. Seksualisering: wat is het? 2.

Nadere informatie

Doelen relationele vorming

Doelen relationele vorming Doelen relationele vorming RV 1 Kinderen hebben vertrouwen in zichzelf RV 1.1. Ontdekken dat ieder uniek is. RV 1.2. Zich bewust worden van hun eigen kwetsbaarheid en ermee kunnen omgaan. RV 1.3. Eigen

Nadere informatie

Wie geeft hulp, wie ontvangt hulp en wie helpt wie? Hoe hangt het geven en ontvangen van hulp samen met vriendschap?

Wie geeft hulp, wie ontvangt hulp en wie helpt wie? Hoe hangt het geven en ontvangen van hulp samen met vriendschap? De overgang van de basisschool naar de middelbare school kent vele uitdagingen. Jongeren krijgen te maken met sociale, biologische en cognitieve veranderingen, zoals de puberteit, spanningen in de relatie

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Ecstasy is een van de meest gebruikte party drugs geworden. Gecombineerd met de potentiële schadelijkheid en de ineffectiviteit van juridische maatregelen (getuige de hoge gebruikscijfers)

Nadere informatie

TABAK ALCOHOL GAMEN. algemene sociale vaardigheden

TABAK ALCOHOL GAMEN. algemene sociale vaardigheden Leerlijnen per graad : 3 de graad LO 10-12j Doelstelling: Versterken van de kennis en vaardigheden die kinderen nodig hebben om gezonde keuzes te maken en niet te roken, geen alcohol te drinken en op een

Nadere informatie

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie Anja Huizink Adolescentie = grenzen verkennen Op zoek naar prikkels Brein in ontwikkeling Nucleus accumbens (basale ganglia): -

Nadere informatie

Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen

Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen RV 1 Kinderen hebben vertrouwen in zichzelf. RV1.1 RV1.2 RV1.3 RV1.4 Ontdekken dat iedereen uniek is. Ik heb door dat iedereen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting De adolescentie is lang beschouwd als een periode met veelvuldige en extreme stemmingswisselingen, waarin jongeren moeten leren om grip te krijgen op hun emoties. Ondanks het feit

Nadere informatie

Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo

Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo LANG LEVE DE DI VER SI TEIT tekst Saskia Doorschodt fotografie Dorien Grötzinger Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo Ik ben lesbisch. Velen van ons hebben dit wel eens hardop tegen iemand anders gezegd.

Nadere informatie

Charles Dorpmans Senior preventiewerker Coördinator Dims Noord-Brabant

Charles Dorpmans Senior preventiewerker Coördinator Dims Noord-Brabant Charles Dorpmans Senior preventiewerker Coördinator Dims Noord-Brabant Genotmiddelengebruik voor de oorlog Het gebruik van cocaïne tijdens besloten feesten van de upper class Cannabisgebruik in kunstenaars

Nadere informatie

Project X: omgaan met middelengebruik op evenementen

Project X: omgaan met middelengebruik op evenementen Improving Mental Health by Sharing Knowledge Project X: omgaan met middelengebruik op evenementen Ninette van Hasselt Trimbos-instituut Rob Bovens Hogeschool Windesheim, Trimbos-instituut 2 1 Persoon omgeving

Nadere informatie

Antenne Gooi en Vechtstreek 2017

Antenne Gooi en Vechtstreek 2017 Dé expert op het gebied van verslaving Antenne Gooi en Vechtstreek 2017 Zicht op middelengebruik onder jonge mensen in de regio www.jellinek.nl/preventie Demografische gegevens Antenne is een initiatief

Nadere informatie

Draagvlak nieuwe sluitingstijden Horeca Uitkomsten van een peiling onder het Westfriese burgerpanel 8 september 2008

Draagvlak nieuwe sluitingstijden Horeca Uitkomsten van een peiling onder het Westfriese burgerpanel 8 september 2008 Draagvlak nieuwe sluitingstijden Horeca Uitkomsten van een peiling onder het Westfriese burgerpanel 8 september 2008 Samenvatting De Westfriese gemeenten hebben in samenwerking met onder meer de politie

Nadere informatie

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine

Nadere informatie

Thesis Master Jeugdstudies. Natascha Lettink 3340317. De relatie tussen muziekvoorkeur en alcoholgebruik bij jongeren

Thesis Master Jeugdstudies. Natascha Lettink 3340317. De relatie tussen muziekvoorkeur en alcoholgebruik bij jongeren Thesis Master Jeugdstudies Natascha Lettink 3340317 De relatie tussen muziekvoorkeur en alcoholgebruik bij jongeren Universiteit Utrecht Begeleider: Tom ter Bogt 2014 Abstract Doel: In dit onderzoek werd

Nadere informatie

De mediawijze adolescent

De mediawijze adolescent De mediawijze adolescent Amber Walraven, 12 november 2014 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen 1 Inhoud Wat kunnen adolescenten wel op het gebied van mediawijsheid? Wat kunnen adolescenten niet op het gebied

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Het aantal eerste en tweede generatie immigranten in Nederland is hoger dan ooit tevoren. Momenteel wonen er 3,2 miljoen immigranten in Nederland, dat is 19.7% van de totale

Nadere informatie

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën The Relation between Personality, Education, Age, Sex and Short- and Long- Term Sexual

Nadere informatie

Middelengebruik: Cannabisgebruik

Middelengebruik: Cannabisgebruik Middelengebruik: Cannabisgebruik Inleiding Cannabisgebruik geeft zowel gezondheidsrisico s, psychosociale gevolgen als wettelijke consequenties 1,2. Frequent gebruik van cannabis wordt geassocieerd met

Nadere informatie

Seksuele gezondheid van holebi s

Seksuele gezondheid van holebi s Factsheet 2007-1 Seksuele gezondheid van holebi s Seksuele gezondheid in Nederland De Rutgers Nisso Groep heeft in 2006 een grootschalige bevolkingsstudie uitgevoerd naar seksuele gezondheid in Nederland

Nadere informatie

Onderzoek Alcohol & Drugs Leudal

Onderzoek Alcohol & Drugs Leudal Onderzoek Alcohol & Drugs Leudal Belangrijke toelichting Beste leerling, Welkom bij de GGD Jongerenmonitor! Met dit onderzoek willen we inzicht krijgen in de leefstijl(alcohol & drugs) van jongeren. Het

Nadere informatie

Rijksuniversiteit Groningen

Rijksuniversiteit Groningen De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Saskia Kunnen i.s.m. Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit

Nadere informatie

Hoe ouder, hoe trouwer Switchen & behouden in de 50-plusmarkt

Hoe ouder, hoe trouwer Switchen & behouden in de 50-plusmarkt WHITEPAPER Hoe ouder, hoe trouwer Switchen & behouden in de 50-plusmarkt Onderzoek van het (een initiatief van Bindinc) toont aan dat onder 50-plussers merktrouw vaker voorkomt dan onder 50- minners. Daarbij

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39113 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fortuin, Janna Title: Birds of a feather... Selection and socialization processes

Nadere informatie

Preventie van Alcoholgebruik. Ina Koning

Preventie van Alcoholgebruik. Ina Koning Van wetenschap naar praktijk: Preventie van Alcoholgebruik Ina Koning Drinkt onze jeugd? Een impressie... i.koning@uu.nl We weten dat De feiten... Vroegtijdig drinken (Verdurmen et al., 2012): 13 jaar

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20683 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Griffith-Lendering, Merel Frederique Heleen Title: Cannabis use, cognitive functioning

Nadere informatie

How to present online information to older cancer patients N. Bol

How to present online information to older cancer patients N. Bol How to present online information to older cancer patients N. Bol Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Goede informatievoorziening is essentieel voor effectieve

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen havo 2017-II

maatschappijwetenschappen havo 2017-II Opgave 1 Strafrecht op festivals Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 4 en tabel 1. Inleiding Op festivals worden drugs gebruikt. In Nederland is het produceren en verhandelen van drugs in strijd

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken

Nadere informatie

Drugsgebruik in Oldenzaal

Drugsgebruik in Oldenzaal Inventarisatie soft- en harddrugsgebruik in de gemeente Oldenzaal Drugsgebruik in Oldenzaal S. Biesma R. Nijkamp M. van Zwieten B. Bieleman COLOFON St. INTRAVAL Postadres : Postbus 1781 9701 BT Groningen

Nadere informatie

Kindermishandeling: Prevalentie. Psychopathologie

Kindermishandeling: Prevalentie. Psychopathologie Wereldwijd komt een schrikbarend aantal kinderen in aanraking met kindermishandeling, in de vorm van lichamelijke mishandeling of seksueel misbruik, verwaarlozing, of gebrek aan toezicht. Soms zijn kinderen

Nadere informatie

Samenvatting. (Summary in Dutch)

Samenvatting. (Summary in Dutch) (Summary in Dutch) 142 In dit proefschrift is de rol van de gezinscontext bij probleemgedrag in de adolescentie onderzocht. We hebben hierbij expliciet gefocust op het samenspel met andere factoren uit

Nadere informatie

* *

* * INFORMATIENOTITIE AAN DE RAAD Postregistratienummer *17.0005259* 17.0005259 Opmeer, d.d.: 21-4-2017 Raadsvergadering 8-6-2017 Onderwerp Informatienotitie Raad Rapport: Jongeren over middelengebruik Aanleiding

Nadere informatie

Voorjaar 2016 Plug In Music

Voorjaar 2016 Plug In Music Voorjaar 2016 Plug In Music Plug In Plug In Music : Dit is het aanbod van alle muziekcursussen van JC De Klinker. Plug In richt zich tot jongeren van 12 tot 30 jaar. De cursussen gaan door in Jc De Klinker.

Nadere informatie

Trots op Groningen. Voelen Groningers zich verbonden met de provincie?

Trots op Groningen. Voelen Groningers zich verbonden met de provincie? Trots op Groningen. Voelen Groningers zich verbonden met de provincie? In deze factsheet staat de binding met de provincie Groningen centraal. Het gaat dan om de persoonlijke gevoelens die Groningers hebben

Nadere informatie

Middelengebruik bij jongens in Justitiële Jeugdinrichtingen

Middelengebruik bij jongens in Justitiële Jeugdinrichtingen Middelengebruik bij jongens in Justitiële Jeugdinrichtingen Het gebruik van tabak, alcohol, cannabis en drugs bij jongens met en zonder PIJmaatregel Samenvatting Annelies Kepper Violaine Veen Karin Monshouwer

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte. Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van

Nadere informatie

Samenvatting: Summary in Dutch

Samenvatting: Summary in Dutch Samenvatting: Summary in Dutch Hoofdstuk 1: Kindermishandeling en Psychopathologie in een Multi-Culturele Context: Algemene Inleiding Dit proefschrift opent met een korte geschiedenis van de opkomst van

Nadere informatie

Samenvatting onderzoek Muziek en Werk

Samenvatting onderzoek Muziek en Werk Samenvatting onderzoek Muziek en Werk In opdracht van Randstad zijn er twee onderzoeken uitgevoerd door R2Research. Met het eerste onderzoek is het fundament gelegd voor de link tussen Werk en Muziek.

Nadere informatie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit sirikruit@live.nl 1 Programma les 3 Kennismaking kort; theorie vorige lessen Preventie; nader bekeken Uitgaansdrugs: -presentatie -nabespreken

Nadere informatie

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety

Nadere informatie

ALCOHOL ANDERE DRUGS GAMEN EN ONGEZELLIG? Bernard van t Klooster, preventiewerker.

ALCOHOL ANDERE DRUGS GAMEN EN ONGEZELLIG? Bernard van t Klooster, preventiewerker. ALCOHOL ANDERE DRUGS GAMEN EN OUDERS ONGEZELLIG? Bernard van t Klooster, preventiewerker bernard.van.t.klooster@novadic-kentron.nl DEURNE- ZEILBERG 5 juni 2018 Wat heeft u zelf wel eens gebruikt? Cocaine

Nadere informatie

LEXICON Dutch culture // Gabber // Leroy Sanger co IEMES

LEXICON Dutch culture // Gabber // Leroy Sanger co IEMES Voorwoord Gabber! Wat is Gabber? Is het een muziek genre? Is het een culturele beweging? Is het een lifestyle. In dit onderzoekje gaan we erachter komen wat Gabber precies is. Waar het vandaan komt en

Nadere informatie

Homoseksueel ouder worden Charles Picavet

Homoseksueel ouder worden Charles Picavet Homoseksueel ouder worden Charles Picavet Homoseksualiteit is in de Nederlandse samenleving steeds minder een probleem. Sinds de jaren 70 is er veel gewonnen op het terrein van gelijkberechtiging. Veel

Nadere informatie

Ernstig meervoudig gehandicapten. muziek

Ernstig meervoudig gehandicapten. muziek Ernstig meervoudig gehandicapten & muziek Ellen Bom Muziektherapeute De Compaan Den Haag Activiteitencentrum Kijkduin 2007 Inleiding In deze brochure wordt ingegaan op hoe muziek kan worden ingezet om

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 1 tot jaar Jongerenmonitor In 011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Informatie over de deelnemers

Informatie over de deelnemers Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals

Nadere informatie

Evaluatie veilig uitgaan

Evaluatie veilig uitgaan Evaluatie veilig uitgaan Gemeente Amersfoort Dorien de Bruijn, Ben van de Burgwal 5 december 2014 Ruim 90% van het ondervraagde uitgaanspubliek voelt zich altijd of meestal veilig tijdens het uitgaan in

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 13 juli 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 13 juli 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen

Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen FACTSHEET Thema: Veiligheid, Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen Publicatiedatum: oktober 2010 Bron: Bureau O+S Toelichting Ingevoegd rapport geeft goed weer hoe Amsterdammers

Nadere informatie

Spreekbeurt Maatschappijleer Zinloos geweld

Spreekbeurt Maatschappijleer Zinloos geweld Spreekbeurt Maatschappijleer Zinloos geweld Spreekbeurt door een scholier 1819 woorden 14 maart 2007 6,8 27 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Zinloos geweld Mijn presentatie gaat over Zinloos geweld

Nadere informatie

Inhoud. Mijn leven. de liefde en ik

Inhoud. Mijn leven. de liefde en ik Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Gevoelens... 4 Hoofdstuk 2 Ontmoeten... 6 Hoofdstuk 3 Verliefd... 8 Hoofdstuk 4 Date... 10 Hoofdstuk 5 Verkering... 12 Hoofdstuk 6 Intimiteit... 14 Hoofdstuk 7 Seks...

Nadere informatie

SAMENVATTING Schadelijk gebruik van alcohol staat wereldwijd in de top vijf van risicofactoren die tot ziekte, arbeidsongeschiktheid of overlijden kunnen leiden. Het alcoholgebruik is stabiel of neemt

Nadere informatie

Seks en drugs, niet zo rock n roll! Tom Platteau Seksuoloog, PhD

Seks en drugs, niet zo rock n roll! Tom Platteau Seksuoloog, PhD Seks en drugs, niet zo rock n roll! Tom Platteau Seksuoloog, PhD Hiv referentiecentrum - 2018 2,976 mensen met hiv in follow-up 915 mensen in follow-up Hiv/soa testen - 2018 ± 3,182 raadplegingen 945 testen

Nadere informatie

RAPPORT OKTOBER Discriminatiemonitor. Midden-Drenthe TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM

RAPPORT OKTOBER Discriminatiemonitor. Midden-Drenthe TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM RAPPORT OKTOBER 2017 Discriminatiemonitor TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM Midden-Drenthe Colofon Titel Discriminatiemonitor Midden-Drenthe Datum Oktober 2017 Trendbureau Drenthe, onderdeel

Nadere informatie

GENOTMIDDELEN. Jongerenmonitor 2015 10.163. 40% ooit alcohol gedronken. Klas 2. Klas 4. 5% ooit wiet gebruikt. 24% weleens gerookt.

GENOTMIDDELEN. Jongerenmonitor 2015 10.163. 40% ooit alcohol gedronken. Klas 2. Klas 4. 5% ooit wiet gebruikt. 24% weleens gerookt. IJsselland GENOTMIDDELEN Jongerenmonitor 1 4% ooit alcohol gedronken.163 jongeren School Klas 13-14 jaar Klas 4 1-16 jaar 4% weleens gerookt % ooit wiet gebruikt Genotmiddelen Psychosociale gezondheid

Nadere informatie

Zelfbeeld. Voortgezet onderwijs

Zelfbeeld. Voortgezet onderwijs Voortgezet onderwijs 2 Wereldwijd bestuderen wetenschappers hoe mensen over zichzelf nadenken. Dat gebeurt ook bij de Universiteit Leiden: daar doen wetenschappers bij het Brain & Development Onderzoekscentrum

Nadere informatie

V O LW A S S E N E N

V O LW A S S E N E N GENOTMIDDELEN V O LW A S S E N E N Volwassenen 2009 5 Volwassenenonderzoek 2009 Om inzicht te krijgen in de gezondheid van de inwoners in haar werkgebied, heeft de GGD Zuid-Holland West in 2009 een schriftelijke

Nadere informatie

Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet?

Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet? Stijging criminaliteit meisjes Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet? Anne-Marie Slotboom Vrije Universiteit Amsterdam 1 BRISBANE 2010 - Steeds meer jonge meisjes tussen tien en veertien

Nadere informatie

Werkstuk Levensbeschouwing Relaties

Werkstuk Levensbeschouwing Relaties Werkstuk Levensbeschouwing Relaties Werkstuk door een scholier 2503 woorden 3 maart 2008 6,6 10 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 1 Wie versiert wie? De jongen het meisje? Andersom? Of kan het beide?

Nadere informatie

Straatintimidatie van vrouwen in Amsterdam

Straatintimidatie van vrouwen in Amsterdam Factsheet september 2016 Van ruim duizend ondervraagde Amsterdamse vrouwen geeft 59% aan het afgelopen jaar te zijn geconfronteerd met een of meer vormen van (seksuele) straatintimidatie, bijvoorbeeld

Nadere informatie

Wat weten we van de Nederlandse drugseconomie? Nicole Maalsté

Wat weten we van de Nederlandse drugseconomie? Nicole Maalsté Wat weten we van de Nederlandse drugseconomie? Nicole Maalsté Boeken en reportages www.accesinterdit.nl DRUGSCONSUMPTIE LIFE TIME drugsgebruik 15-64 jaar (Nationale Drugmonitor, 2012) 30 25 22,6 25,7 20

Nadere informatie

Onderzoek Inwonerspanel Jongerenonderzoek: alcohol

Onderzoek Inwonerspanel Jongerenonderzoek: alcohol 1 (19) Onderzoek Inwonerspanel Auteur Tineke Brouwers Respons onderzoek Op 5 december kregen de panelleden van 12 tot en met 18 jaar (280 personen) een e-mail met de vraag of zij digitaal een vragenlijst

Nadere informatie