Hernieuwbare energie en ICT
|
|
- Sarah Maes
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hernieuwbare energie en ICT Lange termijn doelstelling: Een volledig hernieuwbare energiehuishouding Energiebeleid omvat drie pijlers (landen, bedrijven, consumenten): Erik Lysen Utrecht Sustainability Institute Fusie van: Utrecht Centrum voor Aarde en Duurzaamheid (UCAD) en Utrecht Centrum voor Energieonderzoek (UCE) An Innovative Truth III, Utrecht, 22 juni EFFICIENCY: continue inspanningen om energie efficiency te verhogen en energiebesparing te bevorderen 2. HERNIEUWBARE BRONNEN: maximale inzet van beschikbare hernieuwbare energiebronnen(zon, wind, biomassa, waterkracht, aardwarmte) 3. SCHONER GEBRUIK FOSSIELE BRANDSTOFFEN: verminderen emissies, vooral van CO2, bijvoorbeeld via afvang en opslag (CCS) Samen vormen zij de Trias Energetica *) *) Lysen, E.H., The Trias Energica, Eurosun conference, Freiburg, Sept 1996 Waarom hernieuwbare energiebronnen? De zon als bron 1. Grootste bron van energie en nog miljarden jaren beschikbaar (NB: alle olie, gas en kolen zijn fossiele zonne-energie van miljoenen jaren geleden) 2. Wijd verspreid over aarde, diversificatie van aanbod, ook in afgelegen gebieden beschikbaar 3. Geen of weinig emissies van schadelijke stoffen, dus bijdrage aan beperken van klimaateffecten (NB: klimaat lijkt geen issue meer te zijn, door populistische ontkenning, maar het probleem verdwijnt daardoor niet: is vermoedelijk ernstiger) 4. Scheppen nieuwe business opportunities (ook voor ICT) 5. Nadelen fossiele brandstoffen: Verbranding heeft grote milieu- en klimaateffecten. Sterke geo-politieke machtsfactor Vraag zal aanbod snel overtreffen Voorraden eindig (maar nog relatief groot) Zonne-energie, windenergie, waterkracht, biomassaenergie: allen afkomstig van zonnestraling (NB: aardwarmte afkomstig van radio-actief verval km diep en getijden-energie van aantrekking aarde en maan) Zonnestraling: Vermogen zon: 3,8 * W (bron: fusie waterstof => helium, massaverlies: 4,2 * 10 9 kg/sec) Op aardoppervlak: 8 * W op 5 * m 2 = 160 W/m 2 Energie per uur: 293 * J/uur Wereld energieverbruik (primair): 500 * J/jaar (EJ/jaar) (levert de zon in minder dan 2 uur)
2 Ref: The IPCC Special Report on Renewable Energy Sources and Climate Change Mitigation, June 2011 Ref: The IPCC Special Report of Renewable Energy Sources and Climate Change Mitigation, June 2011 Energievoorziening Nederland 2009 Hernieuwbare energiebijdrage NL 2009 (Volgens EU Richtlijn Hernieuwbare Energie) TJ % Windenergie ,1% Biobrandstoffen voor het wegverkeer ,2% Houtkachels huishoudens ,6% Meestoken biomassa in centrales ,0% Afvalverbrandingsinstallaties, biogeen afval ,6% Overige biomassaverbranding ,7% Houtkachels voor warmte bij bedrijven ,3% Biogas op landbouwbedrijven ,5% Bodemenergie, ondiep ,3% Buitenluchtwarmte ,9% Overig biogas ,6% Zonnewarmte 927 1,1% Stortgas 863 1,0% Biogas uit rioolwaterzuiveringsinstallaties 765 0,9% Waterkracht 360 0,4% Houtskool verbruik 300 0,4% Zonnestroom 165 0,2% Bodemenergie, diep 142 0,2% TOTAAL HERNIEUWBAAR ,0% Totaal finaal energieverbruik NL TJ Aandeel hernieuwbaar (%) 3,9% Bron: PBL, 2011 CBS, Hernieuwbare energie in Nederland 2009
3 Bijdrage hernieuwbare elektriciteit 2009 Opgestelde vermogens 2009 Productie van hernieuwbare elektriciteit NL 2009 (GWh) Windenergie ,7% Meestoken biomassa in centrales ,2% Afvalverbrandingsinstallaties ,5% Overige biomassaverbranding 896 9,0% Biogas 822 8,2% Waterkracht 98 1,0% Zonne-energie 46 0,5% TOTAAL % Totaal elektriciteitsverbruik GWh Aandeel hernieuwbare elektriciteit: 8,9% Opgestelde capaciteit wind, water en zon (2009) MW GWh/jr uren/jr Wind op land Wind op zee Waterkracht Zon-PV Conclusie: de ene megawatt is de andere niet Dus: 4% van onze elektriciteit komt nu uit windenergie CBS, Hernieuwbare energie in Nederland 2009 De ene megawatt is de andere niet Netbelasting Nederland (3 e week nov. 2009) Theoretische centrale: 24 uur/dag en 365 dagen/jaar: iedere megawatt (MW) produceert 24*365 = 8760 MWh. Type centrale productie (MWh per MW) Theoretisch (24*365) 8760 Basislast (kolen, kern) 6000 tot 8000 Midden en pieklast (gas) 3000 tot 4000 Waterkracht 3000 tot 4000 Wind turbines (op zee) 3000 tot 3500 Wind turbines (op land) 1800 tot 2200 Zon PV (Nederland) 700 tot 800 Ter vergelijking: Zon PV (Middellandse Zee gebied) 1200 tot 1500 Zon PV (Sahara) 2000 tot 2500 Belasting (megawatt) Uren
4 Benaderd effect windvermogen op inzet fossiele centrales (3 e week november 2009) Voorbeeld: actueel windvermogen in Spanje Belasting (megawatt) Uren 18 juni 2011 Bijdrage wind in totale vraag Spanje EU: Verplicht aandeel hernieuwbare energiebronnen in finale energievraag juni 2011 EU doel 2020: 20% energie in EU uit hernieuwbare bronnen. Dit impliceert: 34% elektriciteit uit hernieuwbare bronnen Share renewables in gross final consumption Sweden 39,8 % 49 % Latvia 32,6 % 40 % Finland 28,5 % 38 % Austria 23,3 % 34 % Portugal 20,5 % 31 % Denmark 17,0 % 30 % Estonia 18,0 % 25 % Slovenia 16,0 % 25 % Romania 17,8 % 24 % France 10,3 % 23 % Lithuania 15,0 % 23 % Spain 8,7 % 20 % Germany 5,8 % 18 % Greece 6,9 % 18 % Italy 5,2 % 17 % Bulgaria 9,4 % 16 % Ireland 3,1 % 16 % Poland 7,2 % 15 % United Kingdom 1,3 % 15 % Netherlands 2,4 % 14 % Slovak Republic 6,7 % 14 % Belgium 2,2 % 13 % Czech Republic 6,1 % 13 % Cyprus 2,9 % 13 % Hungary 4,3 % 13 % Luxembourg 0,9 % 11 % Malta 0,0 % 10 %
5 Opbouw bijdrage hernieuwbare bronnen voor EU doelstelling Nederland: 14% Opbouw bijdrage hernieuwbare elektriciteit 40,0% 16% 35,0% 14% 12% 10% 8% 6% Elektriciteit Verwarmen en koelen Transport Bijdrage elektriciteitsvoorziening 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% Zon-PV waterkracht biomassa gas biomassa vast wind op land wind op zee 4% 10,0% 2% 5,0% 0% Jaar 0,0% Jaar Bron: Nationaal Actieplan voor energie uit hernieuwbare bronnen (EZ, 2010) Opgestelde vermogens in Nationaal Actieplan voor energie uit hernieuwbare bronnen wind op land wind op zee Geinstalleerd vermogen (MW) Zon-PV Waterkracht jaar Bron:Nationaal Actieplan voor energie uit hernieuwbare bronnen (EZ, 2010)
6 Kan de wereld / Europa grotendeels of volledig op hernieuwbare energie draaien? The Energy Report (WWF, Ecofys, 2011): Ja, wereld kan in 2050 volledig op HE draaien (belangrijke rol biomassa) Roadmap 2050 (ECF, McKinsey, 2010): Europa kan in 2050 voor 80% koolstofloos, mits energiesector % 100% Renewable electricity (PWC, 2010): Europa s elektriciteit kan in 2050 voor 100% hernieuwbaar zijn [R]enewables 24/7 (EREC & Greenpeace, 2009): met smart grids kan elektriciteit in Europa voor 90% van HE komen, 24/7. VOORWAARDE: FORSE ENERGIEBESPARINGEN Ref: The IPCC Special Report on Renewable Energy Sources and Climate Change Mitigation, June 2011 Rol ICT bij integratie hernieuwbare bronnen Rol ICT bij intelligente elektriciteitsnetten Bron: EREC + Greenpeace: [R]enewables 24/7, Nov. 2009
7 Elektriciteitsverbruik ICT sector Forecast ICT in Germany (GWh/yr) User devices in households User devices in businesses Servers and datacenters Network access and core network Total Fraunhofer IZM, Estimated Energy Requirements as the Information Society Develops Further, 2009 Vertaald naar Nederlandse situatie: Schatting ICT in Nederland (GWh/jr) Apparaten in huishoudens Apparaten in bedrijfsleven Servers en datacentra Netwerk toegang en kern netwerk Totaal Elektriciteitsverbruik ,6 131,5 135,9 TWh Aandeel ICT: 9,7% 9,8% 9,9% 10,2% Energieverbruik ICT huishoudens Commentaar: schatting voor huishoudens leidt tot ongeveer 950 kwh/jaar voor ICT verbruik. Lijkt erg hoog, bij gemiddeld verbruik 3500 kwh/jaar. Maar: eigen schatting komt ook hoog uit: watt uren/dag uren/jaar kwh/jr Router en WiFi PC TV Settop box VCR opladers Totaal 901 Energy Saving Trust, UK, 2007: By 2020 entertainment, computers and gadgets will account for an extraordinary 45% of electricity used in the home : New ICE age: Information, Computers & Entertainment Efficiency maatregelen t.b.v. huishoudens Schermen zuiniger maken, automatisch uitschakelen als er niemand zit (bijv: Power Sensor, Philips) Zuiniger chips gebruiken in PC s en servers Standby verbruik: < 1 watt, liefst < 0,1 watt Plug-ins uitschakelen (Flash verbruikt veel energie) Groei datastromen intomen (via beprijzen) Gebruik: Internet Der Dingen : ieder apparaat eigen IP adres, en dus aan te sturen. Bell Labs (GreenTouch, jan 2010): Netwerk kan duizend keer zuiniger (draadloos internet: grote energieverbruiker) Bewustwording, bijv. gebruik TV s en PC/laptop om naar muziek/radio te luisteren is erg energie-intensief. Opties tot verbetering efficiency ICT sector Servers: 75% energie te besparen Voorkeur voor natuurlijke koeling Afvalwarmte nuttig gebruiken
8 CONCLUSIES 1. Op lange termijn is een volledig hernieuwbare energievoorziening nodig én mogelijk 2. Hernieuwbare energie in Nederland groeit van 4% nu naar 14% in 2020: vooral via wind en biomassa 3. ICT zal grote rol spelen bij integratie hernieuwbare energiebronnen: slimme netten 4. ICT gebruikt naar schatting 10% van onze totale elektriciteit, maar in huishoudens gebruikt ICT al 25% van de elektriciteit, en dat aandeel groeit. 5. ICT kan veel efficiënter, vooral door technische verbetering aan schermen en IC s, stand-by verbruik naar nul brengen, en bewustwording gebruikers. Keynes: Essays in Persuasion, 1931 Thus the author.. hopes and believes that the day is not far off when the Energy Problem will take the back seat where it belongs and that the arena of the heart and head will be occupied, or re-occupied, by our real problems - the problems of life and of human relations, of creation and behaviour and religion.
EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving
Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft
Nadere informatieInzichten in energiesystemen en hernieuwbare energietechnieken
Springtij Masterclass Energie Inzichten in energiesystemen en hernieuwbare energietechnieken Erik Lysen Driebergen-Rijsenburg, 20 mei 2015 De zon als bron Zonnestraling: o Energiebron: fusie waterstof
Nadere informatieBetekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs
Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Inhoud Introductie Duurzame Energie Koepel en Sector beschrijving
Nadere informatieSalderen en Zelflevering in Nederland De impact van salderen op de economische groei & overheidsinkomsten. Dr. Ronald Franken 19/06/2012
Salderen en Zelflevering in Nederland De impact van salderen op de economische groei & overheidsinkomsten Dr. Ronald Franken 19/06/2012 We will make electricity so cheap that only the rich will burn candles.
Nadere informatieEnergie. Inleiding. Wat zijn groene belastingen? Vervuilings- en grondstofbelasting. Transport. in België. Toon Vandyck CES - KULeuven
Vergroening van de belastingen in België Toon Vandyck CES - KULeuven wordt gefinancierd door Inleiding FLEMOSI 16 September 2013 Groene Belastingen www.flemosi.be - 2 - Wat zijn groene belastingen? Vervuilings-
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie
Indicator 11 juli 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie
Nadere informatieVerbruik van duurzame energie,
Indicator 15 december 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het
Nadere informatieVerbruik van duurzame energie,
Indicator 28 april 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het binnenlandse
Nadere informatieEuropean Week of Sport. Kim Rainger van Uitert, Piet de Jong en Stijn de Jong
European Week of Sport Kim Rainger van Uitert, Piet de Jong en Stijn de Jong DEELNEMENDE LANDEN 2016 - NATIONAL EVENTS Austria 19 Sept: New event integrated into existing Belgium (FR) 26 Sept: existing
Nadere informatieMondiale en Europese energie trends Uitdagingen, prioriteiten en kansen
Mondiale en Europese energie trends Uitdagingen, prioriteiten en kansen 28/09/2015 Kees van der Leun Klimaat raakt al ontwricht bron: John Mason, skepticalscience.com bron: Guardian 2 100% duurzaam? Energie-efficiëntie
Nadere informatieWindenergie; werking en perspectief
Windenergie; werking en perspectief Jos Beurskens Den Haag 30 mei 2012 www.ecn.nl Energiedichtheid van wind P wind = ½..V 3 [W/m 2 ] Windsnelheid (m/s) Windsnelhed (Watt/m²) 3 16 V (m/s) 6 130 12 1035
Nadere informatieNet voor de Toekomst. Frans Rooijers
Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen
Nadere informatieDe liberalisering van de Belgische spoorwegmarkt
De liberalisering van de Belgische spoorwegmarkt Griet De Ceuster www.tmleuven.be 26 april 2007 Liberalisering spoor 1 Inhoud België versus Europa: cijfers goederenvervoer per spoor Spoorondernemingen
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2015, Vito, september 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2015 bedraagt 6,0 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieEinde aan "roaming-afzetterij": tarieven voor sms-en, bellen en internetten vanuit het buitenland vanaf vandaag een stuk lager dankzij EU-maatregelen
IP/09/1064 Brussel, 1 juli 2009 Einde aan "roaming-afzetterij": tarieven voor sms-en, bellen en internetten vanuit het buitenland vanaf vandaag een stuk lager dankzij EU-maatregelen Met ingang van vandaag
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie
Indicator 14 mei 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2016, Vito, oktober 2017 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2016 bedraagt 6,4% Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2014, Vito, januari 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2014 bedraagt 5,7 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieLucas Reijnders. Hoogleraar Milieukunde Universiteit van Amsterdam
Lucas Reijnders Hoogleraar Milieukunde Universiteit van Amsterdam Ruimte voor duurzame energie L. Reijnders Duurzame energie & energieverbruik wereldwijd Zonne-energie: ~ 121300x 10 12 Watt Windenergie:
Nadere informatieThemaochtend zonne-energie
Themaochtend zonne-energie UNETO-VNI streeft naar een vitale marktpositie en een optimaal economisch en financieel handelsklimaat voor de leden: ondernemers in de installatiebranche en in de elektrotechnische
Nadere informatieDuorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie
Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities
Nadere informatieDuurzame Palmolie. Ontwikkelingen Nederland, Europa, Wereldwijd. 3 September Eddy Esselink
Duurzame Palmolie Ontwikkelingen Nederland, Europa, Wereldwijd 3 September 2015 Eddy Esselink MVO - - de ketenorganisatie voor oliën en vetten 2 MVO - - de ketenorganisatie voor oliën en vetten Belangenbehartiger
Nadere informatieEen overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië
Een overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië Roemenië ligt geografisch gezien in het midden van Europa (het zuidoostelijk deel van Midden-Europa). Het land telt 21,5 miljoen inwoners en
Nadere informatieRevisie Hernieuwbare Energie 2015
Paper Revisie Hernieuwbare Energie 2015 Reinoud Segers Juni 2015 CBS Centraal Bureau voor de Statistiek Revisie Hernieuwbare Energie 2015, 1 Samenvatting De cijfers voor het eindverbruik van hernieuwbare
Nadere informatieEnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16
EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 Korte uitleg over de bijeenkomsten KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 (1) Organisatie: KIVI
Nadere informatieEuropese Agenda Stad. Nicolaas Beets. Speciaal Gezant voor de. Eindhoven
Europese Agenda Stad Nicolaas Beets Speciaal Gezant voor de Europese Agenda Stad Eindhoven 23 mei 2017 https://english.eu2016.nl/documents/videos/2016/05/30/urban-agenda Europese Agenda Stad De Europese
Nadere informatieVerbruik van duurzame energie,
Indicator 4 juli 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het binnenlands
Nadere informatieKorsakov in België: veel zorg of veel zorgen?
Korsakov in België: veel zorg of veel zorgen? Bart Schepers UPC Sint-Kamillus Bierbeek Doel 1. Is België een goede leerling? Hoe goed is de zorg voor korsakovpatiënten vandaag georganiseerd? 2. Beschrijven
Nadere informatieHernieuwbare Energie na Frans Rooijers - directeur CE Delft
Hernieuwbare Energie na 2025 Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie
Indicator 1 oktober 2015 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie
Nadere informatieVerbruik van duurzame energie,
Indicator 29 april 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken Het aandeel duurzaam in het binnenlands
Nadere informatieAchtergrond en doel presentatie
Achtergrond en doel presentatie Achtergrond Uitnodiging van de raad; Nuon heeft reeds wind turbines in de Hoofdplaatpolder; Nuon ziet mogelijkheden voor het op termijn vervanging van de huidige turbines
Nadere informatieperspresentatie Bridging the Gap Randstad Holding nv SEO Economic Research
perspresentatie Bridging the Gap Randstad Holding nv SEO Economic Research 15 juni 2010 perspresentatie Bridging the Gap welkom Annemarie Muntz, director Group Public Affairs Randstad Holding toelichting
Nadere informatieMonitor energie en emissies Drenthe
Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 - november 2017 www.ecn.nl Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 Deze monitor sluit aan op de notitie Energie en emissies Drenthe 2020, 2023 en 2030
Nadere informatieDuurzame energie in Nederland
Duurzame energie in Nederland En de noodzaak van maatschappelijke acceptatie www.ecn.nl Overzicht Mijn achtergrond Jullie visies Stand van zaken en ECN visie ESTEEM: maatschappelijke acceptatie Enkele
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie
Indicator 17 juli 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het belang van hernieuwbare energie
Nadere informatieRoute naar een Duurzame Energievoorziening
Route naar een Duurzame Energievoorziening Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Bijeenkomst: 25 november 2013, Power Lab 5 / USI & KIVI-NIRIA Inhoud Energie-transitie Energieakkoord voor duurzame groei
Nadere informatie16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013
16% Energie van eigen bodem 17 januari 2013 Inhoud Klimaatverandering Energie in Nederland Duurzame doelen Wind in ontwikkeling Northsea Nearshore Wind Klimaatverandering Conclusie van het IPCC (AR4, 2007)
Nadere informatieDe noodzaak van waterstof. InnoTeP 2017 Jochem Huygen.
De noodzaak van waterstof InnoTeP 2017 Jochem Huygen. Story line Korte introductie HyMove Uitdagingen energietransitie Wat wordt de elektriciteitsvraag? Hoe kan het net het aan? Rol van waterstof HyMove
Nadere informatieIChO26 landenklassement Oslo Noorwegen 1994
IChO26 landenklassement Oslo Noorwegen 1994 1 P.R. of China 317,601 2 United Kingdom 313,998 3 U.S. of America 303,541 4 Austria 300,036 5 Singapore 299,143 6 Korea 294,383 7 Chinese Taipei 292,39 8 Czech
Nadere informatieMarktcontouren duurzame energie in Europa en Nederland
Marktcontouren duurzame energie in Europa en Nederland Sander Lensink www.ecn.nl Marktcontouren duurzame energie Overzicht duurzame energie in Europa - Ontwikkelingen en stimuleringsbeleid Loopt Nederland
Nadere informatieDuurzame energie Fryslân Quickscan 2020 & 2025
Duurzame energie Fryslân Quickscan 2020 & 2025 Willemien Veele Cor Kamminga 08-04-16 www.rijksmonumenten.nl Achtergrond en aanleiding Ambitie om in 2020 16% van de energie duurzaam op te wekken in Fryslân
Nadere informatieNationaal beleid voor transport veiligheid. Pieter van Vliet
Nationaal beleid voor transport veiligheid Pieter van Vliet Zonder transport geen economische ontwikkeling Nationaal Verkeer en VervoersPlan: Nota mobiliteit 2002 2020 Meerjaren planning van infrastructuur
Nadere informatieGas is geen aardgas, en hard nodig. Frans Rooijers - 4 november 2016
Gas is geen aardgas, en hard nodig Frans Rooijers - 4 november 2016 CE Delft: wie zijn wij? Onafhankelijk beleidsonderzoek en advies Bijna 40 jaar; ca. 50 medewerkers Grensvlak economie, techniek en (milieu)beleid
Nadere informatieDe groeiende informele arbeidsmarkt: is zwart werk onmisbaar?
De groeiende informele arbeidsmarkt: is zwart werk onmisbaar? Prof dr Joanne van der Leun, Leiden Law School Met dank aan Piet Renooy, Regioplan Amsterdam DE STAAT VAN NEDERLAND, 22 september 2014 Informele
Nadere informatieSamen maken we Nederland aardgasvrij
Samen maken we Nederland aardgasvrij Martien Visser, Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool, Groningen Donderdag, 28 september, Bakkeveen Achtergrond Klimaatverdrag van Parijs: well below
Nadere informatieWindenergie in Wijk bij Duurstede
Windenergie in Wijk bij Duurstede J.H. Fred Jansen Nationaal Kritisch Platform Windenergie (NKPW) www.nkpw.nl Bruto opbrengst windenergie in Nederland en Wijk bij Duurstede Netto opbrengst Geluid windturbines
Nadere informatieEnergie voorziening op weg naar duurzaamheid: biomassa? Chris Westra.
Energie voorziening op weg naar duurzaamheid: biomassa? Chris Westra www.ecn.nl energiegebruik Alarmerende stijging energiegebruik klimaatproblemen duurzame energievoorziening noodzakelijk Ambitieus &
Nadere informatieCo-sourcing: beroepsmobiliteit over de organisationele grenzen heen.
Co-sourcing: beroepsmobiliteit over de organisationele grenzen heen. Langer, leuker en zinvol aan het werk! 27 maart 2015 EU (28 countries) Iceland Sweden Switzerland Norway Germany Estonia Denmark Netherlands
Nadere informatieKANSEN IN EEN SNEL VERANDERENDE MARKT. BOVAG - Erik Stern NOVE - Erik de Vries
KANSEN IN EEN SNEL VERANDERENDE MARKT BOVAG - Erik Stern NOVE - Erik de Vries ONTWIKKELING VERKOOP MOTORBRANDSTOFFEN 15.000 Verkoop van motorbrandstoffen in Nederland 2006-2015 (liters x 106) 14.250 14006
Nadere informatieIntersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting
Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno
Nadere informatieTabellenbijlage. Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052
Tabellenbijlage Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052 Verantwoording Dit rapport is de tabellenbijlage bij de Nationale Energieverkenning 2014 verschenen
Nadere informatieBio-ethanol: nu en in de toekomst
Bio-ethanol: nu en in de toekomst Rob Bakker Business Unit Biobased Products Agrotechnology & Food Innovations Wageningen UR robert.bakker@wur.nl Overzicht Introductie Bioethanol ethanol als brandstof
Nadere informatieCIJFERS BELGIË OVERNIGHT STAYS
OVERNACHTINGEN 2015-2016 - 9 maanden VOORLOPIGE CIJFERS BELGIË OVERNIGHT STAYS 2015-2016 - 9 months PRELIMINARY FIGURES BELGIUM België 15 668 923 15 878 478 +209 555 +1,3% Belgium Nederland 4 071 014 3
Nadere informatieOntwikkelingen Zonne-energie
Ontwikkelingen Zonne-energie : Energieke Samenleving onderweg naar morgen Bert Bakker NIEUW: Bezuidenhoutseweg 50 2594 AW Den Haag 070 3040114 De oorsprong van (duurzame) energie De zon als energieleverancier
Nadere informatieHernieuwbare elektriciteit,
Indicator 17 juli 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De productie van hernieuwbare elektriciteit
Nadere informatieFACTSHEETshort PEPPERS
FACTSHEETshort PEPPERS Fruit&VegetableFacts; JanKeesBoon; +31654687684; fruitvegfacts15@gmail.com Paprika s: Nederland verliest terrein aan Spanje Export Nederland dit jaar fors gedaald De Nederlands export
Nadere informatieHet Energieakkoord: wat gaat het betekenen? Opzet, werkwijze Hoofdlijnen van de doorrekening Hernieuwbare energie Marc Londo Den Haag, 2 oktober
Het Energieakkoord: wat gaat het betekenen? Opzet, werkwijze Hoofdlijnen van de doorrekening Hernieuwbare energie Marc Londo Den Haag, 2 oktober Opzet, werkwijze Uitgangspunten doorrekening Effecten akkoord
Nadere informatieWaterstof. Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie
Waterstof Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie Jörg Gigler & Marcel Weeda TKI Nieuw Gas Waterstofbijeenkomst
Nadere informatieBiomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Nadere informatieCo-sourcing : beroepsmobiliteit over de grenzen van de eigen organisatie heen
Co-sourcing : beroepsmobiliteit over de grenzen van de eigen organisatie heen Langer, leuker en zinvol aan het werk! 19 juni 2015 EU (28 countries) Iceland Sweden Switzerland Norway Germany Estonia Denmark
Nadere informatiePlan van aanpak. Verdringing van Henk? 10-12-13. Code Oranje voor vrij werkverkeer binnen EU-transportsector?
Code Oranje voor vrij werkverkeer binnen EU-transportsector? Context sinds 2004: hoge en lage lonen lidstaten 271 2008 GDP per inhabitant Index where the average of the 27 EU-countries is 100 137 135 123
Nadere informatieVeel meer hernieuwbaar hoe managen we dat? Frans Rooijers
Veel meer hernieuwbaar hoe managen we dat? Frans Rooijers Groeiend aandeel hernieuwbaar Doel NL en overige EU-landen: in 2020 14% >> 16% in NL, gemiddeld EU 20% Politieke wensen (regeerakkoord): meer,
Nadere informatieDE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar
DE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar Drie scenario s bestaande technologie Netgebonden Infrastructuur: elektriciteit en warmte (gas) Actuele gegevens van 2012 vertaald naar 2035
Nadere informatieDe ouder wordende drugsgebruiker
De ouder wordende drugsgebruiker ervaringen uit het 'Better Treatment foraging Drug User (BETRAD)' project Eberhard Schatz (Regenboog Groep) 3e Nederlandse Harm Reduction Congres PROGRAM VAN VANDAAG -
Nadere informatieVlaanderen kende in 2012 laagste aantal tienermoeders ooit
Vlaanderen kende in 2012 laagste aantal tienermoeders ooit In 2012 bereikte het tienerouderschapscijfer in Vlaanderen een historisch laagterecord van 6 bevallingen per 1000 tieners (15-19 jaar). Ook in
Nadere informatieCorporate Payment Services. de SEPA opvolger van 'Directe Aanlevering'
Corporate Payment Services de SEPA opvolger van 'Directe Aanlevering' 1 Introductie Equens Equens pan-european card & payment processor 2 Jaarlijkse cijfers en middellange termijn doelstelling Iceland
Nadere informatieVERANDERENDE VERBINDINGEN ASSETMANAGEMENT VERBINDT NEDERLAND
VERANDERENDE VERBINDINGEN ASSETMANAGEMENT VERBINDT NEDERLAND Ing. Ed Smulders InterProAdvies Tilburg WATERWAYS Rijkswaterstaat, Provinces, Waterschappen (public) Value: EUR 10-100 bn RAILWAYS 1837 ProRail
Nadere informatieGemeente Bergen. Ontwikkelingen energiegebruik en duurzame energieproductie tot Mark Valkering en Herman Verhagen 14 oktober 2016
Gemeente Bergen Ontwikkelingen energiegebruik en duurzame energieproductie tot 2020 Mark Valkering en Herman Verhagen 14 oktober 2016 Energiegebruik 2010-2015 Energiegebruik Bergen (NH. (GWh) 2010 2011
Nadere informatieWat vraagt de energietransitie in Nederland?
Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen
Nadere informatieVerbruik van hernieuwbare energie,
Indicator 20 december 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, februari 2015 1 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,8 % Figuur 1 zon-elektriciteit
Nadere informatieB&M TOMTOM LIVE: ,- Inclusief Cradle t.b.v. montage in optiepoort 54K of 68R
ONDERDEELNUMMERS en CONSUMENTENPRIJZEN B&M TOMTOM LIVE: 71806238 369,- Inclusief Cradle t.b.v. montage in optiepoort 54K of 68R LOSSE CRADLE: 50926347 55,- Voor gebruik in geval van breuk ZUIGNAP KIT:
Nadere informatieAsparagus: Acreage and companies in the Netherlands
FACTSHEET ASARAGUS Areaal Nederland groeit niet meer In 2012 is er een einde gekomen aan het gestaag groeien van het areaal asperges in Nederland. Het CBS registreerde vorig jaar een areaal van 2.890 ha.
Nadere informatieExpertisecentrum Europees Recht. De nieuwe QMVstemregels. uitgelegd. Liesbeth A Campo (BZ/DJZ-ER) Den Haag 20 november 2014
Expertisecentrum Europees Recht De nieuwe QMVstemregels uitgelegd Liesbeth A Campo (BZ/DJZ-ER) Den Haag 20 november 2014 Inhoud Basisregels volgens Lissabon Nieuw Ioannina-mechanisme Bijzondere situaties
Nadere informatieEnergie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 11 augustus 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energiedragers De economie
Nadere informatieTransparantie: de schakel tussen institutionele autonomie en publieke verantwoording
Transparantie: de schakel tussen institutionele autonomie en publieke verantwoording Dirk Van Damme Hoofd van het Centre for Educational Research and Innovation - OECD 1. EEN HO-KWALIFICATIE HEEFT EEN
Nadere informatieBetalingsverkeer in Nederland. Mr G. Boudewjn Amsterdam 5 juli 2018
Betalingsverkeer in Nederland Mr G. Boudewjn Amsterdam 5 juli 2018 Banken werken op collectieve aspecten van de betaalinfrastructuur samen Currence opgericht 1 januari 2005: eigenaar nationale collectieve
Nadere informatieSlimme netten voor fossiele centrales. Frans Rooijers directeur
Slimme netten voor fossiele centrales Frans Rooijers directeur Inhoud Energiecentrales maken verlies Slimme netten verbeteren business case Beinvloeden gebruikersgedrag is essentieel, maar moeilijk 2 Energiecentrales
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieZonnestroom en windstroom Samen meer
Zonnestroom en windstroom Samen meer Van niche naar impact Wim Sinke -- Peter Eecen Perslunch ECN Amsterdam, CASA 400 2 juni 2015 www.ecn.nl Structuur Context klimaat + economie Uitzicht op 2050 Wind Technologie,
Nadere informatieAardgasloze toekomst, waarom? ecn.nl
Aardgasloze toekomst, waarom? Stroomversnelling Energy Up 2018 Casper Tigchelaar Inhoud presentatie 2 belangrijkste redenen voor aardgasvrije gebouwde omgeving Hoe heeft het energiegebruik in huishoudens
Nadere informatieINFOSHOP Het CAF in Europa Patrick Staes
INFOSHOP Het CAF in Europa Patrick Staes Doelstelling van de studie De evolutie in het gebruik van het CAF in de Europese administraties nagaan sinds de herfst van 2003 1. kijken hoe het CAF wordt gepromoot
Nadere informatieFACTSHEET WORLDWIDE INTERNATIONAL TRADE Fruit & Vegetable Facts; Jan Kees Boon; ;
FACTSHEET WORLDWIDE INTERNATIONAL TRADE Fruit & Vegetable Facts; Jan Kees Boon; +31654687684; fruitvegfacts@gmail.com MET AANDEEL VAN 3% GAAT VERENIGD KONINKRIJK DE STIJD AAN VK en USA: beide grote negatieve
Nadere informatieEnergy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Energy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en
Nadere informatieWarmtekrachtkoppeling Wat, waarom en wanneer? Tine Stevens COGEN Vlaanderen Studiedag Slimme netten en WKK 29 februari 2012
Voor kwaliteitsvolle WarmteKrachtKoppeling in Vlaanderen Warmtekrachtkoppeling Wat, waarom en wanneer? Tine Stevens COGEN Vlaanderen Studiedag Slimme netten en WKK 29 februari 2012 1 COGEN Vlaanderen Doelstelling:
Nadere informatieWalkie Talkie APMP100. Gebruiksaanwijzing
Walkie Talkie APMP100 Gebruiksaanwijzing Inhoudsopgave 1. Veiligheid 1.1 Beoogd gebruik 1. Pictorgrammen in deze handleiding 1. Algemene veiligheidsvoorschriften. Voorbereiding voor gebruik.1 Uitpakken.
Nadere informatieDe kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie. Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken. Hanzehogeschool Groningen
De kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool Groningen Hanzehogeschool Groningen (circa 30.000 studenten) Energy
Nadere informatieAmsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz
RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen
Nadere informatieHUIDIGE STATUS. HuidigeBlue&MeTomTom geïntroduceerdop PuntoEvo in 2009 en nuleverbaarop 6 modellen
BLUE&ME TOMTOM 2 Parts&Services Accessoire Marketing Fiat Group Automobiles Nertherlands B.V. Accessories Marketing, Mei 2011 20 Novembre, 2010 HUIDIGE STATUS MITO GIULIETTA 500 PUNTO EVO DOBLO QUBO F.L.
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van. Elektriciteit. Versie maart 2017
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Elektriciteit 1. Scope/afbakening De productgroep Elektriciteit omvat alle elektriciteit die van het openbare net betrokken wordt door een
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatieVisie op 2010. Frans de Jong, directievoorzitter. Rabobank West Betuwe
Visie op 21 Frans de Jong, directievoorzitter 1 Rabobank West Betuwe Programma Welkomstwoord: directievoorzitter Frans de Jong Visie op 21: Allard Bruinshoofd Gelegenheid tot vragen en afsluitende borrel
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, september 2014 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,9% Figuur 1 bio-elektriciteit
Nadere informatieMarket Access in Nederland
Market Access in Nederland LYSIAC BV Utrechtseweg 9 3704 HA Zeist The Netherlands tel: +31 30 275 1746 mail: info@lysiac.nl web: www.lysiac.nl Advies, analyse en training voor betere toegang tot de optimale
Nadere informatieUitdagingen op het vlak van recyclage in een geglobaliseerd Europa
Uitdagingen op het vlak van recyclage in een geglobaliseerd Europa Mathieu BERTHOUD - COO SITA NEWS SITA NEWS I 1 Grondstoffen worden steeds schaarser met een toenemende nood tot spaarzaamheid en recyclage
Nadere informatie