VITA Module 10 kgt. Diagnostische toets Antwoorden

Transcriptie

1 VITA Module 10 kgt Diagnostische toets Antwoorden

2 BASISSTOF 2 Wat is voortplanting? 1 Zet een kruisje in de juiste kolom. In tabel 1 staan acht woorden. Hebben deze woorden met seks, met voortplanting, met beide of met geen van beide te maken? Zet een kruisje in de juiste kolom of kolommen. woorden seks voortplanting baard baarmoeder clitoris geslachtsgemeenschap maagd tepels tongzoenen versieren Tabel 1 Seks of voortplanting? 2 Beantwoord de volgende meerkeuzevragen. 1 Drie organismen zijn: 1 mensen 2 kikkers 3 vlinders Bij welke van deze organismen komt een levenscyclus voor? En bij welke van deze organismen komt een metamorfose voor? levenscyclus metamorfose [ ] alleen bij 1 alleen bij 1 [ ] alleen bij 1 alleen bij 2 en 3 [ ] alleen bij 2 en 3 alleen bij 1 [ ] alleen bij 2 en 3 alleen bij 2 en 3 [ ] alleen bij 2 en 3 bij 1, 2 en 3 [] bij 1, 2 en 3 alleen bij 2 en 3 2

3 2 Twee mogelijke redenen voor het bestaan van metamorfose zijn: 1 Het organisme verandert tijdens zijn leven van milieu, bijvoorbeeld van water naar land. 2 De buitenkant van het dier kan niet meegroeien. Welke reden geldt of welke redenen gelden voor amfibieën en insecten? amfibieën insecten [ ] alleen reden 1 alleen reden 1 [] alleen reden 1 alleen reden 2 [ ] alleen reden 2 alleen reden 1 [ ] alleen reden 2 alleen reden 2 [ ] reden 1 en 2 reden 1 en 2 3 In afbeelding 1 zie je een kikkervisje. Afb. 1 Een kikkervisje. Hoe haalt dit dier adem? Heeft dit dier poten? ademhalen poten [ ] met inwendige kieuwen alleen voorpoten [ ] met inwendige kieuwen geen poten [ ] met uitwendige kieuwen alleen voorpoten [] met uitwendige kieuwen geen poten [ ] met longen alleen voorpoten [ ] met longen geen poten 4 Drie gebeurtenissen in de levenscyclus van een kikker zijn: 1 kikkerdril 2 kikkervisje 3 volwassen kikker In welke volgorde komen deze gebeurtenissen in een levenscyclus voor? [] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

4 3 Noteer het juiste nummer. In afbeelding 2 zie je drie stadia in de ontwikkeling van een koolwitje. Afb. 2 De ontwikkeling van een koolwitje. Beantwoord de volgende vragen door het juiste nummer te noemen. 1 Welk stadium is een vlinder? Stadium 2. 2 Welk stadium komt het eerst in de ontwikkeling? Stadium 3. 3 Welk stadium is een cocon? Stadium 1. 4 In welk stadium vinden de meeste veranderingen plaats? Stadium 1. 4 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist Bacteriën planten zich voort door deling. Schimmels kunnen zich ongeslachtelijk voortplanten. Voor ongeslachtelijke voortplanting zijn twee cellen nodig. Tabel 2 Voortplanting. 4

5 5 Zet een kruisje in de juiste kolom. In tabel 3 staan veranderingen in de puberteit. Zijn dit geestelijke, lichamelijke of sociale veranderingen? veranderingen geestelijke verandering lichamelijke verandering sociale verandering borsthaar bredere heupen je voelt je soms eenzaam en verdrietig je wordt zelfstandiger seksualiteit wordt belangrijker Tabel 3 Veranderingen in de puberteit. 6 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist Hormonen worden door je darmkanaal vervoerd. De primaire geslachtskenmerken ontstaan in de puberteit. Baardgroei is een primair geslachtskenmerk. Borsten zijn een secundair geslachtskenmerk. Tabel 4 Puberteit. 7 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist Je geslachtshormonen zorgen ervoor dat je anders gaat ruiken. Talg beschermt je huid. Zweetklieren zitten in je huid. Acne is besmettelijk. Als je last hebt van jeugdpuistjes moet je je gezicht goed wassen met water en zeep. Door een goede nachtrust heb je een kleinere kans op mee-eters. Tabel 5 Veranderingen van je huid. 5

6 BASISSTOF 3 Voortplanting bij mensen 1 Beantwoord de volgende meerkeuzevragen. In afbeelding 3 is het voortplantingsstelsel van een man schematisch getekend. Enkele delen zijn genummerd. Afb. 3 Voortplantingsstelsel van een man (schematisch). Vraag 1 t/m 3 gaan over afbeelding 3. 1 Met welk nummer is de prostaat aangegeven? [ ] nummer 1 [] nummer 2 [ ] nummer 3 [ ] nummer 4 [ ] nummer 5 2 In welk(e) van de genummerde organen van afbeelding 3 worden zaadcellen tijdelijk opgeslagen? [ ] alleen in orgaan 1 [] alleen in orgaan 5 [ ] alleen in orgaan 6 [ ] in de organen 1 en 5 [ ] in de organen 1 en 6 3 Enkele delen van het voortplantingsstelsel van een man zijn: 1 de bijballen 2 de prostaat 3 de teelballen 4 de zaadblaasjes Welk deel produceert of welke delen produceren een bestanddeel van sperma? [ ] alleen 3 [ ] alleen 2 en 4 [ ] alleen 1, 3 en 4 [] alleen 2, 3 en 4 6

7 4 In afbeelding 4 is het voortplantingsstelsel van een man schematisch getekend. Twee delen zijn aangegeven met P en Q. Zaadcellen worden vervoerd door deel P; deel Q vervoert urine. Afb. 4 Voortplantingsstelsel van een man (schematisch). Kan door deel P ook urine worden vervoerd? En kan deel Q ook zaadcellen vervoeren? deel P urine deel Q zaadcellen [ ] ja ja [ ] ja nee [] nee ja [ ] nee nee 5 In afbeelding 5 is het voortplantingsstelsel van een vrouw schematisch getekend. Enkele delen zijn genummerd. Afb. 5 Voortplantingsstelsel van een vrouw (schematisch). In welk van de genummerde delen komen zaadcellen bij geslachtsgemeenschap het eerst terecht? [ ] in deel 1 [ ] in deel 2 [ ] in deel 3 [] in deel 4 6 In welk deel of in welke delen van het voortplantingsstelsel van een vrouw vindt de ontwikkeling van een embryo plaats? [] in de baarmoeder [ ] in de eierstokken [ ] in de eileiders [ ] in de vagina 7

8 7 Drie uitspraken over de vagina van een vrouw zijn: 1 Eicellen worden vervoerd door de vagina. 2 Achter in de vagina bevindt zich de clitoris. 3 Het maagdenvlies bevindt zich in de vagina. Welke van deze uitspraken is of zijn juist? [] alleen 3 [ ] 1 en 2 [ ] 1 en 3 [ ] 2 en 3 8 Erik zegt dat de voorhuid de huidplooi is, waarin teelballen en bijballen liggen. Ernesto zegt dat de temperatuur in de buikholte iets hoger is dan die in de balzak. Wie heeft (hebben) gelijk? [ ] Alleen Erik heeft gelijk. [] Alleen Ernesto heeft gelijk. [ ] Erik en Ernesto hebben allebei gelijk. [ ] Erik en Ernesto hebben geen van beiden gelijk. 9 Welk deel brengt of welke delen van het voortplantingsstelsel van een man brengen de penis in erectie? [ ] de bijballen [ ] de prostaat [ ] de zaadblaasjes [] de zwellichamen 10 Bep zegt dat de functie van de eileiders is het tijdelijk opslaan van eicellen. Sajoeka zegt dat bij de meeste vrouwen de clitoris gevoeliger is voor seksuele prikkels dan de vagina. Wie heeft (hebben) gelijk? [ ] Alleen Bep heeft gelijk. [] Alleen Sajoeka heeft gelijk. [ ] Bep en Sajoeka hebben allebei gelijk. [ ] Bep en Sajoeka hebben geen van beiden gelijk. 11 In afbeelding 6 is het voortplantingsstelsel van een vrouw schematisch getekend. Afb. 6 Voortplantingsstelsel van een vrouw (schematisch). 8

9 Wat is de functie van deel P? [] Dit deel vangt prikkels op die leiden tot een orgasme. [ ] In dit deel vindt bevruchting plaats. [ ] In dit deel vindt de ontwikkeling van eicellen plaats. 2 Zet een kruisje in de juiste kolom. In tabel 6 staan eigenschappen van geslachtscellen. Wie hebben deze eigenschappen: eicellen of zaadcellen? eigenschappen eicellen zaadcellen Van welke geslachtscellen worden er het meeste gevormd? Welke geslachtscellen kunnen zelf bewegen? Welke geslachtscellen zijn het grootst? Tabel 6 Eigenschappen van geslachtscellen. 3 Beantwoord de volgende meerkeuzevragen. 1 In afbeelding 7 is een menstruatiecyclus weergegeven die 28 dagen duurt. Afb. 7 Menstruatiecyclus. De letters P, Q, R en S geven bepaalde perioden in deze cyclus aan. In het binnenste deel van de afbeelding is schematisch de verandering in het baarmoederslijmvlies getekend. In welke periode vindt menstruatie plaats? [ ] in periode P [ ] in periode Q [ ] in periode R [] in periode S 9

10 2 In afbeelding 7 is te zien dat het baarmoederslijmvlies wordt opgebouwd. Waarvoor dient deze opbouw? [ ] Om bevruchting mogelijk te maken. [] Om innesteling mogelijk te maken. [ ] Om menstruatie mogelijk te maken. 3 Wat is ovulatie? [] Het vrijkomen van een eicel uit een eierstok. [ ] Het versmelten van de kern van een zaadcel met de kern van een eicel. [ ] Het afstoten van een deel van het baarmoederslijmvlies. 4 Tijdens een menstruatiecyclus wordt het baarmoederslijmvlies afgebroken en weer opgebouwd. In afbeelding 8 zijn deze afbraak en opbouw weergegeven gedurende een periode van enkele weken dagen Afb. 8 Afbraak en opbouw van het baarmoederslijmvlies. In welke periode vindt waarschijnlijk ovulatie plaats? [ ] in de periode van dag 1 tot dag 3 [] in de periode van dag 13 tot dag 15 [ ] in de periode van dag 26 tot dag 28 5 Als een eicel niet wordt bevrucht, gaat hij dood. Wanneer gebeurt dit? [] na 12 tot 24 uur na de ovulatie [ ] na zes uur na de ovulatie [ ] tijdens de menstruatie 10

11 4 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist Het is goed je geslachtsorganen elke dag te wassen met zeep. Jongens moeten vooral de buitenkant van de voorhuid goed schoonmaken. Meisjes moeten vooral het gebied tussen de schaamlippen goed schoonmaken. Een eicel kan maar door één zaadcel bevrucht worden. Dit komt doordat de buitenste laag van de eicel na de bevruchting ondoordringbaar voor zaadcellen wordt. Als een jongen zichzelf bevredigt, heet dat vingeren. Elk meisje bloedt bij de eerste geslachtsgemeenschap. Bij de besnijdenis wordt bij een jongen een stukje van de eikel weggesneden. Besnijdenis bij jongens vindt soms om hygiënische redenen plaats. Tabel 7 11

12 BASISSTOF 4 Zwangerschap en geboorte 1 Beantwoord de volgende meerkeuzevragen. De volgende gegevens behoren bij de vragen 1 t/m 3. In afbeelding 9 zijn de veranderingen in het baarmoederslijmvlies van een zwangere vrouw gedurende zes weken schematisch weergegeven. Er zijn drie perioden aangegeven: periode P, Q en R. Afb. 9 Veranderingen in het baarmoederslijmvlies van een zwangere vrouw. 1 In welke periode heeft bevruchting plaatsgevonden? [ ] in periode P [] in periode Q [ ] in periode R 2 In welke periode heeft innesteling plaatsgevonden? [ ] in periode P [ ] in periode Q [] in periode R 3 Twee leerlingen doen over de zwangerschap van deze vrouw een uitspraak. Aicha zegt dat bij deze vrouw de eerste delingen van de bevruchte eicel hebben plaatsgevonden. Joost zegt dat de borsten van deze vrouw tijdens de zwangerschap groter zullen worden. Welke leerling doet een juiste uitspraak? [ ] alleen Aicha [ ] alleen Joost [] zowel Aicha als Joost 12

13 4 In afbeelding 10 is een baarmoeder met embryo schematisch getekend. Enkele delen zijn genummerd. Afb. 10 Baarmoeder met embryo (schematisch). Met welk nummer zijn de vruchtvliezen aangegeven? [ ] nummer 1 [ ] nummer 3 [] nummer 4 [ ] nummer 5 [ ] nummer 6 5 In afbeelding 10 komen in deel 2 bloedvaten voor. In welke richting stroomt het bloed door deze bloedvaten? [ ] alleen naar het embryo toe [ ] alleen van het embryo weg [] zowel naar het embryo toe als van het embryo weg 6 Hier staan drie beweringen over de betekenis van het vruchtwater voor het embryo. 1 Door het vruchtwater wordt het embryo beschermd tegen schokken. 2 Uit het vruchtwater neemt het embryo de benodigde zuurstof op. 3 In het vruchtwater kan het embryo zich gemakkelijk bewegen. Welke van deze beweringen zijn juist? [ ] beweringen 1 en 2 [] beweringen 1 en 3 [ ] beweringen 2 en 3 [ ] beweringen 1, 2 en 3 13

14 7 In afbeelding 11 is een deel van de placenta met een deel van de navelstreng schematisch getekend. In bloedvat P stroomt het bloed van de placenta naar het embryo. Afb. 11 Een deel van de placenta met een deel van de navelstreng (schematisch). Hier staan twee beweringen over het bloed in bloedvat P. 1 Het bloed in bloedvat P bevat veel zuurstof. 2 Het bloed in bloedvat P bevat veel afvalstoffen. Welke van deze bewering is (zijn) juist? [] alleen bewering 1 [ ] alleen bewering 2 [ ] beweringen 1 en 2 2 Beantwoord de volgende vragen. 1 De geboorte van een kind begint met samentrekkingen van spieren van de baarmoederwand. Hoe heten deze samentrekkingen? weeën 2 Bij de geboorte van een kind kunnen de volgende drie fasen worden onderscheiden (in willekeurige volgorde): de nageboorte, de ontsluiting en de uitdrijving. Wat is de juiste volgorde van deze fasen? 1 ontsluiting 2 uitdrijving 3 nageboorte 3 Tijdens welke fase van de geboorte breken de vruchtvliezen en loopt het vruchtwater weg? Tijdens de ontsluiting. 4 Tijdens welke fase verlaat de placenta het moederlichaam? Tijdens de nageboorte. 14

15 5 In afbeelding 12 is een fase van de geboorte te zien. Afb. 12 Een fase van de geboorte. Welke fase is dit? uitdrijving 3 Beantwoord de volgende meerkeuzevragen. 1 Hoe noem je een kind van 2 jaar? [ ] baby [ ] kleuter [] peuter 2 In welke periode wordt een kind een schoolkind genoemd? [ ] tussen 4 en 10 jaar [] tussen 6 en 12 jaar [ ] tussen 8 en 15 jaar 3 Hoe noem je een persoon tussen 16 en 21 jaar? [] adolescent [ ] puber [ ] volwassene 4 Bij wie beginnen de voortplantingsorganen te werken? [ ] adolescenten [] pubers [ ] volwassenen 4 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist De pil verhindert dat bij een meisje ovulaties plaatsvinden. De pil biedt bescherming tegen ziekteverwekkers. De pil beschermt tegen geslachtsziekten. Tabel 8 15

16 Basisstof 5 Seksualiteit 1 Vul de ontbrekende woorden in. Kies uit: biseksueel COC familie geloofsovertuiging gezondheid heteroseksueel homoseksueel lesbisch Lesbos monoseksueel NVH NVIH relatie VOC vriendschappen. Let op: sommige woorden hoef je niet te gebruiken. Je mag elk woord maar één keer gebruiken. 1 Seksualiteit heeft onder andere een functie bij het onderhouden van je relatie. 2 Als je je seksueel aangetrokken voelt tot zowel mannen als vrouwen ben je biseksueel. 3 Als een man zich seksueel aangetrokken voelt tot mannen is hij homoseksueel. 4 Als een vrouw zich seksueel aangetrokken voelt tot vrouwen is ze lesbisch, als ze zich seksueel aangetrokken voelt tot mannen is ze heteroseksueel. 5 Sommige mensen staan heel afwijzend tegenover homoseksualiteit. Dat kan komen door hun opvoeding, maar ook door hun geloofsovertuiging. 6 COC is de naam van een landelijke vereniging voor homoseksuelen. 2 Beantwoord de volgende meerkeuzevraag. Hier staan vijf uitspraken over condooms. 1 Een nadeel van condooms is dat een meisje heel goed haar vruchtbare periode in de gaten moet houden. 2 Een nadeel van condooms is dat het gebruik ervan discussie uit kan lokken. 3 Een nadeel van condooms is dat ze onbetrouwbaar zijn. 4 Een nadeel van condooms is dat ze vrij duur zijn. 5 Een voordeel van condooms is dat ze ook beschermen tegen geslachtsziekten. Welke uitspraak over condooms is of welke uitspraken zijn juist? [ ] alle vijf de uitspraken [ ] alleen uitspraak 1, 2 en 5 [ ] alleen uitspraak 1, 3 en 4 [] alleen uitspraak 2 en 5 [ ] alleen uitspraak 2, 4 en 5 [ ] alleen uitspraak 3 en 4 [ ] geen van de uitspraken 16

17 3 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist De morning-afterpil moet binnen twee tot drie dagen na de geslachtsgemeenschap worden geslikt. Bij een overtijdbehandeling wordt de baarmoeder schoongemaakt en leeggezogen. Als een vrouw te laat is voor een overtijdbehandeling, kan ze naar de dokter gaan en een morning-afterpil vragen. Een vrouw kan op elk moment van de zwangerschap een abortus ondergaan. Een abortus gebeurt meestal poliklinisch. Tabel 9 Noodmaatregelen tegen ongewenste zwangerschap. 4 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist Als een moeder met hiv besmet is, kan een baby besmet worden door het drinken van moedermelk. Als er pus uit je penis of vagina komt, is de kans groot dat je een soa hebt. Als je aids hebt, heb je een grotere kans griep te krijgen. Als je een branderig gevoel bij het plassen hebt, kun je een soa hebben. Als je een soa hebt, is het beter dat tegen niemand te zeggen. Als na een tijdje de verschijnselen van een soa verdwijnen, is de soa waarschijnlijk vanzelf overgegaan. Een kind kan bij de geboorte besmet worden met gonorroe. Je kunt je tegen soa s laten inenten. Je kunt met hiv besmet worden door een vuile injectienaald. Je kunt schaamluis krijgen door in het bed te slapen van iemand die schaamluis heeft. Op een vieze wc kun je besmet worden met een soa. Seronegatief betekent dat je antistoffen hebt gemaakt. Tabel 10 Soa s. 17

18 5 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist Een echtpaar en hun acht kinderen vormen een grootfamilie. Een gescheiden vrouw die met haar moeder en haar twee kinderen samenleeft, vormt een grootfamilie. Een gescheiden vrouw en haar twee kinderen vormen een gezin. Mensen die samenleven, hebben een langdurige losse band met elkaar. Bülent is de Turkse vriend van Petra. Ze kent hem al lang. Petra zegt: Bülent is vreselijk lui. De uitspraak van Petra is een vooroordeel. Petra kent inmiddels heel wat Turkse mensen. Ze zegt: Alle Turkse mensen zijn aardig en gastvrij. De uitspraak van Petra is een vooroordeel. Tabel 11 Samen leven. 6 Vul de ontbrekende woorden in. Kies uit: beeldvorming discriminatie emancipatie rolconflict rolgedrag rolverwisseling tolerant tolerantie. Let op: sommige woorden hoef je niet te gebruiken. 1 Het gedrag dat anderen van iemand verwachten heet rolgedrag. 2 Wanneer de verschillende rollen van iemand niet met elkaar samengaan, spreek je van rolconflict. 3 Als een groep mensen dezelfde rechten krijgt als andere groepen mensen spreek je van emancipatie. 18

19 Basisstof 6 Voortplanting bij dieren 1 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist Een dekking is geslachtsgemeenschap tussen een mannetjesdier en een vrouwtjesdier. Dieren die hun jong verstoppen, hebben meestal maar één jong. Een veulen kan meteen na de geboorte lopen. Drachtigheid is zwangerschap bij dieren. Loopsheid van een hond is hetzelfde als menstruatie bij een vrouw. Gekoppeld staan bij een paring is een kenmerk van katten. Een kat die klaaglijk miauwt en steeds aandacht vraagt, is waarschijnlijk krols. Tabel 12 Voortplanting bij zoogdieren. 2 Zet een kruisje in de juiste kolom. In tabel 13 staan kenmerken van de voortplanting bij landdieren en waterdieren. Bij wie horen deze kenmerken? kenmerken landdieren waterdieren geen schaal om de eieren een kalkschaal om de eieren inwendige bevruchting meestal veel broedzorg Tabel 13 Kenmerken van de voortplanting bij landdieren en waterdieren. 3 Zet een streep door de onjuiste woorden. 1 Bij boomkikkers bewaart het MANNETJE / VROUWTJE de eieren IN DE BEK / OP DE RUG. 2 Bij cichliden bewaart het MANNETJE / VROUWTJE de jongen IN DE BEK / OP DE RUG. 19

20 4 Beantwoord de volgende meerkeuzevragen. In afbeelding 13 is een vogelei schematisch getekend. Afb. 13 Een vogelei (schematisch). Vraag 1 t/m 3 gaan over afbeelding Welk deel levert water aan het embryo? [] deel 1 [ ] deel 2 [ ] deel 3 [ ] deel 4 [ ] deel 5 2 Hoe heet het deel dat is aangegeven met nummer 7? [] eivliezen [ ] eiwit [ ] hagelsnoer [ ] kalkschaal 3 Welk deel ontstaat in de eileider? [ ] deel 1 [ ] deel 2 [] deel 6 [ ] deel 7 4 Twee leerlingen praten over eieren van vogels. Annemieke zegt: Eieren in een nest op de grond zijn meestal wit. Boris zegt: Als er weinig eieren in een nest liggen, zijn de eieren meestal spits. Wie heeft of hebben gelijk? [ ] Alleen Annemieke heeft gelijk. [] Alleen Boris heeft gelijk. [ ] Annemieke en Boris hebben allebei gelijk. [ ] Geen van beiden heeft gelijk. 20

21 Basisstof 7 Voortplanting bij zaadplanten 1 Noteer de namen. In afbeelding 14 is een bloem schematisch getekend. Afb. 14 Een bloem (schematisch). Noteer de namen van de genummerde delen. 1 = stempel 2 = stijl 3 = vruchtbeginsel 4 = stamper 5 = kelkblad 6 = helmknop 7 = helmdraad 8 = meeldraad 9 = kroonblad 10 = bloemsteel 2 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. Afb. 15 Een bloem. 21

22 beweringen juist onjuist De kelkbladeren van een bloem zijn meestal opvallend gekleurd. De bloemkelk beschermt de bloem in de knop tegen uitdroging en kou. Deel P in afbeelding 15 dient voor het aanlokken van insecten. De functie van de meeldraden is het vormen van zaden. In de helmhokjes van de meeldraden ontstaan eicellen. De functie van een stamper is het vormen van eicellen. Een vruchtbeginsel van een stamper kan meer dan één zaadbeginsel bevatten. Elk zaadbeginsel bevat meerdere eicellen. Tabel 14 3 Beantwoord de volgende meerkeuzevragen. 1 Wat is bestuiving? [ ] Het ontstaan van een stuifmeelbuis uit een stuifmeelkorrel. [] Het overbrengen van stuifmeel van een meeldraad op de stempel(s) van een bloem van dezelfde plantensoort. [ ] Het versmelten van de kern van een stuifmeelkorrel met de kern van een eicel. [ ] Het vrijkomen van stuifmeel uit de helmhokjes van een meeldraad. 2 In afbeelding 16 zijn drie bloeiende planten getekend. Afb. 16 Drie bloeiende planten. 22

23 Insecten kunnen stuifmeel overbrengen zoals met de pijlen is aangegeven. Welke pijl geeft of welke pijlen geven bestuiving aan? [ ] alleen pijl 1 [ ] alleen pijl 2 [] alleen pijl 2 en 3 [ ] pijl 1, 2 en 3 3 In afbeelding 17 zijn twee bloeiende koebraamstruiken getekend. Insecten kunnen stuifmeel overbrengen zoals met pijlen is aangegeven. Afb. 17 Twee bloeiende koebraamstruiken. Welke van deze pijlen geeft (geven) zelfbestuiving aan? [ ] alleen pijl 1 [ ] alleen pijl 2 [] alleen pijl 1 en 3 [ ] pijl 1, 2 en 3 De volgende gegevens behoren bij de vragen 4 en 5. Afb. 18 Een takje van een hazelaar. 23

24 Afbeelding 18 geeft een takje van een hazelaar weer met twee typen bloeiwijzen: P en Q. De hazelaar is een struik die vroeg in het voorjaar bloeit. Al in februari kun je de lange katjes (Q) van de hazelaar zien. In tekening 2 is een deel van zo n katje Q vergroot weergegeven. Als je tegen zo n katje tikt, komt er veel droog poeder uit. Aan de takjes zit nog een ander type bloeiwijze. Deze bloeiwijze P is in tekening 1 vergroot weergegeven. De vruchten van een hazelaar heten hazelnoten. Wanneer er geen andere hazelaars in de buurt staan, komen er aan alleenstaande hazelaars meestal geen hazelnoten tot ontwikkeling. 4 Zal bij een hazelaar gewoonlijk kruisbestuiving optreden of zelfbestuiving? Zal de bestuiving door insecten gebeuren of door de wind? [ ] kruisbestuiving door insecten [] kruisbestuiving door de wind [ ] zelfbestuiving door insecten [ ] zelfbestuiving door de wind 5 Uit welke bloeiwijzen kunnen na bestuiving en bevruchting hazelnoten groeien? [ ] uit geen van deze bloeiwijzen [] alleen uit bloeiwijze P [ ] alleen uit bloeiwijze Q [ ] zowel uit bloeiwijze P als uit bloeiwijze Q De volgende gegevens behoren bij de vragen 6 t/m 8. Afb. 19 bloem 1 bloem 2 bloem 3 Drie bloemen (schematisch). In afbeelding 19 zijn drie bloemen schematisch getekend. 6 Welke van deze bloemen is (zijn) eenslachtig? [ ] alleen bloem 1 [ ] alleen bloem 2 [ ] alleen bloem 3 [] bloem 2 en 3 24

25 7 Bij welke van deze bloemen kan stuifmeel van een meeldraad zorgen voor bestuiving van dezelfde bloem? [] bij bloem 1 [ ] bij bloem 2 [ ] bij bloem 3 8 Uit welke van deze bloemen kunnen vruchten met zaden ontstaan? [ ] uit bloem 1 en 2 [] uit bloem 1 en 3 [ ] uit bloem 2 en 3 4 Zet een kruisje in de juiste kolom. In tabel 15 staan kenmerken van insectenbloemen en windbloemen. Bij wie horen deze kenmerken? Afb. 20 Enkele stuifmeelkorrels (schematisch). Afb. 21 Een beschrijving van een plant in een plantengids. kenmerken er worden veel stuifmeelkorrels gevormd de stuifmeelkorrels van afbeelding 20 de helmknoppen en stempels steken buiten de bloemen uit de plant die in afbeelding 21 wordt beschreven Tabel 15 Kenmerken van insectenbloemen en windbloemen. insectenbloem windbloem 25

26 5 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. Afb. 22 Een stamper (schematisch). beweringen juist onjuist Bevruchting is het versmelten van de kern van een mannelijke geslachtscel met de kern van een vrouwelijke geslachtscel. Bevruchting vindt plaats op het moment dat uit een stuifmeelkorrel een stuifmeelbuis groeit. In één vruchtbeginsel kan maar één keer een bevruchting plaatsvinden. In afbeelding 22 geeft P de kern van een eicel aan. In afbeelding 22 heeft bevruchting plaatsgevonden. Tabel 16 6 Beantwoord de volgende meerkeuzevragen. 1 Wat ontstaat er na de bevruchting uit de bevruchte eicel? [] een kiem [ ] een vrucht [ ] een zaad 2 In afbeelding 23 is een bloem van een appelboom schematisch getekend. Er heeft bevruchting plaatsgevonden. Afb. 23 Een bloem van een appelboom (schematisch). 26

27 Wat ontwikkelt zich na de bevruchting uit deel Q? [ ] een appel [] een appelpit [ ] het klokhuis van een appel 3 Een voorbeeld van een vrucht is een peul. Uit welk deel van een bloem is een peul ontstaan? [ ] de bevruchte eicel [] het vruchtbeginsel [ ] het zaadbeginsel 4 Een zaad bevat veel reservevoedsel. Waarvoor is dit reservevoedsel bedoeld? [ ] het aanlokken van insecten [ ] het beschermen van het zaad [] het kiemplantje dat bij kieming ontstaat De volgende gegevens behoren bij de vragen 5 en 6. Afb. 24 Een druiventros en een doorgesneden druif uit de tros. In afbeelding 24 zijn een druiventros en een doorgesneden druif uit de tros getekend. Een druif is een vrucht. De druiven van de tros bevatten gemiddeld vijf pitten. Pitten zijn zaden. 5 Hoeveel vruchtbeginsels zijn er bij de vorming van deze druiventros betrokken geweest? [ ] slechts 1 vruchtbeginsel [] ongeveer 25 vruchtbeginsels [ ] ongeveer 125 vruchtbeginsels 6 De doorgesneden druif bevat vier pitten. Hoeveel zaadbeginsels zijn er betrokken geweest bij de vorming van de pitten in de doorgesneden druif? En hoeveel stuifmeelkorrels? [ ] één zaadbeginsel en één stuifmeelkorrel [ ] vier zaadbeginsels en één stuifmeelkorrel [] vier zaadbeginsels en vier stuifmeelkorrels 27

28 7 Zet een kruisje in de juiste kolom. In afbeelding 25 zijn delen van planten getekend met vruchten en zaden. In tabel 17 staan manieren waarop vruchten en zaden kunnen worden verspreid. Kruis aan op welke manier de vruchten en zaden worden verspreid. 1 balsemien 2 braam 3 es 4 gele morgenster 5 kleefkruid Afb. 25 Vruchten en zaden. plant verspreiding door de wind dieren de plant zelf balsemien braam es gele morgenster kleefkruid Tabel 17 Verspreiding van vruchten en zaden. 28

29 Basisstof 8 Erfelijkheid 1 Beantwoord de volgende vragen. 1 Welke stof in een celkern bevat de informatie voor erfelijke eigenschappen? DNA 2 Komen in een levercel van een vrouw de chromosomen enkelvoudig voor of in paren? in paren 3 Hoeveel chromosomen bevat de kern van een huidcel van een man? 46 4 Hoeveel chromosomen bevat de kern van een zaadcel van een man? 23 5 Bij de mens is de oogkleur een erfelijke eigenschap. Bevatten de chromosomen in de cellen van je ogen de informatie voor je oogkleur? ja 2 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. 1 rups 2 vlinder Afb. 26 Een rups en een vlinder. Foto 1 is een rups. De vlinder van foto is van hetzelfde dier, enkele weken later genomen. De rups is een vlinder geworden. 29

30 Afb. 27 Chromosomen beweringen juist onjuist Een gen in een chromosoom maakt deel uit van het genotype van een organisme. Het genotype van een mens komt tot stand bij de geboorte. Het fenotype van een organisme ligt vast op het moment van bevruchting. Ieder chromosoom bevat één gen. In een levercel komen de genen in paren voor. De rups en de vlinder in afbeelding 26 hebben hetzelfde genotype. De twee genen van een genenpaar bevatten informatie voor dezelfde erfelijke eigenschap. Bij geslachtelijke voortplanting versmelten een eicel en een zaadcel. Het genotype van cel 1 in afbeelding 27 is hetzelfde genotype als de moeder. Bevruchting in afbeelding 27 is alleen mogelijk als cel 2 hetzelfde genotype heeft als cel 1. Cel 3 in afbeelding 27 heeft hetzelfde genotype als cel 1. Tabel 18 30

31 3 Kruis aan of de volgende beweringen juist of onjuist zijn. beweringen juist onjuist (Het gen voor bruine oogkleur is dominant over het gen voor blauwe oogkleur.) Iemand die zowel een gen voor bruine ogen als een gen voor blauwe ogen heeft, heeft bruine ogen. Mensen verschillen van elkaar doordat hun genen niet allemaal hetzelfde zijn. ( Wel tongrollen is dominant over niet tongrollen.) Als beide ouders allebei niet kunnen tongrollen, kunnen ze een kind krijgen dat wel kan tongrollen. Tabel 19 4 Vul de ontbrekende woorden in. Medewerkers van een fruitbedrijf proberen een nieuw ras te kweken. 1 Ze kiezen de twee bomen met de grootste peren uit. Dit uitkiezen heet selectie. 2 Ze brengen stuifmeel van de ene boom over naar stampers van de andere boom. Dit betekent dat ze de twee bomen kruisen. 3 Door al deze activiteiten zijn ze bezig met de veredeling van peren. 31