Een Tekstevaluatieschema getest

Transcriptie

1 Een Tekstevaluatieschema getest Onderzoek naar de hanteerbaarheid, bruikbaarheid, betrouwbaarheid en validiteit van het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler ( 2001) op het onderdeel Tekst en Beeld EPIDASA Project Jos van Baal Radboud Universiteit Nijmegen Faculteit der Letteren Communicatie en Informatiewetenschappen Begeleiders: Prof. Dr. C. J. M. Jansen en Prof. Dr. L. G. de Stadler Nijmegen, december

2 Voorwoord Dit onderzoek heb ik uitgevoerd in samenwerking met en onder begeleiding van prof. dr. C. J. M. Jansen en prof. dr. L.G. de Stadler in Nederland en Zuid-Afrika. Met dit onderzoek hoop ik een steentje bij te kunnen dragen aan het verbeteren van het Tekstevaluatieschema van Rodenburg en De Stadler ( 2001) voor het analyseren van Aidsvoorlichtingsteksten. Voor het uitvoeren van dit onderzoek heb ik de medewerking gekregen van een twintigtal tekstanalisten. Ik wil deze tekstanalisten langs deze weg dan ook hartelijk bedanken voor hun medewerking aan mijn onderzoek. Het voltooien van dit onderzoek en het schrijven van de daarbij behorende scriptie heeft letterlijk veel bloed, zweet en tranen gekost. Ik had mijn verblijf in Zuid-Afrika nooit willen missen maar als ik toen geweten had wat mij allemaal nog te wachten stond... Dat deze scriptie uiteindelijk nog afgerond is, is niet alleen een prestatie van mijzelf maar ook de prestatie van een aantal mensen in mijn omgeving. Ik wil allereerst de heer Jansen bedanken voor zijn sturing tijdens het schrijven van mijn scriptie. De passie voor voetbal delen we allebei, de passie voor het doen van onderzoek is bij u toch iets groter gebleken dan bij mij. Daarnaast wil ik ook de heer De Stadler bedanken voor zijn adviezen en zijn gastvrijheid in Zuid-Afrika. Uiteraard wil ik ook mijn ouders en mijn broer bedanken voor hun (financiële) steun. Het wordt nu echt tijd om maar eens te gaan werken. Tot slot wil ik mijn vriendin Mascha bedanken voor alle weekenden dat ze mij in alle rust aan mijn scriptie liet werken. Zij was het ook die mij de broodnodige schop onder mijn kont gaf waardoor het uiteindelijk toch nog af is gekomen. En nu maar eens kijken wat ik met al die vrije tijd ga doen... 2

3 Samenvatting De term Aids staat voor Acquired Immune Deficiency Syndrome, ofwel Verworven Immuun Deficiëntie Syndroom. Aids wordt veroorzaakt door een virus: Hiv. Hiv staat voor Humaan Immunodeficiëntie Virus, ook wel aids-virus genoemd ( Zuid-Afrika maakt deel uit van de Afrikaanse regio ten zuiden van de Sahara, waar eind 2000 maar liefst 25,3 miljoen van de wereldwijd in totaal 36,1 miljoen seropositieven leefden. Deze regio is daarmee de grootse Aids-haard ter wereld. Één van de oorzaken van de grote aantallen Hiv/Aids -gevallen in Zuid-Afrika is de gebrekkige kennis over Aids preventie. De Zuid-Afrikaanse Universiteiten van Pretoria, South Africa en Stellenbosch zijn een overeenkomst aangegaan met de Nederlandse Universiteiten van Tilburg, Nijmegen en Twente om de Hiv/Aids voorlichting door te lichten en te verbeteren. Dit alles gebeurt onder de titel EPIDASA 1 : Improving the effectiveness of public information documents on Hiv/Aids in South Africa. Dit onderzoek maakt deel uit van het EPIDASA project¹. In het kader van het EPIDASA project hebben Rodenburg & De Stadler (2001) een eerste versie van een Tekstevaluatieschema ontwikkeld. Dit Tekstevaluatieschema is bedoeld om aidsvoorlichtingsteksten grondig te kunnen analyseren. Rodenburg & De Stadler (2001) denken dat de omvang van hun schema een duidelijk probleem kan zijn. Zij vrezen dat een evaluator erg veel tijd nodig heeft om een tekst met behulp van hun schema te evalueren. Dit onderzoek heeft tot doel om de bruikbaarheid, hanteerbaarheid, betrouwbaarheid en validiteit van hun schema te achterhalen. Daarnaast wordt nagegaan hoe het schema eventueel kan worden aangepast. Binnen het huidige onderzoek is gewerkt met twee groepen tekstanalisten; een groep van tien Zuid-Afrikaanse tekstanalisten en een groep van tien Nederlandse tekstanalisten. Zij hebben allereerst het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & DeStadler (2001) toegepast op een Aids-voorlichtingsfolder. Daarna hebben zij door middel van een semi-gestructureerd interview aangegeven waar de knelpunten zaten in het instrument van Rodenburg & DeStadler (2001). Tevens hebben de tekstanalisten in een focus-groep discussie aangegeven hoe het instrument eventueel verbeterd kan worden. Uit dit onderzoek is gebleken dat de ¹ EPIDASA staat voor improving Effectiveness of Public Information Documents on AIDS in South Afric 3

4 betrouwbaarheid van het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) acceptabel is. De hanteerbaarheid en de bruikbaarheid van het schema bleek echter niet voldoende. De oorzaak van de gebrekkige hanteerbaarheid en bruikbaarheid lag grotendeels aan de gebrekkige layout van het schema. Naar aanleiding van de uitkomsten uit de semi-gestuctureerde interviews en de focus-groep discussie in Zuid-Afrika en in Nederland, is een voorstel gedaan voor een verbeterd Tekstevaluatieschem op het gebied van Tekst en Beeld. In dit onderzoek is ook gekeken naar de culturele verschillen tussen de twee landen. Volgens een onderzoek van Hofstede (Hofstede, 2001) onder IBM medewerkers ligt één van de grootste verschillen tussen Zuid-Afrika en Nederland op het gebied van individualisme en collectivisme. In het onderzoek van Murray-Johnson et al. (2001) werd onderzocht of culturele verschillen binnen de doelgroep van invloed zijn op de effectiviteit van teksten met fear appeals waarin getracht werd in te spelen op een collectivistische dan wel individualistische oriëntatie van de lezer, scoorden de proefpersonen uit de USA collectivistischer dan de proefpersonen uit Taiwan. Aangezien deze score in strijd was met de verwachtingen op basis van het werk van Hofstede (2001), stelt Murray-Johnson et al. (2001) dat er betere meetinstrumenten moeten worden gebruikt om individualisme en collectivisme te meten. Net zoals in het onderzoek van Jansen et al. (2004) is die suggestie in dit onderzoek ook opgevolgd. De culturele achtergrond van de tekstanalisten wordt in dit onderzoek gemeten door twee meetinstrumenten, te weten de 16 zogenaamde scenariovragen van Triandis et al. (1998) en de 32 stellingen van Singelis et al. (1995). Deze twee meetinstrumenten zijn ontwikkeld om een goed onderscheid te kunnen maken tussen de dimensies individualisme en collectivisme. In dit onderzoek is niet aangetoond dat de nationaliteit van de tekstanalisten een rol speelt bij het werken met het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001). Slechts bij 2 van de 37 vragen werd een significant verband aangetoond tussen de afkomst van de tekstanalisten en het gegeven antwoord. Wel bleken de Zuid-Afrikaanse tekstanalisten gemiddeld langer (104 minuten) nodig te hebben dan de Nederlandse tekstanalisten (74 minuten) om de vragen uit het instrument te beantwoorden. In hoeverre dit verschil te maken heeft met cultuurverschillen tussen de Zuid-Afrikaanse tekstanalisten en de Nederlandse tekstanalisten is niet duidelijk. Van de twee meetinistrumenten die in dit onderzoek gebruikt zijn om culturele dimensies te meten, bleken alleen de dimensies Verticaal Individualisme en Verticaal Collectivisme van het instrument van Singelis et al. (1995) betrouwbaar genoeg om mee te werken. Tussen de Zuid-Afrikaanse en Nederlandse tekstanalisten werd echter alleen een significant verschil gevonden op de dimensie Verticaal Collectivisme. De Zuid-Afrikaanse tekstanalisten bleken 4

5 minder Verticaal Collectivistisch dan de Nederlandse tekstanalisten. Zoals Jansen et al. (2004) ook al opmerkten, is vervolgonderzoek nodig om preciezere meetinstrumenten te ontwikkelen voor het meten van culturele oriëntatie. In vervolgonderzoek zou tevens geanalyseerd kunnen worden of de verbeteringen aan het instrument daadwerkelijk hebben geleid tot een verbetering van de hanteerbaarheid en bruikbaarheid. 5

6 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aids Aids problematiek in Zuid-Afrika Gevolgen Demografische gevolgen Economische gevolgen Oorzaken Kwalitatief onderzoek Tekst en Beeld Culturele achtergrond Probleemstelling Begripsoperationaliseringen Methode Materiaal Opdracht aan de tekstanalisten Tekstanalisten Meetinstrumenten Procedure Verwerking van de antwoorden van de tekstanalisten Resultaten Betrouwbaarheid Validiteit Hanteerbaarheid Bruikbaarheid Nationaliteit Verbeteringen Tekstevaluatieschema Rodenburg& De Stadler (2001) 46 6

7 4. Conclusie en discussie Conclusie Discussie Aanbevelingen 52 Voorstel voor een mogelijk Evaluatieschema op het gebied van Tekst en Beeld 54 Bibliografie 57 Bijlagen 61 7

8 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aids De term Aids staat voor Acquired Immune Deficiency Syndrome, ofwel Verworven Immuun Deficiëntie Syndroom. Aids wordt veroorzaakt door een virus: Hiv. Hiv staat voor Humaan Immunodeficiëntie Virus, ook wel aids-virus genoemd ( Het afweersysteem van de mens houdt normaal gesproken infecties tegen. Hiv breekt het afweersysteem af waardoor het lichaam vatbaar wordt voor allerlei infecties en bepaalde vormen van kanker, waartegen het anders wèl bestand zou zijn. Aids is het eerst herkend in de Verenigde Staten, in Een bepaald type longontsteking dat normaal alleen voorkomt bij mensen met een verzwakte afweer, kwam ineens opvallend vaak voor bij jonge (homoseksuele) mannen, die vóór die tijd volkomen gezond waren. Ook werden in deze groep plotseling veel gevallen ontdekt van een bepaald soort huidkanker (Kaposi sarcoom). Deze zeldzame kanker kwam tot dat moment eigenlijk alleen bij oudere mannen voor. Het bleek om een nieuwe ziekte te gaan. De ziekte kreeg de naam Aids. (www. Aidsfonds.nl). Op 5 juni 1981 publiceerde de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention een artikel over een nieuwe ziekte die voorkwam bij homoseksuele mannen. Dit artikel was de voorbode van de aidsepidemie zoals we die nu kennen en die het ergste is in Afrika Aids problematiek in Zuid-Afrika Zuid-Afrika maakt deel uit van de Afrikaanse regio ten zuiden van de Sahara, waar eind 2000 maar liefst 25,3 miljoen van de wereldwijd in totaal 36,1 miljoen seropositieven leefden. Deze regio is daarmee de grootse Aids-haard ter wereld. Het Zuidafrikaanse Medical Research Counsil heeft een schatting gemaakt van het percentage sterfgevallen onder volwassenen (15-49 jaar) dat kan worden toegeschreven aan Aids of aan Aids-gerelateerde ziekten. Daaruit blijkt dat het percentage Aids-doden onder volwassenen sterk is gegroeid, van negen procent in de jaren tot zo n 40 procent in Dat komt neer op een groei van 444 procent binnen vijf jaar tijd. Op grond van de schatting dat het aantal sterfgevallen als gevolg van Aids in Zuid-Afrika in 2000 tussen de 230 en 290 duizend zou belopen, wordt een groei tot 400 à 500 duizend in 2004 en tot 700 à 850 duizend in 2008 verwacht ( 8

9 1.2 Gevolgen Demografische gevolgen Volgens de prognoses zal Zuid-Afrika in 2015 ongeveer 49,4 miljoen inwoners tellen. Zonder Aids zouden dit er naar schatting 60,9 miljoen zijn geweest. Hiv/Aids zal weliswaar niet leiden tot een negatieve bevolkingsgroei, maar de gevolgen voor de omvang en groei van de bevolking zullen aanzienlijk zijn. De ziekte heeft vooral z n uitwerking op de levensverwachting en de vruchtbaarheid. De levensverwachting is in Zuid-Afrika al gedaald van rond de 63 jaar in 1996 tot ongeveer 55 jaar in 1999 en zal naar verwachting verder dalen tot onder de 45 jaar in 2008 (Van Aardt et al, 1999) Economische gevolgen De Aids-epidemie heeft grote gevolgen voor het economische leven van individuele Zuid- Afrikanen alsmede voor de nationale economie van het land. De gevolgen zijn voelbaar op het vlak van vraag en aanbod van arbeid, de beschikbaarheid van geschoolde arbeidskrachten, de gezondheidszorg, huishoudens, productie en productiviteit. Aangezien Aids (nog) niet te genezen is, is het dus van het grootste belang dat de overdracht van het Hiv-virus zoveel mogelijk voorkomen wordt. 1.3 Oorzaken Één van de oorzaken van de grote aantallen Hiv/Aids -gevallen in Zuid-Afrika is de gebrekkige kennis over Aids preventie. Uit onderzoek in 1998 bleek dat ongeveer 20 procent van de mensen van mening was dat een goed dieet voldoende was om Aids te voorkomen; 24 procent dacht dat het Aids-virus voorkomen kon worden door openbare toiletten te mijden en 38 procent was van mening dat het voorkomen van muggenbeten bescherming bood tegen Hiv-infectie. Hieruit blijkt dat voor de preventie van Hiv/Aids goed voorlichtingsmateriaal van groot belang is. In Zuid-Afrika houden meer dan 600 verschillende instanties zich bezig met het ontwikkelen en verspreiden van voorlichtingsmateriaal. Swanepoel (2003) schrijft dat de ruim 600 organisaties die los van de regering campagnes zijn begonnen tegen Aids wel enige successen hebben behaald, maar over het algemeen zijn de resultaten beneden verwachting. 9

10 Een cruciaal probleem hierbij is het feit dat er nauwelijks systematische en wetenschappelijk verantwoorde pogingen zijn gedaan om de effecten van de huidige campagnes en programma s te evalueren (Kelly 2000; 2001). Er is nauwelijks wetenschappelijk onderzoek verricht dat zich heeft gericht op de vraag wat voor effecten de preventiecampagnes hebben gehad op de Zuid Afrikaanse bevolking. De afwezigheid van literatuur over de evaluatie van campagne materiaal (zoals brochures, pamfletten, posters, advertenties etc.) duidt op een verontachtzaming van dit zeer belangrijke onderdeel van de communicatie strategie achter de campagnes (Kelly 2000; 2001). Juist in een land als Zuid- Afrika, waar zowel de overheidsals de private organisaties over beperkte middelen beschikken, is het van groot belang dat men die beperkte middelen effectief inzet. Daarom is het zo belangrijk dat de effectiviteit van het bestaande Hiv/Aids voorlichtingsmateriaal op een wetenschappelijke wijze wordt onderzocht. Swanepoel (2003) schrijft dat er tot op dit moment slechts op beperkte schaal onderzoeken gedaan zijn naar de evaluatie van het bestaande Hiv/Aids voorlichtingsmateriaal. Bij geen van deze onderzoeken is echter ingegaan op de vraag of de Hiv-Aids voorlichtingsteksten die in voorlichtingscampagnes worden gebruikt, wel effectief zijn. Hierbij gaat het meer specifiek om de onderwerpen van de teksten, voor welke doelgroep(en) de tekst bestemd is, wat voor soort voorlichtingsactiviteiten er plaats vonden, met welke doelstelling de voorlichtingsteksten zijn geschreven, onder welke omstandigheden de voorlichtingsteksten geschreven zijn en waarom (of waarom niet). Het belang van effectieve voorlichting om het Hiv/Aids probleem in Zuid-Afrika te bestrijden wordt benadrukt door het feit dat er geen medicijn bestaat ter genezing van het Hiv-virus. Wel zijn er tegenwoordig Aids remmers te verkrijgen die de ontwikkeling van Hiv tegenhouden. De Zuid-Afrikaanse regering van president Thabo Mbeki twijfelde echter lang aan de werkzaamheid van deze Aidsremmers. Dezelfde president Mbeki weigerde tot voor kort toe te geven dat Hiv zou leiden tot Aids. Inmiddels lijkt de regering van Mbeki gezwicht voor de massale roep om goedkope geneesmiddelen en is er een programma opgesteld dat moet zorgen dat in 2008 een miljoen Aids-patiënten de beschikking hebben over Aidsremmers. Dit lijkt een stap in de goede richting, maar zolang er geen echte medische oplossing is, blijft goede voorlichting een belangrijk wapen om de verdere verspreiding van het Hiv-virus tegen te gaan. 10

11 In deze context zijn de Zuid-Afrikaanse Universiteiten van Pretoria, South Africa en Stellenbosch een overeenkomst aangegaan met de Nederlandse Universiteiten van Tilburg, Nijmegen en Twente om de Hiv/Aids voorlichting door te lichten en te verbeteren. Dit alles gebeurt onder de titel EPIDASA¹: Improving the effectiveness of public information documents on Hiv/Aids in South Africa. Dit onderzoek maakt deel uit van het EPIDASA project¹. In het kader van het EPIDASA project hebben Rodenburg& De Stadler (2001) een eerste versie van een Tekstevaluatieschema ontwikkeld. Dit Tekstevaluatieschema is bedoeld om aidsvoorlichtingsteksten grondig te kunnen analyseren. Op basis daarvan zouden aanbevelingen gedaan kunnen worden over de effectiviteit en de kwaliteit van aidsvoorlichtingsteksten. Het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) is een voorbeeld van een tekstgerichte methode om de kwaliteit van teksten te evalueren. Schriver (1998) onderscheidt tekstgerichte methodes, expertgerichte methodes en lezersgerichte methodes. Dat onderscheid is gebaseerd op degene die informatie ter verbetering van de concepttekst aandraagt. Tekstgerichte methodes zijn erop gericht om een persoon (of soms een computer) een tekst te laten beoordelen op de aanwezigheid van een aantal tekstkenmerken. Voorbeelden van tekstgerichte evaluatiemethodes zijn leesbaarheidsformules, computer-gestuurde stijl-analyse programma s en checklists. Lezersgerichte methodes zijn erop gericht om feedback te krijgen van een representatief deel van de doelgroep. Voorbeelden hiervan zijn surveys, plus-min methode en user edits. Expertgerichte methodes worden uitgevoerd door personen met een grote kennis van tekstanalyse. Voorbeelden hiervan zijn focus-groups, peer reviews, editorial reviews en external reviews gehouden met behulp van experts. ¹ EPIDASA staat voor improving Effectiveness of Public Information Documents on AIDS in South Africa 11

12 Schriver (1989) geeft de voorkeur aan lezersgerichte methodes boven tekstgerichte methodes, omdat de eerste betere informatie geven over de reacties van lezers en over de globale aspecten van de kwaliteit van teksten. Het belang van lezersgerichte methodes moet echter niet worden overschat. Lentz en Pander Maat (1992) schrijven in dit verband dat lezers over het algemeen niet in staat zijn om alle tekortkomingen van een tekst op te sporen. De gemiddelde lezer komt metalinguïstisch te kort om een hoge kwaliteit van feedback te geven. Dit betekent dat ze niet het vermogen hebben om op een abstracte manier over taal na te denken. Dit onderzoek betreft een combinatie van een tekstgerichte en een expertgerichte methode van tekstevaluatie. De tekstanalisten die mee hebben gewerkt aan dit onderzoek, kregen eerst een gedeelte van de vragenlijst van Rodenburg & De Stadler (2001) en hebben deze geanalyseerd met behulp van een Hiv/Aids voorlichtingsbrochure. Daarna volgden interviews en focus-groep discussies. Zoals al eerder gezegd, hebben Rodenburg & De Stadler (2001) een eerste versie van een Tekstevaluatieschema ontwikkeld. Er is nog geen empirisch onderzoek gedaan naar de bruikbaarheid van hun schema. Rodenburg & De Stadler (2001) denken dat de omvang van hun schema een probleem kan zijn. Zij vrezen dat een evaluator erg veel tijd nodig heeft om een tekst met behulp van hun schema te evalueren. Wat de werkelijke tijdsduur bij het werken met het schema is, en wat de mening is van de uiteindelijke gebruikers over het instrument, is echter niet duidelijk. Dit onderzoek heeft tot doel om daar enig inzicht in te krijgen. Daarnaast wordt nagegaan hoe het schema moet worden aangepast om er een bruikbaar instrument van te maken. Het achterhalen van de meningen van de deelnemende tekstanalisten over het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) gebeurt door middel van halfopen interviews en focus-groep discussies. Deze onderzoeksmethoden passen het beste binnen een kwalitatieve manier van dataverzameling. 1.4 Kwalitatief onderzoek Dit onderzoek betreft een kwalitatieve analyse van het onderdeel Tekst en Beeld uit het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001). Het complete Tekstevaluatieschema bevat tien verschillende onderdelen en is zo omvattend dat het niet haalbaar is om binnen dit onderzoek de mening te achterhalen van de uiteindelijke gebruikers over alle onderdelen van het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001). Dit onderzoek betreft een zogenaamd kwalitatief onderzoek dat is uitgevoerd met behulp van 12

13 twintig tekstanalisten die problemen in het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) hebben opgespoord. Baarda et al. (2000, pp. 283) omschrijven kwalitatief onderzoek als: onderzoek waarbij je overwegend gebruik maakt van gegevens van kwalitatieve aard (beschrijvend) en dat als doel heeft onderzoeksproblemen in of van situaties, gebeurtenissen en personen te beschrijven en te interpreteren. Er wordt onderzoek gedaan naar de aard, waarde en eigenschappen van de verschijnselen. Dit gebeurt door een ongestructureerde manier van dataverzameling, bijvoorbeeld door middel van een vragenlijst met open vragen en een semi-gestructureerd interview. Baarda et al. (2000) noemen kwalitatief onderzoek verder uitermate geschikt als het een gevoelig onderwerp betreft en wanneer het doel is om de beleving of betekenisverlening van de betrokkenen te achterhalen. Hiermee wordt bedoeld de manier waarop de betrokkene zelf, persoonlijk aankijkt tegen de dingen en die dingen ervaart. Het doel van dit onderzoek is om de meningen van mogelijke gebruikers over het schema te achterhalen en uiteindelijk het schema zo aan te passen dat een bruikbaar instrument ontstaat. Binnen dit onderzoek is gebruik gemaakt van een vragenlijst met open vragen en zijn er tevens semi-gestructureerde interviews afgenomen. Door deze manier van dataverzameling kan dit onderzoek worden beschouwd als een kwalitatief onderzoek. 1.5 Tekst en Beeld De evaluatie van tekst in combinatie met beelden is bijzonder gecompliceerd. Beelden kunnen heel veelzeggend zijn, maar kunnen de plank ook volledig misslaan. Smelik (1999) schrijft dat in de meeste gevallen de aandacht van de lezer uitgaat naar de afbeelding in plaats van naar de tekst. Daartoe behoort ook de eventuele tekst binnen een afbeelding. Hierbij valt te denken aan de stripwolkjes in een stripverhaal. Daarnaast worden ook de kop of ondertitel van een tekst bij de eerste oogopslag meegenomen. Hierdoor wordt de aanvankelijke indruk van het totaalbeeld getoetst en wordt de eerste betekenis aangevuld met andere betekenissen (Smelik,1999). Deze voorbeelden geven het belang weer van een zorgvuldig gebruik van beelden in voorlichtingsteksten. Dit geldt met name bij aidsteksten omdat Aids voor veel mensen nog steeds een gevoelig onderwerp is. Zuid-Afrika is een land waar in vergelijking met Nederland veel waarde wordt gehecht aan traditie en religie. Zo voelt meer dan driekwart van de Zuid- Afrikanen zich verbonden met het Christendom ( Bepaalde afbeeldingen zijn wellicht in Zuid-Afrikaanse aidsvoorlichtingsteksten te expliciet en aanstootgevend voor bepaalde bevolkingsgroepen of voor bepaalde leeftijdsgroepen. 13

14 Binnen dit onderzoek is daarom gewerkt met twee groepen tekstanalisten, te weten een groep Zuid-Afrikaanse tekstanalisten en een groep Nederlandse tekstanalisten. Het doel is om na te gaan of de tekstanalisten met een verschillende culturele achtergrond verschillende antwoorden geven tijdens het werken met de vragenlijst, tijdens het interview en de focusgroep discussie. 1.6 Culturele achtergrond Veel HIV/Aids-voorlichtingsbrochures zijn gericht op één cultuur. Hofstede (1991) omschrijft cultuur als een vorm van collectieve mentale programmering. Hij is één van de meest geciteerde auteurs op het gebied van cultuur. Hofstede (1991) verbindt de volgende definitie aan cultuur: de collectieve mentale programmering die de leden van één groep of categorie mensen onderscheidt van die andere (Hofstede, 1991, pp.16). Met mentale programmering worden de patronen van denken, voelen en potentieel handelen bedoeld die in de loop van iemands leven zijn aangeleerd. De definitie van Hofstede (1991) wordt visueel weergegeven in Figuur 1. In dit diagram, het zogenaamde Ui-diagram, worden verschillende begrippen genoemd, te weten symbolen, helden, rituelen en waarden. Symbolen zijn waarden, gebaren, afbeeldingen of voorwerpen met een betekenis die alleen wordt begrepen door de leden van de cultuur. Helden zijn personen die, dood of levend, echt of fictief met eigenschappen die in een cultuur hoog in aanzien staan. Rituelen zijn collectieve activiteiten die binnen een cultuur als sociaal essentieel worden beschouwd. Deze begrippen vormen ieder een laag, waardoor het idee van een ui ontstaat, waarvan alle lagen één voor één afgepeld kunnen worden. Tot slot zijn er binnen het Ui-diagram zogenaamde waarden. Waarden zijn een collectieve neiging om een bepaald gedrag van zaken te verkiezen boven andere (Hofstede, 1991). Figuur 1: Het Ui-diagram van Hofstede 14

15 Culturele achtergrond tekstanalisten Volgens het onderzoek van Hofstede (Hofstede, 1991) ligt één van de grootste verschillen tussen Zuid-Afrikaanse medewerkers van IBM en Nederlandse medewerkers van IBM op het gebied van individualisme en collectivisme. Volgens Hofstede (Hofstede, 1991) staat Individualisme voor een samenleving waarin de onderlinge banden tussen individuen los zijn: iedereen wordt geacht uitsluitend voor zichzelf te zorgen of voor zijn of haar naaste familie. Collectivisme staat volgens Hofstede (Hofstede, 1991) voor een samenleving waarin mensen vanaf hun geboorte opgenomen zijn in sterke, hechte groepen die hun levenslang bescherming bieden in ruil voor onvoorwaardelijke loyaliteit. Uit het onderzoek van Hofstede (1991) bleek dat Nederlanders (80) hoger op de door hem ontwikkelde Individualisme- index scoorden dan Zuid-Afrikanen (65). Nederlanders zijn dus volgens die index individualistischer dan Zuid-Afrikanen. Bij het ontwikkelen en uitvoeren van campagnes voor Hiv/Aids voorlichting moet daar, zo lijkt het, rekening mee gehouden worden. Zo is een voor de hand liggende conclusie dat er in een Zuid-Afrikaanse folder bijvoorbeeld beter ingespeeld kan worden op de gevolgen voor de familie wanneer een familielid wordt besmet met Hiv dan wanneer er wordt ingespeeld op de gevolgen voor het individu. Er zijn echter belangrijke kanttekeningen te maken bij het onderzoek van Hofstede (1991). Allereerst baseert hij zijn conclusies op gegevens die hij 35 jaar geleden heeft verzameld in een survey-onderzoek onder IBM medewerkers. Jansen (1999) merkt op dat er in het onderzoek van Hofstede (1991) sprake is van een representativiteitsprobleem. Het is maar de vraag of medewerkers van IBM in de onderzochte landen een goede afspiegeling vormen van een complete bevolkingsgroep. Voorts schrijft Jansen (1999) dat Hofstede (1991) voorbij gaat aan de grote cultuurverschillen die er in veel landen te constateren zijn tussen groepen van verschillende etnische afkomst, die één en dezelfde nationaliteit bezitten. Dit geldt ook voor Zuid-Afrika, dat Hofstede (1991) behandelt als een land met één cultuur terwijl het in werkelijkheid een land is met een grote diversiteit aan bevolkingsgroepen en culturen. Het onderzoek van Jansen et al. (2004) onder Zuid-Afrikaanse, Nederlandse en Spaanse studenten naar het effect van Fear Appeals in Hiv/Aids voorlichting suggereert dat er binnen Zuid- Afrikaanse groepen wel degelijk cultuurverschillen zijn. Jansen et al. (2004) hebben de Zuid- Afrikaanse deelnemers onderverdeeld in blanken, kleurlingen en zwarten. Van de Zuid- Afrikaanse deelnemers scoorden de groep zwarte Zuid-Afrikanen het meest collectivistisch en scoorden de groep blanke en de groep gekleurde Zuid-Afrikanen het meest individualistisch. Een kanttekening die hierbij gemaakt moet worden is dat de verschillende meetinstrumenten 15

16 om cultuurvariabelen te meten een twijfelachtige validiteit of een lage betrouwbaarheid hadden. Jansen et al. (2004) stellen dan ook vervolgonderzoek voor naar verdere ontwikkeling van betrouwbare en valide metingen voor culturele oriëntatie. Horizontaal en Verticaal Individualisme en Collectivisme In een onderzoek van Murray- Johnson et al. (2001) waarin onderzocht werd of culturele verschillen binnen de doelgroep van invloed zijn op de effectiviteit van teksten met Fear Appeals waarin getracht werd in te spelen op een collectivistische dan wel individualistische oriëntatie van de lezer, bleek dat de proefpersonen uit de USA collectivistischer scoorden dan de proefpersonen uit Taiwan. Aangezien deze score in strijd was met de verwachtingen van Murray- Johnson et al. (2001) op basis van het werk van Hofstede (1991), volgens wie de USA veel hoger (91) scoort op de individualisme-index dan Taiwan (17), stelt Murray- Johnson et al. (2001) dat er betere meetinstrumenten moeten worden gebruikt om individualisme en collectivisme te meten. Volgens Murray-Johnson et al. (2001) is de vragenlijst van Triandis et al. (1998) in dit kader een goede optie. Jansen et al. (2004) hebben die suggestie opgevolgd en de16 zogenaamde scenariovragen van Triandis et al. (1998), die Horizontaal en Verticaal Individualisme en Collectivisme meten, toegevoegd. Daarnaast hebben Jansen et al. (2004) nog een meetinstrument gebruikt om Horizontaal en Verticaal Individualisme en Collectivisme te meten. Het betreft 32 stellingen van Singelis et al. (1995). In het onderzoek van Jansen et al. (2004) bleek de betrouwbaarheid van het instrument van Triandis et al. (1998) erg laag te zijn. De 32 stellingen van Singelis et al. (1995) bleken betrouwbaarder, maar de uitkomsten waren niet zoals verwacht. In het onderzoek van Jansen et al. (2004) onder Nederlandse, Spaanse en Zuid-Afrikaanse studenten bleken de Spaanse deelnemers het meest collectivistisch te zijn, gevolgd door de Nederlandse deelnemers en de Zuid-Afrikaanse deelnemers bleken het minst collectivistisch te zijn. Deze score is niet in overeenstemming met de individualisme-collectivisme index van Hofstede (1991). Op die index scoort Nederland (plaats 4/5) het meest individualistisch, gevolgd door Zuid-Afrika (plaats 16) en daarna Spanje (plaats 20) dat het minst individualistisch scoort. Daarnaast hebben Jansen et al. (2004) in hun onderzoek de groep Zuid-Afrikaanse deelnemers nog onderverdeeld in blanken, kleurlingen en zwarten. Van de groep Zuid-Afrikaanse deelnemers werd verwacht dat de blanke deelnemers het meest individualistisch zouden scoren, gevolgd door de kleurlingen. Van de zwarte deelnemers werd verwacht dat zij het meest collectivistisch zouden scoren. Uit het onderzoek van Jansen et al. (2004) bleek echter dat de drie verschillende groepen niet significant van elkaar verschilden. 16

17 In het huidige onderzoek zijn, net als in Jansen et al. (2004), de 16 scenariovragen van Triandis et al. (1998) en de 32 stellingen van Singelis et al. (1995) gebruikt voor het meten van Horizontaal en Verticaal Individualisme en Collectivisme. Een verdere uitleg over de twee meetinstrumenten is te vinden in

18 1.7 Probleemstelling De centrale onderzoeksvraag in dit onderzoek luidt: In hoeverre voldoet het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler ( 2001), en dan in het bijzonder de afdeling Tekst en Beeld, aan de eisen van hanteerbaarheid, bruikbaarheid, betrouwbaarheid, validiteit wanneer dat schema wordt toegepast op voorlichtingsteksten over Hiv/Aids door analisten met een verschillende culturele achtergrond? De deelvragen in dit onderzoek luiden: 1 Hoe betrouwbaar is het schema op het gebied van tekst en beeld? In hoeverre komen de verschillende beoordelaars tot vergelijkbare oordelen op het gebied van tekst en beeld? 2 Hoe valide is het tekstevaluatieschema op het gebied van tekst en beeld? Wat is de inhoudsvaliditeit van het tekstevaluatieschema op het gebied van tekst en beeld? Wat is de constructvaliditeit van het tekstevaluatieschema op het gebied van tekst en beeld? 3 Hoe hanteerbaar is het schema op het gebied van tekst en beeld? Hoeveel tijd kost het gebruik van het schema? Waar liggen de knelpunten bij het gebruik van het schema? 4 Hoe bruikbaar is het schema op het gebied van tekst en beeld? Leveren de antwoorden van de tekstanalisten resultaten op die kunnen leiden tot concrete verbeteringen van de beoordeelde tekst? 5 In hoeverre speelt de nationaliteit van de tekstanalisten een rol bij het werken met het schema, tijdens het interview en de focus-groep discussie? In hoeverre verschillen de scores van Zuid-Afrikaanse en Nederlandse tekstanalisten op de dimensie horizontaal en verticaal individualisme en collectivisme? 18

19 In hoeverre spelen verschillen in de scores op deze dimensies een rol in het werken met het schema? 19

20 1.8 Begripsoperationaliseringen Betrouwbaarheid: Baarda en De Goede (1995) omschrijven betrouwbaarheid als: de mate waarin een meting onafhankelijk is van toeval. In dit onderzoek wordt nagegaan in hoeverre de antwoorden van de tekstanalisten op de vragen uit het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) met elkaar overeen komen. Validiteit: Het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) moet meten wat de onderzoeker daadwerkelijk wil meten: de kwaliteit van de Hiv/Aids voorlichtingsfolder op het gebied van tekst en beeld (Steehouder& Jansen, 1997, pp.243,). Inhoudsvaliditeit: Van inhoudsvaliditeit is sprake als alle aspecten van een begrip goed zijn gemeten (Korzilius, 2000). In dit onderzoek gaat het erom dat alle aspecten die behoren bij tekstkwaliteit gemeten zijn. Meten de vragen uit het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) op het gebied van Tekst en Beeld daadwerkelijk alle relevante aspecten van het begrip tekstkwaliteit? Construct validiteit: Constructvaliditeit kenmerkt Swanborn (1987, pp ) als een validiteit die bekijkt wat een score op een item precies betekent. De constructvaliditeit in dit onderzoek kan worden bepaald door te controleren of het theoretisch concept tekstkwaliteit in het schema van Rodenburg & De Stadler goed is geoperationaliseerd. Dat betekent dat het theoretisch concept tekstkwaliteit moet worden geanalyseerd en dat vervolgens moet worden bepaald of dat concept wordt gemeten als het onderdeel Tekst en Beeld van het instrument wordt gebruikt. Hanteerbaarheid: 20

21 Een tekstevaluatieschema is alleen hanteerbaar als het niet teveel tijd kost en de resultaten snel beschikbaar zijn. Ook de kosten moeten redelijk blijven. Het aantal proefpersonen en de kosten voor het uitvoeren van het onderzoek moeten in een zinnige verhouding staan tot de kosten van het project als geheel (Steehouder& Jansen, 1997). Tijdens het toepassen van het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) op de Hiv/ Aids voorlichtingsfolder wordt de tekstanalisten daarom gevraagd bij te houden hoe lang zij doen over het werken met het instrument. Bruikbaarheid: Bij tekstevaluatie die gericht is op mogelijke problemen in de tekst moet op basis van de resultaten een nieuwe versie van de tekst gemaakt kunnen worden. De resultaten moeten dus te vertalen zijn in aanwijzingen voor de revisie. Het is niet voldoende om te weten dat er problemen zijn, maar er moet ook duidelijk worden wat die problemen precies zijn, waardoor ze veroorzaakt worden en hoe ze eventueel voorkomen kunnen worden. Ook moet duidelijk zijn hoe ernstig de problemen zijn; bij de revisie kunnen dan prioriteiten gesteld worden (Steehouder & Jansen, 1997). In dit onderzoek wordt de bruikbaarheid van het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) beoordeeld door de tekstanalisten. Zij passen het instrument toe op een Hiv/ Aids voorlichtingsfolder. Naar aanleiding van het werken met het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) moeten de tekstanalisten een oordeel kunnen geven over de kwaliteit van de folder om het Tekstevaluatieschema een bruikbaar instrument te laten zijn. Cultuur: In de literatuur zijn veel definities te vinden van het begrip cultuur. Koeleman (1997, pp. 61) omschrijft cultuur als: de gemeenschappelijke waarden en normen van een groep mensen en hun daaruitvloeiende manieren van doen. Vossenstein (2003, pp. 27) omschrijft cultuur als: een samenhangend geheel van meer of minder bewuste denkbeelden en technieken dat een groep mensen over langere tijd dient als richtlijn en instrument om te leven en overleven. In dit onderzoek hanteer ik echter de veelgebruikte omschrijving van Hofstede (1991). Hij omschrijft cultuur als de collectieve mentale programmering die de leden van één groep of categorie mensen onderscheidt van die van andere (Hofstede, 1991). Met mentale programmering worden de patronen van denken, voelen en potentieel handelen bedoeld die in de loop van iemands leven zijn aangeleerd. Zoals al eerder vermeld in 1.5 zijn er kanttekeningen te plaatsen bij het feit dat Hofstede (1991) Zuid-Afrika behandelt als één land 21

22 met één cultuur. Het onderzoek van Jansen et.al. (2004) suggereert dat er binnen Zuid- Afrikaanse groepen wel degelijk cultuurverschillen zijn. Net als in Jansen et al. (2004) wordt in dit onderzoek de culturele achtergrond van de tekstanalisten gemeten door twee meetinstrumenten, te weten de 16 zogenaamde scenariovragen van Triandis et al. (1998) en de 32 stellingen van Singelis et al. (1995). Deze twee meetinstrumenten zijn in het onderzoek van Jansen et.al. (2004) ook gebruikt om Horizontaal en Verticaal Individualisme en Collectivisme te meten. Volgens Singelis et al. (1995) wordt door het toevoegen van Horizontale en Verticale dimensies in Individualisme en Collectivisme een beter beeld verkregen van de manier waarop individuen en samenlevingen ongelijkheid tussen mensen waarnemen en accepteren. De methode van Singelis et al. (1995) en de methode van Triandis et al. (1998) zijn bedoeld om de onderzoeker in staat te stellen om een goed onderscheid te kunnen maken tussen de dimensies individualisme en collectivisme. Voor een beschrijving van de twee meetinstrumenten, zie

23 Hoofdstuk 2 Methode 2. 1 Materiaal Folder Om na te kijken of het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) aan de eisen van hanteerbaarheid, bruikbaarheid, betrouwbaarheid en validiteit voldoet, moet het in de praktijk getest worden. In dit onderzoek is ervoor gekozen om een aantal tekstanalisten met een verschillende culturele achtergrond een Hiv/Aids- voorlichtingsfolder te laten analyseren met behulp van het Tekstevaluatieschema, en zo inzicht te krijgen in de waarde van dit instrument in de praktijk. De folder die door de tekstanalisten is gebruikt is de folder AIDS in our community. Deze folder is onderdeel van de zogenaamde Soul City campagne. In Zuid-Afrika zijn er ruim zeshonderd organisaties die los van de regering campagnes zijn begonnen tegen Aids en Soul City is er daar één van. Soul City is een gezondheidsorganisatie die eind jaren negentig is opgericht door een aantal artsen en maatschappelijk werkers om de Hiv/Aids problematiek aan te pakken. Soul City is in enkele jaren uitgegroeid tot één van de grootste organisaties op Hiv/Aids voorlichtingsgebied en behelst naast een serie voorlichtingsfolders ook een gelijknamige radio en tv-serie. De radio-en televisieserie hebben tot doel om een grote groep mensen te bereiken en ze bewust te maken van de gevaren van onveilige seks. De voorlichtingsfolders dienen ter ondersteuning van de radio- en televisieserie. De radio- en televisieserie van Soul City wordt in bijna alle Sub-Sahara-landen van het Afrikaanse continent uitgezonden en vormt in de townships van Zuid-Afrika een breed omarmd symbool van hoop (Bouman, 2004). De folder AIDS in our community die in dit onderzoek is gebruikt is een kleurenfolder en telt zo n 34 pagina s. De folder is afkomstig van een campagne uit 1996 en werd gebruikt ter ondersteuning van de gelijknamige tv-serie. De folder AIDS in our community was destijds in vijf talen te verkrijgen, te weten: Zulu, Xhosa, Sotho, Afrikaans en Engels. Op dit moment is de folder alleen nog maar in het Engels te verkrijgen. Binnen dit onderzoek is gewerkt met de Engelse en Afrikaanse versie van de folder. De Zuid-Afrikaanse tekstanalisten hebben in dit onderzoek gewerkt met de Afrikaanse versie van de folder. De Afrikaanstalige versie was getiteld VIGS in ons gemeenskap. De 23

24 Nederlandse tekstanalisten hebben gewerkt met de Engelstalige versie van de folder, getiteld AIDS in our community. De Afrikaanse folder VIGS in ons gemeenskap en de Engelse folder AIDS in our community zijn qua inhoud identiek. Onderdeel Tekstevaluatieschema Ieder onderdeel uit het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) is opgebouwd uit verschillende items. De vragen uit het onderdeel Tekst en Beeld bestaan (meestal) uit twee delen: een analysevraag (aangeduid met de letter A) en een evaluatievraag (aangeduid met de letter E). Soms is de E-vraag weggelaten omdat het voor zich spreekt op basis van het antwoord op de analysevraag ( de vraag aangeduid met de letter A). Een voorbeeldvraag uit het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001): 36A Worden er verschillende typen afbeeldingen gebruikt? 36 E Indien dat het geval is, ziet u dit dan als een probleem? Indien dit niet het geval is, is het geslaagd? Waarom/waarom niet? Het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) bevat de onderstaande onderdelen: 1 Bron 2 Doelgroep 3 Inhoud 4 Doel van de tekst 5 Waarde-appèl 6 Overredingsmechanismen 7 Taalgebruik en Stijl 8 Tekststructuur 9 Tekst en beeld 10 Lay-out Gezien de omvang van het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) is, zoals al eerder gezegd, besloten om de tekstanalisten in dit onderzoek de folder alleen op het onderdeel Tekst en Beeld te laten testen. Het onderdeel Tekst en Beeld van de vragenlijst bevat 37 vragen, opgedeeld in 5 categorieën. De eerste 13 vragen zijn open vragen. Deze vragen gaan allemaal in op mogelijke problemen die kunnen ontstaan bij het gebruik van beelden in Aidsteksten. Bij de vragen 14 t/m 18 dient één antwoordmogelijkheid gekozen te 24

25 worden. Deze vragen gaan over de verhouding tussen beelden en tekst in de folder. Bij de vragen 19 t/m 26 dienen één of meerdere antwoorden gegeven te worden Deze vragen gaan over de verschillende functies die de afbeeldingen kunnen hebben. Bij de vragen 27 t/m 31 kunnen wederom één of meerdere antwoorden gegeven worden en bij dit onderdeel gaat het om de interactie tussen tekst en beeld. De vragen 32 t/m 37 zijn open vragen en gaan over combinaties van beelden. Als het ene beeld een andere functie of stijl heeft of van een verschillend type is dan het andere beeld, kan dit voor een te groot contrast zorgen. Dit contrast kan als negatief ervaren worden door de doelgroep. Bij alle 37 vragen dient een motivatie gegeven te worden. Dit staat in de vragenlijst steeds vermeld als E vraag. Deze E vraag staat altijd direct onder de vraag waarop deze betrekking heeft. 2.2 Opdracht aan de tekstanalisten De Zuid-Afrikaanse tekstanalisten kregen de Afrikaanse folder VIGS in ons gemeenskap en de Afrikaanse versie van het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) mee naar huis. De Nederlandse tekstanalisten kregen de Engelse folder Aids in our Community en de Nederlandstalige versie van het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) mee naar huis. De opdracht was om over de folder, de vragen te beantwoorden uit het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001). De tekstanalisten moesten bijhouden hoeveel tijd ze hiermee kwijt waren. Voor deze opdracht kregen ze ongeveer een week de tijd. Na het werken met het instrument volgde een individueel interview om mogelijke problemen met het werken met het instrument te inventariseren. Nadat alle individuele interviews waren gehouden, volgde een focus-groep discussie waar mogelijke verbeteringen in het schema van Rodenburg & De Stadler (2001) besproken werden. 2.3 Tekstanalisten Het ging er bij dit onderzoek om dat de tekstanalisten problemen zouden opsporen in het onderdeel Tekst en Beeld van het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001). Als een test tot doel heeft problemen op te sporen, is het belangrijkste criterium: hoeveel procent van de echte problemen komt aan het licht bij welk aantal proefpersonen? Oftewel: hoeveel tekstanalisten zijn er nodig voor dit onderzoek? Op grond van de beschikbare literatuur (Steehouder & Jansen,1997) mag worden aangenomen dat bij een enigszins 25

26 homogene groep tekstanalisten een aantal van vijf tot tien tekstanalisten voldoende is om 80 tot 90 procent van de mogelijke problemen in het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) op het spoor te komen (Steehouder et al.,1997). De twee groepen tekstanalisten in dit onderzoek zijn homogeen te noemen. Dat wil zeggen, het betrof hier allemaal hoog opgeleide (blanke) vrouwen met een goede kennis van tekstevaluatie verkregen door studie of werk. In totaal namen aan dit onderzoek 20 tekstanalisten deel, 10 tekstanalisten in Zuid-Afrika en 10 tekstanalisten in Nederland, variërend in leeftijd tussen 21 en 53 jaar. Alle tekstanalisten hadden een redelijke kennis omtrent tekstevaluatie. Alle tekstanalisten hadden door werk of studie ervaring opgedaan met tekstevaluatie. De Zuid-Afrikaanse tekstanalisten waren iets meer bekend met het Tekstevaluatieschema dan de Nederlandse tekstanalisten. In Nederland hadden alleen de deelnemende studenten wel eens met het Tekstevaluatieschema gewerkt terwijl in Zuid-Afrika een aantal deelnemende universiteitsmedewerkers regelmatig met het schema had gewerkt. In de onderstaande tabel wordt de voorkennis van de tekstanalisten met het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) weergegeven. Voorkennis * Afkomst Tabel 1: voorkennis van het Tekstevaluatieschema Afkomst Totaal Zuid-Afrika Nederland Voorkennis nooit mee Tekstevalatieschema gewerkt wel eens mee gewerkt regelmatig mee gewerkt Totaal

27 Zuid-Afrika De tekstanalisten in Zuid-Afrika beheersten zowel het Afrikaans als het Engels. Zij gebruikten liever de Afrikaanstalige versie dan de Engelse versie van de folder, zodat zij hebben gewerkt met de Afrikaanse folder VIGS in ons gemeenskap. Tevens hebben zij de Afrikaantalige versie van het onderdeel Tekst en Beeld van het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) gekregen. Alle tekstanalisten in Zuid-Afrika waren op de één of andere manier verbonden aan het Taalsentrum van de Universiteit van Stellenbosch. Deze groep tekstanalisten bestond uit vijf studenten en vijf medewerkers Zij zijn allen benaderd door prof dr. De Stadler, hoofd van het Taalsentrum, om mee te werken aan dit onderzoek. Hiervoor kregen zij geen vergoeding. Nederland Er is geprobeerd om de Nederlandse groep tekstanalisten zo veel mogelijk overeen te laten komen met de Zuid-Afrikaanse groep tekstanalisten. Daartoe is met behulp van prof. dr. Jansen een lijst samengesteld van personen die benaderd konden worden. Er is steeds gekeken naar welke Zuid-Afrikaanse tekstanalist is gebruikt in dit onderzoek en vervolgens is daar een Nederlandse proefpersoon aan gekoppeld die qua leeftijd en ervaring met tekstanalyse enigszins overeen kwam. Alle Nederlandse proefpersonen waren studenten of docenten Bedrijfscommunicatie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. De Nederlandse groep tekstanalisten bestond uit vijf studenten en vijf medewerkers. Voor hun medewerking aan dit onderzoek kregen de tekstanalisten geen vergoeding. Zij beheersten allen het Engels en hebben gewerkt met de Engelse folder AIDS in our community en de Nederlandse vertaling van het onderdeel Tekst en Beeld van het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001). De folders zijn qua inhoud en afbeeldingen identiek. De leeftijden van de tekstanalisten in Zuid-Afrika en Nederland waren als volgt verdeeld: leeftijd Totaal jaar jaar jaar jaar Afkomst Zuid-Afrika Nederland Totaal Tabel 2: leeftijd van de tekstanalisten naar nationaliteit 27

28 2.4 Meetinstrumenten In dit onderzoek is gebruik gemaakt van vier meetinstrumenten: een semi-gestructureerd interview, focus-group discussie, de 16 zogenaamde scenariovragen van Triandis et al. (1998) en de 32 stellingen van Singelis et al. (1995). Semi-gestructureerd interview Met semi-gestructureerde interviews werd geprobeerd mogelijke problemen bij het werken met het onderdeel Tekst en Beeld van het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001) te achterhalen. Bij semi-gestructureerde interviews wordt gewerkt met een vragenlijst zonder antwoordcategorieën. Bij een semi-gestructureerd interview worden een aantal vragen doorlopen, maar bij iedere vraag kan de onderzoeker besluiten om er dieper op in te gaan en door te vragen. Het voordeel van individuele interviews is dat er per tekstanalist een grote hoeveelheid commentaar wordt verkregen. Het nadeel is dat het afnemen van individuele interviews een tijdrovend karwei is (De Jong & Schellens 1997). Focus-groep discussie Een focus-groep discussie is een groepsgesprek met vijf tot acht personen. (De Jong & Schellens 1997). Een focus-groep discussie is zinvol als het onderwerp niet te persoonlijk is en wanneer de mensen niet dagelijks nadenken over een onderwerp. Een focus-groep discussie heeft het voordeel dat meerdere mensen bij elkaar, soms vanuit verschillende disciplines, diverse invalshoeken van een probleem kunnen laten zien. (Reijnders, 2000). Het belangrijkste voordeel van een groepsdiscussie ten opzichte van individuele gesprekken is dat de proefpersonen op elkaar kunnen reageren en elkaar kunnen stimuleren tot het geven van reacties of toelichtingen daarop. De sfeer is vaak meer ontspannen dan tijdens een individueel gesprek, waardoor er meer los kan komen (Vroom, 1994). Een nadeel van een focus-groep discussie of groepsgesprek kan zijn dat de resultaten van ervan door de groepsverhoudingen en groepsprocessen vertekend worden. Hier ligt een belangrijke taak voor de gespreksleider. Volgens De Jong & Schellens (1997) is een groepsgesprek een grofmaziger probleemopsporingsmethode dan een individueel interview. In dit onderzoek is gekozen om eerst een individueel interview te houden met de tekstanalisten om alle mogelijke problemen 28

29 met het werken met het instrument van Rodenburg & De Stadler (2001) op te sporen. Vervolgens had de focus-groep discussie tot doel om te komen tot mogelijke oplossingen voor de problemen in de vragenlijst van het onderdeel Tekst en Beeld uit het Tekstevaluatieschema van Rodenburg & De Stadler (2001). In dit onderzoek is een focus-groep discussie gehouden met de tekstanalisten in Zuid-Afrika en er is een focus-group discussie gehouden met de tekstanalisten in Nederland. De agenda zoals die is gebruikt tijdens de beide focus-groep discussies zag er als volgt uit: 1. Welkom heten 2. Introductie + doel van de discussie 3. Lay-out van het schema 4. Problemen plus mogelijke oplossingen in het schema (per onderdeel) 5. Vragen die weggelaten kunnen worden 6. Vragen die toegevoegd kunnen worden 7. Bruikbaarheid van het schema (is het een evaluatieschema?) 8. Afsluiting De uitkomst van de beide focus-groep discussies is terug te vinden in het hoofdstuk met de resultaten. De volledige weergave van de beide focus-groep discussies is te vinden in bijlage 9 en 10. Stellingen van Singelis et al. (1995) De stellingen van Singelis et al. (1995) vormen een meetinstrument voor het meten van Horizontaal en Verticaal Individualisme en Collectivisme, dat gebruikt is door Miguel Clemente Pablo Espinosa e.a. voor Spaanstalige landen naar aanleiding van Singelis et al. (1995). Volgens Singelis et al. (1995) levert het toevoegen van Horizontale en Verticale dimensies in Individualisme en Collectivisme een beter beeld op van de manier waarop individuen en samenlevingen ongelijkheid tussen mensen waarnemen en accepteren. Deze nieuwe methode stelt de onderzoeker in staat om een beter onderscheid te kunnen maken tussen de culturele dimensies collectivisme en individualisme. 29