Internet: XN Winterswijk IBAN: NL84RABO

Transcriptie

1 KNNV (Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging) Vereniging voor veldbiologie Afdeling Oost-Achterhoek Opgericht 29 april 1918 Secretariaat: Internet: Forsythialaan XN Winterswijk IBAN: NL84RABO Tel BIC RABONL2U Gagea 154 (OKTOBER, NOVEMBER, DECEMBER 2019, JANUARI 2020) ERELID Ed Grotenhuis BESTUUR Voorzitter Ed Grotenhuis De Eelinkes PX Winterswijk Telefoon: Secretaris Wilma van Lochem Forsythialaan XN Winterswijk Telefoon: Penningmeester, ledenadministrateur en webmaster Ron Krabben Kardinaal de Jongstraat XS Lichtenvoorde Telefoon: Natuurhistorisch secretaris Fred Bos Bocholtsestraat BT Winterswijk Telefoon: Algemeen bestuurslid Hannie Waalders Kattenbergweg BH Winterswijk Telefoon: Pagina 1 van 28

2 WERKGROEPEN Coördinator Werkgroep Natuurbeheer Hermien Toebes Vardinkhof BG Winterswijk-Kotten Telefoon: Coördinator Werkgroep Mossen Louis-Jan van den Berg Van Basten Batenburgstraat CC Lichtenvoorde ljvdberg@upcmail.nl Telefoon: Mobiel: Coördinator Paddenstoelenwerkgroep Ed Grotenhuis De Eelinkes PX Winterswijk edgrotenhuis@planet.nl Telefoon: Coördinator Insectenwerkgroep Jan Stronks Raetmansweg CD Winterswijk-Ratum stronx16@hetnet.nl Telefoon: Coördinator plantenwerkgroep Fred Bos Bocholtsestraat BT Winterswijk ff.bos@zonnet.nl Telefoon: Pagina 2 van 28

3 Inhoud Voorwoord van de voorzitter 4 Verslag KNNV-IVN thema-avond woensdag 12 juni Floronexcursie naar Kotten op 6 juli Molenfietstocht rond Winterswijk 27 juli 2019 KNNV 12 Gezocht gezocht gezocht Wie het kleine niet eert.. Een thema-avond met Atze Oskamp KNNV Werkgroep Natuurbeheer: Data en bestemmingen 2019 Activiteitenprogramma oktober, november, december 2019, januari Buitengebeuren Winterswijk en omstreken 26 Redactioneel Gagea is een uitgave van de KNNV afdeling Oost-Achterhoek en verschijnt vier maal per jaar. De doelstelling van het verenigingsblad is het informeren van de leden en donateurs in de breedste zin van het woord om de betrokkenheid te vergroten. De redactie behoudt zich het recht voor te lange stukken in te korten. Anoniem ingezonden stukken worden niet geplaatst.. Opzeggingen lidmaatschap en donateurs Schriftelijk bij de ledenadministratie van de KNNV afdeling Oost-Achterhoek. Er geldt een opzegtermijn van twee maanden. Om extra kosten te voorkomen, streven wij ernaar de contributies met behulp van een machtiging geautomatiseerd te laten betalen CONTRIBUTIE Leden 27,50 per jaar Huisgenootleden 7,50 per jaar Donateurs 22,50 per jaar (minimum) Jeugdleden 15,00 per jaar Pagina 3 van 28

4 Beste natuurvrienden, Het gebeurt niet vaak dat ik moet nadenken over het voorwoord..meestal is er genoeg mee te delen. Maar momenteel is het rustig aan het front. Nou, rustig In de week van 5-14 oktober is er de Landelijke week voor de Veldbiologie. Wij doen daar ook met een tweetal activiteiten aan mee; een paddenstoelenexcursie op het landgoed Kotmans in Miste en een natuurwerkdag. We hopen dat daar ook veel niet-leden op af komen, zodat zij kunnen zien wat wij o.a. doen. Het is Hermien ook dit jaar weer gelukt om haast elke maand voor de werkgroep weer mooie werkterreinen te organiseren. Heel veel dank, Hermien, voor al dat werk wat je al zoveel jaar doet! En het is altijd heel gezellig met elkaar als we in zo n leuk gebied de handen uit de mouwen steken. Nieuwe mensen zijn altijd welkom.verderop kunt u een overzicht vinden met de gegevens van Hermien voor informatie. Ik hoop dat veel leden van de RABO-bank met de sponsoractie op ons gestemd hebben. U ook? Op dit moment is het resultaat nog niet bekend, maar dat komt wel. Ook wil ik nog eens aandacht besteden aan de trektellingen van de Vogelwerkgroep Zuidoost Achterhoek. Elk jaar organiseert BirdLife International de EUROBIRDWATCH. In heel Europa wordt er op het zelfde moment vogels gekeken. Dit vindt plaats in de maand oktober. Ook de VWGZOA doet daar aan mee, met hun telpost op De Vlijt. Vanaf een half uur voor zonsopgang tot en met een half uur na zonsondergang wordt er geteld. Dit jaar valt dit op zaterdag 5 oktober. U bent allen van harte welkom. Het onderzoek naar trekvogels is één van de langst lopende onderzoeken binnen de VWG. De eerste tellingen werden al in de jaren 70 van de vorige eeuw uitgevoerd. In de 2e helft van het jaar wordt er wekelijks minimaal 1x geteld. Deze telling start altijd een half uur voor zonsopkomst en eindigt 2,5 uur later. Om trekvogels goed te kunnen tellen is een hoger gelegen telpost ideaal. De VWG telt daarom vanaf de Vlijt. Dit is de oude vuilnisbelt achter Obelink, tussen de Eekelerweg en de Driemarkweg. Resultaten van de tellingen worden wekelijks bijgewerkt op de site Trektellen.nl (kijk onder De Vlijt). Ik heb in de krant horen verluiden dat er op 5 oktober een speciaal telplatform onthuld zal worden. Men is bezig, maar ik weet niet of het dan al af zal zijn. Kunt u Pagina 4 van 28

5 5 oktober niet, dan bent u nog altijd welkom op de vuilnisbelt. Vooral in het weekend zijn daar in het najaar tellers van de vogelwerkgroep aanwezig en zij zullen u graag willen vertellen hoe zij dit doen. Op de eerste excursie van de paddenstoelenwerkgroep zijn gelukkig weer veel paddenstoelen gevonden waaronder veel eekhoorntjesbrood, de panterparasolzwam en de gezoneerde stekelzwam. Ik hoop weer velen van u op onze activiteiten te mogen ontmoeten! Good gaon! Namens het bestuur, Ed Grotenhuis Pagina 5 van 28

6 Verslag KNNV-IVN thema-avond woensdag 12 juni 2019 De Oehoe in de Achterhoek. De zaal is, zoals we inmiddels al gewend zijn in Winterswijk, goed gevuld met vogelliefhebbers. Gejo Wassink, aangekondigd als de Oehoeprofessor, is al sinds 2002 betrokken bij onderzoek en bescherming van de oehoe. Hij heeft een bureau op het gebied van natuuronderzoek en is tevens bestuurslid van de Oehoe Werkgroep Nederland. Met prachtige beelden en interessante verhalen nam hij ons mee in de wereld van deze grootste uilensoort. Door bejaging was de oehoe tussen 1935 en 1965 in Duitsland praktisch uitgestorven. Dankzij herintroductie en een fokprogramma keerden ze daar terug. Ze staken de grens over en vonden in 1997 geschikte broedplaatsen in de ENCIgroeve in Maastricht en in 2002 de steengroeve in Winterswijk. Nu verspreidt de oehoe zich verder naar West-Nederland. De oehoewerkgroep krijgt dikwijls valse meldingen. Door onzekere waarneming van het formaat vindt verwisseling met de ransuil plaats. Deze laatste is echter twee keer zo klein, heeft een krans om de kop en weerhaakjes aan de veren. De oehoe heeft een spanwijdte van cm, klauwen ter grootte van een mensenhand en nagels van 3-4 cm. En hoor je jongen piepen? Dan zijn het beslist geen oehoejongen want die piepen niet. Tamme ontsnapte oehoes (ze mogen gehouden worden!) zijn gewend aan mensen, proberen op ze te landen en/of vallen ze aan en komen dan in de publiciteit als terror-oehoes. Van oorsprong zijn oehoes bergbewoners, maar ze voelen zich inmiddels op vele terreinen thuis. Gejo laat ons voorbeelden zien van nieuwe leefgebieden: steengroeves, zandafgravingen, nesten op de bodem, oude haviksnesten, op silo s, bij de kunstmatige heuvels van vuilstortplaatsen, bij puinbrekers. De nieuwste trend zijn bosgebieden, als er maar rugdekking is, zoals een mantel van takken. Met eigenaren van commercieel gebruikte locaties worden oplossingen gezocht voor bescherming. Regelmatige activiteiten vormen geen belemmering, ze kunnen wennen aan geluiden en verlichting. Ze bouwen geen nest, maar zoeken een richel, krabben een kuiltje. Door de goede schutkleur zijn ze moeilijk te Pagina 6 van 28

7 spotten, pluimpjes (dit zijn geen oren!) verraden de jongen. Met 6 à 7 weken springen de jongen naar beneden, ze vliegen dan nog niet, blijven op de grond. Het voedsel van de oehoe bestaat vooral uit houtduiven (35% ), postduiven, bruine ratten, egels, kraaien, meerkoeten en konijnen. Zelfs een jonge vos. Veren worden niet uitgetrokken, maar ingeslikt. Bij een egel wordt de sluitspier opengebeten en daarna wordt ie leeg-gelepeld. Uit een telling blijkt dat één broedpaar van mei tot november 276 kg vlees kan verorberen. Zenderonderzoek levert ook hier weer veel informatie op. De Winterswijkse oehoes werden o.a. waargenomen in Montferland, Zutphen, Hoogeveen en Nijverdal. In Nederland sterft 70% van de oehoes al in het eerste jaar. Een oehoe in gevangenschap kan wel 60 jaar worden, een vrije oehoe in natuurgebieden 21 jaar. Bij ons is de maximumleeftijd 5 à 6 jaar. Doodsoorzaken zijn het verkeer, gaas ( waar met een flinke vaart tegenaan gevlogen wordt), algehele verzwakking en gif. De mannetjes lopen meer gevaar, ze foerageren verder. Ondanks al deze bedreigingen gaat het goed met de oehoe in de Achterhoek. Inmiddels zijn er 34 paren in Oost-Nederland, waarvan 4 in de omgeving van Winterswijk. Nog meer informatie: Lies Jacobs Pagina 7 van 28

8 Pagina 8 van 28

9 Floronexcursie naar Kotten op 6 juli 2019 Pagina 9 van 28 Regelmatig zie je in de Gagea aankondigingen voor Floron-excursies staan. Het leek mij de moeite waard om eens met zo n excursie mee te gaan. Op zo n excursie kun je de kennis van heel wat soorten weer ophalen en krijg je ezelsbruggetjes aangereikt, zoals bijzondere kenmerken. Dit keer gingen we naar het kilometerhok ten westen van de Italiaanse meertjes in Kotten. Hier zijn de afgelopen jaren hele stukken afgeplagd in het kader van natuurontwikkeling. Eens kijken wat er nog uit de zaadbank tevoorschijn komt. En dat was heel wat. Ook buiten de geplagde gebieden in het kilometerhok werd de vegetatie geïnventariseerd. Van te voren werd gerekend op soorten. Het werden er meer dan 340. Alles werd dus geïnventariseerd. Het eerste half uur is daarom hectisch door alle gewone soorten, maar na 150 soorten werd het al wat rustiger. Het hangt ook af van het biotoop. In een van de hoeken van het kilometerhok lag een stuk van het Nonnenven. Ja, dan komen er opeens veel andere soorten bij. De natuurontwikkelingsgebieden die wij bezochten, zijn vooral bestemd als retentiegebieden om het water in het gebied vast te houden en te laten bezinken. Door het droge voorjaar was daar nu geen sprake van. In de Achterhoek was al maanden bijna niets gevallen. De natuurontwikkelingsgebied jes leken meer op een steppe. Waar nog wat leem lag met een keiharde bodem vol scheuren. Heel veel planten stonden er daarom slecht bij of waren

10 compleet verdroogd. Maar ervaren mensen als Louis-Jan, Fred en Benno zijn mede door hun winterinventarisaties wel gewend aan het herkennen van plantenlijken. Leuke soorten die wij desondanks zagen, waren o.a. Kleverige ogentroost en Noorse ganzerik. De klapper was Veldwarkruid; een nieuwe soort voor Winterswijk. Ook was het leuk om begroet te worden door vier alarmerende Kleine plevieren. Na de pauze werd het kleine stukje Nonnenven meegenomen en daarna langs de natuurontwikkelingsgebieden langs de Oosinkbeek terug. Hier stonden velden vol reukloze kamille. De beek was drooggevallen, maar de grond was nog vochtig genoeg voor allerlei soorten zoals Egelskop, erdrieblad en Liggend hertshooi. Ook bij een paar diepere sloten was genoeg te vinden. Pagina 10 van 28

11 Op het eind vonden we bij een boerderij een prachtige put vol tongvaren. Maar helaas: De put stond net vier meter buiten het kilometerhok. Ja, het GPS-systeem is onverbiddelijk en er wordt hier niet gesjoemeld. Hoewel: dat wordt er vaak toch wel door het strooien van allerlei zaadmengsels of hooi uit andere natuurgebieden. Maar bij wat we in dit kilometerhok aantroffen, was dit zo te zien niet het geval. Toen ik de excursie moest verlaten, zaten we al op 340 soorten. Maar de Italiaanse meertjes stonden nog op het programma. Het zullen er best wel meer geworden zijn. Al met al een prachtige dag met prachtig weer, maar dat prachtig is toch wel heeel erg droog. Ed Grotenhuis Pagina 11 van 28

12 Molenfietstocht rond Winterswijk 27 juli 2019 KNNV Het gaat niet om die hoge windturbines welke uit 3 vleugels bestaan en zeer hoog de lucht in prijken. Maar het gaat om de oude Hollandse molens welke in diverse soorten nog bestaan uit de vorige eeuwen en hun plaats in het landschap van Winterswijk. En wat nog meer in dit landschap te zien is. Ed Grotenhuis was de excursieleider. We vertrokken net na uur vanaf de Storm. We kennen in Winterswijk diverse soorten molens, van beltmolens tot aan watermolens toe. In dit geval ging er ook een Belgische familie, waaronder 2 jonge kinderen, mee die hier in Winterswijk op vakantie zijn en bij een wielerzaak fietsen hadden gehuurd. Deze mensen kwamen uit Kortrijk. In Winterswijk hebben we de Molenstraat. Daar heeft in het verre verleden een molen gestaan. Het molenaarshuis staat er nog en is bewoond. De molen heette de Hoop, welke naam nu nog op het huis prijkt. Daarna fietsten we naar de Misterweg tegenover de Lidl. Daar staat ook nog het molenaarshuis van molen Fortuna. Deze molen is begin van de vorige eeuw afgebrand en niet meer opgebouwd. Pagina 12 van 28 Via de Bocholtsestraat zijn we richting de Venemansmolen gegaan. Deze was geopend. Een stellingmolen, welke bij de laatste restauratie hogerop de stelling is komen te staan, om beter wind te kunnen vangen over het industrieterrein. Daar kregen wij een bezichtiging en voorlichting van een zekere Roel, een vrijwillig molenaar. Deze molen maalt nog graan. Niet voor menselijke consumptie maar voor het vee van een zorgboerderij en de kinderboerderij. Het molenaarsvak is echt niet eenvoudig maar wel interessant en er is een heuse opleiding hiervoor. Via de Bessinkgoorweg zijn we naar het Lindenarboretum in Corle gegaan. Dat ligt bij het waterwinstation. Vanuit wel 80 meter diepte wordt het door het zand gezuiverde water voor de inwoners van een groot deel van de Achterhoek opgepompt. Onderweg hebben we ook voorlichting gehad over de grondsoorten en wat er onder de deklaag van zand zit. Ook wat voorlichting gehad over ons Achterhoekse essenlandschap. Via daar

13 hebben we nog de Meenkmolen in Miste van de buitenkant gekeken. Daar wordt ook graan gemalen voor veevoer. Via de Huttenweg zijn we langs landgoed Kotmans gekomen, en daar werd verteld over het Schrieverspad en de geologische vondsten uit het Mioceen (ca 2-20 miljoen jaar geleden) die hier te vinden zijn. In de omgeving van Winterswijk komen op diverse plaatsen afzettingen uit het Mioceen voor vlak onder de oppervlakte. Bij Miste zijn in 1968 door handboringen zeer fossielrijke lagen ontdekt direct onder het pakket keileem. Op het terrein Berenschot zijn in 2003 opgravingen gedaan. De laag stamt uit het midden Mioceen en is zeer fossielrijk en bevat veel soorten. Bij de KNNV uitgeverij is daar een dik boek over verschenen. Ook was het interessant te horen hoe de eigenaar met de natuur omgaat, waardoor een waardevol gebiedje is ontstaan. Onze KNNV werkgroep Natuurbeheer pleegt hier ieder jaar onderhoud om de heide open te houden. Daarna hebben we ook nog de 2 watermolens gekeken welke Winterswijk bezit, nl. Berenschots watermolen en de watermolen bij Den Helder waar nu weer twee raderen draaien. De een was vroeger voor olie en de andere voor graan, maar nu hebben de gebouwen een woon- en recreatiebestemming. Het was goed weer. Gelukkig niet meer zo warm, als de afgelopen week. Sommige zandpaden waren een beetje mul, maar dat komt ook door de droogte. Het was onderweg ook duidelijk zichtbaar dat de droogte een rol speelt. Ook dat er veel minder insecten zijn dan eerder. En omdat er minder leven in de grond zit, zijn er ook minder mollen. Al met al een interessante excursie. We hebben ongeveer 20 kilometer gefietst. De Belgen vonden het ook plezant. Rond uur waren we weer terug. Rianne Maas Pagina 13 van 28

14 Pagina 14 van 28

15 Gezocht gezocht gezocht Door omstandigheden zoeken wij iemand die onze KNNV-activiteiten wil promoten. Het gaat dan om de stukjes die u wel eens in de krant kunt lezen m.b.t. KNNV-excursies, natuurwerkdagen, lezingen e.d. Wanneer het wordt gehouden, hoe laat, waar, wie de leiding heeft, enz. is er voor nodig? De attentie van het tijdig aanleveren bij diverse kranten- er plezier in hebben de activiteiten, zoals ze in de Gagea vermeld zijn, wat te bewerken, evt. te completeren- een redelijk taalgevoel. Natuurlijk kunt u uw licht opsteken hieromtrent. Wilma geeft graag meer info hierover. Denk niet te gauw: dat is niks voor mij. Wie weet welke onvermoede talenten tevoorschijn komen. Namens het bestuur, Wilma van Lochem Tel: secretaris@oost-achterhoek.knnv.nl Pagina 15 van 28

16 Wie het kleine niet eert.. Een thema-avond met Atze Oskamp Als natuurliefhebbers genieten we met volle teugen van alles in de natuur: wat leeft en beweegt, wat groeit en bloeit (en wat altijd weer boeit). Heel wat mensen genieten vooral van groot: bomen, herten enz. Meestal realiseren we ons niet dat we slechts minder dan 1% van alle levende wezens op aarde met het blote oog en een loepje kunnen zien. En toch zou al dat zichtbare moois niet kunnen bestaan zonder die onzichtbare 99%: ere wie ere toekomt! Daarbij gaat het o.a. om virussen, bacteriën en archaea, schimmels en heel veel zeer kleine eencelligen en ongewervelde dieren. In de evolutie heeft het leven op aarde een aanloop van waarschijnlijk wel 3 miljard jaar gehad voor er met de Cambrische explosie van ruim een half miljard geleden de ontwikkeling van ingewikkelder levensvormen op gang kwam. Eencelligen zonder celkern en daarna eencelligen met celkern waren gedurende het grootste deel van de aardevolutie het strijdtoneel van ontwikkeling. Daarnaast bestaan ook al heel lang blauwwieren en roodwieren, die wel meercellig zijn. Maar vooral de kleintjes gingen de strijd aan tegen bizarre veranderingen in de aardse omgeving. Nog steeds is er veel onbekend over deze vormen van leven, ook zoals ze zich nu op aarde manifesteren. Voorbeeld: in de oceanen is de rijkdom aan de kleinste vorm van leven, virussen, veel groter dan gedacht. In een groots project van onderzoekers uit veertig landen werden soorten virussen gevonden, waar voorheen de wetenschap dat aantal op schatte. De basis voor deze resultaten werd gelegd door een onderzoeksexpeditie van het schip Tara dat in vier jaar vanaf 2009 over alle wereldzeeën voer. Het doel van de hele expeditie was meer te leren over de kleinste vormen van leven in de oceanen: plankton, bacteriën en virussen. Die zijn samen goed voor 60% van de biomassa in de oceanen. Het plantaardig leven in de oceanen produceert de helft van de zuurstof die wij inademen en de helft van de CO2 die we uitstoten wordt opgenomen door de oceanen. Die CO2 wordt opgenomen door het leven daarin. (Gegevens uit een artikel in dagblad Trouw van 29 april 2019 door Willem Schoonen) De kennis van de kleintjes is dus van groot belang voor het begrijpen van klimaatverandering. Een ander opmerkelijk feit: De verzameling van bacteriën, schimmels, virussen en andere micro-organismen die een mens met zich meedraagt, heet het menselijk microbioom. Het gewicht hiervan is gemiddeld anderhalve kilo! In een wetenschappelijk project dat in 2008 begon en waaraan tweehonderd wetenschappers vijf jaar werkten, is het gehele menselijke microbioom vastgelegd en werden er 1300 verschillende soorten microben waargenomen. Pagina 16 van 28

17 Atze Oskamp, lang leraar biologie en mede-auteur van een bekende serie schoolboeken voor het voortgezet onderwijs, was al eerder spreker in onze thema-avonden cyclus. Toen ging het over Communicatie in de natuur. Nu komt hij op woensdag 11 december 2019 in Den Diek in Lichtenvoorde weer een presentatie houden Wie het kleine niet eert... In zijn lezing staan die kleintjes centraal, hun leefwijze en hun rol in alle biotopen. En ook het belang of het gevaar ervan voor mensen. Ton Reerink (Tekst gedeeltelijk uit bericht van Adze Oskamp.) Pagina 17 van 28

18 KNNV Werkgroep Natuurbeheer: Data en bestemmingen 2019 De eerste natuurwerkdag bij de Besselinkschans in Lievelde zit er inmiddels op. Hieronder vindt u de rest van de data zodat u ze alvast in uw agenda kunt zetten. Niet van alle data is de locatie waar wij werken bekend. Zo gauw Hermien hier meer van weet geeft zij dat aan de vaste medewerkers waarvan zij het adres heeft door. Coördinator werkgroep: Hermien Toebes, Vardinkhof 14, 7107 BG Kotten. T: of E: h.toebes@solcon.nl Datum Terrein 21 september Besselinkschans 5 oktober Steengroeve 19 oktober Landgoed Kotmans in Miste 2 november Muggenhoek 23 november Van der Lugtstichting. Locatie nog niet bekend 18 januari Aardewerk De Stegge in Kotten 8 februari De Haarman in Ratum Pagina 18 van 28

19 Activiteitenprogramma oktober, november, december 2019, januari 2020 Algemene informatie over de activiteiten Lees deze als u aan een ervan deelneemt. Excursies Het spreekt vanzelf dat passend schoeisel altijd verstandig is. Afhankelijk van het weer of terrein zijn vaak laarzen en soms regenkleding eveneens handig. Veldgids, kijker, loep e.d. zijn altijd nuttig. Als een excursie langer dan een dagdeel duurt, is een lunchpakket zinvol. De excursies starten, tenzij anders vermeld, bij het VVV-kantoor in het voormalige gemeentehuis, Mevr. Kuipers-Rietbergplein 1, 7101 DD te Winterswijk. Op zaterdagen is het vertrek vanaf de parkeerplaats bij theater De Storm, Haitsma Mulierweg 11, 7101 BX Winterswijk. Als we carpoolen bij excursies, worden de kosten gedeeld. De activiteiten voldoen aan de doelstellingen van onze vereniging: Natuurstudie, Natuurbeleving en Natuurbescherming. Hierbij hoort ook bevordering van duurzaamheid en natuur- en milieueducatie. Lezingen Lezingen worden in Winterswijk gehouden in de Zonnebrinkkerk, Zonnebrink 61, 7101 NB Winterswijk. Deze is het makkelijkst te bereiken via de rotonde aan de Groenlose kant van Winterswijk. U rijdt dan richting centrum en blijft deze weg (Groenloseweg) alsmaar volgen. Bij de volgende rotonde gaat u rechtdoor, de weg buigt naar rechts en dan ziet u na ca 500 meter de kerk aan uw linkerhand. Tegenover de kerk is een ruime parkeerplaats (de Blikbak ). Voor IVN en KNNV leden geldt bij alle lezingen een entree van 3 euro, niet leden betalen 5 euro. Pagina 19 van 28

20 Wanneer Zaterdag 5 oktober De tweede natuurwerkdag van het seizoen Steengroeve in Henxel Vertrek uur vanaf het VVV-kantoor in Winterswijk Terug Ongeveer uur Leiding (en info) Hermien Toebes ( ) Opgave (en info) Graag i.v.m. de hoeveelheid soep voor bij de lunch. Meenemen Laarzen of hoge werkschoenen, warme kleding, evt. regenkleding, werkhandschoenen. Lunchpakket. Voor koffie, thee en soep wordt gezorgd. Bijzonderheden Natuurwerkdag in de achterste steengroeve in Winterswijk. De oehoes baltsen nog niet, dus nu is het de tijd om in de groeve aan het werk te gaan en veel opslag weg te halen. Niet voor de oehoes, maar wel voor o.a. de rugstreeppad en de kleine plevier. Deze werkdag staat in het teken van de landelijke week voor de Veldbiologie die van 5-14 oktober wordt georganiseerd. Wij vinden deze werkdag heel goed bij deze landelijke themaweek passen. Wanneer Woensdag 9 oktober Thema avond Vergeten groenten en kruiden De Huve, Grotestraat 52, 7151 BD Eibergen Vlakbij de oude protestantse kerk Begin uur Leiding (en info) Ca uur Bijzonderheden Deze avond zal een gastkok ons wegwijs maken over het gebruik van vergeten groenten en kruiden. Zie verder de aankondigingen in de pers of bel met Lies Jacobs ( ) Wanneer Zaterdag 12 oktober Paddenstoelenexcursie Landgoed Kotmans in Miste Vertrek uur vanaf De Storm, Haitsma Mulierweg 11 in Winterswijk Terug Ca uur Leiding (en info) Ed Grotenhuis ( ) Meenemen Loep, spiegeltje en paddenstoelengids Bijzonderheden Ook dit jaar gaan we vaste prik naar Kotmans. Nu nog een nat najaar. Ook deze excursie staat in het teken van de landelijke week voor de Veldbiologie die van 5-14 oktober wordt georganiseerd. Ook wij doen hier aan mee. Pagina 20 van 28

21 Wanneer Woensdag 16 oktober Paddenstoelen determineren. De werkstee van Fred Bos, Bocholtsestraat 49 Winterswijk Begin uur. Einde Ca uur Leiding (en info) Ed Grotenhuis ( ) Meenemen Zelf verzamelde paddenstoelen en determineerwerken. Bijzonderheden Neem vooral onbekende soorten mee! Wanneer Zaterdag 19 oktober De derde natuurwerkdag van dit seizoen Landgoed Kotmans, Kotmansweg 7101 CH Miste Begin uur vanaf het VVV-kantoor of op eigen houtje naar Miste. Let op: Deze weg is alleen per auto bereikbaar vanaf de Heenkamppieperweg Terug Ongeveer uur Leiding (en info) Hermien Toebes ( ) Opgave (en info) Graag i.v.m. de hoeveelheid soep voor bij de lunch. Meenemen Laarzen of hoge werkschoenen, warme kleding, evt. regenkleding, werkhandschoenen. Lunchpakket. Voor koffie, thee en soep wordt gezorgd. Bijzonderheden Hier is altijd veel opslag weg te halen. Wij worden ook dit jaar weer gastvrij ontvangen door de eigenaar, de heer Berenschot. Wanneer Zondag 20 oktober IVN-KNNV Wandeling paddenstoelen Het Wollinkbos bij Haarlo Vertrek uur Dennenweg Haarlo. Terug uur. Leiding (en info) IVN en KNNV gidsen. Meenemen Loep, spiegeltje en paddenstoelengids Bijzonderheden Voor ons als KNNV-ers is dit een onbekend bos. We hopen op leuke vondsten Wanneer Donderdag 24 oktober Paddenstoelen determineren. De werkstee van Fred Bos, Bocholtsestraat 49 Winterswijk Begin uur. Einde Ca uur Leiding (en info) Ed Grotenhuis. Meenemen Paddenstoelen. Loep. Determinatieboeken. Pagina 21 van 28

22 Wanneer Zaterdag 26 oktober Paddenstoelenexcursie De Leemputten bij Haak en Hoek. Vertrek uur vanaf De Storm, Haitsma Mulierweg 11 te Winterswijk Terug Ca uur Leiding (en info) Ed Grotenhuis ( ) Meenemen Loep, spiegeltje en paddenstoelengids Bijzonderheden Een mooi vochtig gebied met goede kleigrond en mooie lanen. We hopen veel te vinden Wanneer Zaterdag 2 november Natuurwerkdag. Bekend terrein: De Muggenhoek in Ratum. Vertrek uur vanaf het VVV-kantoor te Winterswijk of op eigen houtje als je het pad weet te vinden. Terug Ongeveer uur Leiding (en info) Hermien Toebes ( ) Opgave Graag i.v.m. de hoeveelheid soep voor bij de lunch. Meenemen Laarzen of hoge werkschoenen, warme kleding, evt. regenkleding, werkhandschoenen. Lunchpakket. Voor koffie, thee en soep wordt gezorgd. Wanneer Maandag 4 november Determinatie avond paddenstoelen De werkstee van Fred Bos, Bocholtsestraat 49 Winterswijk Begin uur Einde Ca uur Leiding Ed Grotenhuis. Meenemen. Paddenstoelen. Loep. Determinatieboeken. Pagina 22 van 28

23 Wanneer Zondag 10 november Baumberge (D); een wandeling door bossen en langs groeves en beken. Vertrek uur bij het VVV kantoor in Winterswijk Terug Ca uur Leiding (en info) Fred Bos ( ) Opgave (en info) Graag bij Fred i.v.m. carpoolen Meenemen Lunchpakket, stevige schoenen. Bijzonderheden De Baumberge is een weinig bekend cultuurlandschap op ongeveer 50 km van Winterswijk. Doet in de verte aan Zuid Limburg denken. Is even katholiek, maar ligt veel dichterbij. De kruisbeelden langs de wegen zijn gemaakt van Baumberge zandsteen. In Havixbeck is het mooie zandsteenmuseum met restaurant met Kaffee und Kuchen. Wanneer Woensdag 13 november Thema-avond Woeste gronden en historisch landschap Zonnebrinkkerk, Zonnebrink 61, 7101 NB Winterswijk Aanvang uur Einde Ca uur Spreker Lud Overkamp. Bijzonderheden Lud heeft zich hier speciaal in verdiept. Een aantal jaren geleden heeft hij een zeer interessante excursie geleid langs een oud vloeiweidensysteem bij Henxel/Ratum. Een bijzondere lezing! Wanneer Zondag 17 november IVN-KNNV wandeling Cultuurhistorie Burloseweg Kotten/Winterswijk Begin uur. Terug Ca uur. Leiding (en info) IVN en KNNV gidsen. Bijzonderheden Nog niet bekend. Zie de aankondigingen in de pers of bel met André Hendriks ( ) Pagina 23 van 28

24 Wanneer Zaterdag 23 november Natuurwerkdag. Op een van de terreinen van de Van der Lugtstichting. Nu nog niet bekend. Vertrek uur vanaf het VVV-kantoor te Winterswijk Terug Ongeveer uur Leiding (en info) Hermien Toebes. Opgave (en info) Graag i.v.m. de hoeveelheid soep voor bij de lunch. Meenemen Laarzen of hoge werkschoenen, warme kleding, evt. regenkleding, werkhandschoenen. Lunchpakket. Voor koffie, thee en soep wordt gezorgd. Wanneer Woensdag 11 december Thema avond: Wie het kleine niet eert. Centrum Den Diek, Dijkstraat 30, Lichtenvoorde. Spreker Atze Oskamp Aanvang uur. Einde Ca uur Bijzonderheden Een zééér interessante lezing! Elders in deze Gagea vindt u een uitgebreide beschrijving van wat u te wachten staat. Wanneer Zondag 15 december IVN-KNNV Winterwandeling. Omgeving Mallumse molen Eibergen Vertrek uur Parkeerplaats Mallumse Molen kruidentuin Eibergen. Terug Ca uur. Leiding IVN gidsen. Bijzonderheden Nog niet bekend. Zie de aankondigingen in de pers of bel met André Hendriks ( ) Wanneer Zondag 29 december Bloeiende plantenwandeling in de bebouwde kom van Winterswijk. Vertrek uur vanaf het VVV-kantoor. Terug Twee uur later. Leiding (en info) Fred Bos ( ) Bijzonderheden We gaan eens kijken welke bloeiende planten de roestborstels, de vlammenwerpers en de schoffelaars van de ROVA hebben overleefd. Geen glyfosaat meer. Pagina 24 van 28

25 Wanneer Zaterdag 18 januari 2020 Natuurwerkdag Aardewerk De Stegge in Kotten Vertrek uur vanaf het VVV-kantoor in Winterswijk Terug Ca uur Leiding (en info) Hermien Toebes ( ) Opgave Graag i.v.m. de soep Meenemen Laarzen of hoge werkschoenen, warme kleding, evt. regenkleding, werkhandschoenen. Lunchpakket. Voor koffie, thee en soep wordt gezorgd. Bijzonderheden IJs en weder dienende! Neem bij twijfel contact op met Hermien. Wanneer Zaterdag 8 februari 2020 Natuurwerkdag De Haarman in Ratum Vertrek uur vanaf het VVV-kantoor te Winterswijk Terug Ca uur Leiding (en info) Hermien Toebes ( ) Opgave Graag i.v.m. de soep Meenemen Laarzen of hoge werkschoenen, warme kleding, evt. regenkleding, werkhandschoenen. Lunchpakket. Voor koffie, thee en soep wordt gezorgd. Bijzonderheden IJs en weder dienende! Neem bij twijfel contact op met Hermien. Pagina 25 van 28

26 Buitengebeuren Winterswijk en omstreken Excursieprogramma oktober, november, december 2019, januari 2020 Een overzicht van de excursies van KNNV, IVN, Floron en anderen. Oktober Zaterdag uur: KNNV Natuurwerkdag Steengroeve Winterswijk Woensdag uur: IVN-KNNV thema avond Vergeten groenten en kruiden. De Huve Eibergen Zaterdag uur: KNNV paddenstoelen landgoed Kotmans Miste Woensdag uur: KNNV paddenstoelen determineren Zaterdag uur: KNNV Natuurwerkdag Kotmans Miste Zondag uur: KNNV-IVN paddenstoelenwandeling Wollinkbos bij Haarlo Donderdag uur: KNNV paddenstoelen determineren Zaterdag uur: KNNV paddenstoelenexcursie Leemputten Haak en Hoek November Zaterdag uur: KNNV Natuurwerkdag Muggenhoek Ratum Maandag uur: KNNV: Paddenstoelen determineren Zondag uur: KNNV wandeling Baumberge (D) Woensdag uur: KNNV-IVN thema avond: Woeste gronden en historisch landschap. Zonnebrinkkerk Winterswijk Zondag uur: IVN-KNNV wandeling Cultuurhistorie Kotten Zaterdag uur: KNNV natuurwerkdag terrein Van der Lugt stichting December Woensdag uur: KNNV-IVN thema avond: Wie het kleine niet eert. Centrum Den Diek Lichtenvoorde Zondag uur: IVN-KNNV winterwandeling Mallumse molen Eibergen Zondag 29 december uur: KNNV: Bloeiende planten wandeling centrum Winterswijk Januari Zaterdag uur: KNNV Natuurwerkdag bij Aardewerk De Stegge in Kotten Februari Zaterdag uur: KNNV Natuurwerkdag bij De Haarman in Ratum Pagina 26 van 28

27 Inlichtingen: KNNV afdeling Oost-Achterhoek IVN- wandelingen SMVV (Stichting Marke Vragender Veen) Floron Nadere informatie zie elders in de Gagea. André Hendriks, of Opgave VVV Lichtenvoorde of via De excursies starten op de parkeerplaats bij de kerk in Vragender. Website: Info: Fred Bos, tel en/of Louis-Jan van den Berg, tel Alleen op de excursiedag of Natuurmonumenten Kijk voor informatie op de website: activiteiten Geldersch Landschap Informatie via de website Kijk daar bij Evenementen. Voor de excursies van de Stichting Marke Vragender Veen, Natuurmonumenten en Geldersch Landschap moet worden betaald. Pagina 27 van 28

28 Ondergetekende, Naam:. Voorletters: ( O man / O vrouw ) * Adres:. Postcode: Woonplaats:.. Telefoon: Giro / Bank nr.: adres:... Geboortejaar:. Geeft zich op als: O Lid ( 27,50/ jaar) O Huisgenootlid ( 7,50/ jaar) O Donateur (minimaal 22,50/ jaar) * Heeft kennis van/ belangstelling voor... Hierbij machtig ik de penningmeester van de KNNV Oost-Achterhoek om mijn contributie/donatie van mijn bankrekening.. af te schrijven Aanmelding d.d.:... Handtekening: Pagina 28 van 28