Internet: AN Winterswijk IBAN: NL84RABO Gagea 150 (OKTOBER, NOVEMBER, DECEMBER 2018, JANUARI 2019)

Transcriptie

1 KNNV (Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging) Vereniging voor veldbiologie Afdeling Oost-Achterhoek Opgericht 29 april 1918 Secretariaat: Internet: Frans Halsstraat AN Winterswijk IBAN: NL84RABO Tel BIC RABONL2U Gagea 150 (OKTOBER, NOVEMBER, DECEMBER 2018, JANUARI 2019) BESTUUR Voorzitter Ed Grotenhuis De Eelinkes PX Winterswijk Telefoon: Secretaris en redacteur Gagea Marije van Weperen Frans Halsstraat AN Winterswijk Telefoon: Penningmeester, ledenadministrateur en webmaster Ron Krabben Kardinaal de Jongstraat XS Lichtenvoorde Telefoon: Natuurhistorisch secretaris Fred Bos Bocholtsestraat BT Winterswijk Telefoon: Algemeen bestuurslid Hannie Waalders Kattenbergweg BH Winterswijk Telefoon: Redacteur website Willem-Jan Putto Kettingstraat HJ Winterswijk Telefoon:

2 WERKGROEPEN Coördinator Werkgroep Natuurbeheer Hermien Toebes Vardinkhof BG Winterswijk-Kotten Telefoon: Coördinator Werkgroep Mossen Louis-Jan van den Berg Van Basten Batenburgstraat CC Lichtenvoorde ljvdberg@upcmail.nl Telefoon: Mobiel: Coördinator Paddenstoelenwerkgroep Ed Grotenhuis De Eelinkes PX Winterswijk edgrotenhuis@planet.nl Telefoon: Coördinator Insectenwerkgroep Jan Stronks Raetmansweg CD Winterswijk-Ratum stronx16@hetnet.nl Telefoon: Pagina 2 van 28

3 Inhoud Voorwoord van de voorzitter 4 Communicatie in de natuur 5 KNNV-IVN Thema avond 9 mei 2018 in Den Diek te Lichtenvoorde 7 Thema-avond woensdag Excursie langs het Hilgelo 7 juli Plantenexcursie Koolmansdijk op 12 augustus 12 KNNV Gagea 150 verslag paddenstoelenexcursie 9 september 2018 KNNV oost achterhoek bestaat 100 jaar en viert dit met een busreis naar Munster KNNV werkgroep Natuurbeheer Activiteitenprogramma oktober, november, december 2018, januari Buitengebeuren Winterswijk en omstreken 26 Redactioneel Gagea is een uitgave van de KNNV afdeling Oost-Achterhoek en verschijnt vier maal per jaar. De doelstelling van het verenigingsblad is het informeren van de leden en donateurs in de breedste zin van het woord om de betrokkenheid te vergroten. De redactie behoudt zich het recht voor te lange stukken in te korten. Anoniem ingezonden stukken worden niet geplaatst.. Opzeggingen lidmaatschap en donateurs Schriftelijk bij de ledenadministratie van de KNNV afdeling Oost-Achterhoek. Er geldt een opzegtermijn van twee maanden. Om extra kosten te voorkomen, streven wij ernaar de contributies met behulp van een machtiging geautomatiseerd te laten betalen CONTRIBUTIE Leden 27,50 per jaar Huisgenootleden 7,50 per jaar Donateurs 22,50 per jaar (minimum) Jeugdleden 15,00 per jaar Pagina 3 van 28

4 Beste natuurvrienden, Pagina 4 van 28 Het grootste deel van ons jubileumjaar zit er al weer op. Op ons jubileumboekje hebben we veel lovende reacties gehad. Toch hebben velen van u het boekje, dat voor u gereserveerd is, nog niet opgehaald. U kunt het als lid/donateur voor de gereduceerde prijs van 5,- aanschaffen. Geen geld voor zo n boekje. In de winkel kost het 17,50. Op de excursies en thema avonden neem ik er altijd een aantal mee. Laat de gelegenheid niet voorbij gaan. Volgende week is de jubileumexcursie naar de botanische tuin van Munster. Gratis voor leden en donateurs. Ik hoorde dat de bus al is volgeboekt, maar zo nodig laten we extra auto s rijden. Ook de gewone activiteiten lopen normaal door: De werkgroep natuurbeheer had dit weekend de eerste werkdag op de Besselinkschans. Het weer was bijna zomers en de eigenaar dhr. Lindeboom was zeer tevreden. Als u zin heeft om eens mee te doen: Neem contact op met Hermien. Extra krachten zijn altijd welkom. De paddenstoelenwerkgroep was minder blij met het mooie droge weer, maar hun tijd komt nog wel. Ook de eerste thema avond na de zomer was erg geslaagd; bijna 60 mensen kwamen op de lezing over steenuilen door Ronald van Harxen af. U ziet: genoeg te beleven! En dat blijft zo dit najaar. Good gaon! Ik hoop weer velen van u op een van onze activiteiten te ontmoeten! Namens het bestuur, Ed Grotenhuis

5 Communicatie in de natuur Op woensdag 11 april was er wederom een mooie lezing, onder de titel Communicatie in de natuur, in de Zonnebrinkkerk in Winterswijk. De bijeenkomst werd geopend door Ton Reerink, lid van de gezamenlijke IVN/KNNV werkgroep thema-avonden. Hij introduceerde de spreker Atze Oskamp, voormalig docent biologie in het voortgezet onderwijs en momenteel actief o.a. als natuurgids en als opleider van natuurgidsen. Aan de hand van insprirerende beelden (dansende slangen, luizen melkende mieren) illustreerde Atze Oskamp wat hij bedoelt met de stelling dat communicatie in de natuur gelijk staat aan signalen geven en ontvangen. Signalen worden gegeven met woorden, geluid, gedrag, geur of kleur en worden ontvangen met zintuigen zoals de ogen, oren of neus - vanwaar ze worden doorgestuurd naar de hersenen voor verwerking. Elk levend wezen heeft die signalen en zintuigen welke voor zijn soort nodig zijn om te overleven: olifanten communiceren met een heel laag geluid, vleermuizen gebruiken (bij de jacht) juist een heel hoog geluid geen van beide geluiden kunnen gehoord worden door gewone mensenoren. Een ander mooi voorbeeld is de blauwvleugelsprinkhaan die, als hij rust, onvindbaar in de omgeving lijkt opgenomen. Maar als hij opspringt zorgen zijn vleugels voor een blauwe flits, zodat deze sprinkhaan - die geen geluid kan maken - toch zijn aanwezigheid kan doen gelden. Mimicry (nabootsing) is een vorm van communicatie waarbij het dier of de plant het voorkomen van een ander aanneemt, voor de eigen bescherming, de voortplanting of om zich te voeden: de wespspin zou veel eerder opgegeten worden als hij niet zo op een gevaarlijke wesp leek... en een orchideebidsprinkhaan bootst bloemen na om dicht bij zijn prooi te komen. Andere veel gebruikte communcatiemiddelen in de natuur zijn feromonen, signaalstoffen voor buiten het lichaam (hormonen voor binnen het lichaam). Geurstoffen zijn van belang o.a. bij het vinden van partners, het geven van een alarmsignaal of het maken van sporen. Zowel dieren als planten gebruiken geurstoffen. Bijvoorbeeld door de geurstoffen uit hars worden dieren gewaarschuwd niet van de planten te eten. Of, als planten worden aangevreten door luizen, produceren ze een alarmgeurstof die lieveheersbeestjes aantrekt die de bladluizen kunnen gaan opeten (en de bladluis produceert op zijn beurt weer een geurstof die mieren aantrekt welke vervolgens lieveheersbeestjes verjagen). Planten verlenen soms onderdak aan de roofinsecten die hun luizen opeten. Of ze produceren nectar buiten de bloem, om vraatzuchtige mieren aan te trekken. Ook onder de grond worden stoffen afgescheiden door planten, met name om schimmels naar zich toe te lokken. Zodoende kan het micorrhiza gevormd worden, tot wederzijds welzijn van plant en schimmel door de uitwisseling van suikers en mineralen. Wetenschappelijk onderzoek probeert al deze kennis toe te Pagina 5 van 28

6 passen door, bijvoorbeeld, planten te voorzien van schimmels of door het gebruik van chemische verdelgingsmiddelen te vervangen door natuurlijke vijanden: zo wordt er momenteel gewerkt aan de ontwikkeling van de schreeuwende komkommer. Reeds het onderzoek destijds van Darwin naar de door zonnedauw verspreide, en voor vliegjes onweerstaanbare geurstoffen zou onder de noemer communicatie in de natuur kunnen vallen. In feite is er zonder communicatie geen leven mogelijk hetgeen geldt voor alle levende wezens, mensen, dieren en planten. Door de spreker genoemde literatuur: Muggenzifters en mierenneukers, T. Huigens en P. de Jong (eindredactie) en Briljant groen, S. Mancuso en A. Viola. Thema-avonden Joke Langenkamp, IVN NMA Pagina 6 van 28

7 KNNV-IVN Thema avond 9 mei 2018 in Den Diek te Lichtenvoorde Ontwikkeling van de vogelstand schreeuwt om basiskwaliteit van het landschap! Een 30-tal belangstellenden kreeg een boeiende toelichting op deze hartenkreet van Robert Kwak, landschapsecoloog, met als specialisme vogels en leefgebied. heeft de Vogelwerkgroep Zuidoost-Achterhoek vanaf 1974 nu gezien aan veranderingen in de vogelstand? Robert neemt ons in vele kleurige grafieken en overzichten mee door de resultaten van al dit noeste telwerk. Enkele voorbeelden: Bij de heidevogels verdwenen bijv. korhoen, klapekster, goudplevier en tapuit, terug zijn nachtzwaluw en boomleeuwerik, nieuw is het broeden van de kraanvogel. Bij de bosvogels zijn er meer middelste bonte spechten ( Mibo s )en boomklevers, bijna verdwenen is de nachtegaal. De vogels van het cultuurlandschap zoals de kieviet en de grote gele kwikstaart hebben het moeilijk door het verdwijnen van de kleinschalige akkerbouw, in 2001 werd het laatste broedpaartje van de ortolaan gezien, een drama. Terug zijn de ooievaar, de hop en het paapje, nieuw zijn de oehoe, de scholekster. Groenlingen hebben de campings ontdekt en een ondersoort van de putter is uit Engeland aan komen vliegen. Bij de watervogels zijn de kleine plevieren aan een opmars bezig. Waar werk in uitvoering is, duiken ze op: bijvoorbeeld bij de nieuwe retentiebekkens in Lichtenvoorde. De meerkoeten hebben enorm geprofiteerd van natuurbeheer, de herinrichting van de beken. Dodaarzen, nijlganzen en grauwe ganzen doen het prima. Het algemene beeld is echter een achteruitgang van 25% Dit is niet acceptabel. Voor de vogelstand is de basiskwaliteit van het landschap essentieel. Deze moet overal omhoog. Een wetenschappelijk fundament, objectieve gegevens moeten de grondslag vormen voor het door de overheid in te zetten beleid. Als particulier kun je dit niet. Wel kun je nadenken over je eigen handelingsperspectief. Vogelbescherming probeert door het creëren en tonen van voorbeelden overheid, bedrijven en particulieren mee te krijgen in de gewenste ontwikkelingen. Zo laat Vogelbescherming in overleg met de gemeentes zien waar de natuurkwaliteit in vergelijkbare omstandigheden hoger is en hoe deze in de eigen gemeente bevorderd kan worden. Het is lastig, volgens Robert, maar uitgangspunt is: Je kunt het samen doen. Meer informatie: Tijdschrift Vogelbescherming:Lentenummer 2018, thema: Rode Lijst, Robert Kwak is 10 jaar werkzaam bij de Vogelbescherming en inventariseert bovendien al bijna vanaf de oprichting in 1974, de vogelstand in de het werkgebied van de Vogelwerkgroep Zuidoost Achterhoek.(Gemeenten Aalten, Winterswijk en Oost-Gelre, 335 vierkante km). Pagina 7 van 28

8 Vergelijkingen van kaarten uit 1850, 1925, 1974 en 2013 maken duidelijk dat het leefgebied van de vogels ingrijpend veranderd is. Zo was in % van de omgeving van Winterwijk bedekt met heide. In 1950 is deze praktisch verdwenen, maar er is wel meer bos. Nu is er nog maar 1 tot 2 procent heide, maar door afgravingen is water er als leefgebied voor vogels bijgekomen en zijn de bossen ouder, waardoor er meer landschapsvariatie is. Intensivering van de landbouw en verdroging hebben de vogelstand negatief beïnvloed, de veroudering en verstening van het buitengebied geven wisselende resultaten, echte vooruitgang komt door natuurverbetering en natuurbeheer. Lies Jacobs Pagina 8 van 28

9 Thema-avond woensdag Met slechts zeven bezoekers werd de thema-avond in zalencentrum 'de Huve' te Eibergen helaas matig bezocht. (vakantie?) Marc Tiellemans, werkzaam bij Rijkswaterstaat Oost-Nederland presenteerde ons een interessant verhaal over de relatie tussen water en wegen. Rijkswaterstaat (RWS) staat niet alleen voor alles wat met water te maken heeft, maar ook met ons wegenstelsel. Continu wordt de staat van hoofdauto- en waterwegen gemonitord en de verkregen data gedeeld met vele andere instanties. Fileinformatie werd in het verleden verspreid door de Rijks verkeersdienst (RVD) die vorig jaar is opgeheven. Nu nemen andere instanties zoals de ANWB deze taak over. Altijd gebaseerd op informatie en ingewonnen data van RWS. Nederland is een 'nat' land, dat blijkt ook uit het feit dat, in lengte, er meer vaarwegen zijn dan autosnelwegen. Het budget van RWS, een paar miljard euro per jaar, wordt ingezet om aan alle gestelde eisen te voldoen, zoals onderhoud, controle, onderzoek en innovatie. Wij willen allemaal droge voeten houden in ons land. In het westen en een gedeelte van midden Nederland leeft men zelfs onder de zeespiegel. Aha in het oosten is het dus veilig? Helaas!, daar heeft men te maken met de mogelijke overlast van water uit de buurlanden. Het is dus een belangrijke taak om overlast van te veel water te voorkomen, én, in geval van droogte, het tekort aan water op te vangen. Een dubbelzinnige taak die de afgelopen jaren enorm goed is opgepakt met nieuwbouw en renovatie van veel sluizen en stuwen en het project 'Ruimte voor de rivier'. Ook vele, voor vissen niet passeerbare stuwen en dammen, hebben vistrappen gekregen zodat zij zich weer stroomopwaarts kunnen verplaatsen. Marc liet ons veel interessante foto's en filmpjes zien over alle werkzaamheden en water-kunstwerken. Ik kreeg de indruk dat hij in de beperkte tijd die hem was toegemeten, niet alles kon laten zien wat hij van plan was. Daarom nodig ik hem uit om binnenkort opnieuw en presentatie te houden. Deze lezing vond ik erg informatief, goed gedocumenteerd en voorzien van prachtige foto's en films, derhalve beoordeel ik het met de maximaal te behalen vijf sterren. Hans Berndsen Pagina 9 van 28

10 Excursie langs het Hilgelo 7 juli 2018 Het was warm weer, zeker boven de 25 graden. De excursie werd geleid door Fred Bos. De start was voor de Sevinkmölle, net voor de molen. Eerst toen ik er aan kwam, waren er slechts 2 mensen, de leider zelf en een deelnemer. Later kwamen er nog een aantal bij. In totaal toch rond de 7 mensen die mee liepen. Zelf wandel of jog ik geregeld rond het Hilgelo. Ik woon er redelijk in de buurt. Maar met een deskundige op pad, kun je er weer een hoop wetenswaardigheden krijgen. Voor menigeen zal waarschijnlijk zo'n wandeling te warm zijn? Ondanks dat je veel "verkoelend" water treft. Pagina 10 van 28

11 Omdat het kurk droog was en er niet of nauwelijks regen is gevallen, zal je kunnen verwachten dat het alleen maar dor en droog is. Maar we hadden zoiets, we zullen wel zien wat we tegenkomen. Ook de leider Fred gaf aan, dat ook hij zich laat verrassen door wat we tegenkomen, en daarover te vertellen. Ondanks dat hebben we toch in deze ruim 4 kilometer heel wat kunnen zien en waarnemen. We hebben zeker 3 uur over deze tocht gedaan. Want er was zeker heel veel te zien. Het was zeker verbazingwekkend dat er ook nog veel wilde bloemen in bloei stonden. En ook andere bezienswaardigheden werden aangetroffen. Zelfs de wespenorchidee stond er nog. Maar ook Valeriaan langs de droge sloot. Moeraseik, gezonde essen... etc. Af en toe liepen we tussen de badgasten in. Maar de meesten onder deze gasten vonden het wel wat hebben, dat we in onze volle, wel zomerse kleding, zo langs hun wandelden. Ook de meerkoeten, zelfs met jongen en andere watervogels lieten door ons als vol geklede mensen niet uit hun veld slaan. Het Hilgelo is ontstaan uit de zandwinning. En nu nog aan de westkant hiervan wordt buiten het seizoen nog veel zand gewonnen. Het is nu een echte recreatieplas met campings en ander vertier er om heen. En niet te vergeten de zandstranden. We hadden onderweg nog geen echte pauze gehouden, maar bij een strand terras, welke er alleen in de zomer staat, hebben we nog even wat gedronken, om zo niet te dorstig naar huis te kunnen gaan. Dus al met al was deze KNNV-excursie de moeite waard. Rianne Maas Pagina 11 van 28

12 Plantenexcursie Koolmansdijk op 12 augustus De zomer was warm. Vandaag hadden we de excursie in een wat koelere periode (ca 25 ) tussen de hittegolven met temperaturen tot 37. Door de aanhoudende droogte dacht ik dat er niet zoveel te vinden zou zijn, maar dat viel best mee. In de eerste plaats door de kwel. Die gaat ook in droge perioden door. En ten tweede door Fred en Louis-Jan die met geoefende blik ook allerlei kleinere soorten wisten te vinden. De Koolmansdijk is een verademing in de omringende cultuursteppen. Het kleine kerngebied is jaren geleden flink uitgebreid en dat was te merken. Natuurlijk had hier de droogte aardig toegeslagen. Maar toch waren hier verrassend veel bloeiende planten te zien. Meteen op het eerste stuk viel al op hoeveel stijve ogentroost er stond. Ten minste; Dat dacht ik, maar Louis-Jan zag meteen dat het vierrijige ogentroost was. Die kende ik niet en zo leer je weer wat bij. Verder zag het geel van de kleine leeuwentand. Verder soorten zegge als de blauwe, zwarte en blaaszegge, gagel, grote ratelaar, klokjesgentiaan, biggenkruid en duinparnassia. Kijk, hier wordt voor de puristen onder ons al weer lelijk gekeken. Verkeerd zaaimengsel gebruikt? Daarom zoveel van die ogentroost? En ze handhaven zich hier en bloeien mooi. Pagina 12 van 28

13 Toch was het hier ook erg droog. Op de meeste plaatsen kon je gewoon voor een foto op je knieën zitten zonder dat je broek meteen nat was en dat is uitzonderlijk. En ook de poel stond droog. Verderop nog meer parnassia. Deze scheen net als de klokjesgentiaan weinig last van de droogte te hebben. Er waren er veel; ze stonden te bloeien als madeliefjes op het gazon van een park. De grote ratelaar en de moeraswespenorchis waren al zowat uitgebloeid, maar duizendguldenkruid en geelhartje bloeiden nog overal. Verder nog spaanse ruiter, galigaan, kale jonker, veelstengelige waterbies, draadzegge en krielparnassia (sierlijke vetmuur). Louis-Jan en Fred vonden nog bijzonderheden zoals het blad van het heidemelkviooltje, een plantje dat alleen in de Achterhoek en Twente voorkomt, bruin cypergras en kristal watervorkje; onopvallende soorten voor de liefhebbers. Ook vandaag vonden we weer de brandnietnetel. Altijd leuk om dit even te proberen. Met de vlinders was het droevig gesteld; een paar witjes en een citroenvlinder. En dat voor half augustus. Regen, regen Ed Grotenhuis Pagina 13 van 28

14 Pagina 14 van 28

15 KNNV Gagea 150 verslag paddenstoelenexcursie 9 september 2018 Het had afgelopen dagen wat geregend, maar vergeleken met de droogte van de afgelopen maanden was dit maar een druppel op een gloeiende plaat. Maar toch; langs de weg naar Eibergen zag ik al grote parasolzwam staan en in de Muggenhoek vonden we vorige week de rode boleet. Soms zit het mee, soms zit het tegen; we zien wel. Het landgoed Kotmans was inderdaad heel erg droog. Uit de beek was al het water verdwenen en de vochtige heide was kurkdroog. Op plaatsen in de schaduw was nog wel wat te vinden, maar veel stelde het niet voor. De aantallen waren zeer klein en veel daarvan waren ook al sterk verdroogd. Ter plekke aan de picknicktafel werden ze nog even nader bekeken. We vonden o.m. de gewone berkenboleet, gewoon eikenbladzwammetje, zwerminktzwam, sombere vezelkop, geschubde inktzwam en gestreept nestzwammetje. Verder een kleine heksenkring van. we kwamen uit op een gordijnzwam, maar welke soort? Pagina 15 van 28

16 Ook op de eerste determinatieavond van dit seizoen, twee dagen later, kwamen we hier niet uit. Wel werden daar nog wat andere soorten binnengebracht zoals een klein groot bovistje, gewone krulzoom, platte tonderzwam, knolparasolzwam, tweekleurige fopzwam,witte weidetrechterzwam, kastanjeboleet, grijze mycena en de scherpe kamrussula. Waar we niet uitkwamen was een soort vuurzwam met een typische vorm, waarvan niet duidelijk was bij welke boom hij behoorde. Er stonden 2 lariksen en een eik dicht bij elkaar. Uiteindelijk kwam ik thuis met behulp van internet uit op een verse vorm van de dennenvoetzwam. Al met al een karige oogst. Op 29 september is de volgende paddenstoelenexcursie naar het Wooldseveen en op 1 oktober daarop volgend de volgende determinatieavond. Weer bij Fred in de werkstee naast zijn huis. Prima plek met veel helder licht op je handen en goeie koffie. Ed Grotenhuis Pagina 16 van 28

17 KNNV oost achterhoek bestaat 100 jaar en viert dit met een busreis naar Munster In 1918 is de NNV Winterswijk mede door de heer A Th Ten Houten en Meester Meinen uit Kotten opgericht. Toen de NNV 50 jaar bestond heeft zij het predicaat koninklijk gekregen en werd de naam KNNV Winterswijk. Enkele jaren terug is dit veranderd in KNNV Oost Achterhoek. Om dit te vieren gingen leden en hun partners en enkele belangstellenden zaterdag 22 september op reis met de bus naar de botanische tuin in Munster in Duitsland. Vanaf de Storm ging de bus om 9 uur op weg. In de bus werd er gezellig gekletst maar ook kregen we een documentatie uitgereikt zodat we ons goed konden inlezen. Rond half 11 kwamen we aan in Munster. Een prachtig kasteel op steenworp afstand van de bus. Achter dit slot lag de prachtige tuin waarvoor we kwamen. Na een korte uitleg waren de meesten toe aan koffie. En toen een prachtige wandeling door deze mooie tuin. Deze tuin is ingedeeld in verschillende tuinlandschappen zoals een prachtige vijverpartij, een heidelandschap, rots en berglandschappen en een prachtige kas. De moeite waard om te bezoeken. We hadden ook geluk met het weer, want in de zon kon zelfs de jas uit. Ook konden we de prachtige oude stad bezoeken met prachtige gebouwen zoals de Dom en de Vredeszaal. Het was een erg mooie reis van natuur, cultuur, erfgoed en een prachtige markt en winkels. De regen kwam toen we in de bus zaten op weg naar huis. Voldaan kwam iedereen om half 6 weer in Winterswijk aan. Hermien Toebes Pagina 17 van 28

18 KNNV werkgroep Natuurbeheer Een aanrader; Ga eens langs de terreintjes die we afgelopen jaar gedaan hebben. Ze liggen er prachtig bij. Bv. Aan de Droppersweg in het Woold kun je heerlijk op een bankje gaan zitten en de libelles vliegen voor je langs over het water. De kikkers geven je een prachtig concert. Als we de snoeiwerkzaamheden afgelopen jaar niet gedaan hadden dan.. Vanaf dit punt kun je ook start met de klompen pad wandeling. Rondjes van zo n 7 km kun je maken. De eerste natuurwerkdag bij de Besselinkschans zit er inmiddels op. Hieronder de rest van de data, zodat u ze vast in de agenda kunt zetten. Zoals nu de planning is: 6 oktober Horstermaat. Aan de Horstweg voor voetbalveld Vossenveld rechts de zandweg in. Dit in samenwerking met de Van der Lugtstichting. 3 november Landgoed Kotmans in Miste 24 november Nonnenven van Gelders landschap en kastelen 19 januari en 9 februari: Locaties nog niet bekend. Komt in volgende Gagea of over de mail. Pagina 18 van 28

19 In de maand december zijn diverse mensen druk met andere bezigheden dus slaan we een maand over. O ja neem ook vooral extra mensen mee. Ze hoeven geen lid te zijn van de KNNV. Vertrek uur vanaf de VVV in het oude gemeentehuis of je kunt zelf rechtstreeks gaan. S.v.p. een paar dagen van te voren bij mij aanmelden i.v.m. de soep e.d. Meenemen: Laarzen of hoge werkschoenen, warme kleding en evt. regenkleding, werkhandschoenen en een lunchpakket. Voor koffie en soep wordt gezorgd. NB: Volg de aanwijzingen van de excursieleiding op en maak goed gebruik van het gereedschap. Samen werken in de natuur. Dat geeft voldoening. Wil je op de hoogte gehouden worden; laat het me even weten: Hermien Toebes-Lammers, Vardinkhof 14, 7101 BG Winterswijk-Kotten. Tel of h.toebes@solcon.nl. Groet Hermien Pagina 19 van 28

20 Activiteitenprogramma oktober, november, december 2018, januari 2019 Algemene informatie over de activiteiten Lees deze als u aan een ervan deelneemt. Excursies Bij elke excursie zullen we niet meer herhalen wat er meegenomen moet worden. Het spreekt vanzelf dat passend schoeisel altijd verstandig is. Afhankelijk van het weer of terrein zijn vaak laarzen en soms regenkleding eveneens handig. Veldgids, kijker, loep e.d. zijn altijd nuttig. Als een excursie langer dan een dagdeel duurt, is een lunchpakket uiteraard zinvol. De excursies starten, tenzij anders vermeld, bij het VVV-kantoor in het voormalige gemeentehuis, Mevr. Kuipers-Rietbergplein 1, 7101 DD te Winterswijk. Op zaterdagen is het vertrek vanaf de parkeerplaats bij theater De Storm, Haitsma Mulierweg 11, 7101 BX Winterswijk. Carpoolen Als we carpoolen bij excursies, worden de kosten gedeeld. Lezingen Lezingen worden in Winterswijk gehouden in de Zonnebrinkkerk, Zonnebrink 61, 7101 NB Winterswijk. Deze is het makkelijkst te bereiken via de rotonde aan de Groenlose kant van Winterswijk. U rijdt dan richting centrum en blijft deze weg (Groenloseweg) alsmaar volgen. Bij de volgende rotonde gaat u rechtdoor, de weg buigt naar rechts en dan ziet u na ca 500 meter de kerk aan uw linkerhand. Tegenover de kerk is een ruime parkeerplaats (de Blikbak ). Voor IVN en KNNV leden geldt bij alle lezingen een entree van 3 euro, niet leden betalen 2 euro meer. Daar is een kopje koffie of thee bij inbegrepen. Pagina 20 van 28

21 Wanneer Maandag 1 oktober Determinatie avond paddenstoelenwerkgroep Plaats In de werkstee naast het huis van Fred Bos, Bocholtsestraat 49, 7102 BT Winterswijk Begin uur Einde Ca uur Leiding (en info) Ed Grotenhuis ( ) Meenemen Zelf verzamelde onbekende paddenstoelen en eigen determineerwerken. Evt. Laptop. Wanneer Zaterdag 6 oktober Natuurwerkdag i.s.m. de Van der Lugt stichting op de Horstematen aan de Horstweg net ten oosten van Winterswijk. Plaats De Horstermaten zijn het makkelijkst te bereiken vanaf de Steengroeveweg. Bij voetbalclub Vosseveld rechtsaf de Horstweg in (eerste deel kinderkopjes). Een terrein van de Van der Lugt Stichting. Vertrek uur vanaf het VVV-kantoor te Winterswijk Terug Ca uur Leiding (en info) Hermien Toebes ( ) Opgave (en info) Graag opgeven i.v.m. soep e.d. Meenemen Stevige schoenen of laarzen, werkhandschoenen, lunchpakket, Bijzonderheden Vorig jaar zijn wij hier voor het eerst geweest. Dit terreintje is nog niet zolang natuurgebied en is nog in ontwikkeling. Maar opslag moet altijd weg, dus: Aan de slag!. Wanneer Woensdagavond 10 oktober Thema avond Vogeltrek Plaats Den Diek, Dijkstraat 30 Lichtenvoorde Begin uur Einde Ca uur Spreker Gerrit Jansen Bijzonderheden Nog niet bekend. Zie de aankondigingen in de pers. Of bel Hans Berndsen ( ) Pagina 21 van 28

22 Wanneer Zondag 21 oktober Paddenstoelenwandeling IVN/KNNV Plaats Landgoed Gossink ten oosten van Winterswijk Vertrek uur Hoek Gossinkweg/Vredenseweg. Winterswijk/Henxel. Parkeren aan de Gossinkweg Terug Ca uur Leiding (en info) KNNV gidsen Opgave (en info) Ed Grotenhuis ( ) Meenemen Zo mogelijk loep, spiegeltje en paddenstoelengids Bijzonderheden Het Gossink is een mooi landgoed met veel variatie. We hopen veel leuke soorten tegen te komen. Wanneer Donderdagavond 25 oktober Paddenstoelen determineren. Plaats In de werkstee naast het huis van Fred Bos, Bocholtsestraat 49, 7102 BT Winterswijk. Begin uur Einde Ca uur Leiding (en info) Ed Grotenhuis ( ) Meenemen Zelf verzamelde onbekende paddenstoelen en eigen determineerwerken. Evt. Laptop. Wanneer Zaterdag 3 november Natuurwerkdag op het landgoed Kotmans, Kotmansweg, 7101 CH Miste. Let op: Deze weg is alleen per auto te bereiken van de Heenkamppieperweg. Vertrek uur vanaf het VVV-kantoor te Winterswijk Terug Ca uur Leiding (en info) Hermien Toebes ( of ) Opgave Ja graag. Handig voor de voorraad koffie en soep die klaargemaakt moeten worden. Meenemen Laarzen of stevige werkschoenen, werkhandschoenen, lunchpakket. Bijzonderheden Er staat ook dit jaar weer enorm veel opslag; er is enorm veel te doen. We hopen op velen van u. Pagina 22 van 28

23 Wanneer Zaterdag 10 november Kraanvogels kijken bij Diepholz- Vechta (D) Vertrek uur bij theater De Storm, Haitsma Mulierweg 11, 7101 BX te Winterswijk. Terug Vrij laat, we blijven totdat de kraanvogels het veen in vliegen. Het hangt ook van het weer af. Leiding (en info) Fred Bos Opgave Fred Bos Nodig in verband met carpoolen. Meenemen Voldoende eten en drinken. Bijzonderheden Diepholz ligt tussen moreneruggen met afgeveende terreinen daartussen. Als de mais van het land is zijn er heel veel kraanvogels op doortrek. s Avonds tegen de avondschemering trekken ze naar een groot veencomplex, waar een grote uitkijktoren bij staat. Van half oktober tot half november zijn er tienduizenden kraanvogels op doortrek aanwezig. Wanneer Plaats Begin Einde Spreker Bijzonderheden Woensdag 14 november. IVN-KNNV thema avond erkwaliteit en waterzuivering De Huve, Grotestraat 52, 7151 BD Eibergen uur Ca uur Gert-Jan van der Veen Nog niet bekend. Zie de aankondigingen in de pers. Of bel Hans Berndsen ( ) Wanneer Zaterdag 17 november Mossenexcursie Plaats uur bij de Storm. Of uur bij de Stenen Brug in Bekendelle. Leiding (en info) Louis-Jan v/d Berg ( of ) en/of Fred Bos ( ) Meenemen Loep en verzameldoosjes. Bijzonderheden In de Bekendelle zijn veel leuke soorten te vinden zoals spatelmos, bleek boomvorkje, groot rimpelmos e.d. Wanneer Zondag 18 november IVN-KNNV wandeling Tokke Wekke Plaats Rustpunt Tokke Wekke, Meenweg 2, 7156 NX Beltrum Leiding (en info) André Hendriks ( ) Bijzonderheden Nog niet bekend. Zie aankondigingen in de pers of bel André Hendriks ( ) Pagina 23 van 28

24 Wanneer Woensdag 21 november Mossen determineren. Plaats In de werkstee naast het huis van Fred Bos, Bocholtsestraat 49, 7102 BT Winterswijk. Begin uur. Terug Ca uur Leiding (en info) Louis-Jan v/d Berg ( of ) en/of Fred Bos ( ) Meenemen Loep en zelf gevonden materiaal Bijzonderheden Mossen lijken misschien niet zo interessant, maar onder de microscoop gaat een wereld voor je open! Wanneer Zaterdag 24 november Natuurwerkdag bij het Nonnenven in Kotten. Begin uur vanaf het VVV-kantoor in Winterswijk. Carpoolen i.v.m. het milieu vanaf de Hoek Blankersweg/Borkensebaan, 7107 Kotten Leiding (en info) Hermien Toebes ( ) Opgave (en info) Graag i.v.m. de koffie en de soep Meenemen Laarzen of stevig schoeisel, lunchpakket, Bijzonderheden Het is altijd een plezier om hier zomers te komen en om het resultaat te zien van de werkzaamheden die we hier regelmatig uitvoeren. Echt de moeite waard! Wanneer Woensdag 12 december Thema-avond over de Botanische Revolutie. Plaats Zonnebrinkkerk, Zonnebrink 61, 7101 NB Winterswijk. Begin uur. Einde Ca uur Spreker Norbert Peeters Bijzonderheden Nog niet bekend. Zie de aankondigingen in de pers. Of bel Hans Berndsen ( ) Wanneer Zaterdag 15 december Kerstwandeling rondom landgoed Kotmans in Miste. Begin uur vanaf het parkeerplaatsje bij het landgoed Kotmans, Kotmansweg, 7101 CH Miste. Let op: Deze weg is alleen per auto te bereiken van de Heenkamppieperweg. Einde Ca uur Excursieleider Hermien Toebes Bijzonderheden Onze laatste jubileumactiviteit van dit jaar. De jubileumcommissie maakt er met extra activiteiten een heeel gezellige wandeling van. Pagina 24 van 28

25 Wanneer Zondag 16 december IVN/KNNV wandeling Thema: Daar ligt een verhaal Plaats Boerderij De Dennenkamp, Van Ouwenallerlaan 17, 7157AZ Rekken Begin uur Terug Ca, uur Leiding (en info) André Hendriks ( ) Bijzonderheden Nog niet bekend. Zie aankondigingen in de pers of bel André (zie hierboven). Glühwein etc. aanwezig Wanneer Zaterdag 19 januari Natuurwerkdag. Bestemming nog onbekend Begin uur vanaf het VVV-kantoor in Winterswijk. Carpoolen i.v.m. het milieu. Terug Ca uur Leiding (en info) Hermien Toebes ( ) Opgave Graag i.v.m. de koffie en de soep Meenemen Laarzen of, stevige schoenen, werkhandschoenen Bijzonderheden Leden van de werkgroep krijgen t.z.t. via de nader bericht van Hermien. Zie ook aankondiging in de pers. Pagina 25 van 28

26 Buitengebeuren Winterswijk en omstreken Excursieprogramma oktober, november, december 2018, januari 2019 Oktober Maandag uur: KNNV determinatie avond paddenstoelenwerkgroep in Winterswijk Zaterdag uur: KNNV natuurwerkdag Horstermaten Winterswijk Zondag uur: IVN middag: Kunst in en uit de natuur in Eibergen Woensdag uur: KNNV-IVN thema avond over Vogeltrek te Lichtenvoorde Zondag uur: KNNV-IVN paddenstoelen-wandeling landgoed Gossink Winterswijk Donderdag uur: KNNV: determinatie avond paddenstoelenwerkgroep in Winterswijk November Zaterdag uur: KNNV Natuurwerkdag landgoed Kotmans Miste Zaterdag uur: KNNV kraanvogelexcursie Diepholz- Vechta (D) Woensdag uur: IVN-KNNV thema avond: erkwaliteit en waterzuivering te Eibergen Zaterdag uur KNNV Mossenexcursie Bekendelle Winterswijk Zondag uur: IVN-KNNV wandeling Tokke Wekke te Beltrum Woensdag uur: KNNV determinatie avond Mossenwerkgroep in Winterswijk Zaterdag uur: KNNV natuurwerkdag Kotten Nonnenven December Woensdag uur: KNNV-IVN thema avond: Botanische revolutie Zaterdag uur: KNNV Jubileum Kerst-wandeling Kotmans Miste Januari Zaterdag uur: KNNV natuurwerkdag. Bestemming nog onbekend Pagina 26 van 28

27 Inlichtingen: KNNV afdeling Oost-Achterhoek IVN- wandelingen SMVV (Stichting Marke Vragender Veen) Floron Nadere informatie zie elders in de Gagea. André Hendriks, of Opgave VVV Lichtenvoorde of via De excursies starten op de parkeerplaats bij de kerk in Vragender. Website: Info: Fred Bos, tel en/of Louis-Jan van den Berg, tel Alleen op de excursiedag of Natuurmonumenten Kijk voor informatie op de website: activiteiten Geldersch Landschap Informatie via de website Kijk daar bij Evenementen. Voor de excursies van de Stichting Marke Vragender Veen, Natuurmonumenten en Geldersch Landschap moet worden betaald. Pagina 27 van 28

28 Ondergetekende, Naam:. Voorletters: ( O man / O vrouw ) * Adres:. Postcode: Woonplaats:.. Telefoon: Giro / Bank nr.: adres:... Geboortejaar:. Geeft zich op als: O Lid ( 27,50/ jaar) O Huisgenootlid ( 7,50/ jaar) O Donateur (minimaal 22,50/ jaar) * Heeft kennis van/ belangstelling voor... Hierbij machtig ik de penningmeester van de KNNV Oost-Achterhoek om mijn contributie/donatie van mijn bankrekening.. af te schrijven Aanmelding d.d.:... Handtekening: Pagina 28 van 28