Jaarverslag Vereniging Zeeuwse Milieufederatie Ravelijn de Groene Jager DJ Goes

Transcriptie

1 Jaarverslag 2014 Vereniging Zeeuwse Milieufederatie Ravelijn de Groene Jager DJ Goes 1

2 Vooraf Verantwoording Dit is het jaarverslag 2014 van de Zeeuwse Milieufederatie. Het verslag geeft inzicht in en is een verantwoording van alle activiteiten zoals in het werkplan voor dit jaar beschreven. Het is voor de ZMf een succesvol jaar geweest waarin het grootste deel van de voorgenomen initiatieven met een positief resultaat is uitgevoerd. Deze initiatieven zijn een mix van het uitvoeren van nieuwe ideeën, concrete projectresultaten en samenwerking met andere partijen, van bedrijfsleven en ondernemers, inwoners van Zeeland tot de provinciale overheid. Verduurzaming van de Zeeuwse samenleving stond daarin voorop, zowel in het groene (bijvoorbeeld meer en mooiere natuur, aantrekkelijke landschappen) als het grijs (bijvoorbeeld schone energieopwekking). Goes, juni 2015 Marc Argeloo, directeur 2

3 Provinciaal gefinancierde projecten Het gaat hier om het uitvoeren van grotere projecten die aansluiten bij het provinciale economische, omgevings- en energiebeleid, en het opstellen van visies gericht op relevante duurzame ontwikkelingen binnen de relatie economie én ecologie. Windpark Zeeland De ZMf organiseert en legt verslag van alle vergaderingen van de stuurgroep van het Windpark Zeeland en werkt met partners: DELTA, Verbrugge, Heerema, Zeeland Seaports, en Zeeuwind, aan de voorbereiding van een groot windpark voor de Zeeuwse kust. Gedurende het jaar heeft het Rijk zijn offshore beleid fors gewijzigd. Negen bestaande vergunningen zijn ingetrokken en drie grootschalige locaties zijn aangewezen. Het Rijk gaat zelf de MER voor het windgebied Borssele opstellen. De vergunningaanvraag moet eind 2015 worden ingediend. het Windpark Zeeland heeft zijn ontwikkeloverkomst verlengd en opnieuw bekrachtigd en er is een geheimhoudingsovereenkomst opgesteld. De verantwoordelijkheden en aandelenverhoudingen zijn veranderd en de werkorganisatie die de vergunning voorbereid, is aangepast. De ZMf heeft een centrale rol gekregen als maatschappelijke draagvlakorganisatie. Plan van aanpak voor realisatie milieuambitie Kanaalzone In 2013 heeft het breed bestuurlijk overleg Kanaalzone zich een viertal milieuambities gesteld. De ZMf wil samen met overheden, BZW en Zeeland Seaports bijdragen aan het opstellen van een plan van aanpak. Gedurende 2014 heeft de projectorganisatie, onder leiding van Zeeland Seaports, geen actie ondernomen om tot een plan van aanpak te komen. Werkgevers zochten voor de milieuambitie koppeling met het bedrijvenmilieuplan, maar de start van dit plan is vertraagd door interventie van de Provincie. het verzoek van de ZMf is gehonoreerd om deze prestatieafspraak als niet-gemaakt te beschouwen, omdat de projectgroep van de Kanaalzone niet voor voortgang heeft gezorgd. Circulaire economie (CE) Grondstoftekorten dwingen ons tot verandering: van lineair naar circulair denken en doen. De CE richt zich op maximaal hergebruik van grondstoffen, duurzaam gebruik van hulpbronnen en het voorkómen van afval en uitstoot. De ZMf heeft in overleg met de Provincie in diverse stakeholdersbijeenkomsten een onderbouwd pleidooi gehouden voor de CE, waaronder het diner pensant van gedeputeerde De Reu. In samenwerking met landelijke CE-denkers: Jacqueline Cramer, Douwe Jan Joustra en Michiel Schuurman, heeft de ZMf samen met de Bedrijvenwerkgroep een CE-visie opgesteld waarin per doelgroep kansen zijn benoemd voor afzonderlijke doelgroepen om hun aandeel in de concretisering te nemen. een uitgewerkte visie met concretiseringsstappen per doelgroep. Biobased economy Binnen de circulaire economie is een op biomassa gebaseerde economie een belangrijke doelstelling voor Zeeland. De ZMf heeft werk gemaakt van een visie waarin de ecologische, ethische, maatschappelijke en andere effecten van de biobased economie zichtbaar zijn gemaakt. De visie is besproken met bureau en achterban en is na deze inbreng gepresenteerd aan Biobased Delta. De visie is er goed ontvangen en werd als 3

4 complementair gezien op de business case benadering van Biobased Delta. Directeur Sederel heeft aangegeven voor de ZMf een rol te zien bij de beoordeling van nieuwe projectaanvragen. een visiedocument over de Zeeuwse biobased economie met aandacht voor dilemma s. Milieu en energie met de Regionale Uitvoerings Dienst (RUD) De regering heeft de dienstverlening rondom milieu- en energiewet- en regelgeving gestroomlijnd. Er is een nieuwe Wabo-wet gekomen en er worden Regionale Uitvoeringsdiensten ingesteld. Zij nemen taken van gemeenten, Waterschap en Provincie over, met name vergunningverlening, toezicht en handhaving. De ZMf heeft haar ervaringen met de RUD op een rij gezet en wil hiermee input leveren voor de eerste evaluatie van de dienst in 2015 en een beter functionerende RUD. een ervarings- en visiedocument. Thijs Kramerlezing 2014 Wat als een samenleving vervreemd raakt van de natuur? Dit was het thema van de vierde Thijs Kramerlezing die de ZMf dit keer samen met Scoop heeft georganiseerd. Spreker was prof. Dr. Agnes van den Berg, bijzonder hoogleraar Beleving en waardering van natuur en landschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. De door haar geponeerde stelling Natuur is gezond is gebaseerd op meer dan 50 studies waarin de positieve invloed van contact met de natuur op de geestelijke en lichamelijke gezondheid is aangetoond. De bijna 300 bezoekers gingen naar huis met het gevoel dat natuur dichtbij mensen moet staan en dat hier nog extra werk van gemaakt dient te worden. zeer druk bezochte en inspirerende Thijs Kramerlezing. Samenwerking met natuur en milieuorganisaties IVN en Scoop De ZMf wil investeren in de samenwerking met collega-organisaties en andere partnerorganisaties die zich inzetten voor een duurzaam Zeeland met een rijke natuur, een mooi landschap en een gezonde leefomgeving. Samenwerking met IVN In 2014 werden twee gezamenlijke projecten uitgevoerd en worden twee gezamenlijke projecten door ZMf en IVN voorbereid die in 2015 worden gerealiseerd. In 2014 werden de projecten Duurzame dates en de Grevelingenweek samen met het IVN uitgevoerd. In 2015 zijn dit het project de Groene Visite en de Grevelingenweek. Samenwerking Scoop De directies van ZMf en Scoop versterken de samenwerking tussen beide organisaties. De directeuren van Scoop en ZMf hebben een gezamenlijke visie op de verduurzaming van Zeeland ontwikkeld met daarin verkenning van rollen en taken van beide organisaties in de route naar die duurzame ontwikkeling. Representatie ecologische standpunten De ZMf heeft in bijeenkomsten en overleggen geïnvesteerd waarbij de Provincie hecht aan vertegenwoordiging en input van de ZMf. In alle overleggen heeft de milieufederatie met standpunten en visies geadviseerd en daarmee het provinciale beleid versterkt. De standpunten worden met het bureau voorbereid, maar zijn vaak ook ontwikkeld in overleg met de (planologie)groepen uit de achterban, in samenspraak met regio-overleggen, in het Coördinatie Overleg, in afstemming met BZW en PORTIZ, en met de Bedrijven- en Energiewerkgroep van de ZMf. Concreet is bijgedragen in de volgende overleggen: Bestuurlijk overleg met gedeputeerde B. de Reu Overleg en afstemming met de afdeling Economie en Duurzaamheid van de Provincie Provinciale Commissie Omgevingsbeleid (PCO) 4

5 Provinciale Commissie Groene Ruimte (PCGR) Breed Bestuurlijk Overleg Kanaalzone Werkgroep Vitaal Sloe en Kanaalzone Stuurgroep OP Zuid Werkgroep Goederenvervoer Visserij-overleg Eind 2014 is de ZMf als adviserend lid toegetreden tot de Zeeuwse Sociaal-Economische Raad. 5

6 Verantwoording van transitie Natuur, Milieu & Economie (extern gefinancierde projecten) Energieakkoord De Natuur- en Milieufederaties hebben hun handtekening gezet onder het SER energieakkoord. Voor drie thema s werkten zij samen met andere partijen het akkoord uit. Energiebesparing bij bedrijven en duurzaam management ZMf en Universiteit van Utrecht hebben een enquête uitgezet binnen een groot Zeeuws bedrijf, met als doel meer inzicht te verkrijgen in het huidige energiemanagementsysteem en cultuur binnen het bedrijf. Er is gekeken naar een mogelijke oplossingsrichting om het systeem te versterken. De resultaten zijn gepresenteerd aan het bedrijf. In de tweede fase, die in 2015 van start gaat, organiseert de ZMf samen met de Universiteit van Utrecht een strategische bijeenkomst met management en werknemers om energiebesparing en verduurzaming van het bedrijf een steviger draagvlak te geven. Duurzaam MKB ZMf heeft in 2014 de mogelijkheden verkend om verduurzaming en energiebesparing binnen het MKB handen en voeten te geven. In 2015 worden de werkzaamheden vervolgd. Het Zon Effect De droom van Het Zon Effect is zoveel mogelijk zonne-energie in Zeeland te realiseren. Onze droom komt steeds dichterbij. In 2012 en 2013 plaatsten meer dan mensen gezamenlijk ruim Zoneffectpanelen op hun dak. In totaal levert dit zo n 3,3 MW aan zonne-energie op. In 2014 hebben 400 huishoudens in totaal panelen op hun daken gelegd. Daarmee heeft Het Zon Effect er in drie jaar tijd voor gezorgd dat zonnepanelen op 1600 daken zijn geïnstalleerd, met een totale opbrengst van 4,5 MW elektriciteit. Naast het plaatsen van zoveel mogelijk zonnepanelen, is ook de bewustwording een belangrijk aspect van Het Zon Effect. In 2014 zijn tijdens 12 bijeenkomsten ruim 600 bezoekers geïnformeerd over de voordelen en mogelijkheden van zonnepanelen. 400 huishoudens hebben zonnepanelen aangeschaft (1,2 MW) en ruim 600 bezoekers zijn geïnformeerd over zonne-energie. Energieservicepunt Zeeland Na het landelijke project Hier Opgewekt te hebben afgerond, heeft de ZMf samen met Zeeuwind en het Zeeuws Klimaatfonds het Energieservicepunt Zeeland opgezet. Vanuit het servicepunt ondersteunen, positioneren en verbinden we Zeeuwse energie initiatieven op het gebied van lokale duurzame energieopwekking en energiebesparing. Het gaat dan om bijvoorbeeld het aanleggen van zonneparken, zon op vreemde daken (postcoderoosregeling) en energiebesparing en duurzame energie bij (sport)verenigingen. Ook hebben we begin december twee succesvolle informatieavonden georganiseerd voor iedereen die gezamenlijk aan de slag wil met energie in eigen straat, wijk, dorp of (sport)vereniging. 6

7 Twee thema s die aan bod kwamen waren: Energieneutraal renoveren in de particuliere woningbouw en Groene euro s scoren door verenigingen. Ruim 150 mensen bezochten de bijeenkomsten in Goes en Terneuzen. het ondersteunen van bestaande en nieuwe energie-initiatieven in Zeeland vanuit het Energieservicepunt Zeeland. Boer zoekt Buur 2 Naar aanleiding van het project Het Zon Effect is de ZMf i.s.m. de Zeeuwse Agrarische Jongeren (ZAJK) eind 2012 gestart met het project Boer zoekt Buur. Boeren die willen investeren in zonne-energie, zoeken hierbij burgers, die mee willen financieren in ruil voor boerenproducten. In 2014 willen we nieuwe boeren een kans geven om mee te doen. Ook willen we streven naar het concept dat boeren geen producten leveren in ruil voor de gevraagde investering, maar energie. vanwege te weinig draagvlak en te weinig kansen is dit project niet van start gegaan. Klimaatvriendelijke Koopstraat In de gemeenten Middelburg, Vlissingen en Goes heeft de ZMf succesvol een deurendicht-actie uitgevoerd. Onder de winkeliers zijn door de charmante Groene Meisjes bordjes verspreid met de tekst Natuurlijk zijn wij OPEN, de deur is alleen dicht om energie te besparen. Ook ontvingen de winkeliers een energiechecklist om in hun winkel energie te besparen. De acties leverden wederom volop publiciteit op. in drie gemeenten een deurendicht-actie gehouden, waarbij winkeliers geïnformeerd zijn over energiebesparing. Energie in de Etalage Sinds 2012 werkt de ZMf mee aan het project Energie in de Etalage van de Zeeuwse Bibliotheek. Dit is voor de Zeeuwse burger een digitaal startpunt naar websites over het thema energie, met diverse inhoudelijke dossiers. Het is ook een websiteportaal waar ruimte is voor dialoog en interactie en met informatie over Zeeuwse initiatieven. De ZMf heeft maandelijks de relevante (voornamelijk) Zeeuwse energienieuwtjes en initiatieven aangeleverd We hebben intensief meegeschreven aan het energiedossier voor (sport)verenigingen en meegeholpen met de organisatie van het Energiecafé tijdens de Dag van Duurzaamheid. inhoudelijke bijdrage aan de provinciale website Energie in de Etalage. Nacht van de Nacht 2014 De 10 e Nacht was een groot succes met een recordaantal bezoekers. Op 18 locaties zijn bijna 50 nachtactiviteiten gehouden, verspreid over Zeeland. Voorafgaand aan de Nacht heeft de ZMf extra uitgepakt met een hele PZC-bijlage over het belang van duisternis (coproductie ZMf en PZC) en de succesvolle Zeeuwse Zwarte Lamp verkiezing. Welk initiatief draagt het meest bij aan de Zeeuwse duisternis? In totaal zijn er 18 duisternis initiatieven aangemeld. Camping De Zonnehoeve uit Zonnemaire was volgens de vakjury het beste duisternis initiatief. Het publiek koos voor verlichting van de kerktoren en de muziektent in Kattendijke met led-verlichting. De bekende wetenschapsjournalist en sterrenkundige Govert Schilling heeft de prijzen uitgereikt. 7

8 een zeer succesvolle Nacht van de Nacht met volop aandacht voor de schoonheid van de nacht en het belang van donkerte voor mens en dier. Biobased inkopen De eerste biobased producten dienen zich aan. De Provincie kan een belangrijke voorbeeldrol vervullen door het huidige leveringsprogramma door te lichten op de mogelijkheden voor de inkoop van biobased producten en bij aanbestedingen biobased goederen en materialen te verlangen van uitvoerders. Een plan van aanpak kan daar behulpzaam bij zijn. het plan van aanpak om bestaande leveringen biobased in te kopen is niet doorgegaan, de opdracht is door de Provincie aan derden gegund. Van stroomversnelling tot waterval (meerjarig project) Het aantal huishoudens in Nederland met een zeer beperkt budget stijgt al jaren en nadert de 10 %. Volgens het Armoedesignalement 2012 van het CBS leven in huishoudens van een inkomen onder de 960 euro per maand. Daarmee groeit ook de energiearmoede in Nederland. Woonlasten bestaan voor het belangrijkste deel uit huur en energiekosten. In tegenstelling tot huur liggen energiekosten niet vast; ze zijn afhankelijk van koud of warm weer. Bewoners kunnen niet ontsnappen aan hun tochtige, vochtige, energie slurpende woning in een onplezierige woonomgeving. Met dit programma wilden De Natuur- en Milieufederaties, Energiesprong en de Woonbond deze problemen te lijf gaan. We wilden woningcorporaties zover krijgen dat ze in tien jaar tijd huurders naar een energienota-nul renoveren. Zo kunnen mensen die het financieel moeilijk hebben, ook genieten van een eigen betaalbaar huis en een plek onder de zonnepanelen. dit project zou op landelijk niveau met de Natuur en Milieufederaties gezamenlijk worden uitgevoerd. Helaas is het niet doorgegaan. Tijdelijke natuur De Westerscheldenatuur zit in de knel. De ZMf zoekt naar slimme oplossingen om de condities voor o.a. steltlopers te verbeteren. in 2013 is een aanvang gemaakt om bij Yara braakliggende terreinen in te richten als tijdelijke natuurgebieden en die zijn in 2014 in gebruik genomen. Bij de opening was gedeputeerde Ben de Reu aanwezig en tijdens de Boomfeestdag heeft de Commissaris van de Koning Han Polman de laatste haag geplant. Recreatie en natuur De ZMf heeft in 2013 een visie geschreven over natuur en landschap in het landelijk gebied. Om de kwaliteit ervan te behouden en te versterken zal samenwerking worden gezocht met partijen die willen en kunnen investeren in natuur en landschap. Deze visie willen we met een pilotproject inhoud geven. de ZMf heeft alle relevante partijen op Walcheren en de rest van de Delta samengebracht. We werken met de Milieufederatie Zuid-Holland aan een gezamenlijke kustvisie en in 2014 zijn eerste stappen gezet om in overleg te gaan met de recreatiesector. 8

9 Coalitie Delta Natuurlijk De Coalitie Delta Natuurlijk (CDN) heeft zich geformeerd en is voorzien van een stevige en vitale basis. De ZMf coördineert de gezamenlijke en afzonderlijke activiteiten van de deelnemende natuurorganisaties. Er is ruimte voor zowel korte termijn acties als voor de ontwikkeling van een lange termijn visie. de Coalitie Delta Natuurlijk is zes keer bijeen geweest om de integrale visie op de deltawateren te realiseren. Over de inhoud is in dit stadium nog geen nieuws te melden. Grevelingenweek In september 2014 is met succes de eerste Grevelingenweek georganiseerd. Er waren in totaal 28 activiteiten en daar kwamen ca. 600 bezoekers op af. De vaartocht over de Grevelingen was populair, maar ook op het land kwamen mensen in beweging. Zo maakten ruim honderd mensen de tocht naar de bunkers op De Punt bij Ouddorp. De Grevelingenweek is een initiatief van ZMf en IVN en mede mogelijk gemaakt door het Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen en het Programmabureau Zuidwestelijke Delta. De ZMf organiseerde onder meer een bijeenkomst waarbij de toekomst van de Grevelingen centraal stond. een Grevelingenweek met 28 activiteiten en 600 bezoekers. Streekproducten in een groener jasje Op verzoek en in samenwerking met Lekker Regionaal Product was de ZMf als adviseur betrokken om streekproducten groener te maken en er voor te zorgen dat meer Zeeuwse streekproducten het SPNkeurmerk voor erkend streekproduct krijgen. Een belangrijke voorwaarde voor dit keurmerk is dat het product milieuvriendelijk is geproduceerd. meer duurzaam geteelde/ geproduceerde Zeeuwse streekproducten met keurmerk. Visserij/aquacultuur: verduurzamen van productie en vermarkten van lokale en duurzame producten De ZMf streeft naar duurzame visserij en aquacultuur. Daarbij is de ecologische draagkracht van de wateren leidend, opdat we ook op de lange termijn kunnen blijven oogsten van de overvloed. het document met criteria maakt voortgang, maar is, om de werkdruk te verminderen, uitgesteld naar de zomer van 2015 Omgevingskaart Borsele De ZMf wilde samen met de achterban in de gemeente Borsele een omgevingsatlas maken waarin de hotspots voor natuur en landschap zijn opgenomen. financiering voor dit project is niet gelukt. Ruimtelijke plannen Als dienstverlening aan de terreinbeherende organisaties volgt de ZMf de macro-planologische ontwikkelingen in de witte gebieden. 9

10 een greep uit de onderwerpen die de revue passeerden: beperking van het gebruik van hagelnetten in de gemeente Kapelle; zienswijzen ingediend op ecolodges Kabbelaarbank, structuurvisie Cadzand Bad, en we hebben gereageerd op het bestemmingsplan buitengebied Reimerswaal en het ontwerpbestemmingsplan Perk 1 e herziening. We hebben meegewerkt aan de zienswijze van Het Zeeuwse Landschap op de verlenging van de Westhofkade in Vlissingen. Aangaande de Jachthaven in Cadzand is de zitting bij de Raad van State ter nauwernood voorkomen; het bezwaar van HZL en ZMf heeft geleid tot aanvullende onderzoek en aanpassingen in het beheerplan. De ZMf en HZL hebben kritiek geuit op de vergunning voor de aanleg van een nieuwe hoogspanningskabel onder de Westerschelde. Deze kritiek leidde tot aanvullend onderzoek door de Provincie. 10

11 Communicatie Ook in 2014 heeft de ZMf zich ingezet voor nog meer draagvlak voor onze organisatie. We willen dat burgers en politici op de hoogte zijn van onze standpunten en activiteiten en dat daar ook begrip voor ontstaat. Zo hebben we in 2014 diverse malen voor de ZMf belangrijke thema s aangekaart, zoals de bebouwing op en rondom de kust. Wat hebben we gedaan op het gebied van communicatie in 2014? Social media In het jaar 2014 hebben we als ZMf social media structureel ingezet in de communicatiemix. Dit betekent dat social media als gelijkwaardig communicatiemiddel in de communicatie wordt gebruikt. In 2014 hebben we dagelijks social media gemonitord op relevante provinciale discussies en daar ook een bijdrage aan geleverd. We hebben ervoor gekozen (voor nu) actief te zijn op de volgende social media: Twitter In 2014 hebben we 575 volgers op de ZMf-Twitteraccount. Facebook We hebben in likes voor de pagina van de ZMf op Facebook. LinkedIn De LinkedIn heeft 26 deelnemers. De meerderheid van de stafmedewerkers heeft een LinkedIn-account en houdt dit ook bij. Inspelen op de actualiteit Het inspelen op de actualiteit is inherent aan een maatschappelijke organisatie als de ZMf. Zo reageert de ZMf op belangrijke ontwikkelingen in de provincie. Regelmatig wordt de ZMf door de media en andere partijen gevraagd om een mening of een visie. Een voorbeeld uit 2014: Publiciteit gezocht over de zorgen van de ZMf over de bebouwing aan het Sophiastrand op Noord-Beveland door Roompot Vakanties. Website en nieuwsbrief De website en de nieuwsbrief zijn wezenlijke communicatiemiddelen voor de ZMf. De website van de ZMf is up-to-date is en wordt regelmatig voorzien van nieuwe content. Op de website blijken thema s, projecten en dossiers echter onoverzichtelijk te worden weergegeven. Dit wordt de komende tijd verbeterd. Daarnaast verzendt de ZMf minimaal tien nieuwsbrieven per jaar. Websitebezoekers: gebruikers, sessies (laatste kwartaal 2014). Door een verkeerde website-instelling hebben we de andere bezoekers dit jaar helaas niet kunnen meten. Nieuwsbrieflezers:

12 Wantij Wantij is in 2014 tweemaal verschenen. De eerste editie viel samen met het thema van de Thijs Kramerlezing. Wat gebeurt er als een samenleving vervreemd raakt van natuur? De tweede Wantij stond in het teken van kustverrommeling, hetzelfde thema als op de ALV: recreatieve wildgroei aan de kust. Het ledenblad van de ZMf verscheen deze keer na de ledenvergadering en kan gezien worden als een dossier over dit thema. Daarnaast heeft de Wantij-redactie in samenwerking met de PZC in de herfst een PZC-bijlage gemaakt over de Nacht van de Nacht; een hele bijlage over het belang van duisternis en aandacht voor de Zeeuwse Zwarte Lamp-verkiezing. We hebben voor deze samenwerking gekozen om een groot publiek te bereiken met onze duisternisboodschap. Communicatie & sponsoring Thijs Kramerlezing (TKL) Voor de Thijs Kramerlezing hebben we sponsors gezocht en onder andere een nieuwe website opgezet. Deze keer ging de Thijs Kramerlezing over de vraag Wat gebeurt er als een samenleving vervreemd raakt van natuur? Agnes van den Berg, omgevingspsycholoog en hoogleraar beleving en waardering van natuur en landschap aan de Rijksuniversiteit in Groningen, heeft vanuit een existentieel psychologische invalshoek inhoud gegeven aan de vierde Thijs Kramerlezing. Het voorjaarsnummer van Wantij stond in zijn geheel in het teken van de TKL. Wat nog meer? Bijeenkomst opening tijdelijke natuur bij Yara Algemene Ledenvergadering (ALV). In het voorjaar werd de ALV gehouden bij Yara Sluiskil met aansluitend een wandeling in het tijdelijke natuurgebied grenzend aan het Yara-fabrieksterrein. In het najaar vond een Algemene Ledenvergadering plaats in Dijkpaviljoen De Punt in Vlissingen. Het thema was kustverrommeling. Beide ledenvergaderingen zijn goed bezocht. Ledenwerfkaartjes gemaakt. Organisatie rondom vacature nieuwe directeur. Communicatie en marketing Het Zon Effect (website, aanmeldproces, contacten leverancier, advertenties etc.). Communicatie Nacht van de Nacht. Communicatie landelijk project rondom de nieuwe Omgevingswet. Communicatie rondom het Inspiratiecentrum Grevelingen en ondersteuning rondom het beroep. Meedenken over landelijke communicatie De Natuur en Milieufederaties. Meedenken over landelijke communicatiecampagne de voetafdruk en over landelijk te gebruiken filmpje (zie: Interviews voor project Emove. In Vlaanderen en Nederland zes uitgebreide interviews afgenomen en uitgewerkt over het Schelde-estuarium. PR verzorgd voor Energieservicepunt. Successenkrant en successenwebsite ZMf. De Successenkrant 2014 is wederom in de vorm van een kleine brochure verschenen; er is ook een online-versie gemaakt. 12

13 Financiën Begroting 2014 Zie Meerjarenbegroting hieronder. Meerjarenbegroting De (meerjaren)begroting is vervallen vanwege de afspraken met de Provincie Zeeland. Voorheen diende het contract gelijk op te gaan, maar nu is er een jaarlijks contract. Het bestuur beraadt zich op de termijnen die de volgende begroting moet beslaan. 13

14 Verkorte balans per 31 december december december 2013 ACTIVA Materiële vaste activa Kantoorinventaris Vorderingen Debiteuren Overige vorderingen en overlopende activa Liquide middelen Totaal activa PASSIVA Reserves en fondsen Reserves Continuïteitsreserve Bestemmingsreserves Voorziening Overige voorzieningen Kortlopende schulden (ten hoogste 1 jaar) Crediteuren Onderhanden baten projecten Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden en overlopende passiva Totaal passiva

15 Verkorte staat van baten en lasten over begroting FONDSENWERVING Baten uit eigen fondsenwerving Contributies Giften Subsidies overheden en anderen Aandeel in acties van derden (NMF) Overige baten Totaal beschikbaar doelstelling BESTEED AAN DOELSTELLINGEN Transities via milieu & economie Uitvoeringskosten projecten Ruimtelijke kwaliteit van de Zuidwestelijke Delta Uitvoeringskosten projecten Totaal besteed aan doelstellingen Werving baten Beheer en administratiekosten *) Totaal besteed aan doelstelling Overschot (+) / tekort (-) Overschot / tekort is toegevoegd (+) / onttrokken (-) aan - Continuïteitsreserve Reserve activa bedrijfsvoering Bestemmingsreserve "Scholingsfonds" Bestemmingsreserve "Communicatie" Bestemmingsreserve "Reserve automatisering" Bestemmingsreserve "Duurzame energie" Bestemmingsreserve "Nacht van de nacht" Bestemmingsreserve "Promotiecampagne" *) De provinciale milieufederaties hanteren voor het inzichtelijk maken van de kosten een uniforme systematiek die gebaseerd is op de aanbeveling Toepassing van Richtlijn 650 voor Kosten Beheer en Administratie van de Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI). De kosten voor beheer en administratie worden inzichtelijk gemaakt in de bijlage Toelichting Lastenverdeling, maar worden in de staat van baten en lasten volledig toegerekend aan de doelstellingen. In 2014 is 95,6% van alle toekenningen in Stichting De Natuur en Milieufederaties afkomstig van de Nationale Postcode Loterij. 15

16 Fondsen Milieu & Ruimtelijke Beheer en Totaal Begroot Totaal w erving Economie kw aliteit administratie Personeelskosten Huisvestingskosten Kosten publiciteit Kantoorkosten Algemene kosten Kosten groene en grijze ruimte/indirect Directe materiaalkosten Subtotaal Verdeling beheer en administratie Totaal kosten %-kosten toerekening ,1% 40,1% 58,8% Totaal uitvoeringskosten %-kosten toerekening ,8% 50,3% 48,9% direct productieve uren 2014 fondsenw erving 60,0 0,0 0,0 0,0 60,0 beheer en administratie 0,0 0,0 0, , ,0 projecten (incl. (niet declarabele acquisitie-uren) 0, , ,0 0, ,0 beleidsbeïnvloeding 0,0 61,0 35,0 0,0 96,0 60, , , , ,0 direct productieve uren 2013 fondsenw erving 60,0 0,0 0,0 0,0 60,0 beheer en administratie 0,0 0,0 0, , ,0 projecten (incl. (niet declarabele acquisitie-uren) 0, , ,0 0, ,0 beleidsbeïnvloeding 0,0 486,0 314,0 0,0 800,0 60, , , , ,0 Kostentoerekening De kosten w orden aan de doelstellingen toegerekend op basis van de urenregistratie. Kengetallen 1) % Kosten uit eigen fondsenw erving ten opzichte van baten uit eigen fondsenw erving bedraagt 25,7% (2013: 24,9%). De CBF-richtlijnen geven een norm aan van maximaal 25%. 2) % Besteed aan doelstellingen ten opzichte van totale lasten (voor verdeling Beheer & Administratie) bedraagt 47,8% (2013: 54,8%). De interne norm die hiervoor is vastgesteld bedraagt 60%. 3) % Kosten Beheer & Administratie (voor verdeling) ten opzichte van de totale kosten bedraagt 51,6% (2013: 44,8%). De interne norm die hiervoor is vastgesteld bedraagt 40%. 16

17 Vrij besteedbaar vermogen Binnen het vrij besteedbaar vermogen heeft de ZMf een reservefonds (continuïteitsreserve) ingericht dat dient als calamiteitenfonds voor bijvoorbeeld een sociaal plan in het geval van liquidatie. Het hiervoor te reserveren bedrag is gebaseerd op de kantonrechterformule. De bestemmingsreserves zijn onderdeel van het vrij besteedbaar vermogen waarvan de beperkte bestedingsmogelijkheid door het bestuur is bepaald. Het bestuur heeft deze beperking zelf aangebracht en kan ze dus ook zelf opheffen. Voor 2014 zijn de volgende bestemmingsreserves bepaald: Duurzame energie Nacht van de nacht Norm kosten beheer en administratie De norm voor beheer en administratie is voor ZMf vastgesteld op 40%. Dit percentage is vastgesteld aan de hand van de ervaringsgegevens van deze kosten uit het verleden. De kosten voor beheer en administratie betreffen de medewerkers die indirecte activiteiten verrichten, zoals bestuur, secretariaat, telefonist en administratie. Ook de indirecte uren van medewerkers die voor projecten werken, worden hieronder gerekend. Daarnaast worden de overheadkosten meegerekend, zoals de huisvestingslasten en de algemene lasten. In 2014 wordt met 40% de norm gehaald. De ZMf heeft voor de komende jaren het doel om de norm voor beheer en administratie naar beneden bij te stellen door alle medewerkers meer directe uren te laten maken op projecten. Accountantsverklaring De accountantsverklaring is te vinden op de volgende pagina s. 17

18 18

19 19

20 Bestuur 1. Verantwoordingsverklaring ZMf Algemeen De leden van het Algemeen Bestuur van de ZMf hebben allen een verklaring ondertekend waarin zij aangeven dat zij het principe van het CBF onderschrijven dat de functie van toezicht houden gescheiden is (en dient te zijn) van de uitvoering van het beleid. Met deze verklaring hebben zij ook onderschreven dat de ZMf steeds streeft naar de meest effectieve en doelmatige wijze waarop de beschikbare middelen worden besteed. Tevens staat in deze verklaring, dat er gestreefd wordt naar optimale informatieverschaffing aan en communicatie met belanghebbenden. En ten slotte hebben alle bovengenoemde personen hun relevante nevenfuncties opgegeven en aangegeven dat zij onderling geen familie- en/of vergelijkbare relaties onderhouden en ook geen bestuurs- of toezichtfunctie vervullen of in dienst zijn bij een organisatie die statutair of financieel aan de ZMf verbonden is. Ten minste vier en ten hoogste zeven bestuursleden zijn afkomstig van aangesloten lidorganisaties en ten minste vier en ten hoogste zes uit lid-zijnde natuurlijke personen. Alleen natuurlijke personen kunnen tot bestuurslid worden benoemd. De benoeming van bestuursleden gebeurt door de Algemene Ledenvergadering. Voor benoeming tot bestuurslid is vereist dat de kandidaat, al dan niet lid van de vereniging, het doel van de vereniging onderschrijft en als bestuurslid aan het bereiken van het doel wil bijdragen. De voorzitter, secretaris en penningmeester alsmede de vicevoorzitter, worden door de ledenvergadering in functie gekozen. De benoeming van bestuursleden is telkens voor een periode van vijf jaar. De bestuursleden zijn éénmaal direct herbenoembaar. Toezicht houden In de statuten van de ZMf is geregeld dat de taak van toezicht houden door het Algemeen Bestuur wordt vervuld. De uitvoering van het beleid is in handen van de directie. Het Algemeen Bestuur vergadert ongeveer vijf keer per jaar over alle relevante financiële- en beleidszaken. Het AB besluit over alle meerjarenbeleidplannen en werkplannen. Het AB keurt ook de begroting en de jaarrekening goed (die door de directie is voorbereid). Het Algemeen Bestuur stelt de directeur aan en de voorzitter en secretaris voeren jaarlijks een functioneringsgesprek met hem. Bij vacatures in het Algemeen Bestuur wordt gezocht naar mensen uit verschillende deelgebieden en organisaties van natuur en milieu met uiteenlopende vaardigheden en competenties. Op de vergaderingen van het AB wordt ten minste één keer per jaar het eigen functioneren besproken. In het Dagelijks Bestuur worden personele zaken besproken. Die komen niet aan de orde in het Algemeen Bestuur. Verder wordt het Dagelijks Bestuur door de directeur geconsulteerd over zaken die 20

21 betrekking hebben op de uitvoering en voortgang van het werkplan en worden strategische onderwerpen, die behandeld worden in het Algemeen Bestuur, voorbesproken en daarmee voorbereid. Jaarlijks wordt op de Strategiedag het beleid voor de komende jaren op hoofdlijnen bepaald. Dit resulteert in een meerjarenbeleidsplan (voor een periode van vier jaar). Het meerjarenbeleidsplan wordt uitgewerkt in een werkplan voor het volgende jaar door de directeur en zijn staf. Dit werkplan wordt besproken in het Dagelijks Bestuur, vervolgens in het Algemeen Bestuur en ten slotte gepresenteerd aan de ledenvergadering. Ideeën (bouwstenen) voor de beleidsplannen worden verzameld, o.a. in de regiovergaderingen met de achterban en op speciaal belegde bijeenkomsten waar zware onderwerpen met diepgang worden besproken. Zo draait deze beleidscyclus, inclusief evaluatie, elk jaar rond. Jaarlijks bespreekt het bestuur in alle openheid het onderling functioneren. Besteding van middelen Het Algemeen Bestuur wordt vier keer per jaar tussentijds op de hoogte gesteld van de inhoudelijke en financiële voortgang (kwartaalrapportages). De begroting en jaarrekening worden jaarlijks vastgesteld door het AB. De leden van het AB worden voorafgaand aan de vergaderingen door middel van kwartaalberichten op de hoogte gebracht van de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van het beleid, van knelpunten en bijstellingen. Deze kwartaalverslagen worden op de ABvergaderingen besproken. Met deze verslaglegging wordt door de directie verantwoording afgelegd aan het bestuur. Omgaan met belanghebbenden Steeds meer belanghebbenden (donateurs, belangstellenden, organisaties, leden) melden zich aan voor de maandelijkse digitale nieuwsbrief van de ZMf. Hiermee stellen wij betrokken burgers op de hoogte van het werk van de ZMf. De website van de ZMf wordt bijna dagelijks bijgewerkt met actuele informatie. Het afgelopen jaar is in alle regio s van onze provincie overleg gevoerd met de achterban. Enige tijd geleden heeft de ledenvergadering besloten deze zogenoemde regiobijeenkomsten open te stellen voor iedereen (voorheen alleen toegankelijk voor leden van de ZMf). We merken dat dit een goede stap is geweest; het maakt de drempel lager om mensen te betrekken bij ons werk. Gedeputeerde Staten van Zeeland (een grote subsidiegever) ontvangen jaarlijks een werkplan, de begroting en de jaarrekening. Tevens worden jaarlijks met de Provincie resultaatafspraken gemaakt. Plannen en afspraken worden besproken op het bestuurlijk overleg met de verantwoordelijke gedeputeerde. Met alle relevante gedeputeerden wordt periodiek gesproken. Subsidiegevers die projecten financieren, worden afhankelijk van afspraken en subsidievoorwaarden door middel van tussentijdse- en eindrapportages en financiële overzichten op de hoogte gehouden. 21

22 Leden en donateurs van de ZMf ontvangen drie maal per jaar het ledenmagazine Wantij. Donateurs en leden ontvangen tevens de Successenkrant waarin elk jaar in januari wordt teruggeblikt op het achterliggende jaar. We ontvangen hierover veel positieve reacties. De Successenkrant wordt ook ingezet in onze gesprekken met diverse andere belanghebbenden. De ZMf vervult een coördinerende rol voor de samenwerkende natuur- en milieuorganisaties in de provincie Zeeland en ontvangt hiervoor van de terreinbeherende organisaties een jaarlijkse bijdrage. De coördinerende werkzaamheden van de ZMf worden besproken op directieniveau en in bilateraal overleg met de afzonderlijke organisaties. De ZMf heeft sinds jaar en dag een vragen- en klachtenprocedure. Klachten en vragen zijn belangrijke signalen voor de ZMf. Personen die contact opnemen, zijn gemotiveerd om ons iets te laten weten en doen moeite door te schrijven of te bellen. De ZMf kan met die informatie zaken verbeteren, inhoudelijke discussie aanscherpen of weten wat er binnen de organisatie eventueel is misgegaan. De ZMf gaat zorgvuldig om met de klachten en vragen die haar bereiken. Klachten dienen altijd door de medewerkers zelf afgehandeld te worden. Bij vragen kan zo nodig worden doorverwezen naar andere organisaties als de kennis hiervoor niet binnen de ZMf aanwezig is. In 2014 ontving de ZMf via brief, en telefoon 44 vragen die individueel zijn geregistreerd. De vragen- en klachtenprocedure kan bij het secretariaat van de ZMf worden opgevraagd: of telefoon Samenstelling bestuur, rooster van aftreden en nevenfuncties Op 31 december 2014 bestond het Algemeen Bestuur van de ZMf uit de volgende personen. Jan van Seters, voorzitter: 2 e termijn vanaf november 2011; aftredend per november 2016 N.v.t. Gert van der Slikke, secretaris: 2 e termijn vanaf mei 2010; aftredend per juni 2015 Lid bestuur St. Grote- of Maria Magdalena Kerk, Goes. Voorzitter Werkgroep Kerk in Actie, Protestantse Gemeente, Goes. Lid Klachtencommissie Personeel Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Emergis. Piet van Eikeren, penningmeester: 3 e termijn vanaf mei 2011; aftredend per juni 2015 N.v.t. Gert de Groot: in bestuur vanaf november 2008; 2 e termijn per november 2013 Beheerder Vereniging Natuurmonumenten, eenheid Deltakust. Loes de Jong: in bestuur vanaf november 2008; 2 e termijn per november 2013 Senior adviseur Rijkswaterstaat Zee en Delta Freelance fotograaf Jeroen Krapels: in bestuur vanaf november 2007; 2 e termijn per november

23 Directeur Adviesbureau Larssen Thom van Riet: 2 e termijn vanaf november 2010; aftredend per maart 2015 Lid DB (secretaris) Klimaatfonds Lid bestuur Stroom naar de Toekomst Vennoot Maatschap Magrid Lid Raad van Toezicht Stichting De Natuur- Milieufederaties Marco Ouwerkerk: in bestuur vanaf november 2008; 2 e termijn per november 2013 Eigenaar/Directeur Green Leisure (Group). Beheerder buurtauto Goes Walter de Milliano; in bestuur vanaf november 2011; 2 e termijn per november 2016 Bestuurslid Natuurbeschermingsvereniging t Duumpje West Zeeuws-Vlaanderen. Plaatsvervangend lid College toelating gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Liesbeth Zonnevylle; in bestuur vanaf juni 2013 Lid van Raad van Advies IVN Roel Mooij; in bestuur vanaf november 2014 N.v.t. Femke van den Berg; in bestuur vanaf november 2014 Bestuurslid KNNV De Bevelanden Lid Werkgroep Lepelaar Lid klachtencommissie SOS telefonische hulpdienst I.v.m. ziekte van Piet van Eikeren heeft Piet Blok, actief lid van de ZMf en ervaren accountant, bestuur en bureau ondersteund op financieel vlak. Wij zijn Piet daarvoor bijzonder erkentelijk. 3. Bezoldigings- en vergoedingenbeleid bestuursleden en directeur Conform de statuten van de ZMf ontvangen leden van het bestuur als zodanig geen bezoldiging, middellijk of onmiddellijk. Een redelijke vergoeding voor de door hen ten behoeve van de vereniging gemaakte kosten wordt niet als bezoldiging aangemerkt. Deze vergoedingen zijn in de jaarrekening zichtbaar gemaakt en toegelicht. De directeur ontvangt salaris conform de CAO Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening. Voor 2014 was dit ,-. In het financiële jaarverslag, op te vragen bij het secretariaat van de ZMf, is meer informatie te vinden over de bezoldiging van de directie. 4. Overzicht nevenfuncties directeur De directeur van de ZMf bekleedt geen nevenfuncties. 23

24 Toekomstparagraaf 2014 is het op één na laatste jaar waarin de ZMf de doelen zoals gesteld in het beleidsplan probeert te realiseren. Het is daarmee tevens het jaar waarin het nieuwe beleidsplan gemaakt gaat worden. De keuzes die voor de periode zijn gemaakt en de resultaten die in deze periode zijn gehaald vormen een belangrijk aanknopingspunt voor het nieuwe beleidsplan. Belangrijke lessen zijn ook te leren uit de initiatieven die niet het beoogde resultaat hebben opgeleverd. Tenslotte is het van groot belang om mondiale ontwikkelingen op natuur- en milieugebied te blijven volgen en daaruit een handelingsperspectief voor de provincie Zeeland af te leiden. Zeeland is immers een provincie van een land, een land dat op een veelheid aan manieren met andere landen in de wereld is verbonden en waardoor Zeeland bijvoorbeeld via economisch belangrijke sectoren als havens en landbouw, en belangrijke natuurelementen als trekvogels en zeehonden met andere landen en natuurgebieden is verbonden. De afweging tussen ruimte voor natuur en ruimte voor bedrijvigheid is een van de aandachtspunten van de ZMf in de toekomst. Als rode draad door deze afweging heen loopt de klimaatverandering waar alle inwoners, bedrijven en natuur in Zeeland mee te maken krijgen. Het voorkomen of bijsturen van deze verandering, en het anticiperen op wat deze verandering voor mens, natuur en energievoorziening betekent is mogelijk de grootste uitdaging waar de ZMf mee te maken krijgt. Het jaar 2015 is daarmee een schakeljaar tussen de uitvoering van het beleidsplan en het opstellen van een nieuw, daaropvolgend vijfjarenplan. Daarin zal nog nadrukkelijker dan voorheen de samenwerking met het bedrijfsleven worden gezocht en zal de ZMf scherpe keuzes maken voor projecten die voor een groot deel van de inwoners van Zeeland zichtbaar en herkenbaar zijn, of direct betrekking hebben op een schoner en groener Zeeland. Medewerkers Het bureau is gevestigd aan het Ravelijn de Groene Jager 5, 4461 DJ Goes. Telefoonnummer: website: Medewerkers per 31 december 2014: Staf: (6,08 fte) Tjeu van Mierlo Directeur Janneke Donkers Communicatie Coördinator tot 1 juni 2014 Saskia Freericks Communicatie Coördinator sfreericks@zmf.nl Graciëlla van der Heyde Projecten en financiën gvheyde@zmf.nl Lineke Keizer Managementassistent lkeizer@zmf.nl Aafke Brader Beleidsmedewerker abrader@zmf.nl Melissa Ernst Beleidsmedewerker mernst@zmf.nl Ilse Pama Beleidsmedewerker ipama@zmf.nl Leo Vorthoren Beleidsmedewerker lvorthoren@zmf.nl 24

25 Secretariaat: (1,56 fte) Elly Geelhoed Secretaresse Fateme Hashemi Administratief/secretarieel medewerker Tilly Kats Administratief/secretarieel medewerker Vrijwilligersbeleid De ZMf werkt met een professioneel bureau en met deskundige medewerkers. Steeds vaker proberen we om betrokken vrijwilligers te betrekken bij het professionele werk. Dat gebeurt door specifieke deskundigheid van vrijwilligers in te zetten bij projecten of voor vergunningen en bedrijfsprocessen, door een team van vrijwilligers in te zetten voor de realisatie van ons blad Wantij en door een groep vrijwilligers te betrekken bij planologische onderwerpen, energie- en bedrijvendossiers. Inmiddels hebben we eens steeds vastere structuur waarin onze vrijwilligers functioneren. Er is een Bedrijven werkgroep waarin een aantal vrijwilligers regelmatig bijeenkomt om actuele ontwikkelingen rondom de grote bedrijven in Zeeland te bespreken. De deskundigheid van onze vrijwilligers is van grote toegevoegde waarde in het werk van de ZMf. Hetzelfde geldt voor de werkgroep Energie. Milieubewust en duurzaam De ZMf voert waar mogelijk uit wat zij verkondigt. Zo letten wij erop dat we zuinig omgaan met energie (licht uit, computers na werktijd uit e.d.), zetten we de verwarming niet onnodig hoog en is onze CV-installatie waterzijdig ingeregeld. We maken gebruik van milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen, scheiden ons afval en printen natuurlijk altijd dubbelzijdig op FSC-papier. Waar mogelijk maken we zakelijke reizen met openbaar vervoer, net als ons woonwerkverkeer. Groene stroom nemen wij via de verhuurder af door middel van een gezamenlijk inkoopcontract van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Via IVN Consulentschap Zeeland staan er zonnepanelen op het dak. Goes is een Fair Trade-gemeente en de ZMf doet daar zoveel mogelijk aan mee. Onze CO2-uitstoot compenseren wij via het Zeeuws Klimaatfonds. 25

26 Tot slot Nationale Postcode Loterij: 2,25 miljoen euro voor De Natuur en Milieufederaties Bijna honderd goede doelen ontvangen dit jaar een schenking van de Postcode Loterij. Tijdens het jaarlijkse Goed Geld Gala in het DeLaMar Theater in Amsterdam, maakte de loterij bekend dat zij dit jaar een recordbedrag van ruim 312 miljoen euro doneert aan al deze goede doelen die werkzaam zijn op het gebied van mens en natuur in binnen- en buitenland. De Natuur en Milieufederaties ontvangen 2,25 miljoen euro. De Natuur en Milieufederaties zijn ontzettend blij met de bijdrage van de Postcode Loterij voor ons werk aan een mooi en duurzaam Nederland, aldus voorzitter Joris Hogenboom van De Natuur en Milieufederaties. Dankzij de deelnemers van de loterij kunnen wij onder meer onze energieservicepunten, de Nacht van de Nacht en vele andere projecten realiseren. Foto: Roy Beusker Fotografie Bij de foto (v.l.n.r.): Corinne Ellemeet (Netwerkdirecteur van De Natuur en Milieufederaties), Sonja Sars (secretaris van De Natuur en Milieufederaties), Judith Lingeman (hoofd afdeling Goede Doelen van de Nationale Postcode Loterij) en Joris Hogenboom (voorzitter van De Natuur en Milieufederaties). 26

27 Organisatie De ZMf werkt aan een mooi en duurzaam Zeeland. Wij inspireren mensen, bedrijven en overheden in de transitie naar een duurzame samenleving. We treden op als aanjager en verbinder. We zoeken kansen, creëren mogelijkheden en stimuleren de realisatie. Daarvoor kiezen we positie midden in de Zeeuwse samenleving, actief, open en integer. Achterban Onze achterban bestaat uit zo n 800 leden en 26 regionale en in de regio actieve landelijke natuuren milieuorganisaties. De ZMf is een onderdeel van een brede natuur- en milieubeweging in Nederland, waarbij zo n duizend vrijwilligersorganisaties zijn aangesloten. Lid worden? Ook bijdragen aan een mooi en duurzaam Zeeland? Dat kan! U bent al lid vanaf 24 euro per jaar. U ontvangt dan ook driemaal per jaar ons blad Wantij. Kijk op voor meer mogelijkheden. Op de hoogte blijven? Via onze website kunt u zich abonneren op de digitale nieuwsbrief. Zo blijft u maandelijks op de hoogte van de ontwikkelingen, nieuws en projecten van de ZMf. Aanmelden kan op 27