MAART No Guts No Glory. Nieuwsmagazine Het belang van microbiota voor de gezondheid. voor zorgprofessionals, niet voor consumenten

Transcriptie

1 MAART 2015 No Guts No Glory Nieuwsmagazine Het belang van microbiota voor de gezondheid voor zorgprofessionals, niet voor consumenten

2 INHOUD EDITORIAL 3 Winclove Probiotics Kennisinstituut, doelstelling magazine VERDIEPING 4 Korte keten vetzuren en darmgezondheid LITERATUUR UPDATE 6 Probiotica en metabool syndroom Zwangerschap en allergie WETENSCHAPPELIJKE BLOG 7 Pro- en antibiotica GEBRUIKERSERVARING 8 Probiotica bij obstipatie FUNDAMENTALS 9 Een nieuw groep bacteriën ontdekt: de genus Romboutsia VOOR U SAMENGEVAT 10 Symposium Pre- en Probiotica WINCLOVE PROBIOTICS KENNISINSTITUUT 12 Agenda, workshops, ervaren en contact pagina 2

3 EDITORIAL Het plan voor een nieuwsmagazine is al een tijd aanwezig, eindelijk is het zover. Waarom eigenlijk een magazine? Sommige van u hebben we kortgeleden ontmoet of gesproken, voor anderen is het wellicht al even geleden. Daarom zullen wij ons eerst (nogmaals) voorstellen en de doelstellingen van dit magazine op een rijtje zetten. Winclove Probiotics, het kennisinstituut voor indicatiespecifieke probiotica. Dit Nederlandse bedrijf is gepecialiseerd in onderzoek, ontwikkeling en productie van multispecies probiotica. Volgens de meest recente wetenschappelijke inzichten worden indicatiespecifieke multispecies probiotica ontwikkeld. We doen dit in nauwe samenwerking met gerenommeerde ziekenhuizen, universiteiten en kennisinstellingen. Van onze probiotica producten worden wereldwijd jaarlijks ruim 60 miljoen dagdoseringen gebruikt. Vanaf 2013 zijn enkele van onze indicatiespecifieke multispecies probiotica op de Nederlandse markt verkrijgbaar onder de merknaam Ecologic. Zoals u wellicht weet, vinden wij het van groot belang dat de kennis over de microbiota en darmgezondheid vergroot en breder verspreid wordt. Vooral omdat de potentie van dit tweede brein en zijn vriendelijke bewoners vaak onderschat wordt. Hoewel probiotica natuurlijk aandoeningen niet kunnen genezen kunnen ze wel een belangrijke bijdrage leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van leven van uw cliënt. Daarom hebben we besloten om naast de workshops die wij aanbieden ook een nieuwsmagazine samen te stellen dat eens per 2 maanden zal verschijnen. Het doel van dit magazine is om u te voorzien van de laatste (wetenschappelijke) wetenswaardigheden op het gebied van de microbiota, probiotica en darmgezondheid. Aangezien veel van de vragen die bij ons terecht komen ook zeer praktisch van aard zijn, zal hier ook aandacht aan besteed worden, o.a. door het delen van ervaringen van patiënten en zorgverleners. Op de laatste pagina vind u ook enige informatie over onze workshops en diensten. Wij hopen dat u veel plezier beleeft aan het lezen van dit magazine. Dit magazine is nog volop in ontwikkeling. Als u vragen, tips of feedback heeft of graag een specifiek onderwerp aan bod wil zien komen dan horen we dat heel graag. Wij zouden het ook leuk vinden als u uw ervaring met probiotica zou willen delen in dit magazine. Laat het ons weten op >nieuwsmagazine@winclove.nl pagina 3

4 VERDIEPING Butyraatvormers en darmgezondheid Darmbacteriën produceren korte keten vetzuren (KKVZ) welke geassocieerd zijn met immuniteit en darmgezondheid. Veel recent onderzoek richt zich op dit verband, in dit artikel wordt een samenvatting gegeven van huidige stand van zaken. Een van de manieren waarop darmbacteriën de gezondheid kunnen beïnvloeden is door de metabolieten die zij produceren. Darmbacteriën fermenteren bijvoorbeeld onoplosbare vezels, complexe structuren die voor het menselijk lichaam onverteerbaar zijn, zoals FOS of inuline. Bij dit afbraakproces komen korte keten vetzuren (KKVZ) vrij. In de literatuur beter bekend onder de naam short chain fatty acids (SCFAs). KKVZ belangrijke rol preventie chronische darmontsteking De belangrijkste KKVZ zijn acetaat, propionaat en butyraat. KKVZ dragen bij aan een gezonde dikke darm en zijn van belang voor het functioneren van het immuunsysteem en de darmbarrière. Vooral butyraat wordt vaak in verband gebracht met darmgezondheid en gerelateerde aandoeningen zoals collitus ulcerosa. Butyraat is de belangrijke energiebron voor de colonocyten (epitheelcellen van het slijmvlies van de dikke darm) en is dien ten gevolge geassocieerd met behoud van het darmepitheel. Verschillen in de microbiota compositie tussen gezonde en zieke personen wijzen op een belangrijke rol van KKVZ in darmgezondheid. Bijvoorbeeld mensen die lijden aan chronische darmontsteking (Crohn of Colitus Ulcerosa) hebben minder Faecalibacterium prausnitzii in hun microbiota. Deze bacterie staat bekend om butyraatproducerende capaciteit en antiinflammatoire eigenschappen. Al zijn de mechanismen niet altijd volledig duidelijk, er is een toenemende mate van bewijs uit klinische studies over de specifieke rol van KKVZ in de preventie en behandeling van ziekten (AAD, IBD, PDS en bepaalde type kanker). Figure 2. Mechanismen die beinvloed worden door Butyraat pagina 4

5 VERDIEPING Een van de manieren om de productie van KKVZ te stimuleren is het gebruik van prebiotica, die butyraatproducerende bacteriën kunnen stimuleren. Prebiotica zijn onverteerbare voedingsvezels, die de groei en activiteit van specifiek bacteriën stimuleren en zo de gezondheid kunnen bevorderen. Ook door de toediening van probiotische bacteriën kan de butyraat productie toenemen.. Alle KKVZ hebben elk hun eigen fysiologisch effect op de gezondheid, via verschillende mechanismen. Een aantal voorbeelden worden rechts weergegeven. Invloed KKVZ op gezondheid: KKVZ voorzien in 10-15% van de dagelijkse calorische behoefte. Zowel propionaat als butyraat hebben ontstekingsremmende eigenschappen, bijvoorbeeld van belang bij allergie. Butyraat beïnvloed verzadiging. KKVZ versterken de darmbarrièrefunctie KKVZ beschermen tegen (mucosale) oxidatieve stress. Er bestaat een sterke link tussen butyraat en obesitas-gerelateerde metabole aandoening. Wellicht door de betrokkenheid bij het vet- en glucosemetabolisme. Er is een correlatie tussen fecale concentratie KKVZ en IBD. Het belang van vezels voor allergieën De Filippo et al (2010) hebben de fecale microbiota van Europese kinderen vergeleken met die van een cohort van Afrikaanse kinderen van het platteland. Er waren significante verschillen in de samenstelling van de compositie van de darmmicrobiota. Ook de KKVZ in de ontlasting waren verschillend. De Afrikaanse kinderen hadden significant meer KKVZ dan de Europese kinderen. Er zaten dus niet alleen andere bacteriën in de darm, ze ontplooiden ook andere activiteiten. Waarschijnlijk komt het door vezelrijke dieet van de Afrikaanse kinderen dat er meer KKVZ werden geproduceerd. Er werd zelfs gesuggereerd dat dit verschil in vezelinname een belangrijke oorzaak kan zijn van het vrijwel volledig ontbreken van allergieën en astma in bepaalde Afrikaanse plattelandsgemeenschappen (Maslowski & Mackay, 2011). Butyraat (ook wel boterzuur) komt van nature voor in kaas en boter. Tegenwoordig wordt het echter vaak verwijderd omdat het dat typsiche luchtje van sterke boter of kaas veroorzaakt. pagina 5

6 LITERATUUR UPDATE Probiotica en metabool syndroom Zwangerschap en allergie Het metabool syndroom gaat gepaard met een verhoogd risico op cardiovasculaire aandoeningen en diabetes mellitus type 2. In een recent gepubliceerde review wordt de rol van de microbiota in het ontstaan van metabool syndroom bediscussieerd. Ook wordt gekeken naar de invloed van dieet op darmmicrobiota samenstelling. De onderzoekers spreken van een superorganisme in de darm die de metabolische balans lijkt te beïnvloeden. Onder andere door het moduleren van energieabsorptie, darmmotiliteit, eetlust, glucose en vetmetabolisme en leververvetting. Vervetting van de lever lijkt een centrale rol te spelen in de ontwikkeling van insulineresistentie en diabetes type 2. Een minieme storing in de fijne balans tussen de darmmicroben en het immuunsysteem van de gastheer kan leiden tot chronische laaggradige ontsteking en insuline resistentie. De auteurs concludeerden dat manipulatie van de darmmicrobiota door toediening van preen probiotica de laaggradige ontsteking in de darm en de barrièrefunctie kan verbeteren. Hierdoor werd de metabole balans verbeterd en gewichtsverlies bevorderd. Vandaag de dag zijn bij kinderen uit welvarende landen allergische aandoeningen zoals atopisch eczeem, voedselallergie, astma en hooikoorts de meest voorkomende chronische aandoeningen. Genetische factoren zijn belangrijk in de pathogenese van deze aandoeningen, maar kunnen de snelle groei in de afgelopen eeuw niet verklaren. In plaats daarvan wordt gesuggereerd dat de stijging wordt veroorzaakt door leefstijlfactoren zoals verhoogde stress, blootstelling aan vervuiling, medicatiegebruik en verandering in voeding. Beperkte blootstelling aan microben spelen ook een belangrijke rol in de ontwikkeling van allergie blijkt uit prospectieve studies. Bijgevoegd review-artikel geeft een overzicht van de kennis uit de epidemiologische, immunologische en microbiologische literatuur. In dit artikel komt duidelijk naar voren dat de blootstelling aan microben tijdens de zwangerschapsperiode juist een belangrijkere rol blijken te spelen. Het richt zich op mogelijke onderliggende mechanismen zoals immuun-gereguleerde epigenetische imprinting, bacteriële translocatie tijdens de zwangerschap en de mogelijke verstrekking van een pionier microbioom aan de nakomelingen. > Link naar het wetenschappelijke artikel > Link naar het wetenschappelijke artikel pagina 6

7 WETENSCHAPPELIJKE BLOG Pro- en antibiotica Dr. Karen Koning is senior wetenschapper en relatiemanager bij Winclove De darmmicrobiota kan door verschillende factoren uit balans raken. Het gebruik van medicijnen zoals antibiotica is er één van. Antibiotica doden namelijk niet alleen de ziekmakende bacteriën, maar ook de goede bacteriën van onze darmmicrobiota. Een van de meest bekende bijwerkingen van een verstoorde microbiota door antibioticumgebruik is antibioticum geassocieerde diarree (AAD). Belangrijk hierbij is om je te realiseren, dat ook als geen diarree optreedt, de darmmicrobiota toch verstoord is na het gebruik van antibiotica. Hoewel vroeger werd aangenomen dat deze verstoring binnen twee maanden weer hersteld was, weten we uit recenter onderzoek dat antibioticagebruik kan leiden tot lange termijn verstoringen van de microbiota. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat het gebruik van antibiotica (door een verstoring van de darmmicrobiota) in verband kan worden gebracht met tal van ziekten zoals allergie, diabetes, overgewicht en darmontstekingsziekten. Zo hebben Spaanse onderzoekers aangetoond dat langdurig gebruik van antibiotica kan leiden tot gewichtstoename door een veranderde darmmicrobiota. Een andere studie liet zien dat baby s die in de eerste 5 maanden van hun leven antibiotica krijgen een grotere kans hebben om overgewicht te ontwikkelen. Ook is er een studie verschenen die laat zien dat kinderen die voor hun 18 e levensjaar 7 of meer antibioticakuren hebben ontvangen een 3x groter risico lopen op het krijgen van pagina 7

8 WETENSCHAPPELIJKE BLOG darmontstekingszieken als colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. Het is goed om je te realiseren dat kinderen hierbij het grootste risico lopen. De darmmicrobiota bij kinderen is nog in ontwikkeling, want kolonisatie van onze darm met bacteriën begint pas bij de geboorte. Daarnaast is de darmmicrobiota direct betrokken bij de ontwikkeling van ons immuunsysteem. Een verstoring van de darmmicrobiota op jonge leeftijd zorgt bijgevolg dus ook voor een verstoorde ontwikkeling van de darmmicrobiota, wat mogelijk tot gezondheidsrepercussies op lange termijn leidt. Om dit probleem op te lossen zouden we antibioticagebruik zoveel mogelijke moeten beperken. En als dan toch antibiotica noodzakelijk is, kiezen voor een antibioticum welke zo min mogelijk schade aanricht aan onze darmmicrobiota (smalspectrum antibiotica). Echter, wat te doen als dit niet mogelijk is? Onderzoek heeft laten zien dat probiotica met succes kunnen worden toegepast om de verstoringen van de darmmicrobiota ten gevolge van antibioticum gebruik te herstellen, waardoor de kans op diarree en infecties verkleint. Mocht je dus toch antibiotica moeten gebruiken dan is het raadzaam om daarbij altijd een goed multispecies probioticum te gebruiken. GEBRUIKERSERVARING Aanleiding - Ik had enorm veel last had van obstipatie. Ik had vernomen dat er een probiotica middel was dat bacteriën bevat die obstipatie tegengaan. Gebruik - Ik gebruik Ecologic- Pro CR vanaf en ik gebruik het product 1 maal per 3 dagen. Mijn ervaringen - In het begin heb ik het product gebruikt, zoals voorgeschreven (1 x per dag) maar dat leidde tot voortdurend ook bij elke keer plassen wat ontlasting, die ook nogal zacht werd. Ik ben daarmee opgehouden en ben wat gaan experimenteren. Ik heb nu gemerkt dat het middel voor mij plezieriger werkt als ik het 1 x per 3 dagen gebruik. Ik heb dan minder last dat ik voortdurend ontlasting heb. Het effect van het innemen van dit probiotica middel wat de klachten betreft is prima. Ik heb geen last meer van obstipatie. Het is wel zo dat mijn ontlasting toch aan de dunne kant blijft bij inname van dit middel. Invloed op mijn dagelijks leven - ik loop niet meer een halve dag rond om te kunnen gaan. De winderigheid is ook minder geworden, aangezien de ontlasting zich niet opeen stapelt. pagina 8

9 FUNDAMENTALS The Genus Romboutsia Prof.dr.ir. FM Rombouts (linksonder) was ook aanwezig bij de promotie naar de groep bateriën die naar hem zijn vernoemd. Dr. Coline Gerritsen, promovendus bij Winclove Probiotics, ontdekte een nieuwe groep bacteriën, de Romboutsia. In dit fundamentele onderzoek identificeerde en karakteriseerde zij deze nieuwe groep bacteriën met behulp van de nieuwste microbiologische onderzoektechnieken. Zij analyseerde poepmonsters van mensen met een ileostoma. De darm van zowel mens als dier bevat een enorme hoeveelheid microbiële soorten waar men nog vrijwel niets van weet. Met name dunne darm is nog een vrij onontgonnen terrein. Dr. Gerritsen heeft in haar promotie onderzoek een nieuw geslacht geïdentificeerd en gekarakteriseerd. De aanleiding was dat Romboutsia ilealis, een tot dan toe onbekende soort, significant gecorreleerd was met een verbeterde gezondheid van ratten. Met behulp van de nieuwste onderzoekstechnieken (genoom en transcriptoom analyses) ontrafelde Dr. Gerritsen de genoomsequentie van de bacteriestam Romboutsia ilealis CRIB. De voornaamste vraag was: komt deze bacterie ook voor in de dunne darm van de mens? Aangezien het nemen van monsters uit de dunne darm erg lastig is analyseerde zij poepmonsters van mensen met een ileostoma. Bij deze personen is de dikke darm operatief verwijderd en vormt het einde van de dunne darm een uitgang aan de buikwand. Dr. Gerritsen wist een menselijke Romboutsia soort, Romboutsia hominis, te isoleren. Een prachtig resultaat aangezien deze darmbacteriën (zoals vele) niet goed tegen zuurstof kan en zich dus niet makkelijk laat onderzoeken in de gebruikelijke petrischaaltjes. Het onderzoek van Dr. Gerritsen heeft (nog) niet kunnen aantonen dat de R. ilealis daadwerkelijk gezondheidsbevorderende eigenschappen heeft. Wel leidde dit promotieonderzoek tot een herstructurering van de taxonomie, de stamboom van de bateriën. De bonsai boom die op de voorkant van het proefschrift prijkt, is een verwijzing hiernaar. De herstructerering van de stamboom van de bacteriën is te vergelijken met het snoeien en vormgeven van een bonsai. Ook illustreert dit onderzoek hoe de fundamenten van het onderzoek naar bacteriën nog in beweging zijn. pagina 9

10 VOOR U SAMENGEVAT Symposium Pre- en Probiotica Het belang van pre- en probiotica voor darmgezondheid is evident. Er wordt nog veel fundamenteel onderzoek gedaan om de exacte werkingsmechanismen in dit innovatieve snel ontwikkelende veld te ontrafelen. Op 22 februari vond het symposium plaats waar vooraanstaande wetenschappers uit het veld van zowel pro- en prebiotica aanwezig waren. Voor de promotie van Dr. Gerritsen (op probiotica) en Dr. Hugenholtz ( op prebiotica) waren vooraanstaande wetenschappers van beide experisegebieden naar Wageningen afgereisd. Van deze gelegenheid werd gebruik gemaakt om in een symposium deze twee vakgebieden bijeen te brengen. Er is meer fundamenteel onderzoek nodig om te achterhalen hoe exact positieve effecten op de samenstelling van de darmmicrobiota kunnen worden bewerkstelligd. Dit wordt ook geillustreerd door de figuur die Dr. Gerritsen gebruikte in haar lekenpraatje bij haar promotie (zie rechts). De reeks aandoeningen die met de samenstelling van ons darmmicrobiota samenhangen zijn veel uiteenlopender dan men misschien in eerste instantie zou denken. Sommige hebben een direct verband met de darmen, zoals inflammatoire darmziektes zoals IBD (ontsteking van de darm) en IBS (diarree, constipatie, buikpijn, gasvorming). Maar ook bij minder direct gelinkte aandoeningen zoals eczeem, allergie, obesitas, reumatoïde artritis, autisme en zelfs depressie blijkt een verstoring van de darmmicrobiota een rol te spelen. De gezonde situatie: gezonde en ziekmakende bacteriën zijn in evenwicht. In geval van ziekte kan het evenwicht worden hersteld door het toedienen van probiotische bacteriën Samenvatting sprekers: Dr. Karen Scott, Senior Research Fellow/lecturer, Rowett Institute of Nutrition and Health van de Universiteit in Aberdeen gaf een mooi overzicht van het belang van prebiotica en het positieve effect van een vezelrijk dieet op de productie van korte keten vetzuren zoals butyraat, acetaat of propionaat. Professor Dirk-Jan Reijngoud, Emeritus voorheen head of laboratory of metabolic diseases, Universiteit van Groningen presenteerde onderzoek over de effecten van prebiotica op het metabolisme van de gastheer. Er werd gekeken naar het effect van vezels (o.a. guargom) op de aanmaak van korte keten vetzuren pagina 10 door muizen. De diertjes kregen hiervoor gedurende een aantal weken verschillende soorten diëten (hoog in vetgehalte met verschillende hoeveelheden guargom) waarna Reijngoud de effecten van de verschillende diëten op de lever analyseerde. Hij kwam hierbij tot de interessante conclusie dat de productie

11 VOOR U SAMENGEVAT van korte keten vetzuren die geproduceerd worden tijdens de afbraak van vezels zoals guargom, bijdraagt aan de preventie van metabool syndroom (de voorloper van diabetes type II). Professor Joël Doré research director bij het INRA in Frankrijk vervolgde het middagprogramma met zijn presentatie over ons dieet en het effect hiervan op de genetische eigenschappen van de bacteriën in onze darmen (metagenomics). Doré liet zien dat grote Europese onderzoeksprojecten zoals MetaHIT een enorme toename in beschikbare data en kennis hebben geleverd. Zo hebben ze ons geleerd dat we een zogenaamde Metagenomic Core hebben; 50% van de bacteriële genen van elk microbioom (individu) wordt gedeeld met 50% van alle individuen. Dr. John Penders, Assistant professor in Medical Microbiology/ Molecular Epidemiologist, Universiteit Maastricht onderzocht de gezondheidseffecten van pro- en prebiotica middels longitudinale cohort studies. Dit zijn studies waarbij groepen mensen door de jaren heen bestudeerd worden. Tijdens de zogenaamde KOALA studie keek de onderzoeksgroep van Penders naar het effect van probiotica. Hieruit bleek dat probiotica vooral een positief effect leek te hebben op kinderen die met een keizersnee geboren werden. Dr. Koen Venema, associated professor, Universiteit Maastricht, Beneficial microbes, benadrukte dat bepaalde vezels de samenstelling van de darm kunnen beïnvloeden en wat hierbij de rol van bacteriële enzymen is. Elk individu heeft zijn eigen unieke samenstelling van de bacteriën in de darm, waardoor onderzoekers tegen responder en non-responder effecten aanlopen. De sprekers waren het er vooral over eens dat er grote verschillen zijn tussen individuen; in genen en in leefstijl maar ook in darmmicrobiota. Dit benadrukt het belang van personalized nutrition en het belang van onderzoek naar responders en non-responders. Tijdens de interactieve sessies bleek dat er op fundamenteel niveau nog discussie bestaat tussen de wetenschappers. Men had wel duidelijk meer vertrouwen gekregen in vooral de combinatie van pre- en probiotica. Van het publiek, voornamenlijk wetenschappers, zou 42% zelf een combinatie van pre-en probiotica gebruiken en 27% alleen indien nodig. Er werd twee keer gestemd door het publiek dat voornamelijk bestond uit wetenschappers, één keer aan het begin van de dag en één keer aan het einde. Het aantal mensen dat aangaf niet open te staan voor het gebruik van pre- of probiotica was gedaald van 29% naar 20%. In de ochtend hadden meer personen een duidelijke voorkeur voor pre- of probiotica. Aan het einde van de lijken die verschoven naar een combinatie van pre- én probiotica. Deze groep was verdubbeld (van 20% naar 42%). Mogelijk is dit het gevolg van dat men overtuigd raakte van elkaars inzichten. Begin van de dag Einde van de dag pagina 11

12 AGENDA Workshop: Probiotica in de klinische praktijk Tijdens deze workshop wordt u geïnformeerd over de mogelijkheden van probiotica voor de darmgezondheid. Eerst is er een update van de huidige wetenschappelijke stand van zaken de tweede spreker richt zich op het delen praktijk ervaring en inzichten. 2 accreditatie punten (NAPA, VSR, ADAP, Kwaliteitsregister V&V). Geen kosten aan verbonden. Programma Inloop en ontvangst Wetenschappelijke stand van zaken Voorbeelden uit de klinische praktijk Pauze Van wetenschap naar praktijk > Meer informatie (brochure) Locaties en data Ede 10 maart 2015 Weert 23 maart 2015 Maastricht 24 maart 2015 (vol) Drachten 21 april 2015 Emmen 9 juni 2015 Amsterdam 11 juni 2015 > Inschrijven Beurzen en congressen Ook zijn wij te vinden op de volgende beurzen en congressen, wellicht ook interessant voor u. Loopt u gerust langs! mrt 2015 NVGE voorjaarsvergadering > link (Ned Ver v gastroentrologie) Veldhoven 10 april 2015 Bijscholing Kinderurotherapie WKZ > link Utrecht 6-9 mei 2015 ESPGHAN Annual meeting (website) > link Thema: Paediatric gastroenterology, hepatology and nutrition Amsterdam, RAI. Ecologic zelf ervaren? Wilt u ook ervaren wat probiotica voor u of uw cliënten kan doen? > Bestel dan een ervaarpakket. Op de site vindt u hiervoor meer informatie. Uw cliënt kan het door u geadviseerde product zelf bestellen op onze site. Al deze informatie, en veel meer, is ook terug te vinden op onze website. > Introductiefilm probiotica > Informatie over onze producten, incl wetenschappelijke brochures. Mail ons op: > nieuwsmagazine@winclove.nl Heeft u vragen, opmerkingen of suggesties? Zou u een bepaald onderwerp graag uitgediept zien? Heeft u een ervaring die u middels dit platform met uw collega s wil delen? pagina 12