Broedvogelinventarisatie 2018 Grenspark Kalmthoutse Heide. Deelgebieden: De Nol, Stappersven, Boterbergen, De Ster, De Markgraaf

Transcriptie

1 Broedvogelinventarisatie 218 Grenspark Kalmthoutse Heide Deelgebieden: De Nol, Stappersven, Boterbergen, De Ster, De Markgraaf Grenspark Broedvogelmonitoring 218 1

2 MET DANK AAN: Dit rapport kon slechts tot stand komen dankzij de inzet van de vele vrijwilligers die de gegevens in het terrein verzameld hebben. Dit zijn Kraaijeveld Robert, Goyens Bert, Jacobs Jos, Jordaens Jean, Keuppens Jos, Snels Paul, Konings Wim, Vogels Bram en Nouws Thijs. Ook dank aan Natuurpunt en de privé-eigenaren, met name dhr. Rijsdijk Jan (De Markgraaf) en dhr. Bal Joeri (Kasteel Boterberg), die de toestemming verleend hebben aan de vrijwilligers om het terrein te kunnen/mogen betreden. RAPPORT: Delvaux Rudi / Grenspark (218), Broedvogelinventarisatie 218, Grenspark Kalmthoutse Heide deelgebieden: De Nol, Stappersven, Boterbergen, De Ster, De Markgraaf. Foto voorblad: Boomklever ( Delvaux Rudi) Grenspark Broedvogelmonitoring 218 2

3 Inhoud 1. Samenvatting: Opzet onderzoek: Materiaal en methoden: Sectoren Deelnemers: Soorten: Standaardisering: Resultaten: Algemeen: Deelgebied De Markgraaf Soortbespreking: Zekere broedvogels: Mogelijke broedvogels & territoriale, niet broedende vogels: Niet (meer) broedend: Bijlage 1: Aandachtssoorten Grensparkmonitoring Bijlage 2: Vergelijkende tabel met territoria per deelgebied van aanwezige soorten Bijlage 3: Vergelijkende tabel met totaal aantal territoria in de verschillende onderzoeksjaren (territoria De Markgraaf niet meegerekend) Bijlage 4: Verspreidingskaarten per soort; aantallen weergegeven in de legende zijn de totale aantal territoria in het desbetreffende en totale gebied Grenspark Broedvogelmonitoring 218 3

4 1. Samenvatting: In 218 vond in een deel van het Grenspark een broedvogelinventarisatie plaats. Deze keer was het de beurt aan een 5-tal deelgebieden in het noordoosten van het park, met name De Nol, Stappersven, Boterbergen, de Ster en De Markgraaf. Deze inventarisatie kaderde in het monitoringsplan van het Grenspark met het doel om elke 6 jaar alle territoria/broedparen van de aandachtssoorten gebiedsdekkend in kaart te brengen. In 218 werd er in totaal 53 ha onderzocht door 9 vrijwilligers. De digitale verwerking van de gegevens gebeurde in het kantoor van het Grenspark. Doel is om deze gegevens te vergelijken met voorgaande jaren, maar omdat VOG29 maar 2 keer bezocht is in 213 is de totale vergelijking moeilijk. Ook is VOG25 uitgebreid met een privaat stuk, wat de data ook beïnvloedt. Bijgevoegde trends dienen dus omzichtig geïnterpreteerd te worden en geven enkel een indicatie. Voor de eendensoorten zou data vanuit waarnemingen welkom zijn, maar wordt niet specifiek in dit rapport opgenomen. Van de 53 aandachtssoorten die weerhouden en aangevuld werden in het monitoringsplan, zijn er 33 vastgesteld waarvan 9 mogelijke en 24 zekere broedvogelsoorten. 2. Opzet onderzoek: Sinds de start van het Grenspark, is een grensoverschrijdende monitoring één van de kerntaken geweest. In 23 lag een gebiedsdekkend monitoringsplan klaar en kon van start worden gegaan. Dit plan is ondertussen aangepast rekening houdend met de SNL-methode. Het monitoringsplan van het Grenspark is vrij ambitieus en omvat vele diergroepen en planten. Zo worden niet enkel de vogels maar ook amfibieën, reptielen, sprinkhanen, planten, libellen en vlinders gemonitord en zijn andere soorten zoals recent de nachtvlinders, loopkevers, spinnen en kranswieren onderwerp van bijkomende inventarisaties. Ook is er een onderzoek geweest naar de verspreiding van boommarter door middel van cameravallen. Omdat het onmogelijk is om alle vogelsoorten te monitoren, werd een selectie gemaakt van die soorten die typerend zijn voor bepaalde natuurtypen en die bepaalde eisen stellen aan hun leefgebied. Voor de broedvogels is deze lijst van aandachtssoorten te vinden in Bijlage Materiaal en methoden: 3.1. Sectoren De totale oppervlakte die geïnventariseerd werd besloeg 53 hectaren. Dit gebied werd opgedeeld in 5 deelgebieden (Figuur 1 en Tabel 1). Bij de vergelijkende studie worden de gegevens van voorgaande monitoringsjaren, nl. 28 en 213, vergeleken met die van deze ronde. Grenspark Broedvogelmonitoring 218 4

5 Figuur 1. Deelgebieden voor de broedvogelmonitoring 218 Tabel 1: Naam deelgebieden, oppervlakte en monitorders Naam deelgebied Telhok opp vrijwilligers Boterbergen VOG ha Vogels Bram De Ster VOG ha Kraaijeveld Robert Stappersven VOG ha Jordaens jean & Konings Wim De Nol VOG ha Jacobs Jos, Goyens Bert & Nouws Thijs De Markgraaf VOG 3 55 ha Keuppens Jos & Snels Paul Grenspark Broedvogelmonitoring 218 5

6 3.2. Deelnemers: Het verzamelen van de gegevens in het terrein gebeurde door 9 vrijwilligers/amateur-ornithologen hierboven in tabel 1 weergegeven Soorten: Zoals eerder aangegeven, werden enkel de aandachtssoorten voor het Grenspark mee opgenomen in de monitoring. Sommigen noteerden meer dan enkel de aandachtssoorten, maar deze werden niet meegenomen in deze analyse en rapportage. Wel zijn de gegevens beschikbaar, opgeslagen in de databank en kunnen ze te allen tijde opgevraagd en gebruikt worden. De Nachtzwaluw, ook een aandachtssoort, werd uit de monitoring gelicht om te vermijden dat zowel dag- als avondbezoeken nodig waren. Deze soort wordt dus niet behandeld in dit rapport, maar werd in 217 integraal in het gehele Grenspark gemonitord Standaardisering: Om met verschillende mensen kwaliteitsvolle gegevens te verzamelen is een ver doorgedreven standaardisering nodig. Globaal werd een werkwijze uitgewerkt die, voldoet aan de SNL-monitoring, steunt op het originele Grenspark monitoringsplan Handleiding monitoring van het Grenspark en ook de Natura2 soorten meeneemt. De monitoring wordt toegespitst op de aandachtssoorten, die is samengesteld uit SNL- en Natura2 soorten. Naast deze soorten zijn ook enkele specifieke soorten uit het oorspronkelijke Grenspark monitoringsplan en unieke soorten toegevoegd. De broedvogelgegevens werden op een uniforme manier ingetekend door gebruik te maken van een tablet en het programma Obsmapp (wat met gps werkt). De waarnemingen werden daarna geüpload in het Sovon Avimap portaal. Dit webportaal is specifiek ontwikkeld voor broedvogelmonitoring. 4. Resultaten: 4.1. Algemeen: De analyse van de resultaten gebeurde door het Grenspark. Hierbij werd gestreefd naar een uniforme interpretatie van de gegevens. Autoclustering werd uitgevoerd via Sovon en alle territoria werden digitaal ingetekend in ArcMap Overlap in de grenszones van de deelgebieden wordt eruit gefilterd. Op basis van de criteria werden de soorten alfabetisch opgedeeld in niet broedend, mogelijk broedend en zeker broedend. Bijlage 2 toont het overzicht van het aantal territoria in de verschillende telhokken. Bijlage 3 toont de vergelijking tussen de verschillende monitoringsjaren. Bijlage 4 toont de verspreidingskaarten per soort. Voor heel wat soorten is er in 213 minder intensief of niet gemonitord in bepaalde gebieden. Hier is het moeilijk om van trends te spreken, aangezien die vooral wordt bepaald door de inspanning. Grenspark Broedvogelmonitoring 218 6

7 Bijvoorbeeld boterbergen is uitgebreid met een privéstuk waardoor je ook meer territoria hebt die niet toe te wijzen zijn aan een toename maar gewoon aan een ruimer gebied. Niet getelde vogelsoorten worden aangeduid in de tabellen met NG Deelgebied De Markgraaf Het Grenspark kreeg de toestemming van de heer Jan Rijsdijk om op zijn landgoed De Markgraaf broedvogels te monitoren. De vrijwilligers Keuppens Jos en Snels Paul maakten eerst kennis met Dhr. Rijsdijk en werden daarbij vriendelijk onthaalt. Jos en Paul hebben het gebied zesmaal bezocht. Sommige waarnemingen komen nog van Kraaijeveld Robert, een derde vrijwilliger, die het naburige deelgebied De Ster heeft gemonitord. De resultaten vind je in onderstaande figuur. In de bossen komt de bonte vliegenvanger en de grote bonte specht veelvuldig voor, de roodborsttapuit laat zich graag zien in de weides. Opvallend zijn ook de 2 territoria van de kleine bonte specht en één territorium van de zwarte specht. Figuur 2. Deelgebieden voor de broedvogelmonitoring 218 De gegevens van het deelgebied De Markgraaf worden verder in dit rapport niet meer opgenomen zodat er een juiste vergelijking kan gemaakt worden met vorige tellingsrondes. Als we binnen x-aantal jaren terug toestemming krijgen, kan er wel een vergelijk gemaakt worden. Grenspark Broedvogelmonitoring 218 7

8 4.3. Soortbespreking: Zekere broedvogels: Van de volgende soorten werden waarnemingen in het gebied gedaan die erop wezen dat de soort er met zekerheid broedde. APPELVINK Tabel 2. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de appelvink NG NG 13 Bij de vorige telrondes in 28 en 213 is deze soort niet geteld. Door zijn verborgen gedrag en onopvallende geluid is de appelvink moeilijk waarneembaar. De appelvink prefereert vooral hoge loofen gemengde bossenbosgebieden, wat ook duidelijk te zien is op de kaart appelvink in Bijlage 4. BLAUWBORST Tabel 3. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de blauwborst Door het bijkomen van meer geschikt leefgebied zoals gevarieerde, natte en insectenrijke gebieden, is de blauwborst aan een opmars bezig. In heel Nederland gaat deze soort er sterk op vooruit. Ook in het deelgebied gaat de blauwborst erop vooruit. Op de kaart in bijlage zie je duidelijk dat de blauwborst de natte delen rond Het Stappersven en De Nol prefereert. In figuur 2 zie je dat de index Noord- Brabant anders verloopt dan landelijk. 213 kende een sterke terugval, zodat de lange termijnindex negatief uitvalt. Grenspark Broedvogelmonitoring 218 8

9 Index Territoria Grenspark Index Territoria Grenspark Blauwborst Jaar Index Noord Brabant Grenspark Figuur 3. Trend blauwborst in Grenspark en Noord-Brabant BONTE VLIEGENVANGER Tabel 4. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de bonte vliegenvanger De bonte vliegenvanger doet het terug beter in 218 in dit deelgebied. In Nederland is deze soort aan een sterke opmars bezig. Ze broeden vaak in nestkasten. In De Nol heeft één koppel een nestkast gebruikt en vermoedelijk nog een tweede koppel (bron nestkasten Nolse Duinen, Jos Jacobs). De territoria zijn vooral te vinden in de halfopen bossen. Een andere reden voor de stijging van het aantal broedparen kan het aanpassingsvermogen aan het veranderende voedselaanbod van rupsen zijn. Bonte vliegenvanger Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 4. Trend bonte vliegenvanger in Grenspark en Noord-Brabant Grenspark Broedvogelmonitoring 218 9

10 Index Territoria Grenspark BOOMKLEVER Tabel 5. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de boomklever In 213 ging de Boomklever sterk achteruit, zodat het aangewezen was deze soort goed op te volgen. In 218 gaat het weer goed met de boomklever met 24 territoria in dit deelgebied wat zelfs beter is dan de 21 broedparen in 28. In het algemeen profiteert de boomklever van natuurlijk bosbeheer zodat er meer gevarieerd bos ontstaat. In het gebied Boterbergen zitten ze vooral in de oude dreven. Hier heeft bosbeheer weinig impact. Buiten boomholten, broedt deze vogel sporadisch ook in nestkasten, maar is niet vastgesteld in de Nolse Duinen. Deze stijging volgt ook de landelijke trend in Nederland. Boomklever Index Noord-Brabant Grenspark Jaar Figuur 5. Trend boomklever in Grenspark en Noord-Brabant BOOMKRUIPER Tabel 6. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de boomkruiper NG NG 49 De boomkruiper was in de vorige monitoringsjaren niet geteld. Met 49 territoria dit jaar doet deze soort het goed. Ze stellen weinig eisen aan een nestplaats zodat er genoeg nestgelegenheid in de bossen is. Uiteraard komen de territoria in de bosgebieden voor. BOOMLEEUWERIK Grenspark Broedvogelmonitoring 218 1

11 Index Territoria Grenspark Tabel 7. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de boomleeuwerik In 213 bleef het aantal steken op 2 territoria in het Stappersven. Vermoedelijk waren het er meer. In ieder geval hebben we met 9 territoria een goed resultaat geboekt dit jaar. De boomleeuwerik profiteert ook van de herstelwerken van het Life-Helvex project waardoor er meer geschikt open terrein voorhanden is. In Figuur 7 zie je luchtfoto s van voor en na de werken met bijbehorend de stijging van het aantal broedparen. De positieve trend is ook te merken in Noord-Brabant. Boomleeuwerik Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 6. Trend boomleeuwerik in Grenspark en Noord-Brabant Grenspark Broedvogelmonitoring

12 Figuur 7. Detailkaart van voor de werken (boven) en na de werken met aantallen boomleeuwerik Grenspark Broedvogelmonitoring

13 Index Territoria Grenspark BOOMPIEPER Tabel 8. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de boompieper In de open gebieden zoals De Nol en het Stappersven komt de Boompieper veel voor. De positieve trend wordt aangehouden. Met 45 territoria kunnen we stellen dat de boompieper het goed doet in deze gebieden, mede door het goede bosrandbeheer zoals omvorming naar open heidelandschap waardoor meer geschikte bosranden ontstonden. Boompieper Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 8. Trend boompieper in Grenspark en Noord-Brabant DODAARS: Tabel 9. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de dodaars In 213 werden slechts 2 territoria genoteerd op het Stappersven. De limiterende factor zou wel eens voedselgebrek kunnen zijn voor het broedsucces van de dodaars. Ook een lagere waterstand kan nadelig zijn voor het broedsucces van de dodaars. In 218 zijn er toch terug meer territoria geteld, maar nog niet het aantal van 28. Globaal gezien gaat het de goede kant uit met de Dodaars. Grenspark Broedvogelmonitoring

14 Index Territoria Grenspark Dodaars Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 9. Trend dodaars in Grenspark en Noord-Brabant FITIS Tabel 1. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de fitis Deze soort was in 28 en 213 goed vertegenwoordigd aan de randen langs het Stappersven en De Nol. Met 52 territoria blijft deze soort het nog steeds goed doen, maar is een onderschatting aangezien de fitis niet geteld geweest is in VOG28 Stappersven. In Figuur 1 zien we wel duidelijk dat het aantal broedparen van fitis aan de Nol is toegenomen. Figuur 1. Aantal broedparen fitis aan de Nol in 213 (links, 2) en 218 (rechts, 48) Grenspark Broedvogelmonitoring

15 Index Territoria Grenspark GEKRAAGDE ROODSTAART Tabel 11. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de gekraagde roodstaart In 28 waren er slechts maximum 9 zangposten. In 213 een toename ten zuiden van het Stappersven met in totaal terug 19 territoria. In 218 zet deze positieve trend zich verder met 22 territoria, met de grootste concentratie tussen het Stappersven en De Nol. Net zoals bij de boompieper blijkt dat het bosrandbeheer goed is. De soort volgt dan ook de positieve trend die opgetekend wordt in de Provincie Noord-Brabant. Gekraagde roodstaart Index Noord-Brabant Grenspark Jaar Figuur 11. Trend gekraagde roodstaart in Grenspark en Noord-Brabant GRASPIEPER Tabel 12. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de graspieper NG NG 8 De graspieper is bij de vorige tellingen niet mee opgenomen. Waarschijnlijk was de graspieper voor de brand van 211 en de grote inrichtingswerkzaamheden in dit deelgebied nagenoeg afwezig. In 218 zijn er 8 zangposten vastgesteld, vooral in het open gebied ten westen van het Stappersven. Dit is ideaal habitat voor deze soort. In Nederland is het aantal min of meer stabiel gebleven. GRAUWE VLIEGENVANGER Grenspark Broedvogelmonitoring

16 Tabel 13. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de grauwe vliegenvanger NG NG 2 Ook deze soort is in vorige tellingen niet meegenomen. Met een 2-tal territoria lijkt het best mee te vallen. Het grootste aantal vinden we terug in deelgebied Boterbergen. In grote delen van West-Europa echter neemt deze soort af. Deze afname is vooral te wijten aan verslechterende milieuomstandigheden in de broedgebieden. Het is dus belangrijk dat we deze soort blijven opvolgen. GROTE BONTE SPECHT Tabel 14. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de grote bonte specht NG NG 39 Nog een soort die in vorige tellingen niet meegenomen is. In het algemeen doet deze soort het zeer goed door extensiever bosbeheer en omvorming in natuurlijker bos. Ook hier in de bosgebieden waar er genoeg nestgelegenheid is, doet de grote bonte specht het goed. Het aantal van 39 territoria is meer dan behoorlijk. KLEINE BONTE SPECHT Tabel 15. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de kleine bonte specht NG NG 9 Ook de kleine bonte specht doet het goed door het extensiever bosbeheer en omvorming naar natuurlijker bos. De meeste van de 9 territoria waren te vinden in deelgebied De Ster. KNEU Tabel 16. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de kneu Vooral de overgang van heide naar de landbouwgebieden zijn van belang voor deze soort. Het aantal gaat in Noord-Brabant achteruit. Efficiëntere landbouwmethoden zorgden voor voedselgebrek en verminderde nestgelegenheid. In 213 zijn er 4 territoria waargenomen, 3 hiervan in De Nol en 1 in het duinencomplex tussen De Nol en het Stappersven. In 218 zijn 6 territoria vastgesteld, vooral dan in het deelgebied De Nol net langs de verbindingsstraat, waar alles open gekapt is. Grenspark Broedvogelmonitoring

17 Index Territoria Grenspark Index Territoria Grenspark Kneu Jaar Index Nederland Grenspark Figuur 12. Trend kneu in Grenspark en Noord-Brabant KRAKEEND Tabel 17. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de krakeend Van de krakeend is er in 218 maar één territorium waargenomen, in het noorden van De Nol. Het is niet zeker of deze ook daadwerkelijk gebroed hebben. Op waarnemingen.be is er wel een aantal jonge krakeenden ingegeven, dus moet er toch minstens één broedgeval geweest zijn. Krakeend 45 3, , , , Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 13. Trend krakeend in Grenspark en Noord-Brabant KUIFMEES Grenspark Broedvogelmonitoring

18 Index Territoria Grenspark Tabel 18. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de kuifmees De kuifmees komt in grote getalen voor in de bossen van de verschillende deelgebieden. Het aantal territoria is aanmerkelijk meer dan in 28. De bossen worden ook ouder met wat onderbegroeiing wat een ideaal biotoop is voor de kuifmees. In 213 waren er minder territoria, maar dat was zeker te wijten aan een onvolledige telling. De trend in Noord-Brabant is tegengesteld door het omzetten van naaldbosaanplant in natuurlijker loofbos. Ook in het Grenspark Kalmthoutse Heide is het doel om het naaldbos om te vormen naar loofbos en bijgevolg nuttig om te kijken of deze soort in de toekomst ook een daling zal laten zien. Kuifmees Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 14. Trend kuifmees in Grenspark en Noord-Brabant PUTTER Tabel 19. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de putter NG NG 7 De putter is in vorige tellingen niet opgenomen. 7 territoria werden vastgesteld, vooral aan de rand van de verbindingsweg. Algemeen doet de putter het steeds beter. RIETGORS Tabel 2. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de rietgors Grenspark Broedvogelmonitoring

19 Index Territoria Grenspark Index Territoria Grenspark Er is een kleine afname van het aantal territoria van de rietgors van 16 naar 14. De rietgors blijft aanwezig in de omgeving van De Nol en Stappersven. Rietgors Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 15. Trend rietgors in Grenspark en Noord-Brabant ROODBORSTTAPUIT Tabel 21. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de roodborsttapuit De roodborsttapuit prefereert alle grote open gebieden. In 213 is er stijging van het aantal territoria waar te nemen, met 5 aan De Nol en 9 aan het Stappersven. In 218 is de trend nog steeds positief. In de Nol en Stappersven zijn er respectievelijk 9 en 8 territoria vastgesteld. Deze stijging is het onmiddellijke gevolg van het vergroten van het oppervlakte open gebied. Roodborsttapuit Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Grenspark Broedvogelmonitoring

20 Index Territoria Grenspark Figuur 16. Trend roodborsttapuit in Grenspark en Noord-Brabant VUURGOUDHAAN Tabel 22. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de vuurgoudhaan NG NG 7 Vuurgoudhaantjes nestelen zich zowel in sparrenbossen als losse sparren te midden van loofbos. In het deelgebied De Ster zijn dan ook de meeste territoria aangetroffen. WINTERTALING Tabel 23. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de wintertaling De meeste Wintertalingen broeden in vennen en in mindere mate andere plassen op de hoge zandgronden. De aantallen schommelen sterk van jaar tot jaar. Het hoog houden van de waterstand in natuurgebieden is doorgaans gunstig voor de Wintertaling. Met 4 territoria in De Nol en Stappersven, deed de wintertaling het minder goed dan vorige telling. Er kan niet met zekerheid gezegd worden of er broedgevallen plaatsvonden. Hier kan weer een onderschatting van toepassing zijn. Er zijn wel broedgevallen bekend, maar niet opgemerkt tijdens de monitoring. Wintertaling Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 17. Trend wintertaling in Grenspark en Noord-Brabant Grenspark Broedvogelmonitoring 218 2

21 Index Territoria Grenspark ZWARTE MEES Tabel 24. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de zwarte mees De zwarte mees volgt de trend in de Provincie Noord-Brabant en gaat achteruit. In 213 is er door onvolledige telling een grotere afwijking. De zwarte mees voelt zich net zoals de kuifmees vooral thuis in naaldbossen. Bijgevolg is de omvorming van naaldbos naar gemengd bos, mogelijk ook nadelig voor deze soort. Opvolging van deze soort is dan ook wenselijk. Zwarte mees Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 18. Trend zwarte mees in Grenspark en Noord-Brabant ZWARTE SPECHT Tabel 25. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de zwarte specht 3 5 De zwarte specht voelt zich thuis in grote bossen op zandgronden. De aanwezigheid van oude beuken, een geliefde nestboom, is daarbij niet per se vereist. Een territoria van een zwarte specht is zeer groot, waardoor het mogelijk is dat het aantal territoria wordt overschat. Volgens de autoclustering van Sovon komen we aan 5 territoria, maar als je op de kaart (in bijlage) kijkt, zijn 2 territoria misschien meer aannemelijk. Grenspark Broedvogelmonitoring

22 Index Territoria Grenspark Zwarte specht Index Noord-Brabant Grenspark Jaar Figuur 19. Trend zwarte specht in Grenspark en Noord-Brabant Mogelijke broedvogels & territoriale, niet broedende vogels: Van deze soorten kon niet met zekerheid worden vastgesteld dat ze effectief broedden in het gebied. Wel werden er voldoende waarnemingen binnen de datumgrenzen gedaan zodat ze kwalificeerden als territoriale vogels. CANADESE GANS Tabel 26. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de canadese gans In 28 sterk vertegenwoordigd op alle grote waterpartijen (De Nol en Stappersven). In 213 is er enkel data van het stappersven met 12 territoria. In 28 waren er 8 broedende paren in De Nol, waar men Grenspark Broedvogelmonitoring

23 Index Territoria Grenspark in 213 geen waarnemingen heeft. In 218 zijn er enkel maar 2 territoria waargenomen in het noorden van De Nol. Of die uiteindelijk gebroed hebben, is nog de vraag. Canadese gans Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 2. Trend canadese gans in Grenspark en Noord-Brabant FLUITER Tabel 27. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de fluiter NG NG 2 De fluiter was in de vorige tellingen nog niet mee opgenomen bij de aandachtssoorten. Territoria zijn gevestigd in loofbos (met veel eik en/of beuk), maar naaldbos met struikondergroei wordt eveneens bewoond. Het jaarlijkse voorkomen in Nederland is altijd grillig geweest. De 2 territoria bevinden zich in het bos langs de verbindingsweg in het zuiden van het deelgebied De Ster. GRASMUS Tabel 28. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de grasmus 1 1 In 213 werd deze soort vastgesteld ten westen van het Stappersven. In 218 is er weer één territoria, dit keer ten westen van De Nol. Daar zijn door de werken terug open stukken met opslag, wat grasmussen prefereren. Als bramenstruweel zich ontwikkeld op de recent aangelegde houtrillen kan dit in de toekomst voor een toename zorgen. In Noord-Brabant gaat de grasmus erop vooruit. Pieken en dalen vallen samen met al dan niet gunstige overwinteringsomstandigheden in West- Afrika. GROENE SPECHT Grenspark Broedvogelmonitoring

24 Index Territoria Grenspark Tabel 29. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de groene specht Net zoals vorig jaar is er 1 territorium waargenomen. Deze komt voor in het nieuwe stukje Boterbergen dat gemonitord geweest is. Groene spechten vind je vooral terug in kleinschalig cultuurlandschap met veel oude bomen en in de duinen. Groene specht Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 21. Trend groene specht in Grenspark en Noord-Brabant KUIFEEND Tabel 3. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de kuifeend Jaar Met 3 territoria is de kuifeend tegen vorige jaren weinig waargenomen. Eenden inventariseren is sowieso niet evident. De terugval kan misschien te maken hebben met de lagere waterstand van het Stappersven. Hier ook zou data van waarnemingen.be welkom zijn. Grenspark Broedvogelmonitoring

25 Index Territoria Grenspark Kuifeend Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 22. Trend kuifeend in Grenspark en Noord-Brabant MATKOP Tabel 31. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de matkop NG NG 1 De matkop is bij vorige tellingen niet geïnventariseerd. Aan de zuidoostrand van De Ster is er één territorium waargenomen. VELDLEEUWERIK Tabel 32. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de veldleeuwerik 2 Deze soort is verdwenen sinds 24. Toen was die aanwezig in het noordelijke deel op de akkers en weilanden grenzend aan De Nol. In 218 zijn er opnieuw twee territoria waargenomen, deze keer ten westen van het Stappersven. Dit open gebied is een goed habitat voor de veldleeuwerik. De aanwezigheid van de veldleeuwerik in het Grenspark is goed nieuws, aangezien deze soort algemeen in een dalende trend zit. Dit vooral door de intensieve landbouw. WATERRAL Tabel 33. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de waterral NG NG 4 De Waterral is bij vorige tellingen niet geïnventariseerd. Zowel in De Nol als Stappersven zijn er territoria waargenomen. Grenspark Broedvogelmonitoring

26 15 jan 3 jan 15 febr 29 febr 13 maart 25 maart 9 april 22 april 13 mei 27 mei 8 juni 24 juni 16 juli 31 juli 12 aug 29 aug 9 sept 25 sept 14 okt 29 okt 11 nov 23 nov 1 dec 23 dec WIELEWAAL Tabel 34. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de wielewaal 1 Mooi vast te stellen dat er dit jaar één territorium van een wielewaal voorkomt ten westen van het Stappersven. Er zijn twee individuen geteld. De soort is nu voor de eerste keer waargenomen in het Grenspark Niet (meer) broedend: De volgende soorten werden in de regio niet meer broedend, noch territoriaal teruggevonden. BERGEEND Tabel 35. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de bergeend 3 4 Bij de vorige tellingen waren er enkele broedgevallen op het Stappersven aanwezig. Dit jaar zijn er geen territoria waargenomen. Een lagere waterstand van het Stappersven is hier niet de oorzaak van, want in 213 was het waterpeil zelfs lager (Figuur 23). Waterstand Stappersven 2,2 2, 19,8 19,6 19,4 19,2 19, 18,8 18,6 18, Figuur 23. Waterstanden in 213 en 219 van het Stappersven Grenspark Broedvogelmonitoring

27 Index Territoria Grenspark Index Territoria Grenspark Bergeend Jaar Index Noord Brabant Grenspark Figuur 24. Trend bergeend in Grenspark en Noord-Brabant BOOMVALK Tabel 36. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de boomvalk 1 Net zoals vorige telling is er geen territorium waargenomen van de boomvalk. Dit heeft misschien te maken met het grote gebied dat ze bestrijken en het onopvallend gedrag van deze vogel. Over heel Nederland loopt het bestand terug. Meerdere oorzaken zoals biotoopverandering en afname prooidieren kunnen deze achteruitgang misschien verklaren. Boomvalk 18 1, ,8 12,6 1 8,4 6, ,2 -, Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 25. Trend boomvalk in Grenspark en Noord-Brabant BOSRIETZANGER Grenspark Broedvogelmonitoring

28 Tabel 37. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de bosrietzanger NG NG De bosrietzanger is voor de eerste keer mee opgenomen in de tellingen. De soort is wel waargenomen, maar spijtig genoeg geen territorium. BRILDUIKER Tabel 38. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de brilduiker 1 Geen enkel territorium is dit jaar aangetroffen. Vorige keer was er toch één, wat positief was. Deze vogel staat in Nederland als gevoelig op de rode lijst. BRUINE KIEKENDIEF Tabel 39. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de bruine kiekendief Bruine kiekendief is waargenomen, maar geen geldig territorium. GEELGORS Tabel 4. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de geelgors Grenspark Broedvogelmonitoring

29 Index Territoria Grenspark Nog steeds niet aanwezig in het Grenspark tijdens het broedseizoen. Er zijn ook geen historische gegevens bekend. Buiten het broedseizoen worden ze wel waargenomen, maar niet in dit deelgebied met ongunstig biotoop. Geelgors 25 1,9 2,8,7 15,6,5 1,4,3 5,2, Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 26. Trend geelgors in Grenspark en Noord-Brabant GEOORDE FUUT Tabel 41. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de geoorde fuut 7 15 In 213 werden alle broedparen vastgesteld op het Stappersven. Dit jaar is er geen enkel territorium bekend. De lage waterstand in het Stappersven is hier geen oorzaak van aangezien in 213 de waterstand zelfs lager was in het voorjaar (Figuur 23). Het tijdstip van monitoren of voedselgebrek kan misschien de oorzaak zijn. Grenspark Broedvogelmonitoring

30 Index Territoria Grenspark Index Territoria Grenspark Geoorde fuut Jaar Index Nederland Grenspark Figuur 27. Trend geoorde fuut in Grenspark en Noord-Brabant KIEVIT Tabel 42. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de kievit 6 4 De kievit gaat in het Grenspark sterk achteruit. Dit jaar zijn er geen territoria meer vastgesteld. Ook landelijk gaat het niet zo goed met de kievit. Eén van de oorzaken kan de steeds intensievere landbouw zijn in aangrenzende gebieden of de aanhoudende droogte. Kievit Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 28. Trend kievit in Grenspark en Noord-Brabant Grenspark Broedvogelmonitoring 218 3

31 KRUISBEK Tabel 43. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de kruisbek De kruisbek is niet aanwezig en er zijn ook geen historische gegevens bekend. De grote kruisbek daarentegen heeft wel gebroed in de Nol, opgemerkt door Bram Vogels. Dit is het enige broedgeval in België in 218, dus best wel vermeldenswaardig. MIDDELSTE BONTE SPECHT Tabel 44. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de middelste bonte specht De middelste bonte specht is voor het eerste jaar mee opgenomen in de lijst van aandachtssoorten. Spijtig genoeg is er geen territorium vastgesteld. PATRIJS Tabel 45. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de patrijs De patrijs is niet vastgesteld. SIJS Tabel 46. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de sijs De sijs is niet vastgesteld. SLOBEEND Tabel 47. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de slobeend 2 6 Er zijn geen territoria van de slobeend vastgesteld. In 213 waren er nog 6 territoria op het Stappersven. De afname kan een gevolg zijn van intensiever landbouwgebruik in de nabije omgeving. Grenspark Broedvogelmonitoring

32 Index Territoria Grenspark Index Territoria Grenspark Slobeend Jaar Index Noord-Brabant Grenspark Figuur 29. Trend slobeend in Grenspark en Noord-Brabant SPRINKHAANZANGER Tabel 48. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de sprinkhaanzanger 2 2 De sprinkhaanzanger is bij deze telling niet meer waargenomen. De aantallen kunnen jaarlijks opvallend schommelen. Dit kan misschien te maken met de recente verstoring door het HELVEXproject of het kan deels ook een gevolg zijn van de situatie in de West-Afrikaanse overwinteringsgebieden. Sprinkhaanzanger 6 2, ,5 1,5 Index Noord-Brabant Grenspark Jaar Figuur 3. Trend sprinkhaanzanger in Grenspark en Noord-Brabant TAFELEEND Grenspark Broedvogelmonitoring

33 Index Territoria Grenspark Tabel 49. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de tafeleend 1 3 Er werden geen territoria meer vastgesteld van de tafeleend. Tafeleend ,5 3 2,5 2 1,5 1,5 Index Nederland Grenspark Jaar Figuur 31. Trend tafeleend in Grenspark en Noord-Brabant TAPUIT Tabel 5. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de tapuit De soort is niet aanwezig. Via mondelinge mededeling blijkt de soort vroeger wel gebroed te hebben op De Nolse Duinen. Dit kon echter niet geverifieerd worden. TORENVALK Tabel 51. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de torenvalk De soort is niet aanwezig en er zijn geen historische gegevens bekend. TURELUUR Tabel 52. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de tureluur 1 Grenspark Broedvogelmonitoring

34 Index Territoria Grenspark Index Territoria Grenspark Er is geen territorium van de tureluur waargenomen. Tureluur Index Noord-Brabant Grenspark Jaar Figuur 32. Trend tureluur in Grenspark en Noord-Brabant WATERSNIP Tabel 53. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de watersnip 1 Er is geen territorium van de watersnip waargenomen. Watersnip 1 1, ,8 6 5,6 4 3,4 2, Jaar Index Nederland Grenspark Figuur 33. Trend watersnip in Grenspark en Noord-Brabant WULP Grenspark Broedvogelmonitoring

35 Tabel 54. Aantal territoria in het monitoringjaar 28, 213 en 218 voor de wulp Deze soort is verdwenen sinds 24. Toen was die nog aanwezig in De Nol met 1 mogelijk broedpaar, sindsdien niet meer waargenomen tijdens de broedperiode. Grenspark Broedvogelmonitoring

36 Bijlage 1: Aandachtssoorten Grensparkmonitoring Vet = zeker broedend (24) / standaard = mogelijk broedend (9) / cursief = niet broedend in onderzoeksgebied (2) Appelvink Geoorde fuut Roodborsttapuit Bergeend Grasmus Sijs Blauwborst Graspieper slobeend Bonte Vliegenvanger Grauwe vliegenvanger Sprinkhaanzanger Boomklever Groene specht tafeleend Boomkruiper Grote bonte specht Tapuit Boomleeuwerik Kleine bonte specht Torenvalk Boompieper Kievit Tureluur Boomvalk Kneu Veldleeuwerik Bosrietzanger Krakeend Vuurgoudhaan Brilduiker kruisbek Waterral Bruine kiekendief Kuifeend Watersnip canadese gans Kuifmees Wielewaal Dodaars Matkop Wintertaling fitis Middelste bonte specht Wulp Fluiter Patrijs zwarte mees Geelgors Putter Zwarte specht Gekraagde roodstaart Rietgors Grenspark Broedvogelmonitoring

37 Bijlage 2: Vergelijkende tabel met territoria per deelgebied van aanwezige soorten Vet = zeker broedend / standaard = mogelijk broedend Boterbergen VOG 24 De Ster VOG 25 Stappersven VOG 28 De Nol VOG 29 De Markgraaf VOG 3 Totaal Appelvink Blauwborst Bonte vliegenvanger Boomklever Boomkruiper Boomleeuwerik Boompieper Canadese gans Dodaars Fitis Fluiter Gekraagde roodstaart Grasmus Graspieper Grauwe vliegenvanger Groene specht Grote bonte specht Kleine bonte specht Kneu Krakeend Kuifeend Kuifmees Matkop Putter Rietgors Roodborsttapuit Veldleeuwerik Vuurgoudhaan Waterral Wielewaal Wintertaling Zwarte mees Zwarte specht Grenspark Broedvogelmonitoring

38 Bijlage 3: Vergelijkende tabel met totaal aantal territoria in de verschillende onderzoek jaren (territoria De Markgraaf niet meegerekend) Bergeend 1 4 Blauwborst Bonte vliegenvanger Boomklever Boomleeuwerik Boompieper Boomvalk Canadese gans Dodaars Fitis Geelgors Gekraagde roodstaart Geoorde fuut 5 15 Grasmus 1 1 Groene specht Kievit 4 Kneu 4 6 Krakeend Kruisbek Kuifeend Kuifmees Rietgors Roodborsttapuit Slobeend 6 Sprinkhaanzanger 2 2 Tafeleend 3 Tapuit Torenvalk Tureluur 1 Veldleeuwerik 2 Watersnip 1 Wielewaal 1 Wintertaling 8 4 Wulp Zwarte mees Zwarte specht 2 5 Grenspark Broedvogelmonitoring

39 Bijlage 4: Verspreidingskaarten per soort; aantallen weergegeven in de legende zijn de totale aantal territoria in het desbetreffende en totale gebied. Grenspark Broedvogelmonitoring

40 Grenspark Broedvogelmonitoring 218 4

41 Bonte vliegenvanger Grenspark Broedvogelmonitoring

42 Boomklever Grenspark Broedvogelmonitoring

43 Grenspark Broedvogelmonitoring

44 Grenspark Broedvogelmonitoring

45 Grenspark Broedvogelmonitoring

46 Grenspark Broedvogelmonitoring

47 Grenspark Broedvogelmonitoring

48 Grenspark Broedvogelmonitoring

49 Grenspark Broedvogelmonitoring

50 Grenspark Broedvogelmonitoring 218 5

51 Grenspark Broedvogelmonitoring

52 Grenspark Broedvogelmonitoring

53 Grenspark Broedvogelmonitoring

54 Grenspark Broedvogelmonitoring

55 Grenspark Broedvogelmonitoring

56 Grenspark Broedvogelmonitoring

57 Grenspark Broedvogelmonitoring

58 Grenspark Broedvogelmonitoring

59 Grenspark Broedvogelmonitoring

60 Grenspark Broedvogelmonitoring 218 6

61 Grenspark Broedvogelmonitoring

62 Grenspark Broedvogelmonitoring

63 Grenspark Broedvogelmonitoring

64 Grenspark Broedvogelmonitoring

65 Grenspark Broedvogelmonitoring

66 Grenspark Broedvogelmonitoring

67 Grenspark Broedvogelmonitoring

68 Grenspark Broedvogelmonitoring

69 Grenspark Broedvogelmonitoring

70 Grenspark Broedvogelmonitoring 218 7

71 Grenspark Broedvogelmonitoring