Minister Cramer. Minister Cramer blogt 01

Transcriptie

1 Minister Cramer

2

3 Minister Cramer Minister Cramer blogt 01

4 haar ministerschap ( ) hield Jacqueline Cramer van Ruimte en Milieu een weblog bij. Aanvankelijk blogde zij alleen bij speciale gelegenheden, maar in 2010 verschenen haar blogs meerdere keren per week op Deze publicatie bevat alle blogs die verschenen op de site.

5 Tijdens de klimaattop op het Indonesische eiland Bali hield minister Cramer een weblog bij. Op deze elfdaagse VN-klimaatconferentie in december 2007 zijn onderhandelingen gestart over nieuwe klimaatafspraken vanaf maandag 10 december 2007 Weblog Palmen, palmolie en duurzaamheid Het vliegtuig landt vroeg in Maleisië. Ik ben hier aangekomen om twee dagen met de Maleisische overheid te praten over het verduurzamen van de productie van palmolie en van hout. Onderweg van het vliegveld naar het hotel in het centrum van Kuala Lumpur, passeren we al enorme velden met palmbomen. Drie jaar moet een boom zijn om daar olie uit te halen. Maleisië is met Indonesië de grootste palmolieproducent ter wereld. In 2005 produceerde Maleisië 15 miljoen ton (45% van de mondiale productie) en Indonesië 13,9 miljoen ton. China en de Europese Unie (vooral via Nederland) zijn de grootste importeurs. Palmolie is een belangrijke voedingsgrondstof, maar tevens een belangrijke vorm van biomassa voor energiegebruik. Auto s kunnen bijvoorbeeld (deels) op palmolie rijden. De Minister Cramer blogt 03

6 productie ervan kan echter flink wat nadelen veroorzaken, zoals ontbossing (veel bossen verdwijnen om plaats te maken voor palmolieplantages), het verdwijnen van biodiversiteit en stijging van voedselprijzen. En daar maken veel burgers in Nederland en Europa zich zorgen over. Laten wij onze auto s rijden op schone palmolie en dragen daarmee bij aan verbetering van het klimaat, terwijl tegelijkertijd aan de andere kant van de planeet geen oerbos meer overblijft en het klimaat daardoor enorm verslechtert, is een zin die ik vaak hoor. En ik begrijp dat heel goed. Ook ik vind niet dat we het klimaatprobleem moeten oplossen ten koste van andere delen van de wereld. Duurzaamheidscriteria Daarom wil ons kabinet dat biomassa duurzaam wordt geproduceerd. Voorafgaand aan mijn ministerschap heb ik een commissie geleid die duurzaamheidscritera heeft opgesteld waaraan overheden en bedrijven moeten voldoen bij de productie van biomassa. En eind januari 2008 komt de Europese Commissie met een nieuwe richtlijn voor hernieuwbare energie, waarbij duurzaamheidscriteria zijn opgenomen voor de productie van biomassa die worden ingezet als biobrandstof. Ik ben me als minister blijven inzetten om te komen tot wereldwijd geaccepteerde duurzaamheidscriteria en certificering van biomassa. Want ik geloof in de toekomst van biomassa die deels de plek in kunnen nemen van onze fossiele grondstoffen zoals olie, maar we moeten alert zijn dat we de wereld er geen andere grote nadelen voor terug laten krijgen. Die zorg heb ik gisteren geuit bij mijn Maleisische collega, de minister van Plantage en Industrie, de heer Chin. De meningen of de door Maleisië geproduceerde palmolie nu wel of niet duurzaam wordt geproduceerd verschillen nogal. De Maleisische regering zegt van wel, enkele (grote) maatschappelijke organisaties vinden van niet. Ik heb duidelijk gemaakt dat een land als Nederland het gebruik van palmolie alleen zal stimuleren als een land als Maleisië kan aantonen dat de productie ervan niet ten koste gaat van bijvoorbeeld ontbossing, een afname van biodiversiteit of het stijgen van voedselprijzen. En vooral moet zonder discussie de CO2-uitstoot bij palmolieproductie verminderen ten opzichte van de productie van fossiele brandstoffen zoals olie. 04 Minister Cramer blogt

7 Onafhankelijk wetenschappelijk advies Een van de nadelen bij de productie van palmolie is dat veenbossen worden gekapt om plaats te maken voor plantages. Bossen houden CO2 vast. Doordat water wordt onttrokken bij de ontginning van veenbossen voor palmplantages, komt veel CO2 vrij. Dat zeggen althans enkele internationale deskundigen. Volgens de Maleisische overheid is dat niet zo. Op een grote palmolieplantage in Carey Island 80 kilometer van de hoofdstad Kuala Lumpur hebben de Maleisische minister Chin en ik afgesproken ons hard te maken voor duurzaam geproduceerde palmolie. Beiden vinden we het belangrijk dat er duidelijkheid komt over de CO2-balans bij de palmolieproductie. Onafhankelijke wetenschappers uit beide landen gaan zich buigen over dit vraagstuk. Ik heb de opstelling van de Maleisische regering als constructief ervaren. Minister Chin zag ook het belang in van duidelijkheid over de effecten van palmolieproductie. Op mijn aandringen zullen we ook verder overleggen over hoe we de indirecte effecten van deze productie (ontbossing bijvoorbeeld) kunnen monitoren. Ik heb daar geen uitgewerkt plan voor, ik wil dat graag samen vorm geven met producerende landen. Ik vind wel dat transparantie al een hele grote stap voorwaarts kan zijn. Laat gewoon zien wat je doet en welke gevolgen dat heeft: op de landverdeling, op de hoeveelheid tropisch bos, op de biodiversiteit. Openheid hierover is in ieders belang. We praten in Nederland veel over duurzaamheidscriteria voor biomassa. Toch is het goed eens met eigen ogen te ervaren waar we dan over praten. Het is indrukwekkend, die kilometerslange rijen palmbomen. Op de plantage kregen we uitleg over het productieproces, over welke vruchten al rijp zijn en welke niet. Maar we zagen vooral veel palmbomen. Kleine, grote, dikke en dunne. We zijn in de tropen, met veel regen overigens. Morgenmiddag vertrekken we naar een zonniger oord, naar Bali. Daar zal ik gaan deelnemen aan de slotonderhandelingen op de VN-top over klimaat. Eerst bezoeken we morgen nog een houtplantage en daar heb ik het weer over duurzaamheid. Misschien een modewoord, maar wel één waarvan toepassing noodzakelijk is om de problemen met het klimaat niet te bestrijden met wat een andere grote kwaal zou kunnen worden. Minister Cramer blogt 05

8 Tijdens de klimaattop op het Indonesische eiland Bali hield minister Cramer een weblog bij. Op deze elfdaagse VN-klimaatconferentie in december 2007 zijn onderhandelingen gestart over nieuwe klimaatafspraken vanaf dinsdag 11 december 2007 Weblog Duurzaam hout, onduurzaam vliegen Vanochtend, dinsdag 11 december, zijn mijn ambtelijke delegatie en ik vroeg op gestaan voor een ontbijtbijeenkomst met vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties uit Maleisië. Het is een goed gebruik als een bewindspersoon van VROM een ander land bezoekt, dat we dan ook in gesprek treden met zogenoemde non-gouvernementele organisaties, ngo s. Het gespreksonderwerp is niet een ander dan deze dagen centraal staat: verduurzamen van de productie van palmolie en van hout. De ngo s zijn positief dat hun overheid stimuleert dat een aantal duurzaamheidscriteria worden toegepast bij de productie van palmolie. Hierover sprak ik gisteren met de Maleisische minister voor Plantages. Over de gevolgen voor de CO2-uitstoot veroorzaakt door het kappen van bos op 06 Minister Cramer blogt

9 veengrond en het planten van palmen, zijn deze ngo s genuanceerd. Ze juichen het toe dat wij samen met de Maleisische regering hebben afgesproken dat hiernaar onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan. Ze vragen eveneens aandacht voor de inheemse volkeren in het rijke bosgebied van Maleisië, die nogal eens te lijden hebben van de boskap in hun land. Van de palmolie naar de houtproductie: over één ding zijn eigenlijk alle ngo s in Maleisië het met elkaar eens. Wij als Westen moeten oppassen duurzame productie van hout op te hangen aan één certificeringsysteem. Er kunnen best meer systemen zijn gekoppeld aan duurzame productie. Het risico is volgens deze organisaties dan ook dat de Westerse eis te komen tot een uniform certificeringsysteem, de export van een land als Maleisië in gevaar brengt. Met als gevolg dat hun handel verschuift naar importerende landen die veel minder nauwlettend aandacht besteden aan duurzame productie. Onze invloed op het verder duurzaam verbeteren van houtproductie zou daarmee verloren gaan, evenals de invloed die de ngo s in eigen land nog kunnen spelen. Een belangrijk signaal, aangezien ngo s in Nederland zich hard opstellen als het over duurzaam produceren gaat. Tropisch regenwoud Na het ontbijt reizen we naar een groot onderzoeksinstituut op het gebied van bosbouw en bosmanagement. Hier horen we zowel van de onderzoekers als van rijksambtenaren hoe dit land al duurzaam omgaat met zijn bos. Maleisië telt bijna 25 miljoen hectare bos, en dat is ongeveer 76% van het totale land. 28% van die 25 miljoen hectare is volledig beschermd door de overheid, wat betekent dat hier geen commerciële boskap mag plaatsvinden. Daar waar dat wel mag, zijn afspraken over bijvoorbeeld herplanting en bepaalde diktes (en dus leeftijden) die bomen moeten hebben voordat ze voor houtproductie mogen worden gekapt. Maleisië is druk bezig met het opstellen van een certificeringsysteem dat veel overeenkomsten kent met het bij ons bekende FSC-keurmerk. Wanneer ik vertel dat de Nederlandse overheid vanaf 2010 alleen nog maar duurzaam zal inkopen en dus alleen nog duurzaam gecertificeerd hout - horen we weer dat dat voor Maleisië te snel zal zijn. Ze zijn nu vooral bezig om te zorgen dat de houtproductie legaal gebeurt. Op grote schaal certificeren is nog niet aan de orde. Dat kost Maleisië meer tijd. Minister Cramer blogt 07

10 Met eigen ogen zien we vervolgens een klein stuk tropisch regenwoud. Geluiden van insecten, op de grond bewegende bloedzuigers en bomen in aanplant. Helaas hebben we weinig tijd om te wandelen. Tempelcomplex s Middags vliegen we naar Bali. Ik weet dat het niet anders kan, maar de komst van ongeveer tienduizend ambtenaren, vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties, journalisten en bewindslieden naar Bali leidt tot een forse CO2-uitstoot. En hoewel het ministerie van VROM alle gemaakte kilometers voor zakenreizen compenseert, is dit feit voor mij een extra reden waarom de top op Bali niet mag mislukken. Op dit mooie eiland moet de wereld laten zien dat ze bereid is verdergaande klimaatverandering te stoppen en tevens bereid zijn de reeds ontstane problemen met verve te lijf te gaan. Ik moet direct van het vliegveld naar een diner dat alle ministers wordt aangeboden door de Indonesische president. Het is al donker, ik heb geen idee waar ik naar toe wordt gebracht. Het blijkt een tempelcomplex te zijn. Ik zie veel van mijn internationale collega s. Niet alleen vanavond natuurlijk, want morgen volgt de officiële opening van de ministersconferentie. De komende drie dagen is het aan ons om te komen tot een afsprakenagenda voor de komende twee jaar, resulterend in nieuwe concrete klimaatafspraken voor de periode na Tot slot ontmoet ik kort mijn collega minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking. Hij is al een paar dagen in Indonesië en blijft nog tot en met donderdag op Bali. Daarna ga ik me opmaken voor drie belangrijke dagen. 08 Minister Cramer blogt

11 Tijdens de klimaattop op het Indonesische eiland Bali hield minister Cramer een weblog bij. Op deze elfdaagse VN-klimaatconferentie in december 2007 zijn onderhandelingen gestart over nieuwe klimaatafspraken vanaf woensdag 12 december 2007 Weblog Rijke landen moeten voortouw nemen Het gaat er nu om spannen. Het is de dag van de officiële opening van de ministersconferentie op Bali. Aan ons is het om de komende drie dagen tot een goed resultaat te komen. Dat betekent: het opstellen van een agenda die de komende twee jaar wordt uitgewerkt en die moet leiden tot nieuwe klimaatafspraken voor de periode na In de vroege ochtend praten ambtenaren die al anderhalve week aan het onderhandelen zijn ons bij. Ons zijn in dit geval zeven kamerleden en mijzelf. De kamerleden vinden het belangrijk te zien hoe de onderhandelingen verlopen en ze voeren zelf vele gesprekken met vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties en andere landen. Minister Cramer blogt 09

12 Na dit zogeheten delegatieoverleg, ontmoet ik mijn Europese collega s. De onderhandelingen op Bali worden namens de Europese Unie gevoerd door de voorzitter van de Unie, Portugal, de aankomend voorzitter, Slovenië, en door EU-commissaris van Milieu, de heer Dimas. Deze trojka onderhandelt met de overige landen over wat er op de agenda moet komen. En deze onderhandelingen moeten naar verwachting vrijdag leiden tot een slotverklaring. Ministers van andere Europese landen, zoals ik, worden de komende dagen ingezet bij deelonderhandelingen. Daarnaast voer ik gesprekken met andere ministers over uiteenlopende onderwerpen zoals duurzame productie van biomassa. Toon gezet Om uur is de officiële opening. De president van Indonesië, Susilo Bambang Yudhoyono, houdt een vlammend betoog over de noodzaak om tot nieuwe klimaatafspraken te komen. Hij roept vooral de Verenigde Staten op zich daarbij aan te sluiten. Ook VN secretaris-generaal Ban Ki-moon uit zich in dezelfde strekking. Ik vind het indrukwekkend hoeveel applaus beide sprekers krijgen. Er is een zeer breed gedragen gevoel dat in Bali overeenstemming moet komen dat we de komende twee jaar nieuwe, bindende afspraken gaan maken. s Middags zijn alle landen aan de beurt om hun politieke statement af te geven. Ik mag zelf ook de zaal toespreken en roep de rijke landen op het voortouw te nemen. Zowel Europa, als de Verenigde Staten, als landen als Canada, Australië en Japan, moeten zich durven binden aan een forse afname van de uitstoot van hun broeikasgassen. Daarbij moet de wereld uitgaan van een maximale temperatuurstijging van gemiddeld twee graden en zal de uitstoot van broeikasgassen tussen de 25 en 40% lager moeten komen te liggen in 2020 dan in 1990 het geval was. Naar mijn overtuiging moeten de rijke landen die de klimaatproblemen hebben veroorzaakt als eerste over de brug, maar dienen ook de zich snel ontwikkelende landen als China, Brazilië en Mexico hun steen bij te dragen. Naarmate zij meer uitstoten zullen zij zich ook meer moeten inspannen om die uitstoot terug te dringen. Ik ontvang tijdens mijn speech applaus uit de zaal. Hopelijk zet die bijval zich om in concrete resultaten. 10 Minister Cramer blogt

13 Biomassa Terwijl ik sta te spreken, ondertekent collega Bert Koenders, minister van Ontwikkelingssamenwerking mede namens mij, een intentieverklaring met Indonesië inzake duurzame productie van biomassa. We spreken met Indonesië af dat beide landen verdergaand zullen samenwerken om te komen tot duurzaamheidscriteria en lange termijn onderzoek over de gevolgen die de toename van biomassaproductie met zich meebrengt voor onder meer landgebruik, biodiversiteit, voedselprijzen en uitstoot van CO2. Ook wil Indonesië graag gebruik maken van de kennis die Nederland heeft over duurzame productie van biomassa. Het diner staat ook in het teken van biomassa. Op uitnodiging van Nederland schuiven ministers of vertegenwoordigers van landen als Mexico, Australië, Tanzania, Mali, Zuid-Afrika, Mozambique en Duitsland aan om door te praten over duurzaamheidscriteria. Deze vertegenwoordigers zijn groot voorstander om zulke criteria te ontwikkelen. In Mexico zijn de prijzen van tortillas enorm gestegen als gevolg van het feit dat voedingsgrondstoffen steeds vaker worden geëxporteerd om gebruikt te worden als energieproduct. Tot slot heb ik gesproken met vertegenwoordigers van Nederlandse ngo s, zoals het Wereld Natuur Fonds, Milieudefensie, ICCO, Wetlands en IUCN. Voornaamste gespreksonderwerp was het tegengaan van ontbossing op grote schaal. Hiertoe moet een nieuwe vorm van financiering worden uitgewerkt, waarbij bosgebied een prijs krijgt voordat het is gekapt. De ngo s hebben erop aangedrongen dat de lokale bevolking en de inheemse volkeren bij het opzetten van zo n financieringssysteem worden betrokken. Ik breng dit in bij het hoofd van de EU-delegatie, die direct betrokken is bij de hoofdonderhandelingen. Vlak voordat we gaan slapen horen we dat Al Gore onderweg is. De kersverse Nobelprijswinnaar voor de vrede, zal morgen de conferentie toespreken. Minister Cramer blogt 11

14 Tijdens de klimaattop op het Indonesische eiland Bali hield minister Cramer een weblog bij. Op deze elfdaagse VN-klimaatconferentie in december 2007 zijn onderhandelingen gestart over nieuwe klimaatafspraken vanaf donderdag 13 december 2007 Weblog Ongemakkelijke waarheid Vanaf vandaag kan de dag anders lopen dan we hebben gepland. De onderhandelingen zijn in volle gang. Er bestaat de mogelijkheid dat individuele ministers bij de onderhandelingen worden geroepen of worden gevraagd gesprekken te voeren met vertegenwoordigers van andere (blokken) van landen. De onderhandelingen betreffen in feite vier onderdelen van een nieuw klimaatakkoord. Dit zijn mitigatie (tegengaan van verdere klimaatverandering), adaptatie (maatregelen die landen moeten nemen om zich aan te passen aan reeds ontstane klimaatveranderingen), technologieoverdracht (zowel wat betreft mitigatie als adaptatie) en financiering van maatregelen. 12 Minister Cramer blogt

15 Positieve geluiden zijn er al snel over adaptatie, technologieoverdracht en financiering. Zo zijn alle landen het met elkaar eens dat technologieoverdracht van belang is bij het oplossen van klimaatproblemen en bij het helpen van landen om zich aan te passen aan problemen die al zijn ontstaan, zoals overstromingen of juist grote droogtes. De komende twee jaar komen nadere voorstellen hoe technologische kennis het best kan worden overgedragen aan gebieden die die kennis nog ontberen en hoe dat betaald kan worden. Ook over de totale financiering van adaptatie en mitigatie is besloten dat in beeld wordt gebracht hoe het benodigde geld bijeen te brengen. Hierbij gaat het onder meer om de rol van het bedrijfsleven en het bevorderen van groene investeringen. Wat adaptatie betreft is op Bali overeenstemming over de beheersstructuur van het Adaptatiefonds. Dit is een fonds waaruit landen kunnen putten die reeds met grote klimaatproblemen te kampen hebben. Het Adaptatiefonds wordt nu gevuld uit projectgelden die worden besteed aan reductie van broeikasgassen in ontwikkelingslanden. Maar er is meer geld nodig en daar zal de komende tijd verder over worden doorgesproken. Er zal nu eerst een bestuur worden aangesteld waarin ook de ontwikkelingslanden zitting krijgen. Het bestuur bepaalt welk geld uit het fonds aan welk aanpassingsproject wordt toegekend. Maar ondanks deze positieve resultaten hebben we een groot probleem om tot afspraken te komen over hoe de wereld de uitstoot van broeikasgassen te lijf gaat. Zoals ik gisteren al schreef, blijft de Europese Unie bij haar stelling dat de rijke landen een fors reductiepercentage moeten gaan hanteren van tussen de 25 en 40% in 2020 ten opzichte van Daarnaast moeten ook zich snel ontwikkelende landen een bijdrage gaan leveren aan de reductie van hun broeikasgasuitstoot. Echter, de grootste vervuiler ter wereld, de Verenigde Staten, zeggen vandaag in de onderhandelingen helemaal niets. Dit leidt tot nogal wat irritatie bij de overige landen. De Europese Unie overweegt zelfs even om uit de onderhandelingen te lopen. Dat gebeurt niet. Minister Cramer blogt 13

16 Al Gore Inmiddels is het binnen het conferentiecentrum een drukte van belang. In aanloop naar de komst van Al Gore, worden de veiligheidsmaatregelen aangescherpt en gaan mensen al anderhalf uur voor zijn toespraak in de rij staan. Ik heb daarvoor nog een paar andere activiteiten, onder meer een bijeenkomst over biomassa, georganiseerd door de internationale organisatie voor natuurbescherming. Uiteraard predik ik hier de duurzaamheidscriteria voor productie van biomassa. Ik spreek ook op een bijeenkomst over de samenwerking tussen Nederland en Indonesië op het gebied van watermanagement in relatie tot klimaatverandering. Hier brengen wij enerzijds onze kennis in om delen van Indonesië beter te beschermen tegen wateroverlast en overstromingen. Anderzijds helpen wij om de kennis in Indonesië te vergroten over watermanagement. Begin van de avond spreek ik met de aanwezige Nederlandse journalisten οp Bali. Uiteraard zijn zij ook erg benieuwd naar de stand van zaken in het onderhandelingsproces. Ik vertel hen dat ik niet erg optimistisch ben, maar spreek de hoop uit dat we er als wereld toch uitkomen. Daarna gaan we allemaal luisteren naar Al Gore. De voormalig vice-president van de Verenigde Staten is een van de aanjagers van het aanpakken van de klimaatproblemen. Zijn film een ongemakkelijke waarheid maakte vorig jaar wereldwijd een verpletterende indruk. Hij schetst in die film wat onze planeet zal gaan overkomen als we niet snel ingrijpen: hele gebieden op aarde zullen onder water komen te staan, ijsbergen en veel diersoorten verdwijnen. Volgens Gore is de wereld ziek. En je zegt ook niet tegen een ziek kind, dat het nog maar een tijdje moet wachten voordat je er alles aan doet om het weer beter te krijgen. Al Gore doet een dringend beroep op de conferentie: Laat u niet gijzelen door mijn eigen land, grote dwarsligger Amerika. Actie is nu nodig, en Amerika volgt vanzelf wel. Na de presidentsverkiezingen van volgend jaar, zo verzekert Gore, zal er een nieuw Amerikaans klimaatbeleid worden gevoerd. Eén dat zich snel zal aansluiten bij de rest van de wereld. Maak nu harde afspraken en één blanco pagina, is zijn voorstel. En op die blanco pagina tekent de nieuwe Amerikaanse regering in. 14 Minister Cramer blogt

17 Zijn toespraak slaat in als een bom. Zijn boodschap is duidelijk: rond de conferentie af ondanks de starre houding van de VS. Ik loop onder de indruk de zaal uit. Ook ik vind dat we niet langer kunnen wachten met het nemen van actie, en toch is het belangrijk Amerika niet helemaal los te zien. Dat kan ook niet, als grootste vervuiler op de wereld. Bovendien, als Amerika nu niet aanhaakt, stappen andere landen wellicht ook uit de lijn, in afwachting van wat Amerika na de verkiezingen gaat doen. Dan zouden we twee jaar verliezen. En dan wordt de aanpak van het klimaatprobleem alleen maar duurder en ingewikkelder te realiseren. De onderhandelaars gaan de komende nacht door. Ik laat mijn telefoon aan staan voor het geval er een uitkomst komt. Dat is overigen niet de verwachting. We zullen zeker nog de hele vrijdag nodig hebben om tot resultaten te komen. Minister Cramer blogt 15

18 Tijdens de klimaattop op het Indonesische eiland Bali hield minister Cramer een weblog bij. Op deze elfdaagse VN-klimaatconferentie in december 2007 zijn onderhandelingen gestart over nieuwe klimaatafspraken vanaf zaterdag 15 december 2007 Weblog Spanning, emotie en resultaat! Vrijdag 14 december is de officiële laatste dag van de conferentie. Toch wordt al snel duidelijk dat er meer tijd nodig is om tot een slotverklaring te komen, zeg maar de invulling van de onderhandelingsagenda voor de komende twee jaar. De Verenigde Staten (VS) willen zich niet vastleggen aan bindende reductiepercentages van broeikasgassen; de ontwikkelingslanden willen dat de VS eerst over de brug komt, alvorens zij ook aangeven een bijdrage te willen leveren hun eigen uitstoot te reduceren. En de Europese Unie (EU) verwacht van zowel de VS als van de ontwikkelingslanden bereidheid om in de slotverklaring op te nemen dat zij in actie zullen komen. 16 Minister Cramer blogt

19 Wij hebben als EU hoog ingezet. Wij durven het aan om niet alleen uit te spreken dat we meer uitstoot moeten reduceren, maar willen ons binden aan reductiepercentages die voor rijke landen neerkomt tussen de 25 tot 40% in 2020 ten opzichte van het jaar Dit doen we omdat wij dan menen dat de temperatuurstijging op aarde niet meer dan gemiddeld twee graden zal bedragen. Als ons dat lukt, is er wel schade, maar daar zijn maatregelen tegen te nemen. Een hogere temperatuurstijging zou echt tot grote rampen kunnen gaan leiden. De VS zijn niet zo ver. Volgens Al Gore is zijn land nog niet zo ver. De VS willen zich niet binden aan absolute percentages omdat ze bang zijn dat hun economie daarmee erg onder druk komt. De suggestie van Al Gore gisteren aan de conferentie was om een akkoord te sluiten met bindende afspraken zonder de VS. Maar dat is onmogelijk. Alle landen moeten akkoord gaan met de slotverklaring. Als er maar één land is dat tegen stemt, is er geen akkoord. De EU wil wel een akkoord, omdat dat een basis biedt voor verdergaande onderhandelingen die de komende twee jaar moeten leiden tot concrete doelstellingen, uitgedrukt in percentages. Helemaal geen akkoord betekent dat die onderhandelingen niet starten, waardoor we kostbaar tijdverlies oplopen. We leven op vrijdag steeds tussen hoop en vrees en het lange wachten maakt het aantal geruchten en pessimisten steeds groter. Ballon doorprikken Tussen het wachten en de onderhandelingsgesprekken door bezoek ik twee ngo s die aanwezig zijn op de conferentie. Het betreft Oxfam Novib en het Wereld Natuur Fonds. Oxfam vraagt aandacht voor mensen die ergens op de wereld al te kampen hebben met de gevolgen van klimaatverandering. In de meeste gevallen betreft het mensen die in arme gebieden wonen en lijden onder lange droogtes of juist enorme wateroverlast. De organisatie vraagt onder de titel It s up to U Now ministers die op Bali aanwezig zijn hun steun te betuigen aan het feit dat wereldwijde actie nodig is om verdergaande klimaatverandering tegen te gaan. Ik ben van harte bereid bij Oxfam nogmaals te benadrukken dat ook het Nederlandse kabinet vindt dat er snel actie nodig is en dat Nederland het aandurft om zeer ambitieuze reductiedoelen te stellen en haar beleid daar ook op te richten. Afgezien wat er in Bali wordt besloten. Minister Cramer blogt 17

20 Het Wereld Natuur Fonds laat mij een ballon doorprikken waarop CO2 staat. Vervolgens komt een beeld van onze planeet tevoorschijn met de tekst: echte leiders komen nu in actie. Aan het eind van de middag zie ik dat alle ngo s hun kramen aan het opruimen zijn. Het conferentiecentrum moet al weer een beetje opgeruimd worden. Maar er is nog geen sprake van een slotverklaring waar overeenstemming over is. Net als gisteren gaan de onderhandelaars door in de nachtelijke uren. Deze dag eindigt daarom onbevredigend, hoewel het optimisme aan het begin van de nacht weer wat terugkomt. Ik word in de nacht van vrijdag op zaterdag twee keer gewekt voor overleg met mijn Europese collega s om te praten over de stand van zaken in de onderhandelingen. En in de vroege zaterdagochtend presenteert de Indonesische voorzitter van de conferentie een finale versie van de slotverklaring. Verwarrend begin slotvergadering Ik heb nog nooit zo n spannend en emotionele internationale conferentie meegemaakt. Omstreeks kwart voor negen opent de milieuminister van Indonesië, de voorzitter van de conferentie, de plenaire vergadering. Maar dat bleek al gauw een valse start. De voorzitter wist niet dat een deel van de G77, de ontwikkelende landen, nog in overleg zaten met de Indonesische minister van Buitenlandse Zaken. Het feit dat we al met de plenaire vergadering waren begonnen, wekte irritatie op bij de ontwikkelingslanden. De vergadering werd geschorst. Om half elf deed de voorzitter een tweede startpoging, wederom voorbarig. De Indiase delegatie deelde mee dat haar minister nog in overleg zat. Vervolgens voegde China daar boos aan toe dat dit geen manier van doen was. Verwarring alom. Weer schorsing. Rond één uur in de middag werd de vergadering hervat. Moreel beroep Inmiddels was hoog bezoek afgereisd naar de conferentie. Eerst sprak de Indonesische president de vergadering toe. Hij deed een moreel beroep op alle partijen flexibel te zijn in het komen tot overeenstemming. We kunnen het ons niet veroorloven voor onze kinderen en kleinkinderen om deze top te laten mislukken. 18 Minister Cramer blogt

21 Vervolgens sprak de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, speciaal teruggekomen naar Bali. Hij liet zich in dezelfde bewoordingen uit. Beide sprekers kregen een staande ovatie. Ik dacht toen: nu gaat het lukken, we gaan het slotdocument gewoon aannemen. Maar zo gemakkelijk ging dat niet. Eerst waren er verschillende vertegenwoordigers van ontwikkelingslanden die bezwaar maakten tegen de tekst, omdat zij vonden dat de balans uit de verklaring was verdwenen. De balans tussen de inzet van de rijke landen en die van de ontwikkelende landen. Zij deden een tekstvoorstel om meer balans in de slotverklaring te krijgen. De Europese Unie ging akkoord met die wijziging. Maar als klap op de vuurpijl lieten de Verenigde Staten weten niet te kunnen instemmen met die wijziging; de VS vond dat de ontwikkelende landen zich nu minder zouden inzetten om hun eigen CO2-uitstoot terug te dringen. Een boegeroep volgde, daarna stilte. Ommekeer Op dat moment was de overeenkomst van tafel. Bali zou eindigen zonder resultaat. Toen kwam toch de ommekeer, allemaal in een tijdsbestek van ongeveer dertig minuten. Eerst liet de vertegenwoordiger van Zuid-Afrika in niet mis te verstane woorden weten dan maar een akkoord zonder de VS te willen. Maakt u alstublieft plaats voor de rest van de wereld, wat tot een denderend applaus leidde. Daarna volgde een morele en politieke oproep van Papoea Nieuw Guinea met soortgelijke strekking. De stemming sloeg om. India liet als woordvoerder van de G77 weten dat de ontwikkelende landen zich wel degelijk willen committeren aan meetbare en verdergaande acties om hun eigen CO2 uitstoot terug te dringen. Die toezegging brak het ijs. Na nog enkele korte steunverklaringen voor de slottekst kwam het verlossende woord van de VS. Zij accepteerden de slotverklaring en vertelden ook zelf de afgelopen twee weken flink opgeschoven te zijn. Ook de VS committeert zich aan meetbare en verdergaande acties voor de vermindering van uitstoot van broeikasgassen. Er volgde een complete ontlading in de zaal; iedereen, ikzelf ook, vloog van zijn stoel en bezorgde de VS een langdurig applaus. Een fantastisch en misschien historisch moment. Ik wist: nu gaat het toch lukken. Er komt een onderhandelingsagenda met concrete afspraken. We gaan nu echt doen wat we behoren te doen: onze morele verantwoordelijkheid nemen voor het redden van de Minister Cramer blogt 19