Internationale verschillen in loonongelijkheid: vaardigheden of instituties?

Transcriptie

1 Internationale verschillen in loonongelijkheid: vaardigheden of instituties? Dit LES(s) is een samenvatting van Vandeweyer, M. (2018). Chapter 3. Explaining international differences in wage inequality: skills matter. Essays on Employment, Skills and Wage Inequality (Doctoral dissertation). Marieke Vandeweyer 4 mei 2018 De verloning van vaardigheden speelt een grote rol in het verklaren van internationale loonverschillen. Vaardigheden zijn minstens even belangrijk als minimumlonen en collectieve arbeidsovereenkomsten (cao s) om loonongelijkheid te begrijpen Vlaanderen combineert een relatief lage loonongelijkheid met kleine verschillen in competenties. Het evenwicht tussen vraag en aanbod van competenties in Vlaanderen draagt bij tot de relatief lage loonongelijkheid. Behalve veel hooggeschoolde arbeidskrachten heeft Vlaanderen ook een relatief grote vraag naar hooggeschoolden. Ook het relatief hoge minimumloon en de brede aanwezigheid van collectieve arbeidsovereenkomsten in Vlaanderen spelen een rol in de lagere loonongelijkheid Een overheid die loonongelijkheid wil terugdringen, doet er goed aan om het aanbod van en de vraag naar vaardigheden in lijn te brengen met elkaar Een overheid kan ook inzetten op de manier waarop vaardigheden worden vergoed op de arbeidsmarkt. LES(S) 2018/167 L E UV ENSE ECO NO MISCHE STANDPU N TEN /1 6 7

2 2 LES(S) 2018/167 1 De lonen zijn bruto-uurlonen inclusief bonussen, en worden uitgedrukt in Amerikaanse dollar, gecorrigeerd voor koopkrachtpariteit (PPP). Dat wil zeggen dat internationale prijsverschillen worden uitgefilterd en een verdiende dollar in bv. België of Frankrijk dezelfde koopkracht vertegenwoordigt als in de VS. In de meeste OESO-landen neemt de ongelijkheid toe. Sinds het midden van de jaren 1980 was de ongelijkheid niet meer zo hoog (OECD, 2016). Dat is zorgwekkend. Onderzoekers brengen ongelijkheid onder meer in verband met een lagere sociale mobiliteit (Krueger, 2012), minder sociale cohesie en vertrouwen (Stiglitz, 2012), en ook tal van gezondheids- en sociale problemen (Pickett and Wilkinson, 2011), zoals criminaliteit (Brush, 2007; Chloe, 2008). Recent onderzoek suggereert boven dien dat ongelijkheid weegt op de economische groei (Ostry, Berg and Tsangarides, 2014; Cingano, 2014). Als verklaring voor de stijgende ongelijkheid wijzen wetenschappers vaak naar evoluties die alle landen treffen, zoals technologische veranderingen en globalisering (Autor, Katz and Kearney, 2006; Autor, Dorn and Hanson, 2016). Toch bestaan er belangrijke verschillen tussen landen onderling. Dat doet vermoeden dat ook het beleid en landspecifieke instituties een rol spelen. Samen met het belasting- en transfersysteem of arbeidsmarktinstituties, worden onderwijs en vaardigheden bijvoorbeeld vaak als hefbomen gezien om de inkomensverdeling te beïnvloeden (Autor, 2014). Daarom is het verrassend dat het meeste onderzoek (bv. Paccagnella, 2015 of Jovicic, 2016) besluit dat verschillen in vaardigheden of skills tussen landen slechts een kleine rol spelen bij het verklaren van ongelijkheidsverschillen. In dit Leuvens Economisch Standpunt argumenteren we dat dit te kort door de bocht is. De vergoeding voor skills wordt niet enkel bepaald door collectieve arbeidsovereenkomsten, minimumlonen of andere arbeidsmarktinstituties, zoals vaak wordt aangenomen, maar ook de markt. Als er veel vraag is naar sommige vaardigheden, maar weinig aanbod, zal de vergoeding wellicht stijgen. Een voor de hand liggend voorbeeld zijn de vele knelpuntvacatures in de ICT-sector, en de hoge lonen die ICT ers doorgaans kunnen vragen. In tegenstelling tot de meeste andere studies, brengen we de vraag naar, en het aanbod van vaardigheden in rekening om verschillen in loonongelijkheid over landen heen te verklaren. We stellen daarbij vast dat verschillen in vraag en aanbod van skills toelaten om meer dan een kwart van het verschil in loonongelijkheid tussen de VS en andere landen te verklaren. Alvorens dieper in te gaan op deze en andere bevindingen, leggen we uit hoe we tewerk gingen. VAARDIGHEDEN Om het verband tussen vaardig heden en loonongelijkheid te bestuderen, is het, zoals Leuven, Oosterbeek and van Ophem (2004) aantoonden, belangrijk om directe maatstaven van skills te gebruiken. Het is met andere woorden beter om via enquêtes te peilen naar de competentieniveaus, dan bijvoorbeeld indirect te kijken naar het aantal jaren dat iemand op de schoolbanken zat. De enquêtes van de OESO naar de vaardigheden bij volwassenen zijn een uitgelezen bron. We maakten gebruik van twee rondes van de Survey of Adult Skills (PIAAC) bij volwassenen tussen 16 en 65 jaar. Over de periode van 2008 tot 2016 peilden die enquêtes in 29 OESO-landen naar de taal kundige en numerieke vaardig heden, alsook het probleemoplossend vermogen in een technologische omgeving. Figuur 1: Niveau lonen en skills Om de numerieke vaardigheden in te schatten de vaardig heid die we in dit onderzoek als maatstaf gebruiken test de survey het vermogen van een volwassene om wiskundige informatie en ideeën te gebruiken, interpreteren en communiceren. De skills worden beoordeeld op een schaal van 500 punten. Daarnaast verzamelde PIAAC achtergrondgegevens over de respondent, zoals zijn of haar opleiding, status op de arbeidsmarkt, werkervaring, contract en loon. In Figuur 1 geven we de gemiddelde lonen 1 en numerieke vaardigheden weer in OESO-landen. Panel A: lonen Panel B: skills

3 3 LES(S) 2018/167 2 Als het inkomen volledig gelijk verdeeld is, is de Gini gelijk aan 0. Als een persoon het volledige inkomen heeft, en alle anderen niets hebben, is de Gini 1. Hoe dichter bij 0, hoe gelijker een samenleving dus is. De figuur toont dat Vlaanderen, Japan, de Scandinavische landen en Nederland het hoogste scoren op het vlak van numerieke vaardigheden van de tewerkgestelde bevolking. Onderaan bengelen Chili, Turkije, Italië en Spanje. De lonen zijn het hoogste in Noorwegen en Denemarken, en het laagste in Oost-Europa. In Figuur 2 vergelijken we de ongelijkheid in lonen met de ongelijkheid in vaardigheden. Als maatstaf voor de spreiding tonen we de Gini-coëfficiënt, een veelgebruikte ongelijkheidsbarometer. Hoe lager de Gini, hoe lager de ongelijkheid. 2 De loonongelijkheid is het laagste in Scandinavië. Ook in Vlaanderen (BEL in de figuur) is die ongelijkheid laag. In Turkije, Zuid-Korea en Chili is de loonongelijkheid dan weer het hoogste. Figuur 2: Spreiding van lonen en skills Figuur 3: Return to skill Over alle landen heen blijkt de band tussen vaardig heden en loonongelijkheid zwak. Er zijn landen waar ongelijkheid in zowel vaardigheden als lonen hoog is, zoals de VS en Turkije, en bijvoorbeeld de Scandi navische landen die een lage ongelijkheid in vaardigheden en lonen kennen. Daarnaast zijn er ook landen, zoals Frankrijk, die een hoge ongelijkheid in vaardigheden combineren met kleine loonverschillen en landen zoals Japan, waar juist het omgekeerde geldt. Tot slot toont Figuur 3 dat er grote verschillen bestaan in hoe vaardigheden vergoed worden. In de VS is de return to skill bijvoorbeeld twee keer hoger dan het OESO-gemiddelde. Hoe hoger de bereikte vaardigheden, hoe hoger de return. In Vlaanderen, Griekenland of Zweden blijft de vergoeding dan weer vrij stabiel over de verschillende vaardigheidsniveaus. VRAAG EN AANBOD Om te begrijpen hoe vaardigheden bijdragen tot grote loonverschillen, volgen onderzoekers vaak dezelfde piste. Ze ontbinden de verschillen in ongelijkheid in verschillen tussen de beschikbare vaardigheden ( skill-effect ) en vergoedingen ( prijs-effect ). Hun conclusie luidt daarbij vaak dat vooral vergoedingen doorslaggevend zijn. Als verklaring komen ze dan al snel uit bij arbeidsmarktinstituties, aangezien minimumlonen en collectieve arbeidsovereenkomsten een rechtstreekse impact hebben op de vergoeding voor bepaalde skills. We gaan een stap verder. Zo bekijken we niet alleen de impact van de vaardigheidsverdeling op de loongelijkheid, maar brengen we behalve arbeidsmarktinstituties ook vraag en aanbod in rekening. Voor de details verwijzen we naar de paper zelf, maar in essentie maken we in de eerste plaats gebruik van een herwegingstechniek. Die houdt in dat we simuleren hoe de loonongelijkheid in de VS zou evolueren als we bijvoorbeeld de situatie van andere OESO-landen zouden toepassen op de Amerikaanse. Om twee redenen gebruiken we de VS als referentieland. De VS zijn een van de landen met de hoogste loonongelijkheid, en ook de meeste andere studies gebruiken het land als referentie. Dat laat toe om onze resultaten te vergelijken. Kort gezegd komt de herwegingstechniek erop neer dat we (i) de Vlaamse verdeling van skills en de (ii) Vlaamse prijzen voor skills toepassen op de VS. Om een idee te geven: Vlaanderen is een regio met veel skills, en een relatief lage loon- en skillsongelijkheid. In de VS oogt het plaatje radicaal anders. Vaardigheden zijn er veel minder overvloedig aanwezig, terwijl ze net als de lonen zeer ongelijk verdeeld zijn onder de bevolking. De resultaten van deze herwegingstechniek tonen aan dat (i) het toepassen van de Vlaamse beschikbaarheid van de vaardigheden ervoor zou zorgen dat de Amerikaanse loonongelijkheid toeneemt, terwijl (ii) de Amerikaanse vergoedingen vervangen door de Vlaamse ertoe zou leiden dat de lonen gelijker worden.

4 4 LES(S) 2018/167 3 De vraagindex geeft het gemiddelde verschil weer in de tewerkstellingsaandelen voor elke industrie/beroepsgroep tussen de VS en een land. Als de tewerkstelling in VS bijvoorbeeld sterk geconcentreerd is in een bepaalde industrie/beroepsgroep die veel hooggeschoolde arbeid gebruikt ten opzichte van het land waarmee we vergelijken, is de vraagindex hoog. We gebruikten, in navolging van Blau and Kahn (1996) en Leuven et al. (2004), drie beroepsgroepen en zes industriegroepen. 4 De curve voor Vlaanderen is hoger en smaller dan voor de VS, wat erop wijst dat de logaritmes van de uurlonen voor Vlaanderen dichter bij elkaar liggen. In Vlaanderen is de loonongelijkheid dus kleiner dan in de VS. De figuur toont dat de curve voor de VS na herwegen iets hoger en smaller wordt en de loonongelijkheid in de VS dus licht afneemt. Vooral het eerste resultaat botst met de intuïtie, maar is gerelateerd aan het feit dat we veronderstellen dat prijzen stabiel blijven wanneer we de beschikbaarheid van vaardigheden veranderen. Aangezien de returns to skills in de VS hoger zijn voor hogere vaardigheidsniveaus, zal een toename van het gemiddelde vaardigheidsniveau er automatisch voor zorgen dat de ongelijkheid stijgt. In werkelijkheid zou het opkrikken van het vaardigheidspeil in een land normaal gezien echter moeten leiden tot het dalen van de prijs voor bepaalde skills. Dit illustreert de beperkingen van de herwegingstechniek die veelal gebruikt wordt in de literatuur. Onze aanpak bestaat er daarom uit om de herwegingstechniek uit te breiden met het spel van vraag en aanbod. De intuïtie is als volgt: we kijken naar wat er zou gebeuren met de Amerikaanse lonen voor bepaalde vaardigheidsgroepen als dezelfde vraag- en aanbodvoorwaarden zouden gelden als in de landen die we met de VS vergelijken. Daarvoor construeren we voor verschillende industrieën en beroepsgroepen indices van vraag- en aanbod. 3 Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat de VS een relatief hoog aanbod hebben van laaggeschoolde arbeidskrachten in vergelijking met Vlaanderen, terwijl het omgekeerde geldt voor hooggeschoolde arbeid. De vraagindex leert dat de vraag naar hooggeschoolde arbeid lager ligt in de VS dan in Vlaanderen, terwijl de vraag naar laaggeschoolde arbeid in vergelijking hoger is. Ten opzichte van de VS, zijn vraag en aanbod van vaardigheden dus vrij goed in evenwicht in Vlaanderen. Vraag naar en aanbod van vaardigheden spelen een cruciale rol om internationale verschillen in loonongelijkheid te verklaren De volgende stap is om die verschillen in vraag en aanbod te koppelen aan de loonverschillen tussen de VS en andere landen. Met andere woorden: wat zouden de lonen zijn in de VS als daar dezelfde vraag- en aanbodcondities zouden gelden als het land waarmee we vergelijken en hoeveel van het loon verschil met de VS kunnen we daarmee verklaren? Als we bijvoorbeeld de situatie in Vlaanderen zouden toepassen op de VS, en dus het relatief aanbod van vaardigheden laten toenemen, zou de Amerikaanse loonongelijkheid afnemen (Figuur 4) 4 : voor Vlaanderen laat 9,2 procent van het verschil in Gini zich verklaren door vraag en aanbod. Gemiddeld over alle landen zijn vraag en aanbod verantwoordelijk voor 18.6% van de verschillen in Gini-coëfficiënten. Figuur 4: Loonsverdeling voor en na de herweging van vraag en aanbod Opvallend genoeg speelt de markt een grotere rol bovenaan de verdeling. Bij de hoogste lonen laat 23,2 procent van het verschil in loonongelijkheid met andere landen zich verklaren door de marktwerking. Bij lagere lonen is dit met 6 procent beduidend minder. Wellicht is dit te wijten aan het feit dat voor de lagere lonen vraag en aanbod veel minder spelen (Broecke, Quintini and Vandeweyer, 2016). Het loon van de kleinste verdieners wordt namelijk vaker bepaald door arbeidsmarktinstituties, zoals het minimumloon. MINIMUMLONEN Hiernaast ontbonden we de verschillen in loon ongelijkheid met de VS in twee effecten: de beschikbare skills en de prijzen voor die skills. Die prijzen vloeien voort uit twee factoren: (i) de vraag en het aanbod en (ii) de verschillende arbeids marktinstituties. Hoe de arbeidsmarkt georganiseerd wordt, beïnvloedt immers de vergoeding die voor vaardigheden wordt betaald. Denk bijvoorbeeld aan minimumlonen of collectieve arbeidsovereenkomsten (cao s). Om een idee te geven: in Vlaanderen vallen 96 procent van de lonen onder cao s, tegenover amper 13,1 procent in de VS. De verhouding minimumloon op gemiddeld loon bedraagt 43,4 procent in Vlaanderen en slechts 27,2 procent in de VS. Hieronder gebruiken we dezelfde technieken als hierboven om te evalueren in hoeverre deze instituties de verschillen tussen de VS en andere landen kunnen verklaren. De resultaten voor Vlaanderen worden voor gesteld in Figuur 5, en tonen dat vooral cao s een belangrijke rol spelen in het verminderen van loonongelijkheid. Gemiddeld slagen de minimumlonen er niet in om de verschillen in loonongelijkheid tussen de VS en andere landen te verklaren. Minimumlonen staan in voor minder dan 6 procent van de verschillen in de Gini. Daar tegenover staan de cao s, die een veel belangrijkere rol spelen. Een verschillende dekking door collectieve arbeidsovereenkomsten draagt voor 45,3 procent bij tot verschillen in de loonongelijkheid tussen de VS en andere landen. Vooral voor de bovenste helft van de loonverdeling blijken cao s van belang.

5 5 LES(S) 2018/167 Figuur 5: Loonsverdeling voor en na het herwegen op basis van minimumloon en cao s CONCLUSIE Panel A: cao s Panel B: Minimumlonen Bij wijze van besluit herhalen we onze belangrijkste bevindingen en doen we enkele aanbevelingen. Zo stelden we vast dat vraag en aanbod een cruciale rol spelen om internationale verschillen in loonongelijkheid te verklaren. Bovendien zijn vaardigheden hierbij minstens even belangrijk als arbeidsmarktinstituties. Elke beleid gericht op het terugdringen van loonongelijkheid moet daarom ten eerste maatregelen bevatten om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Ten tweede moet dat beleid inzetten op arbeidsmarktinstituties, zoals minimumlonen en cao s, die een directe impact hebben op de manier waarop vaardigheden worden vergoed. Tot slot nog twee opmerkingen. Hoewel dit Standpunt het belang van vaardigheden en instituties afzonderlijk heeft geschat, hangen beide natuurlijk sterk van elkaar af. Zo kunnen instituties de vraag naar vaardigheden sturen. Als de minimumlonen net als de niet-loonkosten te hoog zijn, zullen werkgevers bijvoorbeeld mogelijk inzetten op arbeidsbesparende technologieën, of een deel van hun productie verhuizen. Daarnaast zijn instituties endogeen, wat betekent dat ze nauw samenhangen met de samenleving die ze installeert. Een gelijke samenleving zal meer dan waarschijnlijk instituties kiezen die deze waarden weerspiegelen, wat op zijn beurt een impact kan hebben op het relatieve aanbod van skillsgroepen. Deze endogeniteit en afhankelijkheid betekenen dat het wellicht niet mogelijk is om louter een institutie te veranderen, en het gewenste effect op de loonongelijkheid te krijgen. Anderzijds, en dat is het goede nieuws voor beleidsmakers, zou een tussenkomst multiplicatoreffecten kunnen hebben die veel verder gaan dan verhoopt. BIBLIOGRAFIE Autor, D. H., Katz, L. F. and Kearney, M S. (2006). The Polarisation of the U.S. Labour Market. American Economic Review, 96/2, Autor, D., Dorn, D. and Hanson, G.H. (2016). The China Shock: Learning from Labour Market Adjustment to Large Changes in Trade. Annual Review of Economics, 8, Broecke, S., Quintini G. and Vandeweyer M. (2016). Wage inequality and cognitive skills: Re-opening the debate. NBER Working Paper Series, Brush, J. (2007). Does income inequality lead to more crime? A comparison of cross-sectional and timeseries analyses of United States counties. Economics Letters, 96/2, Choe, J. (2008). Income inequality and crime in the United States. Economics Letters, 101/1, Cingano, F. (2014). Trends in Income Inequality and its Impact on Economic Growth, OECD Social, Employment and Migration Working Papers, No. 163 Krueger, A. (2012). The rise and consequences of inequality. Remarks delivered at the Center for American Progress, 12 January 2012, Washington, DC. Leuven, E., Oosterbeek H. and van Ophem H. (2004). Explaining international differences in male skill wage differentials by differences in demand and supply of skills. The Economic Journal, 114/495, OECD (2016). Income inequality remains high in the face of weak recovery. Income Inequality Update, Centre for Opportunity and Equality (COPE), November 2016, OECD Publishing, Paris. Ostry, J.D., Berg, A. and Tsangarides, C.G. (2014). Redistribution, Inequality and Growth. IMF Staff discussion notes, 14/02. Pickett, K. and Wilkinson R. (2011). The Spirit Level: Why Greater Equality Makes Societies Stronger. Bloomsbury Press. Stiglitz, J. (2012). The Price of Inequality: How Today s Divided Society Endangers Our Future. W. W. Norton & Company.

6 FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSWETENSCHAPPEN Onderzoekseenheid economie Naamsestraat LEUVEN, België Marieke Vandeweyer is doctoraatsstudent bij Vives aan de KU Leuven. Ze doctoreert met een proefschrift over tewerkstelling, vaardigheden en loonongelijkheid LES(S) staat voor Leuvense Economische Standpunten (Short) en vormt een aanvulling bij de gewone LES waarin stafleden van de Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen opiniërende studies en essays publiceren. Onder de titel Less is more brengen we een verkorte analyse of samenvatting van een langere wetenschappelijke paper of publicatie waarin beleidsrelevante resultaten beschreven werden. Dergelijke reeks zal uiteraard verschillende opinies en denkstromingen brengen. Leuvense Economische Standpunten vertolken alleen de visie van de auteur. Zij kunnen niet doorgaan als de visie van een instelling. U kan een elektronische versie van de LES(S) terugvinden op de website van de faculteit: Reacties op de Leuvens Economische Standpunten zijn altijd welkom bij economics@kuleuven.be v.u.: Professor André Decoster, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, KU Leuven, Naamsestraat 69, 3000 Leuven