Syllabus. Informatievaardigheden. Leerproject 1 Sociologie

Transcriptie

1 Syllabus Informatievaardigheden Leerproject 1 Sociologie H.M. Knippenberg Radboud Universiteit Nijmegen Bibliotheek Sociaal-Culturele Wetenschappen 2006

2 INHOUD Informatie vooraf over het onderdeel informatievaardigheden 1 1. Wetenschappelijk literatuuronderzoek 2 2. Precisering van de vraag en verkenning van terminologie 3 3. Keuze van zoeksystemen 5 4. Zoeken naar informatie op het World Wide Web Zoeken naar wetenschappelijke literatuur Verwijzen naar literatuur 20 Bijlage A: Verwijzen naar literatuur volgens het APA-systeem 21 A.1 Bron vermelden in de tekst 22 A.2 Referentielijst 25 A.2.1 Artikelen in periodieken (tijdschriften en seriewerken) 26 A.2.2 Boeken en rapporten 28 A.2.3 Artikelen in geredigeerde boeken 29 A.2.4 Elektronische publicaties 29 VERANTWOORDING Deze syllabus is voor een groot gedeelte gebaseerd op hoofdstuk II in de syllabus van de cursus Alfa Informatiekunde van de faculteit Letteren Dat hoofdstuk is samengesteld door H.M. Knippenberg en O.W.A. Boonstra

3 Informatie over het onderdeel Informatievaardigheden kader/relevantie In het onderdeel Informatievaardigheden wordt stil gestaan bij een bijzonder belangrijk aspect van wete n- schappelijk onderzoek, namelijk het zoeken naar, en uiteindelijk vinden van, wetenschappelijke literatuur die van belang is voor het onderzoek dat je verricht. Het verwerken van wetenschappelijke literatuur in eigen wetenschappelijke documenten is eveneens van belang. Daarom wordt ook daaraan aandacht besteed. doel Doel van het onderdeel Informatievaardigheden is: - het geven van inzicht in het proces van wetenschappelijk literatuuronderzoek: het langs methodische weg opsporen van wetenschappelijke literatuur; - het aanleren van enige algemene vaardigheden, waarmee je in staat zult zijn om snel en doeltreffend de werkelijk relevante wetenschappelijke literatuur te vinden. - het aanleren van vaardigheden om literatuurverwijzingen in eigen documenten te verwerken. methode Voor het onderdeel Informatievaardigheden geldt dat de cursusinhoud gespreid is over twee media: de syllabus en de webpagina s. De twee media staan in nauwe relatie tot elkaar. In de syllabus staat de basistekst, waarin de betekenis en methode van wetenschappelijk literatuuronderzoek wordt uiteengezet. Daarnaast wordt aandacht besteed aan enige concrete strategieën om literatuur in bibliotheken, databases en op het web te zoeken. De webpagina s bevatten een samenvatting van de basistekst, en, indien dat noodzakelijk is, een verdere verdieping door middel van voorbeelden, extra uitleg, zelftoetsen en opdrachten. korte beschrijving van de inhoud van de hoofdstukken in de syllabus In Hoofdstuk 1 wordt kort stilgestaan bij het feit dat wetenschap staat of valt bij het verzamelen van informatie. De methodiek voor het wetenschappelijk zoeken van wetenschappelijke informatie wordt omschreven. In Hoofdstuk 2 komt aan de orde dat wetenschappelijk zoeken vooral een kwestie van nauwkeurigheid is: door de zoekvraag te preciseren vergroot je de kans op een goed resultaat. Hoofdstuk 3 bevat een overzicht van de diverse zoeksystemen die er zijn om naar wetenschappelijke literatuur te zoeken. Zoeken via World Wide Web wordt besproken in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 bevat een overzicht van de zaken waar je aan moet denken bij het bepalen van de beste zoekstrategie. Hoofdstuk 6 sluit de cursus af: daarin wordt aandacht besteed aan verwijzen naar literatuur in werkstukken en wetenschappelijke public a- ties. In bijlage A wordt het systeem van de American Psychological Association (APA) voor het verwijzen naar literatuur behandeld. korte beschrijving van de hoofdstukken in BlackBoard De webpagina's in BlackBoard zijn ondergebracht in twee rubrieken: course documents en assignments. Bij de course documents staat inhoudelijke informatie. De hoofdstukindeling bij de course documents is hetzelfde als in deze syllabus. Bij de assignments staat een groepsopdracht waarvan het resultaat moet worden meegenomen naar een begeleidingsbijeenkomst van je leerprojectgroep, en staan individuele toetsen (multiple choice vragen e.d). In de course documents wordt verwezen naar de assignments. gebruik syllabus en BlackBoard Je kunt het beste als volgt te werk gaan: lees eerst het hoofdstuk in de syllabus door. Ga daarna naar het betreffende hoofdstuk in de course documents in BlackBoard en lees de informatie daar door. Vanuit de course documents word je dan verwezen naar de individuele toetsen in de assignments. Op het eind maak je met je leerprojectgroepje de groepsopdracht. 1

4 1. Wetenschappelijk literatuuronderzoek Wetenschappelijke literatuur in de empirische cyclus In jullie opleiding wordt aandacht besteed aan de regels die je dient te volgen wanneer je wetenschappelijk onderzoek doet. Een gangbare onderzoeksmethode staat bekend onder de noemer: de empirische cyclus. Wetenschappelijk onderzoek doorloopt volgens de empirische cyclus zes stappen in een aangegeven volgorde. De stappen zijn: 1. op basis van bestaande literatuur, observaties in de empirie een vraagstelling ontwerpen; 2. deze vraagstelling ombouwen tot een theoretisch model, waarin een of meer probleemstellingen in hun onderlinge samenhang worden geformuleerd; 3. dit theoretisch model ombouwen tot een toetsbaar model, d.w.z. een model dat in de empirie (in bronnen, literatuur of gegevensbestanden) te meten is; 4. daarna toetsen en meten: de analysefase; 5. vervolgens de uitkomsten evalueren en daarover rapporteren; 6. daarna kan de volgende onderzoeker aan de slag met een nieuwe empirische cyclus. Wetenschappelijke literatuur neemt in deze cyclus een centrale plaats in. De cyclus eindigt met de wetenschappelijke rapportage over het eigen onderzoek, waarbij dus nieuwe wetenschappelijke literatuur wordt geproduceerd. Maar de literatuur staat ook aan het begin van de cyclus: wie met een onderzoek begin t, ontkomt er niet aan om de literatuur te bestuderen waarin wetenschappelijke voorgangers verslag hebben gedaan van hun bevindingen. En ook in de tweede en derde fase, waarin de vraagstelling mede op basis van wetenschappelijke literatuur wordt omgezet tot een theoretisch en toetsbaar model, of in de vierde, waarin het toetsen gebeurt aan de hand van methoden die reeds zijn beschreven in de wetenschappelijke literatuur, is het belang van wetenschappelijke literatuur evident. Wetenschappelijk literatuuronderzoek Wie dus wetenschappelijk onderzoek wil bedrijven, ontkomt er niet aan om op zoek te moeten gaan naar relevante wetenschappelijke literatuur. omschrijving: in wetenschappelijk literatuuronderoek zoek je langs methodische weg naar relevante wetenschappelijke literatuur. Wil je wetenschappelijk literatuuronderzoek doen, dan moet je daarvoor de vaardigheden bezitten. In deze cursus zullen je enige van deze vaardigheden worden aangereikt. Wat maakt wetenschappelijke literatuur wetenschappelijk? Het verzamelen van wetenschappelijke literatuur is dus van belang in vrijwel alle fasen van het wetenschappelijk proces. De in de literatuur vermelde wetenschappelijke informatie dient als basis voor het wetenschappelijk onderzoek. Een essentieel kenmerk van wetenschappelijke informatie is controleerbaarheid : men dient zodanig over theorievorming, ontwikkeling van methodes en onderzoek te communiceren dat collega-wetenschappers het werk kunnen beoordelen op consistentie, argumentering, opzet van onderzoek, interpretatie van onderzoeksresultaten etc. Bij het zoeken naar literatuur zul je je van deze eis van controleerbaarheid van wetenschappelijke public a- ties bewust moeten zijn. Je zult mede afhankelijk van het hulpmiddel dat je gebruikt om literatuur te verzamelen publicaties vinden die goed of minder goed aan dit criterium voldoen. Bij de evaluatie van de resultaten van literatuuronderzoek is dit een punt om goed in de gaten te houden. 2

5 2. Precisering van de vraag en verkenning van terminologie Preciseren In hoofdstuk 1 is uitleg gegeven over wat wetenschappelijk literatuuronderzoek is: het langs methodische weg verzamelen van relevante wetenschappelijke literatuur. In de volgende twee hoofdstukken zullen diverse hulpmiddelen aan bod komen die je behulpzaam kunnen zijn bij het opsporen van wetenschappelijke literatuur. Om die goed te kunnen gebruiken is het noodzakelijk dat je goed voor ogen hebt wat je precies wilt: wat zijn de belangrijkste kenmerken van je vraag. Pas als dat duidelijk is, kun je de hulpmiddelen verantwoord gebruiken. Vandaar dat in dit hoofdstuk allereerst aandacht wordt besteed aan de precisering van de zoekvraag. Wat je duidelijk voor ogen moet krijgen voordat je echt gaat zoeken naar wetenschappelijke literatuur, is het doel waarvoor je literatuur verzamelt, de wetenschappelijke context waarbinnen je dat doet, en de thematische en de praktische beperkingen die je jezelf daarbij stelt. Het zoeken dient verantwoord te geschieden en deze zaken bepalen het zoekproces. Explicitering van de genoemde punten heeft weer te maken met de eis van controleerbaarheid die aan wetenschappelijk werk gesteld wordt. Doel Tijdens je studie zal het doel van een literatuuronderzoek vaak extern bepaald worden. Een docent kan je vragen een presentatie te houden of een werkstuk te schrijven over een opgegeven onderwerp om je op die manier kennis te laten maken met wetenschappelijke inzichten daarover. Een volledig beheersen van alle onderzoeksliteratuur over een onderwerp zal voor dat doel vaak niet nodig zijn, wel een inzicht in de hoofdlijnen ervan. Bij literatuuronderzoek dat je doet in het kader van je scriptie of in het kader van promotie-onderzoek is het doel vaak anders. Daar zul je bij het doorlopen van de empirische cyclus meestal streven naar een tamelijk compleet overzicht van de literatuur over je onderwerp. Wetenschappelijke context Aan een onderwerp zijn meestal meer aspecten te ontdekken dan op het eerste gezicht lijkt. Een belangrijk punt om in de gaten te houden betreft de wetenschappelijke context van het onderwerp: veel onderwerpen worden vanuit verschillende disciplines bestudeerd. Bijvoorbeeld: een onderwerp als de bestrijding van luchtvervuiling kan bestudeerd worden vanuit beleidsmatig, psychologisch, sociologisch, wettelijk en technisch standpunt. En deze opsomming zal niet eens volledig zijn. Vaak leidt het doel van het literatuuronderzoek of de context waarin het plaatsvindt (bijv. de cursus) vanzelfsprekend tot een keuze van een bepaalde benaderingswijze. Thematische inperking Een ander punt om bij de precisering van het onderwerp goed in de gaten te houden, betreft de uitgebreidheid ervan. Vaak wordt een literatuuronderzoek begonnen met een te ruim onderwerp. Tijdens het zoeken naar literatuur kom je daar vanzelf achter: je krijgt veel resultaat over allerlei aspecten die met het gekozen onderwerp te maken hebben. Als je bijvoorbeeld het onderwerp langdurige werkloosheid hebt en je wilt de sociologische literatuur daarover verzamelen, dan zul je veel vinden en ontdekken dat in het resultaat van je zoeken allerlei aspecten aan bod komen: typologieën van langdurig werklozen, zoekpatronen naar werk, inkomenspositie etc. Inperking van het onderwerp tot één van die aspecten zal dan vaak een goede strategie zijn. Je kunt dit tijdens het zoeken doen, zoals hierboven omschreven, maar je kunt dat ook al doen voorafgaand aan het zoekproces. Dit laatste zal aan het einde van dit hoofdstuk onder de kop thematische inperking: twee strategieën behandeld worden. Praktische beperkingen Bij het zoeken naar literatuur is het meestal noodzakelijk grenzen te stellen aan taal, tijdsperiode en het publicatietype van de documenten. 3

6 De keuze voor de talen, waarin de publicaties verschenen zijn, hangt af van de vaardigheden waarover je beschikt, maar kan ook samenhangen met het onderwerp van studie: bij het onderwerp de esthetiek van het stierengevecht lijkt het niet verstandig Spaans als publicatietaal uit te sluiten. De keuze voor een tijdsperiode waarin de publicaties verschenen zijn, hangt sterk samen met het gekozen onderwerp. Gaan de ontwikkelingen in onderzoek over een onderwerp snel, dan zul je een kortere periode kiezen dan wanneer er sprake is van een geleidelijke ontwikkeling. Ook de hoeveelheid literatuur over het onderwerp en beperkingen in beschikbare tijd voor het literatuuronderzoek (je moet over twee weken een presentatie houden!) zijn hierop van invloed. In het algemeen is wel de volgende strategie van toepassing: begin met het verzamelen van de meest recente literatuur en werk van daaraf terug in de tijd. Wetenschappelijke publicaties verschijnen in verschillende vormen. De belangrijkste publicatietypen zijn boeken en tijdschriftartikelen. In het algemeen moet je er rekening mee houden dat verslag van onderzoek vaak gedaan wordt in tijdschriftartikelen. Boeken zijn vaak beschouwender en meer samenvattend van aard dan tijdschriftartikelen. Ook zijn tijdschriftartikelen in het algemeen meer up to date dan boeken: zij zijn een sneller publicatiemedium. Meestal zul je in je literatuuronderzoek beide publicatietypen meenemen. Thematische inperking: twee strategieën In het voorgaande is al gesteld dat onderwerpen waarmee een literatuuronderzoek gestart wordt, vaak ruim zijn, vaak te ruim om een zinvol literatuuronderzoek te kunnen voltooien (je vindt te veel en het gaat over van alles en nog wat). Je kunt dan tijdens het zoeken naar literatuur het onderwerp beperken tot een interessant aspect dat je tegenkomt in je zoekresultaat. Je kunt echter ook vóórdat het eigenlijke zoeken begint, de zaak zodanig voorbereiden dat je in een oriënterende fase keuzes maakt bij het thematisch afbakenen van je onderwerp. Bij het zoeken naar literatuur weet je dan nauwkeuriger welke aspecten van een onderwerp wel en welke niet voor jou relevant zijn. Voor dit thematisch afbakenen kun je twee strategieën kiezen. De belangrijkste strategie is die waarbij je op zoek gaat naar publicaties waarin wat meer afstand genomen wordt van het feitelijke onderzoek dat er gedaan wordt en waarin geprobeerd wordt een overzicht te geven van wat er aan theorievorming, methodenontwikkeling en onderzoek heeft plaatsgevonden. Voorbeelden van dit soort publicaties zijn vakencyclopedieën (bijv. een encyclopedie op het gebied van de sociologie; in de bibliotheek Sociaal-Culturele Wetenschappen vind je die in kast A-2-k), inleidingen (leerboeken zoals die bijvoorbeeld in het eerstejaarsonderwijs gebruikt worden), en overzichtsartikelen ( review articles, dit zijn tijdschriftartikelen waarin niet zozeer nieuwe informatie wordt gegeven maar meer een overzicht wordt geboden van wat er op een bepaald gebied allemaal door anderen gedaan is). Je zou deze vorm van thematisch afbakenen als volgt kunnen beschrijven: begin niet in de vuurlinie van het recente onderzoek, maar bekijk eerst vanaf een afstand hoe een onderwerpgebied in elkaar zit. Je kunt het ook vergelijken met het bezoek aan een vreemde stad. Om die goed te leren kennen, is het beter niet direct van hot naar haar erin rond te lopen. Als je je enigszins voorbereidt met reisboeken en keuzes maakt over wat je wel wilt zien en wat niet interessant voor je is, zul je tot een meer diepgaande bezichtiging komen dan wanneer je die stap achterwege laat. Een bijkomend voordeel van het inlezen in overzichtspublicaties is dat je op die manier vanzelf kennis maakt met de termen waarmee aspecten die met je onderwerp te maken hebben, worden aangeduid. Dat is nuttig als je straks zoeksystemen gaat gebruiken om literatuur over zo n aspect te vinden. De andere strategie van thematisch afbakenen is vooral van belang wanneer het onderwerp een sterk multidisciplinair karakter heeft of geheel nieuw is. Bestaande overzichten voldoen dan niet: ofwel omdat ze (zoals vakencyclopedieën) te sterk op een aandachtsgebied zijn gericht, ofwel omdat ze de nieuwe thema s nog niet behandelen. In dat geval is het raadzaam om op zoek te gaan naar relevante informatie op het World Wide Web, omdat dat per definitie multi-disciplinair en actueel is. Zie verder hoofdstuk 4. 4

7 3. Keuze van zoeksystemen Inleiding Als het onderwerp waarover literatuur verzameld moet worden, voldoende duidelijk is, kan de volgende stap in het literatuuronderzoek gezet worden: de keuze van de systemen waarin gezocht gaat worden naar wetenschappelijke publicaties. Wij concentreren ons in dit hoofdstuk op systemen die specifiek gericht zijn op het verwijzen naar wetenschappelijke publicaties en besteden daarom geen aandacht aan systemen voor het doorzoeken van het World Wide Web. Die komen in hoofdstuk 4 aan bod. De keuze van systemen voor het zoeken naar wetenschappelijke publicaties is geen makkelijke stap. De zegeningen van de informatiemaatschappij laten zich hier ook voelen als een last: er is keuze uit zoveel zoeksystemen dat een goed overzicht hiervan en een verantwoorde keuze hieruit moeilijk zijn. Zoeksystemen zijn er in vele soorten en maten. Je komt ze nog steeds tegen in de vorm van kaartenbakken, maar ze verschijnen ook vaak in gedrukte vorm. Tegenwoordig zijn er ook steeds meer geautomatiseerde zoeksystemen. Op deze laatste ligt in deze cursus de nadruk. Voor het zoeken en vinden van relevante zoeksystemen is er hulp te verkrijgen: de Bibliotheek Sociaal- Culturele Wetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen heeft naast een uitleenbalie een informatiebalie, waar je hulp kunt vragen bij het zoeken naar wetenschappelijke literatuur. Op WWW vind je de voor de sociologie relevante zoeksystemen bij elkaar in de rubriek Maatschappijwetenschappen in de categorie vakgebieden op (de website van de bibliotheken van de Radboud Universiteit Nijmegen) Wij zullen in dit hoofdstuk enkele kenmerken van zoeksystemen behandelen, waarop gelet kan worden bij de beoordeling van de bruikbaarheid van de systemen voor de eigen zoekvraag, en zullen van de belangrijkste zoeksystemen de eigenschappen behandelen. Eerst zullen we echter duidelijk maken wat voor soort informatie men in de zoeksystemen aantreft. Wat voor informatie zit er in de zoeksystemen? De zoeksystemen waarover we het hier hebben, bevatten in het algemeen verwijzingen naar wetenschappelijke publicaties. Deze verwijzingen bevatten gegevens zoals de titel van een publicatie, de auteur(s), jaartal etc. Het is belangrijk de structuur van dit soort verwijzingen te leren kennen. Waar moet je op letten bij de keuze van zoeksystemen? 1. Vakgebied of onderwerp Er zijn algemene zoeksystemen (niet gericht op specifieke vakgebieden of onderwerpen) en zoeksystemen waarin alleen verwijzingen worden opgenomen uit een bepaald vakgebied of over een bepaald onderwerp. In dit laatste geval komt dit meestal in de naam van het zoeksysteem tot uiting (Sociological Abstracts; PsycINFO). Het spreekt vanzelf dat je zo n specifiek zoeksysteem raadpleegt als er een is dat goed aansluit bij het onderwerp waarover je literatuur zoekt. Meestal zul je ook enkele algemene zoeksystemen meenemen in je literatuuronderzoek. Enkele van deze algemene zoeksystemen zijn: - de catalogus van de bibliotheken van de Radboud Universiteit Nijmegen - de Nederlandse Centrale Catalogus - Online Contents - PiCarta - Web of Science 5

8 2. Documenttypen Sommige zoeksystemen bevatten alleen verwijzingen naar boeken, andere alleen naar tijdschriftartikelen. Er zijn ook zoeksystemen waarin verwezen wordt naar zowel boeken als tijdschriftartikelen en mogelijk ook nog andere publicatietypen zoals rapporten. Ook komt het tegenwoordig voor dat in een zoeksysteem niet alleen de verwijzing naar een publicatie is opgenomen, maar ook een link naar de volledige, elektronische versie van het document. De systemen waarin alleen verwezen wordt naar boeken zijn vaak algemener qua vakgebied of onderwerp dan de systemen waarin verwezen wordt naar tijdschriftartikelen. Ze zijn vaak goed bruikbaar als de vraag nog nader gespecificeerd moet worden. In de opgespoorde boeken tref je mogelijkheden daarvoor aan. De systemen waarin verwezen wordt naar tijdschriftartikelen zijn vaak specifiek gericht op een bepaald vakgebied (bijv. sociologie, psychologie). Als je op zoek bent naar up to date informatie over onderzoek moet je in je literatuuronderzoek altijd systemen opnemen waarin verwezen wordt naar tijdschriftartikelen. 3. Taal De publicatietaal van de documenten waarnaar verwezen wordt, verschilt van zoeksysteem tot zoeksysteem. In sommige systemen wordt verwezen naar publicaties in alle tale n, in andere zit een beperking of bias wat betreft talen. Zo wordt in sommige systemen uitsluitend of voornamelijk verwezen naar Engelstalige publicaties, in andere naar publicaties in de moderne talen, in weer andere naar publicaties in het Nederlands. Bij de precisering van de vraag (hoofdstuk 2) is vastgelegd welke publicatietalen worden meegenomen in het literatuuronderzoek. 4. Recentheid Tussen het moment waarop een boek of tijdschriftartikel verschijnt en het moment waarop een verwijzing ernaar wordt opgenomen in een zoeksysteem, verstrijkt vanzelfsprekend tijd. Zoeksystemen verschillen van elkaar in de hoeveelheid tijd die hiermee gemoeid is. Sommige zijn ook gespecialiseerd in het snel verwijzen naar literatuur. Meestal wordt in deze snelle systemen verwezen naar tijdschriftartikelen. Als je up to date informatie nodig hebt over het meest recente onderzoek over een onderwerp is het aan te raden dit soort systemen te gebruiken. 5. Periode van dekking Sommige zoeksystemen gaan heel ver terug in de tijd, andere minder. Zo tref je in bijvoorbeeld in Online Contents vooral verwijzingen aan naar artikelen uit 1992 en later, in PsycINFO wordt verwezen naar publicaties vanaf Zoekmogelijkheden Zoeken op auteur en op onderwerp zal in de meeste zoeksystemen wel mogelijk zijn. De zoeksystemen kennen wel grote verschillen in de wijze waarop je kunt zoeken op onderwerp. Vaak kun je zoeken naar publicaties die een bepaald woord of een bepaalde combinatie van woorden in de titel hebben (je zoekt dan bijvoorbeeld artikelen met het woord televisienieuws in de titel). Ook kun je vaak zoeken met trefwoorden die aan de publicaties zijn toegekend. Dit laatste geeft meer controle bij het zoeken. Voor een begrip als televisienieuws zal in een trefwoordensysteem één term gekozen worden. In systemen waarin je alleen kunt zoeken met titelwoorden zul je zelf aan synoniemen (bijv. journaal in dit geval) moeten denken. In een echt gedegen literatuuronderzoek zul je meestal de meer professionele zoeksystemen waarin met trefwoorden gezocht kan worden, meenemen. Daarnaast kunnen dan ook de minder professionele zoeksystemen die met titelwoorden werken, worden opgenomen. Die hebben vaak andere voordelen, zoals snelheid. 7. Abstracts In sommige systemen tref je alleen de bibliografische gegevens van publicaties aan (titel, auteur, jaar etc.), in andere wordt ook wat meer inhoudelijke informatie geboden in de vorm van een korte samenvatting van elke publicatie (abstract). Dit laatste is handig bij het selecteren van relevante verwijzingen. Sommige zoeksystemen gaan nog verder. Daar tref je bij artikelen waarbij voor staf en stu- 6

9 denten van de Radboud Universiteit Nijmegen toegang geregeld is tot de volledige elektronische tekst, een link daarnaar aan. 8. Vindplaatsen In sommige systemen tref je geen informatie aan over de opname van de publicaties in bibliotheken: je vindt alleen maar bibliografische gegevens eventueel aangevuld met een abstract. Informatie over vindplaatsen tref je altijd aan in de catalogus van de bibliotheken van de Radboud Universiteit. Daarin staat bij elke publicatie exact aangegeven in welke bibliotheek en op welke plek daarbinnen die verkrijgbaar is. Ook in PiCarta en de Nederlandse Centrale Catalogus tref je informatie aan over vindplaatsen. In veel zoeksystemen die elders geproduceerd worden en waarvan de toegang door de bibliotheek geregeld is, wordt door de bibliotheek bij de beschrijvingen van de artikelen of boeken een knopje SFX toegevoegd:. Daarachter tref je links aan naar de volledige elektronische tekst van een artikel (alleen als die toegang geregeld is door de bibliotheek) en naar de catalogus (om op te zoeken of de publicatie in een bibliotheek van de Radboud Universiteit Nijmegen te vinden is) en naar PiCarta (om op te zoeken of de publicatie in een bibliotheek in Nederland te vinden is). Deze SFX-diensten worden o.a. aangeboden in het Web of Science, Sociological Abstracts, International Bibliography of the Social Sciences en PsycINFO. In sommige zoeksystem is helemaal niets geregeld m.b.t. vindplaatsen. Je moet dan in twee systemen zoeken: één keer naar verwijzingen van relevante publicaties en één keer naar vindplaatsen van die publicaties. Dat laatste doe je dan meestal in de catalogus van de bibliotheken van de Radboud Universiteit. Bij het zoeken naar tijdschriftartikelen gaat dit meestal zo: de artikelen zoek je op in systemen zonder vindplaatsen; als je ze in handen wilt krijgen, probeer je in de catalogus van de bibliotheken van de Radboud Universiteit de vindplaats van het tijdschrift te lokaliseren. Daarbij kan ook blijken dat het tijdschrift helemaal niet aanwezig is in bibliotheken van deze universiteit. In zo n geval bestaat meestal wel de mogelijkheid een kopie op te vragen bij een andere bibliotheek in Nederland. Daaraan zijn wel kosten verbonden. Een overzicht van enige belangrijke zoeksystemen Hieronder wordt een korte beschrijving gegeven van enige belangrijke systemen voor het opzoeken van wetenschappelijke publicaties. Het is een verre van volledig overzicht. Er zijn nog honderden andere zoeksystemen beschikbaar. De hier genoemde zijn niet alleen geselecteerd omdat ze veel gebruikt worden, maar ook omdat ze samen de variëteit aan zoeksystemen laten zien. De belangrijkste eigenschappen van de beschreven zoeksystemen zijn in de tabel ondergebracht waarmee dit hoofdstuk wordt afgesloten. Het werkelijke zoeken in de systemen komt in hoofdstuk 5 aan bod. 1. Catalogus van de bibliotheken van de Radboud Universiteit Nijmegen De catalogus van de bibliotheken van de Radboud Universiteit is een van de meest gebruikte zoeksystemen voor studenten en medewerkers van de Radboud Universiteit. Je vindt er verwijzingen in naar boeken en tijdschriften die in de bibliotheken van deze universiteit aanwezig zijn. Je vindt er geen verwijzingen in naar tijdschriftartikelen. De catalogus wordt vaak gebruikt om een overzicht te krijgen van boeken van een auteur of over een onderwerp. Hij wordt ook vaak gebruikt om te kijken of een bepaald boek of tijdschrift te verkrijgen is in een van de bibliotheken van de Radboud Universiteit Nijmegen. Bij de verwijzingen zijn namelijk vindplaatsen opgenomen. Als je op zoek bent naar literatuur over een onderwerp is de catalogus vooral geschikt voor het vinden van overzichtspublicaties. Voor onderzoeksliteratuur is hij voor veel vakgebieden minder geschikt, omdat er geen tijdschriftartikelen in zijn opgenomen. Een voordeel is het feit dat de opgespoorde publicaties makkelijk traceerbaar zijn in de bibliotheken van de Radboud Universiteit Nijmegen. 7

10 2. Nederlandse Centrale Catalogus In de Nederlandse Centrale Catalogus wordt verwezen naar boeken en tijdschriften die aanwezig zijn in Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken. Ook het bezit van de bibliotheken van de Radboud Universiteit Nijmegen is erin opgenomen. Er zitten geen verwijzingen naar tijdschriftartikelen in. Wel is informatie opgenomen over de beschikbaarheid van de gevonden publicaties in Nederlandse bibliotheken. Je kunt de betreffende publicatie ook aanvragen in dit systeem. Daaraan zijn kosten verbonden. Dat doe je meestal alleen voor publicaties die niet in de bibliotheken van de Radboud Universiteit Nijmegen aanwezig zijn. 3. Online Contents In Online Contents wordt verwezen naar tijdschriftartikelen uit alle wetenschapsgebieden. Dit betreft tijdschriftartikelen in allerlei talen. Nederlands en Engels zijn goed vertegenwoordigd. De zoekmogelijkheden op onderwerp zijn beperkt. Daarvoor kun je alleen maar titelwoorden van de artikelen gebruiken. Het systeem heeft geen trefwoorden. Om deze reden zijn zoeksystemen die gericht zijn op het eigen vakgebied vaak beter geschikt als je tijdschriftartikelen zoekt over een onderwerp. Je kunt in Online Contents aanvragen indienen voor kopieën van tijdschriftartikelen. Meestal doe je dat bij tijdschriften die niet in bibliotheken van de Radboud Universiteit Nijmegen aanwezig zijn. Aan het opvragen zijn kosten verbonden. 4. PiCarta PiCarta is een zoeksysteem waarin verschillende bestaande literatuurbestanden zijn samengevoegd. In PiCarta is o.a. opgenomen de Nederlandse Centrale Catalogus, waarin verwezen wordt naar boeken en tijdschriften die in Nederlandse (wetenschappelijke) bibliotheken aanwezig zijn, en Online Contents, waarin verwezen wordt naar tijdschriftartikelen. In PiCarta zijn ook veel verwijzingen naar elektronische documenten opgenomen. Door het feit dat PiCarta een samenvoeging is van bestanden, zijn de zoekmogelijkheden vrij globaal. Als je op zoek bent naar literatuur over een onderwerp zul je PiCarta vaak gebruiken als aanvulling op andere zoeksystemen die direct gericht zijn op het eigen vakgebied. In PiCarta is informatie opgenomen over de beschikbaarheid van publicaties in Nederlandse bibliotheken. Ook kun je in PiCarta aanvragen indienen voor publicaties. Meestal gebeurt dat voor public a- ties die niet in bibliotheken van de Radboud Universiteit Nijmegen aanwezig zijn. 5. Sociological Abstracts Voor literatuuronderzoek op het gebied van de sociologie is Sociological Abstracts zeer geschikt, vooral voor het zoeken naar internationale tijdschriftartikelen. 6. International Bibliography of the Social Sciences(IBSS) Bevat verwijzingen naar internationale tijdschriftartikelen, boeken en hoofdstukken uit boeken op het gebied van de sociologie, antropologie, economie en politieke wetenschappen. 7. PsycINFO Voor het zoeken naar literatuur over onderwerpen op het gebied van de psychologie en haar grensgebieden is PsycINFO het aangewezen bestand. Ook voor de sociologie is het zeer relevant. Je vindt er verwijzingen naar tijdschriftartikelen, boeken en hoofdstukken in boeken op genoemd gebied. Je vindt vooral Engelstalige publicaties. 8. Web of Science In het Web of Science vind je er verwijzingen naar (vooral Engelstalige) tijdschriftartikelen op alle wetenschapsgebieden. Het bestaat uit drie deelbestanden waaronder de Arts and Humanities Citation Index en de Social Sciences Citation Index. Bijzonder is dat je in het Web of Science kunt nagaan in welke (later verschenen) tijdschriftartikelen een publicatie die je al kent, wordt aangehaald. 8

11 9. Bibliografie Nederlandse Sociale Wetenschappen (BNSW) In het De Bibliografie Nederlandse Sociale Wetenschappen wordt verwezen naar publicaties van Nederlandse en Vlaamse sociale wetenschappers. Onder andere naar tijdschriftartikelen 10. ABI/Inform Global ABI/Inform Global bevat fulltext artikelen uit ca. 600 tijdschriften op het gebied van bedrijfseconomie en management en verwijzingen en samenvattingen van artikelen uit ca tijdschriften. 11. Communication Abstracts Een zoeksysteem dat gericht is op het gebied van de Communicatiewetenschap. Er wordt verwezen naar tijdschriftartikelen, boeken en hoofdstukken in boeken. Bereikbaarheid van geautomatiseerde zoeksystemen Op de campus zijn alle systemen en ook alle fulltext tijdschriftartikelen direct (zonder inlog) bereikbaar. Vanaf andere plekken kan er een directe toegang zijn (bijv. in complexen van SSHN); het kan ook zijn dat daar gevraagd wordt in te loggen met studentnummer (met s) en kiss-wachtwoord. Een overzicht van de eigenschappen van de beschreven zoeksystemen In de tabel die volgt, zijn belangrijke eigenschappen van de genoemde zoeksystemen opgenomen. In hoofdstuk 5 komen verschillende van deze eigenschappen aan bod in de voorbeelden voor het zoeken in deze systemen. De tabel toont de stand van zaken begin

12 Catalogus van de Radboud Universiteit Nijmegen Waar is het zoeksysteem te vinden? Website bibliotheken RU: Algemeen Document - typen waarnaar verwezen wordt Boeken en tijdschriften Taal documenten Alle talen Eigenscha ppen/ zoeksysteem Onderwerp Recentheid N.v.t. Periode dekking Geen tijdschriftartikelen Onbeperkt Nederlandse trefwoorden Taal zoektermen Zoekmogelijkheden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden classificatiecodes Combineren van zoektermen Bij meerdere woorden met spatie ertussen: impliciete AND AND, OR, NOT Gebruik Wildcards Mogelijk met verschillende tekens (rechts; in woorden) Ja Informatie over locatie van documenten Samenvatting / Full text Nee; gedeeltelijk Nabijheid van woorden kan worden aangegeven Nederlandse Centrale Catalogus Website bibliotheken RU: Algemeen Boeken en tijdschriften Alle talen N.v.t. Geen tijdschriftartikelen Onbeperkt Nederlandse trefwoorden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden classificatiecodes Bij meerdere woorden met spatie ertussen: impliciete OR met relevance ranking AND, OR, NOT Mogelijk met verschillende tekens (rechts; in woorden) Ja Mogelijkheid om aanvragen in te dienen via Interbibliothecair Leenverkeer Nee; gedeeltelijk (o.a. via de SFXknop) Nabijheid van woorden kan worden aangegeven 10

13 Online Contents Waar is het zoeksysteem te vinden? Website bibliotheken RU: Taal documenten Alle talen Eigenscha ppen/ zoeksysteem Onderwerp Recentheid Recent Periode dekking Algemeen Document - typen waarnaar verwezen wordt Tijdschriftartikelen Belangrijkste gedeelte is vanaf 1992 Vooral afhankelijk van taal documenten Taal zoektermen Zoekmogelijkheden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden inhoudsopgaven van tijdschriften Combineren van zoektermen Bij meerdere woorden met spatie ertussen: impliciete OR met relevance ranking AND, OR, NOT Gebruik Wildcards Mogelijk met verschillende tekens (rechts; in woorden) Ja Mogelijkheid om aanvragen in te dienen via Interbibliothecair Leenverkeer Informatie over locatie van documenten Samenvatting / Full text Nee; gedeeltelijk (o.a. via de SFXknop) PiCarta Website bibliotheken RU: Algemeen Alle documenttypen (boeken, tijdschriftartikelen, elektronische documenten) Alle talen Recent bij opname artikelen uit tijdschriften Onbeperkt Vooral afhankelijk van taal documenten geen trefwoorden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden (in deel van PiCarta) classificatiecodes (in deel van PiCarta) inhoudsopgaven van tijdschriften Nabijheid van woorden kan worden aangegeven Bij meerdere woorden met spatie ertussen: impliciete OR met relevance ranking AND, OR, NOT Nabijheid van woorden kan worden aangegeven Mogelijk met verschillende tekens (rechts; in woorden) Ja Mogelijkheid om aanvragen in te dienen via Interbibliothecair Leenverkeer Gedeeltelijk; gedeeltelijk (o.a. via de SFXknop) 11

14 Sociological Abstracts Ja; Gedeeltelijk (via de SFXknop) International Bibliography of the Social Sciences (IBSS) Waar is het zoeksysteem te vinden? Website bibliotheken RU: Website bibliotheken RU: Sociologie Document - typen waarnaar verwezen wordt Tijdschriftartikelen, boeken, hoofdstukken in boeken, congrespapers, Amerikaanse dissertaties Sociale wetenschappen (sociologie, antropologie, economie en politieke wetenschappen) Tijdschriftartikelen, boeken en hoofdstukken in boeken Taal documenten Eigenscha ppen/ zoeksysteem Onderwerp Recentheid Internationaal Redelijk recent Internationaal Redelijk recent Periode dekking Vanaf 1963 Vanaf 1981 Engels Engels Taal zoektermen Zoekmogelijkheden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden Combineren van zoektermen Bij meerdere woorden met spatie ertussen: Woorden staan naast elkaar AND, OR, NOT Nabijheid van woorden kan worden aangegeven Bij meerdere woorden met spatie ertussen: Woorden staan naast elkaar AND, OR, NOT Nabijheid van woorden kan worden aangegeven Gebruik Wildcards Mogelijk met verschillende tekens (rechts; in woorden) Mogelijk met verschillende tekens (rechts; in woorden) Ja; bij de beschrijvingen van de artikelen staat een SFX-knop waarmee de aanwezigheid van het tijdschrift in de catalogus van de Radboud Universiteit Nijmegen wordt gecontroleerd Ja; bij de beschrijvingen van de artikelen staat een SFX-knop waarmee de aanwezigheid van het tijdschrift in de catalogus van de Radboud Universiteit Nijmegen wordt gecontroleerd Informatie over locatie van documenten Samenvatting / Full text Ja; Gedeeltelijk (via de SFXknop) 12

15 PsycINFO Web of Science Waar is het zoeksysteem te vinden? Website bibliotheken RU: Website bibliotheken RU: Psychologie en haar grensgebieden Document - typen waarnaar verwezen wordt Tijdschriftartikelen, boeken, hoofdstukken in boeken, Amerikaanse dissertaties Alle wetenschapsgebieden Tijdschriftartikelen Taal documenten Vooral Engels Eigenscha ppen/ zoeksysteem Onderwerp Recentheid Internationaal; vooral Engelstalig Redelijk recent Is vrij snel Periode dekking Vanaf 1887 Vanaf 1956 Engelse trefwoorden Engels Taal zoektermen Zoekmogelijkheden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden aangehaalde publicaties Combineren van zoektermen Bij meerdere woorden met spatie ertussen: Woorden staan naast elkaar AND, OR, NOT Nabijheid van woorden kan worden aangegeven Bij meerdere woorden met spatie ertussen: Woorden staan naast elkaar AND, OR, NOT Gebruik Wildcards Mogelijk met verschillende tekens (rechts en in woorden) Mogelijk met verschillende tekens (rechts; in woorden) Ja; bij de beschrijvingen van de artikelen staat een SFX-knop waarmee de aanwezigheid van het tijdschrift in de catalogus van de Radboud Universiteit Nijmegen wordt gecontroleerd Ja; bij de beschrijvingen van de artikelen staat een SFX-knop waarmee de aanwezigheid van het tijdschrift in de catalogus van de Radboud Universiteit Nijmegen wordt gecontroleerd Informatie over locatie van documenten Samenvatting / Full text Ja; Gedeeltelijk (via de SFXknop) Ja; Gedeeltelijk (via de SFXknop) 13

16 Bibliografie Nederlandse Sociale Wetenschappen (BNSW) Waar is het zoeksysteem te vinden? Website bibliotheken RU: Sociale Wetenschappen (publicaties van Nederlandse en Vlaamse onderzoekers) Document - typen waarnaar verwezen wordt o.a. tijdschriftartikelen en boeken Taal documenten Eigenscha ppen/ zoeksysteem Onderwerp Recentheid Periode dekking Recent Internationaal, vooral Nederlands Nederlandse trefwoorden Taal zoektermen Zoekmogelijkheden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden Combineren van zoektermen Bij meerdere woorden met spatie ertussen: Impliciete AND met relevance ranking AND, OR, NOT Gebruik Wildcards Bij de zoeksleutel Alle woorden wordt automatisch op woordstam gezocht. Ook is het mogelijk truncatie aan te geven met * (rechts) Nee Informatie over locatie van documenten Samenvatting / Full text Nee; nee ABI/Inform Global Website bibliotheken RU: Bedrijfseconomie en Management Tijdschriftartikelen Internationaal; vooral Engelstalig Redelijk recent Vanaf 1971 Engelse trefwoorden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden Bij meerdere woorden met spatie ertussen: Woorden staan naast elkaar AND, OR, NOT Mogelijk met verschillende tekens (rechts en in woorden) Nee; wel zijn veel artikelen fulltext aanwezig in ABI/Inform Global zelf Ja; voor een groot gedeelte (in ABI/ Inform Global zelf) Nabijheid van woorden kan worden aangegeven 14

17 Communication Abstracts Waar is het zoeksysteem te vinden? Website bibliotheken RU: Communicatiewetenschap Document - typen waarnaar verwezen wordt Tijdschriftartikelen, boeken, hoofdstukken in boeken Taal documenten Eigenscha ppen/ zoeksysteem Onderwerp Recentheid Internationaal Redelijk recent Periode dekking Vanaf 1977 Engels Taal zoektermen Zoekmogelijkheden o.a. zoeken op auteurs titelwoorden trefwoorden Combineren van zoektermen Bij meerdere woorden met spatie ertussen: Woorden staan naast elkaar AND, OR, NOT Nabijheid van woorden kan worden aangegeven Gebruik Wildcards Mogelijk met verschillende tekens (rechts; in woorden) Ja; bij de beschrijvingen van de artikelen staat een SFX-knop waarmee de aanwezigheid van het tijdschrift in de catalogus van de Radboud Universiteit Nijmegen wordt gecontroleerd Informatie over locatie van documenten Samenvatting / Full text Ja; Gedeeltelijk (via de SFXknop) 15

18 4. Zoeken naar informatie op het World Wide Web Waarom zoeken op het World Wide Web? In een literatuuronderzoek kan het nuttig zijn om naast, of zelfs in plaats van de zoeksystemen die speciaal ontwikkeld zijn voor het zoeken naar wetenschappelijke literatuur (zie hoofdstuk 3) ook gebruik te maken van de zoekmogelijkheden op het World Wide Web. Dat kan voordelen opleveren als de hieronder genoemde: Op deze manier kun je actuele achtergrondinformatie over je onderwerp opsporen. Dit gaat vooral op bij onderwerpen die in de maatschappelijke belangste lling staan. Het kan zijn dat je op deze manier achter het bestaan komt van WWW-sites waarop men links verzamelt die met jouw onderwerp te maken hebben. Sommige personen of organisaties zijn hierin zeer actief. Het kan zijn dat je op deze manier in contact komt met mensen die onderzoek doen op jouw gebied. Als dat lukt, heb je in het algemeen een zeer nuttige bron van informatie aangeboord. Wat tref je aan op het World Wide Web? Het World Wide Web is een gigantische verzameling van allerlei soorten informatie: teksten, afbeeldingen, geluiden en software. Daar zit veel hobby- en commercieel materiaal bij, maar ook wetenschappers en wetenschappelijke organisaties zetten informatie op het World Wide Web. De informatie is te vinden via websites, waarop verzamelingen webpagina s zijn ondergebracht. Er zijn momenteel meer dan 1 miljard webpagina s in de wereld te vinden. Iedere website heeft een bepaald adres, dat er veelal als volgt uitziet: Iedere webpagina op dat adres is een apart bestand met een eigen adres, dat er dan bijvoorbeeld als volgt uitziet: Hoe zoek je naar informatie op het World Wide Web? Er zijn zeer veel mogelijkheden om informatie op het World Wide Web op te sporen. Hieronder worden er enkele genoemd. direct of via verzamelingen van adressen Vaak is het mogelijk rechtstreeks naar een site te gaan waarbinnen je de gezochte informatie verwacht. Als je bijvoorbeeld iets wilt weten over de studie Sociologie van de Universiteit van Amsterdam, kun je het beste naar de website van de Universiteit van Amsterdam gaan en daarbinnen verder zoeken. Het adres daarvan ligt voor de hand: Dit soort adressen is ook makkelijk te vinden via webpagina s waarop verzamelingen van adressen zijn aangelegd, bijv. of subject directories Je kunt gebruik maken van subject directories (onderwerpgidsen) waarin internetbronnen in onderwerprubrieken worden aangeboden. De bekendste subject directory is Yahoo. Klikken op een van de categorieën doet je in een serie subcategorieën belanden; verder doorklikken brengt je nog dieper in het systeem. Uiteindelijk kom je uit bij een verzameling adressen die relevant zijn voor je onderwerp. subject based gateways Binnen een wetenschappelijk literatuuronderzoek is een speciale categorie onderwerpgidsen van belang: de onderwerpgidsen die zijn samengesteld door experts of bibliothecarissen met het doel te verwijzen naar internetbronnen van hoge kwaliteit. Deze worden wel aangeduid met de term subject based gateways of virtual libraries. Sommige van deze onderwerpgidsen zijn specifiek gericht op 16

19 een bepaald vakgebied. zoeken met woorden Zoekmachines waarin gezocht wordt met woorden, zijn de bekendste zoeksystemen op het World Wide Web. Google en AltaVista zijn bekende, in Nederland is Ilse een veel geraadpleegde zoekmachine. Maar er zijn er veel meer. Een overzicht is o.a. te vinden op het volgende adres: De zoekmachines verschillen onderling in de manier waarop er gezocht kan worden. Vaak kun je bij het zoeken gebruik maken van booleaanse operatoren (AND, OR, NOT). Een nieuwe ontwikkeling is dat er zoekmachines komen die alleen verwijzen naar wetenschappelijke informatie. Google Scholar is zo'n systeem. Ook Scirus richt zich op deze informatie. meta-zoekmachines Het is ook mogelijk meerdere zoekmachines tegelijk aan te roepen in een zogenaamde meta zoekmachine. MetaCrawler is zo n multi threaded zoekmachine. Zoeken via MetaCrawler levert resultaat op uit o.a. AltaVista, Infoseek en Excite. Ask Jeeves combineert het meta-zoeken met het zoeken in een eigen database van links. Bijzonder in Ask Jeeves is dat je bij het zoeken natuurlijke taal kunt gebruiken. Beperkingen Het woord beperkingen in verband brengen met zoeken op het World Wide Web lijkt vreemd. Toch kleven er forse beperkingen aan dit zoekwerk: De dekking van de zoeksystemen is in het algemeen slecht. 15% van het totale aantal webpagina s is zo ongeveer het hoogste dat door een zoeksysteem gehaald wordt. Bij gebruik van meerdere zoeksystemen tegelijk, stijgt dat percentage wel, maar boven de 30% komt het zeker niet. Bij gebruik van de zoekmachines krijgt je meestal zeer veel resultaat. Vaak komt dat doordat bij opgave van meerdere zoektermen OR-relatie wordt toegepast. Relevance ranking zorgt er dan voor dat meer relevante links als eerste gepresenteerd worden. Over de volgorde van presentatie heb je echter geen controle. Je bent daar overgeleverd aan het systeem. Zoeksystemen zijn ook niet echt gericht op een volledig en mooi afgebakend resultaat. Zij gaan ervan uit dat mensen ten hoogste een paar pagina s met opgespoorde links doornemen. Daar proberen ze dan de meest relevante links te presenteren. Met name bij het gebruik van de zoekmachines kun je in het resultaat heel wat pagina s aantreffen die niets te maken hebben met zoekwerk binnen een wetenschappelijke context. Veel pagina s zijn afkomstig van hobbyisten of commerciële instellingen. Maak je gebruik van subject based gateways, dan heb je daar minder last van. Conclusie Voor het zoeken naar informatie op het World Wide Web is geen panklaar recept te geven. Er zijn zeer veel mogelijkheden, maar aan de meeste ervan kleven behoorlijke tekortkomingen. Het lijkt verstandig een combinatie van zoekmogelijkheden te benutten. Het lijkt in een wetenschappelijk literatuuronderzoek ook verstandig onder andere gebruik te maken van de subject based gateways, waarin een zekere kwaliteitscontrole is ingebouwd die bij andere zoekmethoden node gemist wordt. Google Scholar en Scirus vormen belangrijke nieuwe ontwikkelingen. Deze beloven heel bruikbaar te worden bij het zoeken naar wetenschappelijke informatie op het World Wide Web. 17

20 5. Zoeken naar wetenschappelijke literatuur In de vorige hoofdstukken is op verschillende momenten aandacht besteed aan punten waarop je moet letten als je voor de keuze staat om een zoeksysteem te gaan gebruiken om naar wetenschappelijke literatuur te gaan zoeken. Sommige zoeksystemen beperken zich tot een specifiek vakgebied, tot boeken of tot tijdschriftartikelen, of tot Engelstalige literatuur. Ook verschillen de zoeksystemen onderling in de zoekmogelijkheden, de opname van samenvattingen van de publicaties en informatie over de plaats waar je de literatuur kunt vinden. De grote variatie aan zoeksystemen maakt dat er niet een algemene strategie is voor het zoeken en vinden van wetenschappelijke publicaties. Er is niet een algemeen bruikbare methode. Het hangt volkomen af van de onderzoeksvraag welke strategie je het beste kan hanteren. In dit hoofdstuk wordt daarom geen precieze zoekstrategie gepresenteerd. Wat wel aan de orde komt is een reeks strategische overwegingen die je kunnen helpen bij het kiezen van de beste zoekstrategie. Overwegingen bij het kiezen van een zoekstrategie - Probeer de onderzoeksvraag te vertalen naar de in hoofdstuk 3 genoemde aspecten van zoeksystemen. Stel bijvoorbeeld dat de onderzoeksvraag de volgende is: Wat de laatste jaren aan onderzoek gedaan over leefstijlen van jongeren?, dan vertaalt zich dat als volgt: vindplaats of full text liefst wel onderwerp sociologie documenttype tijdschriftartikelen taal - recentheid ja taal zoektermen - zoekmogelijkheden - combineren zoektermen - wildcards - info over locatie liefst wel samenvatting / full text beide liefst wel Een aantal zoeksystemen (zoals de catalogus van de Radboud Universiteit Nijmegen) vallen dan af (er wordt daarin niet verwezen naar tijdschriftartikelen), een aantal andere zullen niet de eerste keuze zijn (zoals Online Contents: geen samenvattingen) - Als je literatuur zoekt op een terrein waarop je niet vertrouwd bent, kies dan voor een zoeksysteem dat verwijst naar gemakkelijk te bereiken vindplaatsen (zoals de catalogus van de Radboud Universiteit Nijmegen of PiCarta) of dat samenvattingen of links naar fulltext bij de verwijzing naar de publicatie biedt. De aldus gevonden informatie kan je op het spoor zetten van relevante titels en/of trefwoorden. - Als er een professioneel zoeksysteem bestaat dat specifiek gericht is op de literatuur uit het vakgebied waarbinnen het onderzoeksonderwerp valt, raadpleeg dat systeem dan gedegen. - Bekijk altijd goed het resultaat van een zoekactie. Vaak vind je daarin aanwijzingen hoe je beter kunt zoeken (welke termen je het beste kunt gebruiken) - Pas op dat je niet te specifiek zoekt. Het kan goed zijn dat je relevante informatie over het hoofd gaat zien, wanneer je veel termen combineert met AND. - Als je meerdere zoektermen combineert, kijk dan hoe het zoeksysteem een opdracht met meerdere zoektermen verwerkt. Het maakt nogal wat uit of de termen via een AND of een OR met elkaar verbonden worden! - Als een zoeksysteem professionele zoekmogelijkheden biedt zoals het zoeken met trefwoorden via een thesaurusfunctie, is het in het algemeen raadzaam daar gebruik van te maken. Een uitzondering vormt het geval dat men literatuur zoekt over een onderwerp dat nog niet lang bestaat en waarvoor 18