Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden

Transcriptie

1 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden Handleiding inclusief praktische werkvormen Algemene Kinderveiligheid Vergiftiging Uitgegeven door VeiligheidNL Postbus AD Amsterdam april 2014

2 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 2 Projectnummer: Disclaimer Bij de samenstelling van deze publicatie is de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht genomen. VeiligheidNL aanvaardt echter geen verantwoordelijkheid voor eventuele, in deze uitgave voorkomende, onjuistheden of onvolkomenheden. Overname van tekst of gedeelten van tekst is toegestaan, mits met de juiste bronvermelding. Indien tekst gebruikt wordt voor commerciële doelstellingen dient altijd vooraf schriftelijke toestemming verkregen te zijn.

3 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding 5 2 Achtergrondinformatie over kinderveiligheid Algemene ongevalsgegevens Soorten ongevallen Aandachtsgebieden binnen de kinderveiligheidsvoorlichting Oorzaken en achtergronden van ongevallen Het kind De omgeving De ouders Ongevallen voorkomen 10 3 Uitgangspunten van kinderveiligheidsvoorlichting Inzicht in het gedrag van ouders Gedragsverandering in vijf fasen Advies: gebruik voorlichtingsmaterialen van VeiligheidNL 15 4 Voorbereiding Stappenplan voorbereiding Praktische zaken Voorbeelden van programma s Voorbeeld van een evaluatieformulier 19 5 Voorlichting over algemene kinderveiligheid Waarom voorlichting over algemene kinderveiligheid? Ongevalscijfers Preventieve maatregelen Werkvormen Quiz - Wat is waar/niet waar? Groepsgesprek - Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Checklist - Veilig huis voor kinderen Meer informatie 32 6 Voorlichting over vergiftigingsgevaar Waarom voorlichting over vergiftigingsgevaar? Ongevalscijfers Preventieve maatregelen Werkvormen Spel - Raad, raad, wat is het? Quiz Wat weet je van gif? Vraag-en-antwoordspel - Weet jij hoe dat moet? Spel - Waar vind je wat? Meer informatie 47

4 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 4

5 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 5 1 Inleiding Het zal geen nieuws voor je zijn: jonge kinderen tot 4 jaar - overkomen relatief veel ongelukken. Ze zijn nieuwsgierig, enthousiast en zien geen risico's en gevaren. Motorisch zijn ze bovendien vaak niet in staat om een ongeluk te voorkomen. Dat betekent gelukkig niet dat ongelukken met jonge kinderen onvermijdelijk zijn. Integendeel: veel ongelukken hadden voorkomen kunnen worden als ouders of verzorgers passende veiligheidsmaatregelen hadden genomen. Daarop kun jij als intermediair via je voorlichting aan ouders invloed uitoefenen. Sterker: door je persoonlijke contact met ouders kun jij een belangrijke rol spelen bij het voorkomen van ongevallen met kleine kinderen in en om huis. Persoonlijke communicatie is namelijk de effectiefste vorm van communicatie. Geef jij groepsvoorlichting over kinderveiligheid aan ouders of andere verzorgers van jonge kinderen? Of wil je dat gaan doen? Dan is deze handleiding Zorgeloos groot worden van VeiligheidNL speciaal voor jou bedoeld. Als kennisinstituut op het terrein van veiligheid beschikt VeiligheidNL over beproefde, uitgewerkte activiteiten en goed onderbouwde adviezen op het vlak van kinderveiligheid. We hebben ze in deze handleiding voor je verzameld, zodat je in je voorlichtingsbijeenkomsten het wiel niet opnieuw hoeft uit te vinden. Je kunt het materiaal gebruiken voor zelfstandige groepsvoorlichtingsbijeenkomsten voor ouders/verzorgers van kinderen tot 4 jaar, ook als zij Nederlands als tweede taal hebben. Het voorlichtingspakket is een antwoord op de voortdurende behoefte in het werkveld aan goed werkende methodieken en werkvormen en actuele (product)informatie en materialen voor groepsvoorlichting. Het is ontwikkeld voor een brede groep intermediairs die werken met ouders/verzorgers van kinderen tot 4 jaar en die het initiatief nemen om voorlichtingsbijeenkomsten over kinderveiligheid te organiseren en onder de aandacht te brengen. Bijvoorbeeld voor: wijkverpleegkundigen uit de jeugdgezondheidszorg; kraamverzorgenden van thuiszorgorganisaties die een voorlichtingsaanbod hebben voor aanstaande en jonge ouders; voorlichters eigen taal en cultuur, die de handleiding kunnen gebruiken bij hun contacten met jonge en aanstaande allochtone ouders; leidsters van peuterspeelzalen en kinderdagverblijven en andere professionals in het welzijnswerk die themagerichte ouderavonden over kinderveiligheid willen organiseren. Over VeiligheidNL VeiligheidNL richt zich onder andere op preventie van ongevallen bij jonge kinderen. Dat doen we bijvoorbeeld door kennis over ongevallen te verzamelen en om te zetten naar effectieve interventies. Misschien ken je onze tv-spotjes over kinderveiligheidsrisico s, zoals verbranding aan hete thee of verdrinken in bad? Of de leeftijdsgerelateerde veiligheidskaarten die op het consultatiebureau tijdens verschillende contactmomenten worden uitgedeeld en besproken? De kinderveiligheidsvoorlichting van VeiligheidNL komt op twee manieren bij ouders en verzorgers terecht: rechtstreeks, bijvoorbeeld via onze website, en via intermediairs in de gezondheidszorg en het welzijnswerk. Meer informatie over de activiteiten van VeiligheidNL vind je op Over dit voorlichtingspakket Het pakket Veilig groot worden bestaat uit: een handleiding met een informatief deel met ideeën en basisadviezen; een PowerPoint-presentatie; kant-en-klare werkvormen (voorlichtingsactiviteiten); ander ondersteunend materiaal, zoals een evaluatieformulier en voorbeelden van programma s voor voorlichtingsbijeenkomsten.

6 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 6 Zorgeloos groot worden is een doe-het-zelfpakket waarmee je zelfstandig en op maat een interactieve kinderveiligheidsbijeenkomst voor ouders/verzorgers kunt ontwikkelen. Het programma van zo n bijeenkomst kun je al naar gelang je eigen wensen en behoeften en de mogelijkheden van je organisatie inkleden. De werkvormen zijn ontwikkeld om de communicatie over kinderveiligheid in het algemeen en de specifieke thema s daarbinnen verder te ondersteunen en te verbeteren. Wij hebben de basisadviezen in de werkvormen vertaald naar onder andere illustraties, cases en spellen. Dat maakt het voor veel ouders makkelijker om informatie te begrijpen en vragen te stellen. Het complete pakket is beschikbaar via de Toolkit Kinderveiligheid op Het pakket Zorgeloos groot worden wordt via onze website periodiek aangevuld met actuele informatie en nieuwe themamodules. Het is dus altijd up-to-date. Wij adviseren je om de handleiding door te nemen voordat je groepsvoorlichting over kinderveiligheid gaat geven. Hoofdstuk 2 en 3 geven je achtergrondinformatie over kinderveiligheid en kinderveiligheidsvoorlichting. De kennis in deze hoofdstukken biedt je bijvoorbeeld houvast als ouders vragen stellen tijdens de bijeenkomst. Hoofdstuk 4 helpt je om een bijeenkomst systematisch voor te bereiden en goed te organiseren. Zo n bijeenkomst kan gaan over kinderveiligheid in het algemeen maar ook over een specifiek kinderveiligheidsthema, bijvoorbeeld vergiftiging. In hoofdstuk 5 en 6 vind je concrete ideeën voor activiteiten en materialen. Wij hopen met dit pakket een zinvolle én leuke bijdrage te leveren aan je groepsvoorlichtingsbijeenkomsten. Alvast veel succes en plezier. En ook en vooral: heel veel dank, ook namens kinderen en hun ouders. Want met jouw groepsvoorlichting over kinderveiligheid help je ongelukken te voorkomen.

7 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 7 2 Achtergrondinformatie over kinderveiligheid Is het nodig om voorlichting te geven over kinderveiligheid? Ja, want er gebeuren nog steeds veel te veel ongelukken met jonge kinderen. Ongelukken die met goede voorlichting misschien voorkomen hadden kunnen worden. Ter illustratie geven we op de volgende pagina s algemene informatie over privé-ongevallen met kinderen tot 4 jaar. VeiligheidNL is een kenniscentrum op het gebied van deze privé-ongevallen. Daarmee bedoelen we alle ongevallen behalve verkeersongevallen, bedrijfsongevallen en sportblessures. Als het in deze handleiding gaat over de veiligheid van kinderen, dan bedoelen we daarmee de veiligheid in en om huis, op straat, bij speelgelegenheden en in openbare gebouwen als winkels, kinderopvangcentra en scholen. Als ongevalsgegevens ter sprake komen, hebben we het alleen over in ziekenhuizen geregistreerde ongevallen, dus niet over bezoeken aan de huisarts en de ongelukjes waarbij een pleister of een kus volstaat. 2.1 Algemene ongevalsgegevens De meeste ongelukken gebeuren in en om huis. Dat geldt voor ongelukken met volwassenen (inclusief ouderen) én voor ongelukken met kinderen. Het geldt helemaal voor ongelukken met de allerkleinsten, die de meeste tijd in en om huis doorbrengen. Enkele cijfers over ongevallen in Nederland met kinderen van 0-4 jaar (bron: LIS 2012): In 2012 zijn 20 kinderen als gevolg van een privé-ongeval overleden. In 2012 zijn 8300 kinderen opgenomen in een ziekenhuis na een privé-ongeval. In 2012 zijn kinderen op de SEH-afdeling behandeld na een privé-ongeval. Kinderen van 1 en 2 jaar lopen het meeste risico om na een privé-ongeval opgenomen te worden in een ziekenhuis of behandeld te worden op een SEH-afdeling. 2.2 Soorten ongevallen Jonge kinderen overkomen allerlei soorten ongevallen, onder heel verschillende omstandigheden. Denk aan vallen, verbranding, vergiftiging, verstikking, verdrinking, botsen, bekneld raken en je aan iets stoten. De meeste ongelukken gebeuren in de eigen vertrouwde omgeving, vaak tijdens het spelen én als ouders in de buurt zijn. Top 5 van boosdoeners in huis 1. de (vaste) trap 2. meubilair 3. deuren 4. speeltoestellen 5. hete vloeistoffen, zoals thee of heet water 2.3 Aandachtsgebieden binnen de kinderveiligheidsvoorlichting In onze kinderveiligheidsvoorlichting geven we prioriteit aan specifieke aandachtsgebieden, op grond van het aantal ziekenhuisopnamen en overlijdensgevallen, een stijgende trend in het aantal ongevallen en de ernst van de ongevallen. Op basis van deze criteria zijn de volgende aandachtsgebieden geselecteerd: vallen, vervoer, vergiftiging, verdrinking, verbranding, verstikking en veilig slapen.

8 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 8 Val-ongevallen De grootste categorie ongevallen met kinderen tot 4 jaar zijn de val-ongevallen. Daarbij gaat het onder andere om een val van de trap, een speeltoestel of iets anders hoogs, om vallen van of tegen meubilair en om struikelen, uitglijden en zwikken. Vervoersongevallen Onder vervoersongevallen verstaan we ongevallen waarbij een vervoermiddel betrokken is maar die niet in het normale verkeer plaatsvinden. Denk bijvoorbeeld aan kindjes die in de tuin fietsen en tegen iets opbotsen of die met hun vingertjes bekneld raken tussen een autoportier. Vergiftigingsongevallen Het aantal vergiftigingsongevallen is niet groot, maar deze ongevallen leiden wel vaak tot ziekenhuisopname. De boosdoeners zijn meestal medicijnen en schoonmaakmiddelen, maar ook vergiftiging door planten en rookwaren komt voor. Verdrinkingsongevallen Verdrinkingsongevallen behoren tot de zeer ernstige ongevallen: als ze al niet dodelijk aflopen, leiden ze in veel gevallen tot ziekenhuisopname. Het gaat hier niet alleen om ongevallen in zwembaden en open water maar ook in huis. Veel verdrinkingsongevallen gebeuren in een sloot of vijver vlak bij huis waarbij kinderen aan het spelen zijn. Uit onderzoek blijkt dat kinderen van buitenlandse afkomst een risicogroep vormen. Verbrandingsongevallen Verbrandingsongevallen kunnen leiden tot ernstig (en blijvend) letsel en tot vaak langdurige ziekenhuisopnamen. Verbranding aan een hete vloeistof - zoals warm water, thee of koffie - komt het vaakst voor. Ook de kachel of een ander heet voorwerp kan verbrandingen veroorzaken. Op grond van onderzoek bestaat het vermoeden dat kinderen van buitenlandse afkomst relatief vaak het slachtoffer zijn van een verbrandingsongeval. Verstikking Verstikking komt weinig voor maar is wel een belangrijke doodsoorzaak. Om die reden verdienen verstikkingsongevallen aandacht. Jonge kinderen kunnen bijvoorbeeld stikken in speelgoed, voedsel en plastic zakken. Ongelukken in bed of de slaapkamer Vaak gaat het hier om een val uit bed. De gevreesde wiegendood waarbij een baby zonder duidelijke oorzaak dood in zijn bedje wordt aangetroffen komt gelukkig niet vaak voor. Het is echter wel iets waar ouders erg bezorgd over zijn en veel vragen over hebben. 2.4 Oorzaken en achtergronden van ongevallen Bij het ontstaan van een ongeluk kunnen drie factoren een rol spelen: het kind zelf, de omgeving en de ouder/verzorger. Een voorbeeld. Het is woensdagmiddag, de kinderen zijn thuis en de televisie staat aan. Er is visite en de volwassenen zijn druk met elkaar aan het praten. De kopjes thee zijn juist ingeschonken en staan op tafel. Kamil van 9 maanden kruipt rond, trekt zich op aan de rand van de tafel, grijpt onverwacht naar een kopje thee en krijgt de nog gloeiend hete thee over zich heen.

9 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 9 Een combinatie van oorzaken speelt een rol bij dit ongeval. Het kind kruipt rond, verkent zijn omgeving, trekt zich op en grijpt bewust of onbewust naar het kopje thee. Het weet niet dat het zich aan de thee kan branden. De omgeving is riskant: er is hete thee waar het kind kennelijk bij kan. De ouder is weliswaar aanwezig maar wordt afgeleid door de visite, de andere kinderen en de televisie Het kind Hoe komt het eigenlijk dat kleine kinderen zo n grote risicogroep zijn bij privé-ongevallen? Dat hangt voor een groot deel samen met hun normale ontwikkeling. Die ontwikkeling verloopt in de eerste levensjaren heel erg snel. De risico s stapelen zich dan als het ware op. Een kind doet van de ene op de andere dag dingen die het tot dan toe nog niet kon. Als ouders weten wat een kind wel en niet kan, wil, doet en begrijpt, is het gemakkelijker om de juiste aanpak te bepalen. Ieder kind ontwikkelt zich in zijn eigen tempo en ieder kind is verschillend. Toch zijn er in het ontwikkelingsproces ook vaste fasen te herkennen die alle kinderen doorlopen (graaien, grijpen, omrollen, kruipen enzovoort). Iedere ontwikkelingsfase heeft zijn eigen risico s. Het is belangrijk dat ouders zich realiseren dat een kind vaak al meer kan dan ze denken. Maar ook dat een kind vaak minder snapt en begrijpt dan ze denken. Motorische ontwikkeling Een kind ontwikkelt eerst grove bewegingen maar leert al snel fijnere en moeilijkere bewegingen. Zintuigen Het gehoor en het gezichtsvermogen ontwikkelen zich stap voor stap. Eerst kunnen kleine kinderen nog niet goed bepalen waar geluiden precies vandaan komen, met welke snelheid voorwerpen bewegen en op welke afstand ze zich bevinden. Zo kunnen kinderen pas vanaf hun 8e jaar goed inschatten hoe snel een auto nadert. Misgrijpen en misstappen komt daarom veel voor bij de allerkleinsten. Nieuwsgierigheid Kinderen zijn nieuwsgierig en willen alles onderzoeken. Om die reden stoppen ze bijvoorbeeld van alles in hun mond. Als ze wat ouder zijn, stappen ze snel op onbekende zaken af en pakken veel dingen beet. Zo leren kinderen hun omgeving beter te begrijpen. Imiteren Kinderen ontwikkelen zich onder meer door anderen te imiteren. Ze vragen zich daarbij nog niet af of het nageaapte gedrag goed of fout is, of gevaarlijk of veilig. Abstractievermogen Kleine kinderen zijn bijna niet in staat om te leren van hun ervaringen. Ook de uitleg en waarschuwingen van ouders dringen vaak niet tot ze door. Ze doorzien de gevolgen van hun acties nog niet. Daardoor vertalen ze de ervaringen die ze in een bepaalde risicosituatie opdoen niet automatisch naar vergelijkbare situaties. Snel afgeleid Kinderen die spelen, vergeten wat er om ze heen gebeurt. Hun aandacht is volledig gericht op de dingen waar ze mee bezig zijn. Een tel later is hun aandacht weer op iets anders gericht en storten ze zich weer op een nieuwe bezigheid. Hoe jonger een kind, hoe meer moeite het heeft om zijn aandacht over meerdere zaken te verdelen. Eigen wil Een kind ontwikkelt stap voor stap een steeds sterkere wil en behoefte om dingen zelf te doen. Het wil laten zien wie het is en wat het kan. In zijn enthousiasme overschat een kind zichzelf en

10 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 10 ziet het nauwelijks gevaren. Dit gaat vaak samen met tegendraads reageren op regels van ouders De omgeving Hoe maak je omgeving veiliger? Dat kan onder andere door: maatregelen te treffen om de omgeving veiliger te maken: traphekjes monteren, giftige planten wegdoen, ramen beveiligen enzovoort; veilige producten te kopen, bijvoorbeeld veilig speelgoed, een goede kruik en een veilig bedje; jezelf veilig gedrag eigen te maken: stelen van pannen naar achteren draaien, lucifers buiten bereik van kinderen houden, rookwaren en volle asbakken opruimen enzovoort De ouders Het leven is voor een klein kind een grote ontdekkingsreis. Het ziet, kent en begrijpt de gevaren nog niet. Alles wat voor ons zo vanzelfsprekend is, moet een kind nog leren. Ouders moeten een kind beschermen tegen gevaren maar het is óók nodig dat ze een kind laten kennismaken met risico s. Dat is niet altijd even eenvoudig. Het beste is om dit spanningsveld vanuit verschillende invalshoeken aan te pakken. Ouders kunnen: de omgeving veiliger maken; het goede voorbeeld geven; toezicht houden; het kind opvoeden (grenzen stellen en regels opstellen). Niet alle gevaren kunnen worden weggenomen; er zijn gewoon situaties die niet helemaal veilig gemaakt kunnen worden. Het enige wat ouders dan kunnen doen, is bij hun kind blijven en zo nodig ingrijpen. Als ouders een kind in de gaten houden, kan het naar hartenlust experimenteren terwijl ze op tijd kunnen ingrijpen als het fout dreigt te gaan. Permanent toezicht houden is echter onmogelijk. Drukte, afleiding, vermoeidheid, spanningen: er zijn allerlei redenen waarom de aandacht regelmatig verslapt. En ook al heb je maatregelen getroffen, dan nog moet een kind - stap voor stap - leren omgaan met riskante situaties. Dat begint met verbieden en waarschuwen. Daarna kun je uitleggen waarom iets gevaarlijk is en kun je samen oefenen. Je kunt een kind bijvoorbeeld onder begeleiding de trap op en af leren lopen. Vaak herhalen is nodig, want een kind leert niet in één keer wat wel en niet veilig is. Het leert bovendien niet veel tegelijk. 2.5 Ongevallen voorkomen Waar trek je als ouder de grens tussen je kind beschermen en het zelf dingen laten ontdekken? Daar worstelen veel ouders mee. Belangrijk zijn vooral twee dingen: rekening houden met de ontwikkelingskenmerken van een kind (zie 2.4.1) en de grootste risico s beperken door voorzorgsmaatregelen te treffen. Deze tips helpen om het juiste evenwicht te bepalen tussen vasthouden en houvast geven: Kijk naar een kind om te zien wat het wel en niet kan. Baseer de aanpak op de leeftijd, ontwikkeling en belevingswereld van het kind. Waarschuw en verbied totdat een kind begrijpt waarom het gaat. Leg uit waarom iets niet mag of gevaarlijk is. Spreek het kind aan op zijn eigen niveau en gebruik korte zinnen en voorbeelden. Zorg dat een kind zelfvertrouwen kan ontwikkelen; zelfvertrouwen is de basis voor veilig gedrag. Leer een kind regels (niet te veel tegelijk). Leid een kind af in plaats van boos te worden. Geef het goede voorbeeld.

11 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 11 3 Uitgangspunten van kinderveiligheidsvoorlichting Helpt kinderveiligheidsvoorlichting? Dat wil zeggen: zijn goed geïnformeerde ouders zich beter bewust van de risico s? En nemen ze vaker adequate maatregelen? Uit onder andere - evaluaties van onze kinderveiligheidscampagnes blijkt dat dat inderdaad het geval is. Kinderveiligheidsvoorlichting geven loont dus zeer de moeite. Wat wil je met je voorlichting bereiken? Een goed houvast zijn de doelstellingen die VeiligheidNL heeft met kinderveiligheidsvoorlichting aan ouders: Ouders/verzorgers kennen na de voorlichting de ongevallenproblematiek met kinderen tot 4 jaar én weten hoe ze ongevallen kunnen voorkomen. Ouders/verzorgers staan na de voorlichting positief tegenover omgevingsmaatregelen die passen bij de ontwikkelingsfase van hun kind. Ouders voelen zich in staat omgevingsmaatregelen te nemen die passen bij de ontwikkelingsfase van hun kind. Ouders/verzorgers treffen na de voorlichting afdoende omgevingsmaatregelen. Wat vertel je ouders? In je voorlichtingsbijeenkomst kun je bijvoorbeeld aandacht besteden aan: het aantal ongevallen met jonge kinderen (zie onder andere paragraaf 2.1) en de ernst van de ongelukken (goed om die te benadrukken!); de aandachtsgebieden (zie paragraaf 2.3); de belangrijkste onveilige situaties in en om huis (zie paragraaf 2.2); de relatie tussen de ontwikkeling van het kind en de risico s die bij de ontwikkelingsfasen horen (zie paragraaf 2.4.1); maatregelen om ongelukken te voorkomen (omgevingsmaatregelen, toezicht, opvoeding, afgestemd op het ontwikkelingsstadium van het kind (zie paragraaf & 2.4.3); voor- en nadelen van maatregelen; de effectiviteit van maatregelen in relatie tot de ontwikkeling van een kind; productinformatie (zie productfolder in Toolkit). Je wilt met je voorlichting het gedrag en de houding van ouders beïnvloeden. Het doel van voorlichting is dus gedragsverandering. Daarom is het belangrijk om inzicht te hebben in het gedrag van ouders. Wat weten jouw ouders over ongevalpreventie? Hoe staan ze daar tegenover? En hoe komt dat? 3.1 Inzicht in het gedrag van ouders Het gedrag van ouders speelt een belangrijke rol bij ongelukken met kleine kinderen. Ouders onderschatten vaak de risico s of zijn zich er niet van bewust. Bovendien treffen ze vaak te weinig maatregelen om de omgeving van een kind veilig te maken. Ze brengen bijvoorbeeld geen kindveilige sluitingen aan en houden gevaarlijke producten onvoldoende buiten bereik van de kleintjes. Waarom treffen sommige ouders wel omgevingsmaatregelen en andere niet? Vier factoren spelen daarbij een rol: hun inzicht in de ontwikkelingsfasen van het kind en de risico s die bij die ontwikkelingsfasen horen; hun houding tegenover het treffen van omgevingsmaatregelen. de mogelijkheden en onmogelijkheden om maatregelen uit te voeren de invloed van hun sociale omgeving (mogelijke weerstand); Ouders veranderen hun gedrag als een of meer van deze factoren veranderen. We lichten ze hieronder toe.

12 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 12 Inzicht van ouders in de ontwikkelingsfasen van het kind en de risico s die daarbij horen De snelheid waarmee een kind zich ontwikkelt, verrast veel ouders. Daardoor nemen ze vaak niet de juiste maatregelen op het juiste moment. Ze denken dat ze bepaalde (omgevings-) maatregelen nog niet hoeven te treffen, omdat hun kind iets nog niet kan. Daar komt bij dat ouders soms te veel vertrouwen op het effect van opvoeden alleen. Ze denken bijvoorbeeld dat een paar waarschuwingen volstaan om een kindje van 1 te laten beseffen dat iets gevaarlijk is. Niets is minder waar: het effect van waarschuwingen is bij zulke jonge kinderen erg klein. Dat neemt natuurlijk niet weg dat ouders ook jonge kinderen al moeten waarschuwen. Houding van ouders tegenover het treffen van omgevingsmaatregelen Hoe ouders denken over het treffen van maatregelen, hangt onder andere af van: of zij weten hoe ernstig bepaalde ongevallen kunnen zijn en welke gevolgen ze kunnen hebben; of zij maatregelen kennen om ongevallen te voorkomen; of zij voor- en nadelen van maatregelen tegen elkaar kunnen afwegen (veiligheid en rust enerzijds tegenover onhandigheid anderzijds, bijvoorbeeld doordat je een traphekje steeds open en dicht moet doen); of zij het effect van preventieve maatregelen goed kunnen inschatten; of zij het effect van toezicht niet overschatten; of zij de ontwikkeling van een kind niet onderschatten (zoals gezegd: wat een kind vandaag nog niet kan, kan het morgen misschien wel). Als je deze factoren met je voorlichting in gunstige zin kunt beïnvloeden, verandert vaak de houding van ouders. De mogelijkheden en onmogelijkheden om maatregelen uit te voeren Soms lukt het ouders door gebrek aan geld, kennis en vaardigheden niet om maatregelen te treffen. Ze kunnen het bijvoorbeeld om welke reden dan ook niet opbrengen om altijd de giftige spullen buiten bereik van de kleintjes te zetten. Of ze weten gewoonweg niet dat specifieke veiligheidsproducten bestaan, of hoe je ze gebruikt en waar je ze kunt kopen. In dat laatste kun je uiteraard met je voorlichting verandering brengen. Invloed van de sociale omgeving (weerstand) Of een ouder na afweging van voor- en nadelen een maatregel neemt, wordt mede bepaald door anderen. Zo kan een moeder die zich heeft voorgenomen om een traphekje aan te schaffen door tegenwerking van haar partner van dit voornemen afzien. Ook is er bij veel ouders weerstand tegen kindveilige maatregelen. Het kan geen kwaad om met vallen en opstaan groot te worden, vinden zij. Dat hebben we toch allemaal gedaan? De cijfers tonen echter aan dat wij niet allemáál (gezond) groot werden. 3.2 Gedragsverandering in vijf fasen Als je je doelgroep kent en weet wat je wilt bereiken en vertellen, kun je een geschikte voorlichtingsmethode kiezen. De gedragsverandering die je met de kinderveiligheidsvoorlichting wilt bewerkstelligen, verloopt bij ouders in fasen.

13 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 13 Openstaan Begrijpen Willen Kunnen Doen Ouders zijn geïnteresseerd in de ongevallenproblematiek en in preventiemogelijkheden. Ouders weten het nodige over de ongevallenproblematiek en over preventiemogelijkheden. Ouders zijn bereid om preventieve maatregelen te treffen. Ouders zijn in staat om omgevingsmaatregelen te treffen die passen bij de ontwikkelingsfase van het kind. Ouders treffen daadwerkelijk maatregelen. Je zult op de voorlichtingsbijeenkomst deze fasen een voor een moeten doorlopen om te bekijken waar je je aandacht speciaal op moet richten. Dat voorkomt nodeloze inspanning. Het heeft bijvoorbeeld geen zin om een ouder uitleg te geven over een preventiemaatregel als die ouder er niet voor openstaat. En het is verspilde moeite om een ouder te motiveren voor een maatregel als die het belang ervan niet begrijpt. Met de volgende toetsvragen kun je checken of het gedragsveranderingsproces ergens blijft steken: Staat deze ouder open voor de voorlichting? Begrijpt de ouder de uitleg? Is de ouder gemotiveerd? Is de ouder in staat om de maatregel of instructie correct uit te voeren? Het overzicht hieronder met richtlijnen en voorbeeldvragen per fase helpt je om je voorlichting systematisch aan te pakken. Een concreet stappenplan voor de voorbereiding van je bijeenkomst vind je in paragraaf 4.1.

14 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 14 Fasen in het veranderingsproces Openstaan Begrijpen Is de ouder geïnteresseerd in het Weet de ouder waar het onderwerp? om gaat? Weet hij iets over het onderwerp? Richtlijnen voor de voorlichting Sluit aan bij de belangstelling en de beleving van de ouder (bezorgdheid van de ouder, ontwikkeling van het kind, inrichting van het huis). Peil de voorkennis, mening en houding van de ouder (relatie tussen veiligheid en opvoeding, relatie tussen het gedrag van het kind en risicosituaties). Sluit aan bij de voorkennis en het begripsniveau van de ouder. Geef uitleg over de relatie ontwikkeling risico s maatregelen. Stimuleer reacties van de ouder en toets zijn begrip. Voorbeeldvragen aan ouders Kruipt/staat/loopt je kind? Gaat je kind op ontdekkingstocht in huis? Ben je bezorgd over de veiligheid van je kind? Heb je wel eens iets gelezen, gezien of gehoord over ongelukjes met kleine kinderen in en om huis? Weet je welke plekken in huis gevaarlijk kunnen zijn voor je kind? Willen Is de ouder bereid om preventieve maatregelen te nemen? Kunnen Kán de ouder preventieve maatregelen nemen? Bespreek steeds de voor- en nadelen van een maatregel of advies. Leg uit wat het doel is van de maatregel of het advies, en licht het belang ervan toe. Bespreek de invloed van de omgeving. Vraag de mening van de ouder over de voorgestelde maatregel of het advies. Stel veel open vragen. Bespreek de mogelijkheden van de ouder om maatregelen te nemen. Stel veel open vragen. Wat doe je om ongevallen te voorkomen? Wat is volgens jou het voordeel van preventieve maatregelen? En het nadeel? Wat is in jouw geval de beste oplossing denk je? Weet je hoe anderen dit oplossen? Welke preventieve maatregelen kun je thuis nemen? Waarom kan het niet? Geef een eenvoudige, specifieke instructie. Weet je waar je kindveilige artikelen kunt kopen? Doen Praktische tips Vraag naar praktische problemen bij de uitvoering. Sluit het gesprek af met een samenvatting. Denk je dat je voldoende informatie hebt? Kom in een volgend gesprek terug op de uitvoerbaarheid.

15 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen Advies: gebruik voorlichtingsmaterialen van VeiligheidNL VeiligheidNL ontwikkelt materialen waarmee je kinderveiligheidsvoorlichting kunt geven aan ouders/verzorgers van kinderen tot 4 jaar. Het gaat om getoetste materialen die goed zijn afgestemd op de verschillende doelgroepen en die stoelen op onderzoek. Ga dus vooral niet zelf het wiel opnieuw uitvinden maar maak gebruik van het werk dat wij al voor je hebben gedaan. Kijk voor ons complete aanbod in de Toolkit Kinderveiligheid op

16 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 16 4 Voorbereiding Bij je kinderveiligheidsvoorlichting kun je op zich van alles en nog wat aan bod laten komen, op allerlei manieren. Het is belangrijk dat je vooraf voor jezelf duidelijk hebt wat je wilt bereiken, zodat je doelgericht te werk kunt gaan. Wil je ouders bijvoorbeeld alleen iets vertellen over algemene kinderveiligheid? Of wil je op een specifiek thema ingaan, zoals veilig slapen of vergiftigingsgevaar? We staan in dit hoofdstuk stil bij hoe je een voorlichtingsbijeenkomst over kinderveiligheid efficiënt voorbereidt en organiseert. 4.1 Stappenplan voorbereiding Het is makkelijk om het volgende stappenplan te hanteren bij je voorbereiding. Dan weet je zeker dat je systematisch te werk gaat en niets belangrijks vergeet. We lichten de stappen verderop toe. Voorbereiding groepsvoorlichting kinderveiligheid in zeven stappen Stap 1 Bepaal de vorm en de duur van je voorlichtingsbijeenkomst Stap 2 Bepaal je doelgroep Stap 3 Bepaal het aantal deelnemers (of schat het in) Stap 4 Bepaal je doel(en) Stap 5 Stel het programma op Stap 6 Maak de planning Stap 7 Lees je in (om je voor te bereiden op vragen) Stap 1: bepaal de vorm en duur van je voorlichtingsbijeenkomst Er zijn twee mogelijkheden: je kunt met je groepsvoorlichtingsbijeenkomst aansluiten bij een bestaande activiteit, bijvoorbeeld bij een ouderavond of een inloopochtend in een buurthuis, of je kunt een afzonderlijke bijeenkomst organiseren. Het voordeel van aansluiten bij een bestaande activiteit is dat er min of meer vanzelf genoeg deelnemers zijn. Daar staat tegenover dat je je zult moeten aanpassen aan de (on)mogelijkheden van een bestaande groep. Organiseer je een afzonderlijke voorlichtingsbijeenkomst, dan zul je meestal meer tijd tot je beschikking hebben en kun je dus meer aandacht besteden aan kinderveiligheid. Een nadeel van zo n afzonderlijke bijeenkomst is dat je van tevoren niet weet hoeveel deelnemers je kunt verwachten. Uiteraard is het voor je voorbereiding bij beide opties van belang om te weten hoeveel tijd je beschikbaar hebt. Stap 2: bepaal je doelgroep Zorg ervoor dat je duidelijk voor ogen hebt voor wie de bijeenkomst bestemd is. Voor ouders met kinderen in de peuterleeftijd? Voor ouders die net een kindje hebben gekregen? Voor zwangere vrouwen? Voor ouders met meerdere kinderen onder de 4 jaar in verschillende leeftijdscategorieën? De ouders in die doelgroepen hebben allemaal andere ervaringen met het risico dat hun kind loopt, met het aanschaffen van kindveilige producten en met eventuele ongevallen. Als je goed weet wie de ouders uit je doelgroep zijn, kun je je verhaal veel beter laten aansluiten bij hun behoeften en vragen. Dat maakt je kinderveiligheidsvoorlichting effectiever. Stap 3: bepaal het aantal deelnemers Probeer in te schatten hoeveel mensen er aan de bijeenkomst zullen deelnemen. Het aantal deelnemers heeft namelijk gevolgen voor je doelstellingen en het programma. Het kan ook een idee zijn om een maximumaantal deelnemers vast te stellen.

17 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 17 Stap 4: bepaal je doel(en) Bepaal zo helder mogelijk je doelstelling(en). Dat geeft je houvast bij de invulling van je programma. Ga voor jezelf na wat je aan het eind van de bijeenkomst wilt hebben bereikt. Een paar voorbeelden van doelstellingen, zowel algemene als heel concrete: Deelnemers zijn zich bewust van het onderwerp algemene kinderveiligheid. Deelnemers krijgen inzicht in het aantal ongevallen, in de ernst ervan en in de oorzaken. Deelnemers hebben inzicht in preventief gedrag. Deelnemers weten welke preventieve maatregelen zij kunnen nemen om ongevallen in huis te voorkomen. Deelnemers weten welke kindveilige producten er zijn en waar zij die kunnen kopen. Deelnemers weten dat zij op meer informatie kunnen vinden over kinderveiligheid. Deelnemers weten hoe zij het bedje van een baby goed moeten opmaken. Stap 5: stel het programma op Als je de vorm en duur van je bijeenkomst, je doelgroep, het aantal deelnemers en je doelstellingen kent, kun je het programma samenstellen. In hoofstuk 5 en 6 vind je voor enkele aandachtsgebieden binnen de kinderveiligheidsvoorlichting concrete activiteiten en materialen. Je kunt ze zo gebruiken. Ze bieden mogelijkheden om op een interactieve manier met de deelnemers bezig te zijn. Wil je wat voorbeelden van programma s zien? Kijk dan in paragraaf 4.3. Kijk in de Toolkit Kinderveiligheid op voor activiteiten, werkvormen, casussen, materialen en nog veel meer. Je kunt er uithalen waar jij persoonlijk goed mee uit de voeten kunt en waar je een goede bijeenkomst mee in elkaar kunt zetten. Nog een paar tips Zorg ervoor dat het programma interactief is. Met andere woorden: dat deelnemers actief aan de bijeenkomst kunnen deelnemen. Dat vergroot hun betrokkenheid. Zorg voor afwisseling: vertel eerst over kinderveiligheid, doe dan bijvoorbeeld een opdracht met de groep, vraag naar ervaringen enzovoort. Deelnemers vinden afwisseling prettig. Laat kindveilige producten zien: stopcontactbeveiligers, tafelhoekjes, een scherm voor het gasfornuis enzovoort. Dat maakt je verhaal concreter. Bekijk welke materialen en informatie je aan de deelnemers wilt meegeven. Zie ook de suggesties daarvoor in hoofdstuk 5 en 6. Stap 6: maak de planning Kijk bij je planning niet alleen naar de bijeenkomst zelf maar ook naar wat vooraf en naderhand moet gebeuren. Wanneer moet wat worden gedaan? Eventuele folders of posters moeten bijvoorbeeld op tijd klaar zijn. En wie doet wat? Stap 7: lees je in Het is aan te bevelen om bij je voorbereiding van de bijeenkomst hoofdstuk 2 en 3 uit deze handleiding door te lezen. De kennis in deze hoofdstukken biedt je namelijk houvast als er vragen worden gesteld. Handig is ook om te anticiperen op vragen van deelnemers door vooraf zo ongeveer te bedenken wat voor vragen je kunt verwachten. Dan kun je bij je voorbereiding al een antwoord op die vragen zoeken. 4.2 Praktische zaken De bijeenkomst zelf voorbereiden is één ding, je zult ook een aantal huishoudelijke zaken moeten regelen. De belangrijkste aandachtspunten daarbij vind je hieronder. Als je ervoor kiest om aan te sluiten bij een bestaande activiteit van bijvoorbeeld een buurthuis of school, zul je de praktische kant met de contactpersonen aldaar moeten afstemmen. De datum en de begin- en eindtijd van de bijeenkomst vaststellen

18 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 18 Let op vakanties en denk er goed over na wat de handigste tijd is om te beginnen voor jouw doelgroep. Vroeg in de avond kan minder geschikt zijn, omdat de kinderen eerst naar bed moeten worden gebracht. Een ruimte en de benodigde apparatuur regelen (bijvoorbeeld een laptop en beamer) Tips voor het kiezen van de ruimte: Zorg ervoor dat de locatie centraal gelegen is en bekend is bij deelnemers. Check of er geen storende activiteiten zijn in aangrenzende ruimtes. Controleer of je in de ruimte met audiovisueel materiaal kunt werken. Deelnemers werven Je kunt nóg zo n goede voorlichtingsbijeenkomst klaar hebben liggen, als niemand komt was al je moeite voor niks. Het is met andere woorden belangrijk om je voorlichtingsbijeenkomst vooraf bij de doelgroep bekend te maken en deelnemers te werven. Dat kun je bijvoorbeeld doen door: ze te benaderen via de kinderopvang, de peuterspeelzaal, het consultatiebureau, de wachtkamer van de huisarts (folders, posters), de verloskundige of huisbezoeken; artikelen te plaatsen in de lokale media (kranten, kabeltelevisie, regionale omroep); ouders een persoonlijke uitnodigingsbrief te sturen. Overschat de belangstelling voor kinderveiligheid niet. Het onderwerp staat bij veel ouders lager op de agenda dan bijvoorbeeld allergie bij kinderen. Een heldere aankondiging die belangstelling wekt en de juiste verwachtingen schept, is essentieel. Evaluatie Het is goed om de bijeenkomst te evalueren en te horen wat deelnemers ervan vonden. Voldeed de bijeenkomst aan de verwachtingen? Wat heeft de bijeenkomst opgeleverd? Je leert hier altijd van. Het is nuttige informatie voor als je nog eens een bijeenkomst wilt opzetten. Een voorbeeld van een evaluatieformulier vind je in paragraaf 4.4. Het formulier staat ook in de Toolkit Kinderveiligheid op Voorbeelden van programma s Voor het gemak volledigheid hebben we hieronder in de programma s verwijzingen naar de paragrafen uit de handleiding opgenomen waar je de werkvormen vindt. Programma-voorbeeld voor een bijeenkomst van één uur Thema: algemene kinderveiligheid Duur (min) Programmaonderdeel Paragraaf 0-5 Welkom, voorstellen en toelichten programma 5-15 Presentatie: aandacht voor kinderveiligheid Zie Toolkit; Groepsgesprek: hoe heeft dit kunnen gebeuren? 5.4.2; Checklist: veilig huis voor kinderen 5.4.3; Vragen en afsluiting Een andere beschikbare werkvorm is de Quiz: Wat is waar/ niet waar (zie paragraaf 5.4.1,

19 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 19 Programma-voorbeeld voor een bijeenkomst van één uur Thema: vergiftiging Duur (min) Programmaonderdeel Paragraaf 0-5 Welkom, voorstellen en toelichten programma 5-15 Presentatie: aandacht voor vergiftiging Zie Toolkit; Spel: Raad, raad wat is het? 6.4.1; Quiz: wat weet je van gif? 6.4.2; Vraag en antwoordspel: weet jij hoe dat moet? 6.4.3; Vragen en afsluiting Een andere beschikbare werkvorm is het Spel: Waar vind je wat? (zie paragraaf 6.4.4, Voorbeeld van een evaluatieformulier 1 Voldeed de bijeenkomst aan je verwachtingen? 0 ja 0 nee, want 2 Wat sprak je het meest aan?. 3 Wat sprak je het minst aan?. 4 Wat heb je gemist?. 5 Heeft de bijeenkomst je gemotiveerd om (meer) aandacht te besteden aan kinderveiligheid? 0 ja 0 nee, want 6 Wat vond je van: De sfeer De presentatie en begeleiding De mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen De opdrachten en oefeningen De locatie Goed Voldoende Matig 7 Welk rapportcijfer (van 1 tot 10) geef je de bijeenkomst?... 8 Overige opmerkingen

20 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 20 5 Voorlichting over algemene kinderveiligheid 5.1 Waarom voorlichting over algemene kinderveiligheid? Er gebeuren jaar in jaar uit indrukwekkende aantallen ongevallen met kinderen onder de 4 jaar (zie hoofdstuk 2). De cijfers laten overtuigend zien: het is geen overbodige luxe om aandacht te besteden aan kinderveiligheidsvoorlichting. Vooral omdat er voldoende aanwijzingen zijn dat kinderveiligheidsvoorlichting zoden aan de dijk zet. Met andere woorden: als jij via je voorlichting het gedrag en de houding van ouders kunt beïnvloeden en dat is het doel van kinderveiligheidsvoorlichting - help je ongelukken te voorkomen. Wat is het doel van kinderveiligheidsvoorlichting? We herhalen hier nog eens de belangrijkste doelstellingen van een voorlichtingsbijeenkomst over algemene kinderveiligheid (zie ook hoofdstuk 2): Ouders weten na de voorlichtingsbijeenkomst dat bij het ontstaan van een ongeluk drie factoren een rol spelen: het kind zelf, de omgeving en de ouder/verzorger. Ouders hebben na de bijeenkomst inzicht in de ontwikkelingsfasen van het kind (motorische ontwikkeling, zintuigen, nieuwsgierigheid, imiteren, abstractievermogen, snel afgeleid, eigen wil) en in de risico s die bij die ontwikkelingsfasen horen. Ouders weten na de bijeenkomst welke maatregelen zij kunnen nemen om ongevallen te voorkomen. Het allerbelangrijkste is dat je ouders ervan doordringt dat zij zélf maatregelen kunnen nemen om een ongeluk met hun kinderen te voorkomen. Zij moeten inzicht hebben in hoe de ongevallen ontstaan en wat zij kunnen doen om ze te voorkomen om goede maatregelen te kunnen nemen in hun thuissituatie. Waarover kun je het hebben op de bijeenkomst? In je voorlichtingsbijeenkomst kun je zoals in hoofdstuk 2 al ter sprake kwam bijvoorbeeld aandacht besteden aan: het aantal ongevallen met jonge kinderen (zie bijvoorbeeld paragraaf 2.1) en de ernst van die ongelukken (goed om die te benadrukken!); de aandachtsgebieden (zie paragraaf 2.3); de belangrijkste onveilige situaties in en om huis (zie paragraaf 2.2) ; de relatie tussen de ontwikkeling van het kind en de risico s die bij de ontwikkelingsfasen horen (zie paragraaf 2.4.1); maatregelen om ongelukken te voorkomen (omgevingsmaatregelen, toezicht, opvoeding), afgestemd op het ontwikkelingsstadium van een kind (zie paragraaf & 2.4.3); voor- en nadelen van maatregelen; de effectiviteit van maatregelen in relatie tot de ontwikkeling van een kind; productinformatie (zie productfolder in Toolkit). 5.2 Ongevalscijfers Dodelijke ongevallen In 2012 zijn 20 kinderen van 0-4 jaar als gevolg van een privé-ongeval overleden. Verdrinking is de belangrijkste doodsoorzaak, gevolgd door verstikking. Meer dan de helft van de dodelijke ongevallen gebeurt in of om huis. Ziekenhuisopnamen In 2012 zijn kinderen van 0-4 jaar opgenomen in het ziekenhuis als gevolg van een privéongeval. Kinderen van 1 jaar lopen het meeste risico. De helft van de ziekenhuisopnamen is het gevolg van een valongeval, bijvoorbeeld van de trap. Bij een vijfde van de kinderen gaat het

21 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 21 om een vergiftiging. Verbranding komt ook vaak voor. De meest voorkomende letsels waarmee de kinderen in het ziekenhuis worden opgenomen zijn een hersenschudding (18%) of ander letsel aan het hoofd (14%). Eén op de zes jonge kinderen onder de 5 jaar wordt opgenomen in verband met letsel aan schouder, arm of hand. Van ruim de helft van de ongevallen is bekend dat ze in of om huis gebeuren. SEH-behandelingen In 2012 zijn kinderen van 0-4 jaar behandeld op de SEH-afdeling van een ziekenhuis als gevolg van een privé-ongeval. Met name kinderen van 2 jaar zijn kwetsbaar. Meer dan de helft van de kinderen heeft letsel doordat ze gevallen zijn, meestal van een trap of andere hoogte. Ook geraakt worden door of stoten tegen een voorwerp (bijvoorbeeld een tafel) en beknellingen (bijvoorbeeld vingers tussen de deur) komen vaak voor. Een groot deel van de behandelde kinderen heeft letsel aan het hoofd (39%); met name open wonden komen veel voor. Ruim een derde van de slachtoffertjes heeft letsel aan de schouder, arm of hand, waaronder oppervlakkig letsel en luxaties van de elleboog (zondagsarmpje). Bij ruim een kwart van de gevallen weten we niet waar het ongeval is gebeurd. 45% van de ongevallen die leiden tot SEH-behandeling gebeurt in huis. 5.3 Preventieve maatregelen Er zijn allerlei maatregelen die privé-ongevallen bij kinderen 0-4 jaar kunnen voorkomen (zie ook de werkvormen in paragraaf 5.4). Al deze maatregelen zijn te herleiden tot drie basisadviezen: Maak je omgeving veiliger. Houd toezicht. Voed je kind op. We herhalen hier nog eens de tips uit hoofdstuk 2 die ouders kunnen helpen om het juiste evenwicht te bepalen tussen het kind beschermen en het leren omgaan met gevaar (zie paragraaf 2.5 voor toelichting): Kijk naar een kind om te zien wat het wel niet kan. Baseer de aanpak op de leeftijd, ontwikkeling en belevingswereld van het kind. Waarschuw en verbied totdat een kind begrijpt waarom het gaat. Leg uit waarom iets niet mag of gevaarlijk is, spreek het kind aan op zijn eigen niveau en gebruik korte zinnen en voorbeelden. Zorg ervoor dat een kind zelfvertrouwen kan ontwikkelen; zelfvertrouwen is de basis voor veilig gedrag. Leer een kind regels (niet te veel tegelijk). Leid een kind af in plaats van boos te worden. Geef het goede voorbeeld. 5.4 Werkvormen In deze subparagrafen worden de werkvormen toegelicht die als voorlichtingsactiviteiten kunnen worden gebruikt om het thema Vergiftigingen te ondersteunen. De kant-en-klare materialen zijn te vinden in de Toolkit Kinderveiligheid op

22 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen Quiz - Wat is waar/niet waar? Thema: Algemene Kinderveiligheid Werkvorm: Doel: Tijdsduur: Groepsgrootte: Benodigdheden: Achtergrondinformatie: Voorbereiding: Werkwijze: Variant: Tips: Quiz. Deelnemers inzicht geven in het aantal privé-ongevallen bij kinderen tot 4 jaar. 20 minuten. De quiz kan zowel in kleine als grote groepen worden uitgevoerd, afhankelijk van de beschikbare ruimte. Voldoende exemplaren van de quiz (zie de toolkit op Antwoordblad (zie de toolkit op Eventueel: beamer en laptop. Deelnemers hebben vaak geen goede kijk op hoeveel ongelukken er gebeuren met kinderen onder de 4 jaar. De ervaring leert dat het aantal ongevallen altijd lager wordt ingeschat. De deelnemers schrikken van het werkelijke aantal. De quiz draagt daarom bij aan bewustwording van de ongevallenproblematiek bij jonge kinderen. Quiz voor jezelf invullen en de antwoorden bekijken. Eventueel: projecteer de quiz op de beamer. Deelnemers vullen de quiz individueel in. De antwoorden worden in de groep besproken. De quizvragen worden met de beamer en laptop geprojecteerd. Deelnemers moeten aan de waar - of niet waar -kant gaan staan. Voorkom dat het te veel een leuk spelletje wordt. De antwoorden op de vragen moeten goed tot de deelnemers doordringen.

23 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 23 Quiz - Wat is waar/niet waar? Thema: Algemene kinderveiligheid Quizvragen Waar Niet waar 1 In Nederland worden per dag zo n 80 kinderen onder de [ ] [ ] 4 jaar op de spoedeisendehulpafdelingen van ziekenhuizen behandeld als gevolg van een privé-ongeval. 2 De meeste ongelukken met kinderen onder de 4 jaar gebeuren [ ] [ ] in en om huis. 3 In Nederland overlijden jaarlijks gemiddeld ongeveer [ ] [ ] 40 kinderen onder de 4 jaar als gevolg van een privé-ongeval. 4 Het meest voorkomende ongeval bij kinderen onder de 4 jaar [ ] [ ] is botsen/stoten. 5 Een baby van 3 maanden kan zich al omrollen. [ ] [ ] 6 Verpakkingen met kindveilige sluitingen zijn veilig voor [ ] [ ] kinderen. 7 Verdrinking is de belangrijkste doodsoorzaak bij ongevallen [ ] [ ] met kinderen onder de 4 jaar. 8 De meeste verbrandingen die leiden tot ziekenhuis-opname [ ] [ ] worden veroorzaakt door vuur. 9 Een laagje water van 10 cm is voor kleine kinderen al genoeg [ ] [ ] om in te verdrinken. 10 Bij verstikking gaat het in de helft van de gevallen om voedsel. [ ] [ ] Wat is waar/niet waar? voor begeleiders

24 Groepsvoorlichting kinderveiligheid 0 tot 4 jaar Veilig groot worden - Handleiding inclusief praktische werkvormen 24 Quiz - Wat is waar/niet waar? Thema: Algemene kinderveiligheid Antwoordblad voor begeleiders 1 Niet waar Per dag worden er zo n 105 kinderen onder de 4 jaar op de spoedeisendehulpafdelingen van ziekenhuizen behandeld als gevolg van een privé-ongeval. Jaarlijkse score : behandelingen op de spoedeisendehulpafdeling, 8300 ziekenhuisopnames en 20 dodelijke ongevallen. 2 Waar Uit onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van het aantal ongelukken met kleine kinderen in en om huis gebeurt. De gevaarlijkste plekken zijn de trap, de woonkamer en de slaapkamer. 3 Niet Waar Zie antwoord bij 1. 4 Niet waar Vallen is het meest voorkomende privé-ongeval bij kinderen. 59% van alle behandelingen op een spoedeisendehulpafdeling en 51% van de ziekenhuisopnamen zijn het gevolg van valongevallen. 5 Waar Baby s van 3 maanden kunnen zich per ongeluk omrollen en kunnen dan van de commode vallen. Jaarlijks worden 370 baby s op spoedeisendehulpafdelingen behandeld als gevolg van een val van de commode. 6 Niet waar Als een kind voldoende tijd heeft, kan het de sluitingen open krijgen. De sluitingen werken alleen vertragend. Hier is sprake van schijnveiligheid: de suggestie wordt gewekt dat kindveilige sluitingen veilig zijn, maar dat is niet zo. 7 Waar Hoewel verdrinkingsongevallen minder dan 1% uitmaken van alle ongevallen bij kinderen onder de 4 jaar, is het wel de belangrijkste doodsoorzaak bij ongevallen met deze leeftijdsgroep. 8 Niet waar De meest voorkomende verbrandingen ontstaan doordat een kind een hete vloeistof over zich heen krijgt, vooral thee, warm water en koffie. De meeste verbrandingsongevallen vinden plaats in huis. Vooral in de keuken. 9 Waar Kinderen kunnen al verdrinken in een laagje water van 5 cm. Zonder dat je het merkt: kinderen die verdrinken, zakken namelijk geluidloos onder water zonder te huilen of te spartelen. Binnen 2 minuten is het kind bewusteloos. Binnen 4 tot 6 minuten heeft het onherstelbaar letsel op gelopen. 10 Waar Verstikkingsongevallen die leiden tot een ziekenhuisopname worden ongeveer even vaak veroorzaakt door een verstikking in een vreemd voorwerp als door verstikking in voedsel, bijvoorbeeld door voedsel als nootjes, stukjes appel, druiven en snoepjes.