Cherry rasp leaf virus (CRLV) & vectorsoorten van Xiphinema americanum s.l. (IAI)

Transcriptie

1 Cherry rasp leaf virus (CRLV) & vectorsoorten van Xiphinema americanum s.l. (IAI) Categorie: Viruses & viroids (vector: Nematoda) Naam waaronder gereguleerd: - Virussen en virusachtige organismen van Cydonia Mill., Fragaria L., Malus Mill., Prunus L., Pyrus L., Ribes L., Rubus L. en Vitis L. zoals: b) Cherry rasp leaf virus - Xiphinema americanum Cobb sensu lato (niet-europese populaties) - Xiphinema californicum Lamberti et Bleve-Zacheo Korte risicobeoordeling, laatste update maart 2015 Aanwezig in de EU CRLV: afwezig (EPPO Global Database). Xiphinema americanum s.l.: Xiphinema americanum s.l. of Xiphinema americanum - groep is een complexe groep van nematodensoorten. Soorten binnen dit complex komen wereldwijd voor, ook in de EU. X. americanum is zelf weinig schadelijk maar heeft vooral impact doordat het een aantal virussen kan overdragen. Binnen het X. americanum - complex komen soorten voor die in staat zijn de nepovirussen Tomato ringspot nepovirus (ToRSV, IAI), Tobacco ringspot nepovirus (TRSV, IAI), Cherry rasp leaf nepovirus (CRLV, IAI) en Peach rosette mosaic nepovirus (PRMV, IAI) over te dragen, maar de meeste soorten binnen de X. americanum groep kunnen het niet. Niet-Europese populaties van Xiphinema americanum s.l. zijn gereguleerd vanwege het risico van overdracht van deze virussen In Europa komen echter ook (lokaal) X. americanum populaties voor die deze virussen kunnen overdragen (X. rivesi). Zover bekend zijn de Europese populaties niet besmet met deze nepovirussen, maar introductie van deze populaties vergroot wel het risico van deze virussen (Van der Gaag et al., 2010). Daarom wordt hieronder zowel de kans op introductie van Europese als niet-europese vectorsoorten ingeschat. Zover bekend is de vector niet aanwezig in Nederland. Belangrijkste waardplanten en gewassen t.b.v. inschatting impact Malus domestica Borkh. (appel) Prunus avium L. (kers) Prunus cerasus L. (zure kers) Prunus mahaleb L. (weichselkers) Cherry rasp leaf virus (CLRV) heeft een klein verspreidingsgebied in de wereld en het aantal bekende waardplanten is beperkt in vergelijking met Tobacco ringspot virus (TRSV) en Tomato ringspot virus (ToRSV) die ook door X. americanum worden overgedragen (Van der Gaag et al., 2010). Rubus idaeus (framboos) is bekend als symptoomloze waardplant (EPPO datasheet). NVWA, Cherry rasp leaf virus & Xiphinema americanum, november 2015 Pagina 1 van 8

2 Belangrijkste pathways: Zover bekend komen er geen vectorsoorten van Xiphinema americanum s.l. voor in Nederland (X. americanum - soorten die CRLV kunnen overdragen). Zonder de vector kan het virus (vrijwel) alleen via vegetatieve vermeerdering worden verspreid. In het huidige document worden verschillende situaties onderscheiden en beoordeeld: INTRODUCTIE VAN PATHOGEEN ZONDER VECTOR De kans wordt hier ingeschat dat het virus zonder vector binnenkomt en zich vestigt. Tevens wordt de impact van het virus ingeschat mocht het zich in Nederland vestigen in afwezigheid van een vector. De belangrijkste pathways zijn: 1. Planten bestemd voor opplant (met uitzondering van zaden) In de EPPO Global Database staat de volgende natuurlijke waardplanten: Balsamorhiza, Malus, Plantago lanceolata, diverse Prunus-soorten, Rubus idaeus, Sambucus nigra en Taraxacum. Vermoedelijk zijn meer soorten waardplant. Overdracht via zaden is aangetoond bij een aantal kruidachtige soorten (EPPO-datasheet), maar speelt in bovengenoemde fruitgewassen waarschijnlijk geen rol van betekenis. INTRODUCTIE VAN VECTOR ZONDER PATHOGEEN De kans wordt hier ingeschat dat de vector binnenkomt en zich vestigt. De impact van de vector wordt niet ingeschat omdat deze zelf weinig schade veroorzaakt (Van der Gaag et al., 2010). De belangrijkste pathways zijn: 1. Planten bestemd voor opplant met aanhangende grond bestemd voor teelt in potten (meestal potplanten) besmet met een vectorsoort van X. americanum s.l. 2. Planten bestemd voor opplant van planten (met name fruitgewassen: Malus, Vaccinium, Rubus, Vitis, Prunus,..) met aanhangende grond bestemd voor teelt in de volle grond. Planten die met aanhangende grond worden geïmporteerd uit derde landen zijn veelal (prefinished) potplanten of bonsais. INTRODUCTIE VAN PATHOGEEN MET VECTOR De kans wordt ingeschat dat het virus en de vector binnenkomen en zich vestigen. Tevens wordt de impact ingeschat van het virus in associatie met de vector. De belangrijkste pathways zijn: 1. Planten bestemd voor opplant (met uitzondering van zaden) met aanhangende grond besmet met een vectorsoort van X. americanum s.l.; de vector of de plant is bij introductie besmet met het virus. 2. Pathogeen en vector worden apart geïntroduceerd via bovengenoemde pathways en de vector raakt vervolgens in Nederland besmet met het pathogeen. CLRV is aanwezig in Canada, China en de Verenigde Staten (VS) (EPPO Global Database). Vectorpopulaties van X. americanum s.l. komen voor in Azië (zeldzaam), Europa (lokaal), Latijns Amerika (wijd verspreid) en Noord-Amerika (wijd verspreid) (Lamberti et al., 2000). NVWA, Cherry rasp leaf virus & Xiphinema americanum, november 2015 Pagina 2 van 8

3 Risicoscores INTRODUCTIE VAN PATHOGEEN ZONDER VECTOR P1 (associatie met pathway): 1 [1-5] 1 Import van planten bestemd voor opplant van Malus en Prunus met uitzondering van zaden is verboden uit de meeste niet-europese landen. Uit een aantal landen (landen uit het Middellandse Zeegebied, Australië, Nieuw Zeeland, Canada en het vaste land van de VS) mogen planten van Malus en Prunus wel worden geïmporteerd mits vrij van bladeren, bloemen en vruchten (artikels 9 en 18, Bijlage III, Richtlijn 2000/29/EG). CRLV is aanwezig in de VS en Canada. Buiten de VS en Canada is het virus alleen bekend uit China met een restricted distribution. Er is een klein importvolume van bekende waardplanten uit de VS en Canada. Voor import van planten bestemd voor opplant van Malus, Prunus en Rubus, met uitzondering van zaden, gelden specifieke EU-vereisten ten aanzien van CRLV. Het virus heeft in de VS en Canada een restricted distribution en vormt in de VS een veel minder groot probleem dan het Tomato ringspot virus, vanwege de zeer langzame verspreiding (Van der Gaag et al., 2010). Rubus idaeus (framboos) is bekend als symptoomloze waardplant en aangezien er (beperkt) import is van Rubus planten uit Noord-Amerika zou deze importstroom een pathway kunnen zijn. Planten worden bij import normaliter niet getoetst op virussen, maar wel in het vrijwillige certificeringsschema voor Rubus (Naktuinbouw, 2013). Hierbij is nooit een vondst gedaan van CLRV. In het begin van de jaren 80 van de vorige eeuw is het virus wel gevonden in het Verenigd Koninkrijk op planten van Rubus uit Canada (EPPO Global Database). Vanwege het kleine importvolume van waardplanten uit landen waar het virus voorkomt, de specifieke EU-vereisten voor Malus, Prunus en Rubus en het beperkte verspreidingsgebied van het virus score 1. P2 (transfer): 5 [1-5] De pathway is planten bestemd voor opplant. P3 (kans op vestiging na transfer): 4 [1-5] Het virus kan zich handhaven in symptoomloos besmette partijen via vegetatieve vermeerdering. P4 (kans overleven uitroeiactie): 2 [1-4] Het virus kan worden geëlimineerd door besmette partijen te vernietigen. Omdat het virus symptoomloos aanwezig is en daarbij de kans aanwezig staat dat besmette partijen niet worden opgemerkt score 2. Effect op perceelsniveau: 3 [1-5] In afwezigheid van een vector, zal het effect zal sterk afhangen van het percentage planten dat besmet is bij aanplant van het perceel. Het effect is daarnaast rasafhankelijk. Door verwijderen van de besmette planten kan het virus eenvoudig worden bestreden, maar de schade kan groot schijn wanneer veel planten moeten worden verwijderd. Bij heraanplant met niet-besmette planten is het probleem wel opgelost (score 3). Mate van verspreiding: 1 [1-4] Nederlandse fruittelers gebruiken veelal gecertificeerd plantmateriaal en de verwachting is dan ook dat CRLV zich weinig zal verspreiden in de commerciële teelt (score 1). 1 Tussen [ ] de minimaal en maximaal mogelijke score NVWA, Cherry rasp leaf virus & Xiphinema americanum, november 2015 Pagina 3 van 8

4 Productiewaarde-teelt: 5 [1-6] De productiewaarde van bovengenoemde fruitgewassen ligt tussen de 100 en 250 miljoen euro per jaar. Impact op de groene ruimte: 1 [1-5] Particulieren kunnen te maken krijgen met schade bij aankoop van met CRLVgeïnfecteerde planten. De inschatting is dat de omvang van de schade (aantal planten in de groene ruimte met ernstige symptomen) beperkt zal zijn (score 1). Export-maatregelenniveau: 3 [1-4] Zolang het virus zonder vector aanwezig is, kunnen besmettingen relatief eenvoudig worden geëlimineerd en garanties kunnen in principe worden afgegeven op partij- of perceelsniveau. Productiewaarde-export: 2 [1-6] Voor export is de teelt van planten (uitgangsmateriaal van belang). De productiewaarde van uitgangsmateriaal van bovengenoemd fruitgewassen is niet bekend maar wordt geschat tussen de 5 en 20 miljoen euro (score 2). Samenvatting risicoscores Cherry rasp leaf virus zonder vector Parameter(combinaties) Score Schaal Kans op een besmetting (binnenkomen en transfer) (P1-P2) Kans op introductie (binnenkomen, transfer en vestigen) (P1-P3) Kans dat het organisme officiële uitroeimaatregelen overleeft (P4) Kans op introductie (binnenkomen en vestigen) ondanks officiële uitroeimaatregelen (P1-P3, P4) Directe impact voor de teelt op perceelsniveau Directe impact voor de teelt nationaal Potentiële impact voor de export nationaal Directe impact voor de groene ruimte INTRODUCTIE VAN VECTOR ZONDER PATHOGEEN P1 (associatie met pathway): 2 (pathway 1: prefinished potplanten, bonsais) [1-5] Transmissie van CRLV en andere nepovirussen (Tobacco ringspot virus en Tomato ringspot virus) door X. americanum s.l. is vooral bekend in fruitgewassen in Noord- Amerika, maar vectorpopulaties van X. americanum s.l. komen voor op vrijwel alle continenten (Van der Gaag et al., 2010). In de afgelopen 10 jaar zijn verschillende intercepties en vondsten gedaan van X. americanum s.l. in geïmporteerde zendingen met name bij planten afkomstig uit Azië, maar ten minste ook één maal in planten uit Midden-Amerika (Honduras) (Van der Gaag et al., 2010). Niet bekend is of het hierbij ging om vectorsoorten. In Azië komen niet-vectorsoorten uit de X. americanum groep algemeen voor, maar zijn, zover bekend, vectorsoorten zeldzaam. In Latijns-Amerika komen vectorsoorten meer algemeen voor en uit Latijns-Amerika (met name Midden- Amerika) worden veel planten geïmporteerd. De meeste van deze plantensoorten zijn niet bekend als waardplant van het virus en onbekend is of vectorsoorten aanwezig zijn op bedrijven die planten produceren voor export naar de EU. NVWA, Cherry rasp leaf virus & Xiphinema americanum, november 2015 Pagina 4 van 8

5 Er is weinig informatie over de verspreiding van vectorpopulaties (Xiphinema rivesi) in de EU en daarmee de kans op introductie van het organisme via EU-interne handel; vermoedelijk komen alleen lokaal vectorpopulaties voor (Van der Gaag et al., 2010). Zoals hierboven aangegeven is er veel onzekerheid wat betreft de kans dat vectorsoorten van X. americanum s.l. meekomen met import van planten. De meeste onderscheppingen zijn bij planten uit landen/gebieden waar vectorsoorten, zover bekend, zeldzaam zijn. Daarom wordt de kans dat een vectorsoort binnenkomt met import van sierteeltgewassen als klein ingeschat (score 2). De onzekerheid is echter groot, met name omdat niet bekend is of planten met kluit worden geïmporteerd uit delen van de EU waar vectorpopulaties voorkomen. P1 (associatie met pathway): 1 (pathway 2: vnl. planten bestemd voor teelt in de volle grond) [1-5] Overdracht van nepovirussen via X. americanum s.l. is vooral bekend in fruitgewassen in de Verenigde Staten. Er is een beperkt importvolume van planten van fruitgewassen uit de VS en deze planten worden geïmporteerd zonder aanhangende grond. Er zijn geen intercepties bekend op planten uit de VS. Om deze redenen wordt de kans op associatie als zeer klein ingeschat (score 1). P2 (transfer): 4 (pathway 1) [1-5] De pathway is planten bestemd voor opplant in potten (zie rating guidance). P2 (transfer): 5 (pathway 2) [1-5] De pathway is planten bestemd voor opplant (in de volle grond). P3 (kans op vestiging na transfer): 4 [1-5] De kans op vestiging is zeer groot: brede waardplantenreeks en X. americanum vermeerdert zich parthenogenetisch. P4 (kans overleven uitroeiactie): 4 [1-4] X. americanum s.l. is zelf weinig schadelijk en de kans is daarom heel groot dat voordat het gedetecteerd wordt het organisme al is verspreid via menselijk handelen. Bovendien zijn alleen niet-europese populaties gereguleerd en zodra het organisme is gevestigd, is het organisme volgens Richtlijn 2000/29/EG dus niet meer gereguleerd. In het verleden is tevergeefs geprobeerd om een uitbraak van de Europese soort Xiphinema diversicaudatum in Californië (VS) uit te roeien (GERDA, 2016). Samenvatting risicoscores vectorsoorten van Xiphinema americanum s.l. (soorten die het Tomato ringspot virus kunnen overdragen) Parameter(combinaties) Score Schaal Kans op een besmetting (binnenkomen en transfer) (P1-P2) Kans op introductie (binnenkomen, transfer en vestigen) (P1-P3) Kans dat het organisme officiële uitroeimaatregelen overleeft (P4) Kans op introductie (binnenkomen en vestigen) ondanks officiële uitroeimaatregelen (P1-P3, P4) Directe impact voor de teelt op perceelsniveau NB Directe impact voor de teelt nationaal NB 1-9 Potentiële impact voor de export nationaal NB 1-9 Directe impact voor de groene ruimte NB NB: niet bepaald; alleen de kans op introductie van vectorsoorten is hier ingeschat. NVWA, Cherry rasp leaf virus & Xiphinema americanum, november 2015 Pagina 5 van 8

6 INTRODUCTIE VAN PATHOGEEN MET VECTOR P1 (associatie met pathway): 1 [1-5] Er is veel onzekerheid omtrent de kans dat vectorsoorten van X. americanum s.l. meekomen met import van planten en nog meer onzekerheid dat deze vectorsoorten bij import besmet zijn met CLRV. De kans lijkt zeer klein omdat planten uit Noord-Amerika (normaliter) zonder aanhangende grond worden geïmporteerd (score 1). P2 (transfer): 5 [1-5] De pathway is planten bestemd voor opplant. P3 (kans op vestiging na transfer): 5 (een virusdragende vector) [1-5] De kans op vestiging wordt als zeer groot ingeschat (brede waardplantenreeks voor zowel het pathogeen als de vector; X. americanum vermeerdert zich bovendien parthenogenetisch). P3 pxv (vector en pathogeen worden apart geïntroduceerd en vector raakt daarna besmet met het pathogeen): 1 De kans dat de populatie van een vectorsoort na vestiging besmet raakt met CRLV lijkt zeer klein (score 1), zo lang officiële maatregelen blijven gelden tegen CRLV. In de commerciële teelt van fruitgewassen wordt meestal gebruik gemaakt van gecertificeerd plantmateriaal waarbij op virussen wordt getoetst. Dit reduceert de kans dat CRLV zich via vegetatieve vermeerdering in de fruitteelt verspreid. P4 (kans overleven uitroeiactie): 4 (vector), 3 (virus) [1-4] De kans dat de vector (polyfaag) kan worden uitgeroeid wordt ingeschat als nihil (zie ook Introductie vector zonder pathogeen ; score 4). Wanneer een vectorpopulatie drager is van CRLV is de kans beduidend kleiner dat het virus nog kan worden uitgeroeid. Zover bekend wordt het virus in de vectornematode niet overgedragen aan de nakomelingen en zou in principe het virus kunnen worden geëlimineerd door alle geïnfecteerde planten te verwijderen en gedurende enige tijd geen viruswaardplanten op het perceel te planten. Het virus heeft echter een zeer brede waardplantenreeks en daarom zouden ook alle onkruiden op het perceel moeten worden bestreden. Dit lijkt alleen haalbaar indien het aantal besmette percelen (percelen besmet met vector en virus) nog beperkt is. Effect op perceelsniveau: 3 [1-5] In Noord-Amerika is CLRV van weinig economisch belang vanwege de langzame verspreiding ook in aanwezigheid van de vector (Van der Gaag et al., 2010). De omvang van de schade in sector (verspreiding van het virus) zal naar verwachting beperkt blijven maar het virus geeft wel schade (score 3). Mate van verspreiding: 1 [1-4] Score 1 vanwege het gebruik van gecertificeerd plantmateriaal en de verwachte langzame natuurlijke verspreiding ook in aanwezigheid van de vector. Productiewaarde-teelt: 5 [1-6] De productiewaarde van bovengenoemde fruitgewassen ligt tussen de 100 en 250 miljoen euro per jaar. Impact op de groene ruimte: 1 [1-5] Particulieren kunnen te maken krijgen met schade bij aankoop van met ToRSVgeïnfecteerde planten. De inschatting is dat de omvang van de schade (aantal planten in de groene ruimte met ernstige symptomen) beperkt zal zijn (score 1). NVWA, Cherry rasp leaf virus & Xiphinema americanum, november 2015 Pagina 6 van 8

7 Export-maatregelenniveau: 3 [1-4] De vector verspreidt zich op natuurlijk wijze alleen over zeer kleine afstanden binnen een perceel en garanties kunnen in principe worden afgegeven op partij- of perceelsniveau. Productiewaarde-export: 2 [1-6] De productiewaarde van planten van bovengenoemd fruitgewassen is niet bekend maar ligt mogelijk tussen de 5 en 20 miljoen euro (score 2). Referenties GERDA [Global eradication and response database] (2016) Pest incursion response, Xiphinema diversicaudatum. Lamberti F, Molinari S, Moens M, Brown DJF (2000) The Xiphinema americanum group. I. Putative species, their geographical occurrence and distribution, and regional polytomous identification keys for the group. Russian Journal of Nematology 8, Van der Gaag, Karssen G, Werkman A (2010) Pest risk analysis for Xiphinema americanum s.l. Plant Protection Service, the Netherlands. Available at: accessed 10 February Samenvatting risicoscores Tomato ringspot virus met een vectorsoort van Xiphinema americanum s.l. Parameter(combinaties) Score Schaal Kans op een besmetting (binnenkomen en transfer) (P1-P2) Kans op introductie (binnenkomen, transfer en vestigen) (P1-P3) Kans dat het organisme officiële uitroeimaatregelen overleeft (P4) Kans op introductie (binnenkomen en vestigen) ondanks officiële uitroeimaatregelen (P1-P3, P4) Directe impact voor de teelt op perceelsniveau Directe impact voor de teelt nationaal Potentiële impact voor de export nationaal Directe impact voor de groene ruimte Alleen het virus, de kans op uitroeien van de vector wordt als nihil ingeschat. NB Dit is een korte risicobeoordeling om een indicatie te krijgen van het risico van het organisme voor Nederland. Er is geen uitvoerig literatuuronderzoek gedaan. Nieuwe informatie over bijvoorbeeld de biologie of het verspreidingsgebied van het organisme kan aanleiding zijn om de risicobeoordeling aan te passen. Daarnaast kunnen door aanpassing van wet- en regelgeving, handelsstromen e.d. risico s wijzigen in de tijd. De potentiële impact voor de export wordt voor een belangrijk deel bepaald door de biologie van het organisme (met name door de natuurlijke verspreidingscapaciteit van het organisme). De daadwerkelijke impact voor de export zal uiteindelijk afhangen van de eisen die importerende landen zullen stellen bij eventuele vestiging van het organisme in Nederland en de exportwaarde naar die landen. De daadwerkelijke impact kan dus (in sterke mate) afwijken van de potentiële impact. NVWA, Cherry rasp leaf virus & Xiphinema americanum, november 2015 Pagina 7 van 8

8 In de lijst van referenties staan alle gerefereerde bronnen met uitzondering van de standaardbronnen: EPPO-datasheet, EPPO Global Database, EPPO Reporting Service en de rapporten Fytosignalering van de NVWA. Deze bronnen zijn te vinden op de websites van EPPO (European and Mediterranean Plant Protection Organisation) en de NVWA. Een beschrijving van de risicobeoordelingsmethode (o.a. rating guidance ) kunt u ook vinden op de website van de NVWA. NVWA, Cherry rasp leaf virus & Xiphinema americanum, november 2015 Pagina 8 van 8