Samenvatting Geschiedenis Historische Context: Duitsland en de Koude Oorlog

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Historische Context: Duitsland en de Koude Oorlog Samenvatting door Debby 8587 woorden 30 maart ,6 3 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis HC: Duitsland en de Koude Oorlog Hoofdstuk 3: Duitsland : Het Duitse keizerrijk De Duitse eenheid komt tot stand Duitsland was altijd over vele staatjes. Otto van Bismarck (= Rijkskanselier van Pruisen) wist deze staten bijeen te brengen door de Frans-Duitse Oorlog ( ). Nadat Frankrijk verslagen was, werd het Duitse rijk uitgeroepen in Versailles zodat geen Duitse staat bevoordeeld werd. Wilhelm I (= Pruisische koning) werd keizer en Bismarck werd Rijkskanselier van het keizerrijk. Staatsinrichting met grote macht van de keizer Duitsland werd verdeeld over kiesdistricten die met algemeen mannenkiesrecht een afgevaardigde kunnen kiezen voor de Rijksdag (= volksvertegenwoordiging). De keizer bleef de grootste macht houden opperbevelhebber van leger, benoemen/ontslaan van ministers en Rijkskanselier. De Rijksdag had hierdoor beperkte macht begroting, belastingmaatregelen en wetten goed/afkeuren. Echter geen motie van afkeuring. De afgevaardigden van de deelstaten vormden samen de Bondsraad in Berlijn recht de begroting, wetten en verdragen met andere landen goed/af te keuren. Politieke stromingen Pagina 1 van 27

2 Conservatieven en nationaal-liberalen vooral onder hogere lagen; Centrum(partij) vooral onder katholieken; Socialisten/communisten vooral industrie-arbeiders. Gelaagdheid van de bevolking 1. Adel, officieren en hoge ambtenaren beheersten openbare mening; 2. Grote fabrikanten en bankiers nieuwe groep, die in de hoogste kringen terecht kwam en raakten door huwelijken ook met adel verbonden. Zij ( geldadel ) hadden minder aanzien dan de gewone adel); 3. Werknemers in de dienstensector, lagere ambtenaren, kleine ondernemers, chefs van afdelingen van grote ondernemingen weinig aanzien; 4. Boeren, arbeiders in de landbouw en industrie, lagere ambtenaren merkten niks van de toenemende welvaart. Duitsland gaat een rol spelen in de wereldpolitiek Alliantiepolitiek van Bismarck Duitsland was niet alleen een grote economische grootmacht geworden (door de industrialisatie), maar ook op politiek en economisch gebied. Bismarck wilde een alliantiepolitiek uitvoeren. Door het sluiten van allianties wilde hij de Duitse positie in de wereld versterken en vrede handhaven. De Conferentie van Berlijn in werd onder Bismarck s leiding Afrika verdeeld onder de VS en Europese Staten. Weltpolitik van Wilhelm II Wilhelm II volgde zijn vader op in Hij wilde een autocratischer keizerschap en ontsloeg Bismarck in Wilhelm vond dat hij alleen verantwoording aan God verschuldigd was. Wilhelm II was ook voor een Weltpolitik, waarin Duitse belangrijker zou worden in de wereld. Het is vooral gericht op overzees imperialisme. Na de Vlootwet van 1898 werd een oorlogsvloot gebouwd tegen Groot-Brittannië en Frankrijk, maar zij bleken veel te sterk. Duitsland ging zich toen meer op Europa richten. Deze internationale ambities zorgen voor economische groei en toenemende militarisme. Steeds meer landen zochten steun d.m.v. bondgenootschappen. 2: De Eerste Wereldoorlog Dieperliggende oorzaken: Militarisme Na Frans-Duitse oorlog werden er nieuwe plannen gemaakt en regeringen investeren veel in het leger; Imperialisme leidde tot conflicten tussen Engeland, Frankrijk en Duitsland. Men wilde zoveel mogelijk Pagina 2 van 27

3 koloniaal grondgebied in Afrika. Tussen Frankrijk en Engeland kwam verzoening in 1904, maar met Duitsland niet. Wilhelm II knoopte goed betrekkingen aan met het Turkse rijk (waar zij strijd mee hadden) en Marokko (in zijn verzet tegen onderwerping door Frankrijk én Wilhelm versterkte zijn marine; Nationalisme Frankrijk wilde revanche op Duitsland, omdat de Duitsers Elzas-Lotharingen hadden afgenomen na de Frans-Duitse oorlog. De Slaven waren verspreid over verschillende landen en streefden naar onafhankelijkheid. Bewapeningswedloop Sterk leger is vereist voor bovenstaande punten. Men gaf hier steeds meer geld aan uit. Bondgenootschappen vergroten de kans op conflicten Angst voor elkaar nam toe, dus men zocht steun van anderen. Hierdoor trokken landen elkaar de oorlog in. Triple Alliantie/Centralen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië. Triple Entente/Geallieerden: Engeland, Frankrijk en Rusland (+ slavische landen). Aanleiding (directe oorzaak) van de Eerste Wereldoorlog Moordaanslag in Sarajewo op Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand werd vermoord door een nationalistische Serviër, Gavrilo Princip. Hij hoorde bij de Slavische, nationalische groep, De Zwarte Hand. Zij leefden in Oostenrijk-Hongarije en streefden naar een onafhankelijk staat. De moord leidt tot een wereldoorlog Oostenrijk-Hongarije wilde dat Servië zich niet meer ging bemoeien met de Slavische nationalisten. Servië werd echter gesteund door de grote Slavische staat, Rusland. Daarentegen zocht Oostenrijk-Hongarije weer steun bij Duitsland. Oostenrijk-Hongarije stuurde een ultimatum met harde eisen aan Servië, maar zij verwierpen dit ultimatum. Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog (1914) kettingreactie. Verloop van de Eerste Wereldoorlog Alle betrokkenen gaan enthousiast de oorlog in door nationalisme, militarisme en overtuiging van eigen superioriteit; Het Von Schlieffenplan mislukt De Duitse opperbevelhebber stelde het Von Schlieffenplan in werking. Het plan was om de sterke Franse verdediging aan de Frans-Duitse grens te omzeilen en daarom moest het leger door België naar Noord-Frankrijk trekken. Dit moest snel voor het Russische leger in het Oosten zou aanvallen. Dit plan mislukt echter door de volgende factoren: Sterke tegenstand van de Belgen, wreed onderdrukt Er waren veel francs-tireurs (= burgers die op soldaten schieten) en de Belgen kregen als wraak te maken met brandstichting, deportatie en doodschieten van burgers; Pagina 3 van 27

4 Deel van de Duitse troepen moet naar het Oostfront De opmars in België liep trager dan verwacht, daarom moesten er veel troepen naar het Oostfront worden gestuurd tegen Rusland. Hier vond een bewegingsoorlog plaats; Definitieve mislukking Von Schlieffenplan na Slag bij de Marne Bij de Marne ging het Brits-Franse leger tot tegenaanval, waarbij een groot gat ontstond tussen twee Duitse troepen (die zich laten iets terugtrokken). De Slag van de Marne maakte een einde aan de bewegingsoorlog en volgde een loopgravenoorlog. Na Slag van de Marne volgt jarenlange loopgravenoorlog Kenmerken van een loopgravenoorlog: Vijandelijke legers stonden in loopgraven tegenover elkaar met een niemandsland ertussen; Maandenlang leefden soldaten in loopgraven met water, modder en ongedierte; Weinig terreinwinst; Enorm veel doden Elke aanval was verdoemd te mislukken, door bv. mitrailleurs. Verdun en de Somme, uitputtingsslagen als tactiek Het enorme dodental was onvermijdelijk volgens de leiders. Ze gingen ervan uit dat de vijand zich eerder dan zijzelf zouden opgeven bij gebrek aan voldoende mankracht. De Duitse generaals wilden een aanval plannen op één punt, de Slag van Verdun (februari 1916). Niet om deze plek in te nemen, maar om de Fransen grote verliezen toe te brengen Fransen moeten versterking sturen naar Verdun en zouden hierdoor mankracht en materiaal uitputten. In juli 1916 begonnen de Engelsen samen met Frankrijk een soortgelijke aanval op de Somme. Beide aanvallen waren zonder weinig succes en brachten vooral meer verlies. Meer verwoestingen, thuisfront meer bij de oorlog betrokken en vooral in Duitsland grote schaarste Er waren veel meer verwoestingen door dat steden en dorpen nu werden aangevallen. Ook door de industrialisatie en techniek was er veel meer vuurkracht. Burgers waren in deze oorlog ook veel meer betrokken Mannen moest allemaal het leger in en vrouwen namen hun werk over. Ook kende iedereen wel iemand die dood was gegaan en moesten de gewonden opgevangen worden. Via affiches en films werd de bevolking de hele tijd aan oorlog herinnerd om iets ervoor te doen. Niet iedereen had evenveel betrokkenheid, bv. als bejaarde/kinderen/vrouwen hoefden het leger niet in + als je niet bij het front woonde, had je er weinig mee te maken. Vooral Duitsland had grote schaarse door de Geallieerde zeeblokkade. Hierdoor ontstonden grote voedselrellen. Het Keizerrijk komt ten val, het einde van de oorlog In 1917 verbeterde de situatie van Duitsland, omdat Rusland door de Oktoberrevolutie de Vrede van Bresk-Litovsk moest sluiten. Hierdoor kon Duitsland meer troepen naar het Westfront sturen. De Geallieerden kregen in 1917 echter nu ook steun van de VS. Von Hindenburg begreep nu dat de oorlog niet meer te winnen was en ook Wilhelm II zag in Pagina 4 van 27

5 1918 in dat het zinloos was. Fase 1: Wilhelm II benoemde een nieuwe regering om vredesonderhandelingen te beginnen; Fase 2: Overal in Duitsland braken opstanden uit. Toen dit bekend werd wilde alle Duitse soldaten vrede; Fase 3: De Duitse regering trad af (9 november 1918) en droeg de macht over aan de socialistische regering met Friedrich Elbert. Socialisten konden de opstandige arbeiders en soldaten nog in toom houden. Fase 4: De socialistische regering riep de republiek uit en wilde een parlementaire democratie met meerdere partijen. De communisten wilden dit daarentegen niet. ZIj wilden raden, bestaande uit vertegenwoordigers van arbeiders en soldaten Opstand. Spartakusopstand: De overgang van keizerrijk naar republiek kwamen democratische partijen (liberalen, socialisten, katholieke Centrum) tegenover de communisten en conservatieven te staan. De communisten wilden net zoals in de Oktoberrevolutie ook een revolutie starten in Duitsland Spartakusopstand. Met behulp van het leger wist de regering de opstand te onderdrukken er werden de oprichters van de Spartakusbond vermoord. Hierna gingen de communisten deelnemen aan de parlementaire democratie. Dolkstootlegende: Ludendorff en Von Hindenburg (generaals) beweerden dat het Duitse leger niet door de vijand was verslagen, maar door een dolkstoot in de rug (= het optreden van socialisten en communisten in november). BULLSHIT Kapp-Putsch (= staatsgreep van een legereenheid in 1920): De opstandige militairen vroegen Kapp (= oprichter van radicaal-conservatieve, nationalistische partij) om hun regeringsleider. Dit mislukte echter door een algemene staking door arbeiders en ambtenaren en Kapp lastte de staatsgreep af. In januari 1919 werd er een nieuw parlement gekozen Republiek van Weimar. 3: Zwakke plekken van de Republiek van Weimar De Vrede van Versailles (juni 1919) De leider van de Republiek van Weimar probeerde met hun vreedzame politiek weer aanzien te krijgen in Eurpa, maar de Vrede van Versailles maakte dat moeilijk. Gevolgen voor Duitsland: Duitsland kreeg schuld van de oorlog en kreeg enorme herstelbetalingen door de Geallieerden opgelegd; Duitsland moest grondgebied afstand, bv. Elzas-Lotheringen, stuk van Polen; Duitsland moest ontwapenen. Een groot deel van de bevolking was de Republiek van Weimar en de democratie vijandig gezind Om een parlementaire democratie te laten werken, moet het merendeel van de bevolking erin geloven en bereid zijn mee te werken. Dat was in de Republiek van Weimar niet het geval. De communisten (KPD) deden alleen mee om propaganda te mken voor het eigen ideaal, wilden zelf alle macht; Nationalisten en conservatieven wilden het keizerrijk terug met minder macht voor de politieke partijen Pagina 5 van 27

6 en meer voor hen zelf; hierdoor zouden zijn meer invloed kunnen blijven uitoefenen. Zij verweten de socialisten ook van het verliezen van de oorlog (= Dolkstootlegende). Veel teleurgestelde ex-soldaten sloten zich aan bij communistische, conservatieve of fascistische groepen; Velen hadden geen baan en hadden hun leven op het spel gezet voor niks, Ze verweten de parlementaire democratie hiervoor. Regeringen met parlementaire meerderheid moeilijk te vormen In parlementaire democratie moet er een meerderheid gevormd worden Coalitie van Weimar: SPD, DDP (= Deutsche Demokratische Partei) en de Centrumpartij. In de jaren 20 verloor de DDP echter veel zetels en de andere twee partijen wantrouwen elkaar. Achterstand in herstelbetalingen leidt tot bezetting Ruhrgebied en grote economische problemen De herstelbetalingen drukte zwaar op de Duitse economie. Wegens achterstand in betalingen bezetten Frankrijk en België het Ruhrgebied. De arbeiders kwamen hiervoor in opstand. Dit supportte de regering door ze door te betalen extra geld nodig bankbiljetten bijdrukken enorme inflatie economische crisis. Dawesplan draagt bij tot voorzichtig economisch herstel Charles Dawes kwam met een herziening van het beleid in Kenmerken Dawersplan: Jaarlijks aandeel in de aflossing van de herstelbetalingen werd gekoppeld aan de economische draagkracht van Duitsland; De VS ging vanaf 1925 leningen aan Duitsland verstrekken om de Duitse economie te supporten. Gevolgen Dawesplan: Bezettingstroepen vertrokken uit Duitsland; Economisch herstel tot 1929; 4: De economische crisis van 1929 Crisis van het wereldkapitalisme In 1929 daalde de aandelen op de beurs in New York opeens zeer sterk, de Amerikaanse Beurskrach. Gevolgen waren dat enorme werkloosheid, vele faillissementen en daling van productie en handel. Dit sloeg ook door naar landen in Europa, omdat zij economische banden hadden met de VS. Pagina 6 van 27

7 De crisis is gunstig voor de nazi s In Europa wordt vooral Duitsland door de crisis in de VS getroffen; Duitsland kreeg nu geen leningen meer van de VS/Dawesplan op de economie bij te staan. Er ontstond enorm veel werkloosheid. De economische crisis wordt ook een politieke crisis; De partijen die de Republiek van Weimar altijd hadden gesteund, vonden geen oplossing voor de crisis. De regering viel uiteen door meningsverschillen. Vervolgens konden ze ook geen nieuwe coalitie vormen. Er werd toen geregeerd met noodverordeningen (= macht lag in handen van Rijkskanselier en president in noodtoestand). Vooral de NSDAP profiteert van de crisis 5: Het fascisme van de nazi s Aanvullende kenmerken van het fascisme Fascisme is een totalitaire ideologie (= duidelijk omschreven wereldbeschouwing die betrekking heeft op alle aspecten van maatschappij (totalitarisme)). Belangrijkste kenmerken fascisme: Negatief; grote aandacht wordt besteed aan waar men tegen is, bv. democratie, vrijheid etc. Rassenleer; 1. Eén hoogwaardig ras: Arische ras; 2. Minderwaardige rassen, bv. Slaven en kleurlingen, 3. Verderfelijke rassen, bv. Joden (antisemitisme = jodenhaat) en zigeuners. Lebensraum in Oost-Europa; Ruimte creëren voor het Arische ras. Hitler had zijn oog op Oost-Europa en het Slavische ras zou in dienst zijn van de Germanen. Overige kenmerken: Het belang van de eigen groep wordt vooropgesteld, bv. eigen volk; Ultra-nationalistisch; Corporatieve staat (= maatschappij moet georganiseerd worden in begroepsgroepen); Mensen zijn niet gelijk, hogeren moeten het volk leiden; Eén leider; Fascistische partij beheerst alle uitingen van cultuur in de staat; Verstand op basis voor handelen is minder geschikt dan het gevoel; Verheerlijkt de daad waarbij geweld gebruikt wordt; Vrouwen moeten veel kinderen voortbrengen en voor hun gezin zorgen; Pagina 7 van 27

8 6: Nationaal-socialisten maken zich meester van de macht Hitler wordt Rijkskanselier in een coalitiekabinet NSDAP wordt grootste partij nadat Von Papen (= nieuwe rijkskanselier) een nieuwe verkiezing uitroept. Hitler wou hierna dat hij de rijkskanselier werd. Hij kon echter geen coalitie vormen, dus er werden nieuwe verkiezingen gehouden weinig resultaat. Von Papen stelde voor om Hitler rijkskanselier te maken en zichzelf vice-rijkskanselier reality op 30 januari Von Papen dacht dat ze wel snel van Hitler af zouden zijn. Rijksdaggebouw in brand: communistische partij wordt uitgeschakeld Hitler had echter andere plannen (dan bovenstaand) en liet opnieuw nieuwe verkiezingen uitroepen. Hij dacht wel de meerderheid te halen door o.a. veel terreur van de SA (= Sturm Abteilung). Hitler wilde vervolgens de Rijksdag ontbinden. Andere redenen: Nazi s geven communisten de schuld van de brandstichting; In februari 1933 vond de Rijksdagbrand plaats. Dit was volgens nazi s veroorzaakt door de communisten zijn en een actie voor een communistische revolutie. De communisten beweerden echter dat de nazi s de brand zelf hadden aangestoken. Achteraf bleek echter dat het waarschijnlijk een eenmansactie van de communist, Van der Lubbe. Dit was in voordeel voor de nazi s, want hierdoor kwam de machtigingswet door. Minsters en Von Hindenburg zagen de communisten toen als groter gevaar dan de fascisten. Nazi s ontnemen burgerrechten van de communisten als noodverordening ter bescherming van volk en staat. De Machtigingswet: de Rijksdag schakelt zichzelf en de grondwet uit. Einde aan de Republiek van Weimar Nadat Hitler nieuwe verkiezing had uitgeroepen, behaalde de NSDAP de meerderheid samen met de DNVP, maar Hitler wilde zijn macht niet met hen delen. Machtigingswet (= wet om rijksdag en grondwet te ontbinden) alleen verder regeren + einde democratie. Belangrijkste regels van de machtigings: 1. Wetten kunnen behalve op in de grondwet opgeschreven wijze ook door de regering worden uitgevaardigd; 2. Door de regering uitgevaardigde wetten kunnen van de grondwet afwijken. De nazi s schakelen andere bronnen van verzet uit Vakbonden werden vervangen door de DAF (= Deutsche Arbeitsfront) om stakingen te voorkomen; Andere politie partijen, zoals de KPD en de SPD werden verboden. Hun leiders werden gearresteerd. De wet om een partij op te richten werd afgekondigd Duitsland was een éénpartijstaat; Een deel van de SA-leiders werden vermoord in de Nacht van de lange messen door de SS (= Schutzstaffel) uit angst voor een socialistische revolutie. Ook werden andere tegenstander in deze nacht omgebracht, bv. Pagina 8 van 27

9 conservatieve leiders; President Von Hindenburg overleed en Hitler nog al zijn taken over als Führer van het Duitse rijk; Het leger moest persoonlijk een eed van trouw afleggen; Kerken volgde de lijn van Hitler van de zachte lijn. 7: Nazificatie van de samenleving Nazificatie = het organiseren van de samenleving volgens de leer van de nazi s. Jeugd wordt genazificeerd op school en in organisaties Onderwijs werd veranderd met een nationaal-socialistische geest (strijdbaar, nationalistisch, rassenbewust) en de docenten werden gezuiverd. Ook waren alle jeugdverenigingen opgeheven en kinderen moesten verplicht naar de Hitlerjugend en meisjes naar de Bund deutscher Mädel t/m 18. Na hun achttiende moesten ze in Rijksarbeidsdienst. Kunst en publiciteit komen in de greep van de nazi s Goebbels kreeg in 1933 de leiding over propaganda d.m.v. pers, radio en film censuur. Men was verplicht om naar de radio redevoeringen van Hitler te luisteren. Ook stelde Goebbels de Rijkscultuurkamer in, waarvan iedereen die actief was op het gebied van kunst en cultuur, lid moest worden. Joden mochten dit niet. Bedrijfsleven en landbouw ingeschakeld ter voorbereiding van een oorlog Hitler had steun nodig van de grote bedrijven. Hij nam de leiding over de bedrijven, maar de bedrijven mochten wel de winst houden. De staat werd de grootste opdrachtgever van bedrijven oorlogsindustrie. Boeren stonden door de nazi s hoog aangeschreven en werden erg verheerlijkt in de propaganda, omdat het arische ras daar het zuiverst was bewaard. Zij zouden ook voor het (nog te veroveren) Oosten moeten zorgen voor voedselvoorzieningen. Boeren moesten ook hard werken voor de oorlogseconomie. Vrouwen worden als moeder verheerlijkt en in het werk gediscrimineerd Vrouwen moesten van de nazi s zoveel mogelijk kinderen krijgen en mochten niet werken. Deden zij dit wel, dan werden zij ontslagen. Later in de oorlog waren vrouwen wel nodig, omdat alle mannen naar het front waren.. Door terreur wordt ieder verzet onderdrukt Doelstellingen van terreur: Verzet van gevaarlijke tegenstanders direct uitschakelen; Pagina 9 van 27

10 Weifelaars en toekomstige tegenstanders zodat schrik aanjagen dat zij niet aan verzet tegen nazi-maatregelen zouden durven denken. De SS (= beschermingsafdeling) werd de machtigste terreurorganisatie Leider was Himmler. Als je bij de SS wou horen, moest je van het arische ras zijn. Taken van de SS: Bescherming bieden aan de leiders van NSDAP, vooral Hitler; Tegenstanders uitschakelen uit bescherming van de staat, bv. beheer van concentratiekampen; Om eigen macht te vergroten, richtte de SS de Waffen-SS op. Dit was een troepenmacht die op de belangrijkste plaats aan het front werd ingezet. Zij waren een soort elite -groep en kregen de modernste wapen; Miljoenen mensen vermoorden in concentratiekampen. De eerste concentratiekampen De oprichting van concentratiekampen was niet van te voren gepland, maar er waren niet genoeg gevangenissen voor de politieke tegenstanders van de nazi s. Dachau was het eerste concentratiekamp van de nazi s (1933). Deze was gebouwd door de gevangenen zelf. Later werden ook Joden, zigeuners, homo s, verzetsstrijders etc. hierheen gebracht. Dachau was geen vernietigingskamp, maar er vond wel dwangarbeid, marteling en medische experimenten plaats. Na 1933 volgden nog vele andere kampen, waaronder ook in Nederland. De Joden wordt vanaf 1933 het leven steeds moeilijker gemaakt Joden werden vanaf 1933 steeds meer geïsoleerd en geterroriseerd door ze het land uit te krijgen. Stap voor stap werd ze het leven moeilijker gemaakt, bv.: april 1933: Boycot van joodse winkels en joden werden ontslagen; 1935: Neurenbergwetten Joden werd verboden om met Duits bloed te trouwen en de rechten van Duits staatsburger werden ontnomen (ter bescherming van het Duitse bloed en de Duitse eer) 1938: allerlei openbare voorzieningen als werden voor Joden verboden. Reichskristalnacht is een grote (wraak)actie tegen alle Joden in Duitsland, omdat een jood een Duitse diplomaat had vermoord in Parijs. Vele joden verwerden vermoord, joodse winkels/synagogen werden verwoesten. In de oorlog begint de Endlösung Gedwongen emigratie (wegpesten) was geen oplossing meer voor de nazi s om van de Joden af te komen. Ze wilden de het Joodse volk nu uitmoorden (= genocide). Dit werd ook wel de Endlösing (= definitieve oplossing) genoemd. De Endlösung kwam voor het eerst ter sprake tijdens de Wannsee-conferentie, maar wat het exact inhield werd niet geformuleerd. Hitler en Himmler lieten in Russische gebieden Joden, zigeuners en communistische functionarissen Pagina 10 van 27

11 doodschieten; Dit doodschieten werd als omslachtig gezien vergassen in vernietingskampen. Soorten vernietingskampen: Gaskamers; Werken tot je dood neervalt; Vernietigingskamp + werkkamp; Krijgsgevangenen (vooral Russisch). Andere vervolgde groepen Gehandicapten, homo s, jehova s getuigen. 8: Verzet in Duitsland Verzet was in Duitsland veel moeilijker dan in bezette gebieden Overal werd je in de gaten gehouden door de NSDAP, SS en SA; Groot deel van Duitsland stond achter Hitler, waardoor de kans op verraad door niet-nazi s ook groot was; Verzet werd ook als landverraad gezien. Veelsoortig verzet van kleine groepen Men zorgde ervoor dat de door de politie gezochte personen konden onderduiken, verspreidde anti-hitlerpamfletten of gaven inlichtingen door aan de tegenstanders van Duitsland. Die Weisse Rose (= studentengroep die zich verzette). Houding van de Kerken is verdeeld De Kerken vreesden dat zij werden verboden. Zij waren het op sommige punten wel een met het nationaalsocialisme, bv. belangrijke plaats gezin, belangrijke rol van de vrouw als moeder en het anti-communisme. Evangelisch-lutherse Kerk viel in twee delen uiteen nadat Hitler aan de macht kwam: Duitse christenen die overtuigde nationaal-socialisten waren; Belijdende Kerk. In juli 1933 erkende de katholieke Kerk de nazi-regering, doordat Hitler in het Concordaat (een verdrag met de paus) een vrije uitoefening van het katholieke geloof had beloofd. Dit deed hij echter niet en de houding van de Kerk veranderde. In 1937 veroordeelde de paus de leer van het sociaal-nationalisme. Zowel de katholieke leiders als de leiders van de Belijdende Kerk beperkten zich slechts tot protesten tegen het Pagina 11 van 27

12 verheffen van kerkelijke instellingen Het merendeel van de geestelijken bleef echter bidden voor het welzijn van Hitler. Verzet uit het leger De meeste hoge officieren waren conservatieven, maar voelden zich door de eed van trouw wel met Hitler verbonden. Toch hadden sommigen wel plannen om Hitler te vermoorden, omdat ze bang waren dat hij de ondergang van het Duitse rijk zou betekenen, bv. de neerslagen in Oostfront (1942), Von Stauffenberg die met een tijdbom Hitler wou vermoorden (1944). Een andere vorm van verzet in het leger was deserteren. Op desertie stond de doodstraf. 9: Oorzaken van de Tweede Wereldoorlog Na de Anschluss (= annexatie van Oostenrijk) richtte Hitler zich vooral op Tjechië-Slowakije. In dat land was net op het grensgebied het Sudetenland, waar veel Duitssprekenden leefden. Tjechië-Slowakije was echter niet van plan zijn land af te staan na een dreiging van Hitler. Tjechië-Slowakije mobiliseerde het leger en hoopte op hulp van de bondengenoten, Frankrijk en de SU. Polen en Roemenië weigerde echter de Russische troepen door te laten. Om oorlog te voorkomen kwamen Duitsland, Frankrijk, Engeland en Italië bijeen in München Conferentie van München. Engeland en Frankrijk gingen akkoord met de bezetting van het Sudetenland (= appeasementpolitiek), maar wilden wel onafhankelijkheid voor de rest van Tjechië-Slowakije. Hitler maakte een einde aan deze onafhankelijkheid Directe oorzaak van WOII: Het aanvallen van Duitsland (gedekt door Rusland) van Polen Engeland en Frankrijk verklaren daarop Duitsland de oorlog. Hitler vooral, maar Frankrijk, Engeland en de SU deels ook? Omdat Hitler zocht naar 'leefruimte' in Oost Europa was een oorlog onvermijdelijk en Hitler bereidde zich daar ook op voor, maar Frankrijk, Engeland en de Sovjet Unie hebben ook schuld aan het uitbreken van de oorlog: Door aan bepaalde eisen van Hitler toe te geven (alle Duitstalige in één rijk) dachten Engeland en Frankrijk de vrede te bewaren. Stalin maakte door het verdrag met Hitler voor Duitsland de weg vrij om Polen aan te vallen. Frankrijk en Engeland vooral? Volgens onderzoekers moet de schuld van de oorlog echter ook worden gezocht bij Frankrijk en Engeland omdat: In het Verdrag van Versailles werden aan Duitsland allerlei beperkingen opgelegd en Hitler probeerde terug te winnen wat Duitsland verloren had. Frankrijk en Engeland lieten Hitler zijn gang gaan en Hitler ging ervan uit dat ze dat ook zouden doen als hij Polen zou aanvechten. Pagina 12 van 27

13 Frankrijk en Engeland waren bang voor het rode gevaar(communisme) en zolang Hitler richting Oosten trok voelde men zich veilig. Hitler en zijn aanhang de oorzaak? Op de voorgaande visie werd door anderen gereageerd. Zij namen het op voor Engeland en Frankrijk en wezen op: Engeland en Frankrijk hadden terecht een schuldgevoel over het Verdrag van Versailles. Daarom lieten ze toe dat Hitler de onrechtvaardigheden van het verdrag wilde herstellen. Op de conferentie van München gaven ze toe aan Hitlers eisen, omdat zij het terecht vonden dat het zelfbeschikkingsrecht ook voor Duitsers moest gelden. Hard optreden tegen Hitler zou ongetwijfeld tot oorlog hebben geleid. de herinneringen aan de eerste Wereldoorlog waren nog zeer levendig. Het wantrouwen tegen Rusland van Engeland en Frankrijk was zeker gerechtvaardigd, gezien de dictatuur van Stalin. In de ogen dus van deze onderzoekers moet de schuld dus gezocht worden bij Hitler en zijn politieke ideeën. 10: Het militaire verloop van de Tweede Wereldoorlog Verovering van Polen en Noord-West-Europa Na de aanval op Polen hadden Engeland en Frankrijk Duitsland de oorlog verklaart. Hitler besloot toen een Blitzkrieg (= snelle verovering) om hen tot vrede te dwingen om daarna de SU te veroveren. Frankrijk sloot wapenstilstand en verbrak de bondgenootschap met Engeland (1940). De Gaulle riep echter alle vrije Fransen op de strijd door te zetten. Churchill wees het vredesaanbod daarentegen af en stond eigenlijk bijna alleen tegen Duitsland én Italië. De VS gaan deelnemen aan de oorlog (december 1941) Na Pearl Harbor (= vernietiging op Amerikaanse vloot door Japan) ging de VS ook deelnemen aan de oorlog. Ook de SU had zich al bij de Geallieerden aangesloten. Samen produceerden zij veel meer oorlogsmateriaal en hadden ze grotere legers. Oost-Europa: de aanval op de SU mislukt bij Stalingrad In juni 1941 verbrak Duitsland het niet-aanvalsverdrag met de SU, maar kon Stalingrad en Moskou niet veroveren SU verklaarde door oorlog. In West-Europa hoopte de bezetter de bevolking door nazificatie voor het nazisme te kunnen winnen. In Oost-Europa verbonden de verbonden de nazi s een anticommunisme. De bezettingspolitiek was in het Oosten veel harder, omdat daar voor leefruimte moest worden gezorgd en Oost-Europeanen een lager ras waren. Men hoefde in het Oosten geen rekening te houden met de Mensenrechten. Pagina 13 van 27

14 Bij Stalingrad vond na maanden strijd winst bij het Oostfront plaats. Na de Duitse nederlaag in 1943 werd het Duitse leger steeds verder teruggedrongen. Ook in Zuid- en West-Europa keert het tij voor Duitsland en Italië In 1943 kwam Italië aan de kant van de Geallieerden te staan, nadat Mussolini door het leger was afgezet. Op 6 juni 1944 ondernamen de Engelsen en Amerikanen hun grote invasie in Normandië (= D-Day) en bevrijdden Frankrijk, België en Zuid-Nederland. Omstreeks 20 april bereikte het Russische leger Berlijn Hitler en Goebbels plegen zelfmoord Duitse leger capituleert. Hoofdstuk 4: De Koude Oorlog : Tijdelijk bondgenootschap tussen Oost en West valt na de Tweede Wereldoorlog uiteen Onderling wantrouwen tussen Oost en West vóór 1945 Tijdens de koude oorlog stonden de bondgenoten van Sovjet-Unie en de Verenigde Staten tegenover elkaar. Door het opkomen van communisme hadden het Westen en Rusland veel reden om elkaar te wantrouwen: Tijdens de WOI streed Rusland samen met Engeland, Frankrijk en de VS tegen Duitsland en Oostenrijk- Hongarije. Na de Oktoberrevolutie (1917) Rusland communistisch werd sloot Rusland apart vrede met Duitsland. Dit werd gezien als verraad en de andere bondgenoten stuurden troepen om het communisme ten val te brengen. Het communisme won; Het westen voelt zich bedreigd door Komintern (= Communistische Internationale) zowat alle communistische groeperingen sloten erbij aan. Het doel was een wereldrevolutie te bevorderen; SU voelde zich in een kapitalistische omsingeling en was bang dat het Westen opnieuw zou proberen een einde te maken aan het communisme; Uit Conferentie van München verklaarde West-Europa dat SU niet op hulp moest rekenen als Duitsland aanviel; Eind augustus 1939 sloten Hitler en Stalin een niet-aanvalsverdrag; In september 1939 werd Polen bondgenoot van Engeland en Frankrijk aangevallen door SU en Duitsland en daarna verdeeld. Het basis van wantrouwen tussen Oost en West was voornamelijk het verschil tussen communisme en kapitalisme. Verschil: Pagina 14 van 27

15 Sovjet-systeem Westers systeem Sociale verhoudingen Klassenloze samenleving Gelaagde samenleving, vooral gebaseerd op inkomen en bezit Houdingen tegenover andere landen Nastreven van een communistische wereldrevolutie Respecteren van andere regeringsvormen mits deze de eigen regeringsvorm niet bedreigen Politieke stelsel Communistische partijdictatuur Parlementaire meer-partijen-democratie Staat versus individu Totalitaire staat Democratie / individuele vrijheid Economie Economische staatscontrole Ondernemers bezitten grond en bedrijven planeconomie markteconomie Wantrouwen tussen Oost en West tijdens WOII verstrekt De SU raakte betrokken bij de oorlog toen Hitler het Hitler-Stalin-pact schond en een grote aanval op de SU lanceerde (juni 1941). De VS raakte betrokken bij de oorlog, toen Japan Pearl Harbor aanval op Hawaii (dec. 1941) en een paar dagen later verklaarde Duitsland en Italië (As Rome-Berlijn) de VS de oorlog. Het leek erg onwaarschijnlijk dat de VS en de SU elkaars bondgenoten zouden worden, maar ze hadden een gemeenschappelijke vijand. Het wantrouwen bleef echter wel bestaan, o.a. door: Het Tweede Front Vanaf 1941 tot 1944 vocht driekwart van het leger aan het Oostfront. Stalin wilde een Tweede Front (= invasie van de westerse geallieerde in Frankrijk), maar die kwam pas in juli 1944 (D-Day). Volgens hem deden de westerse geallieerden er extra lang over om eigen krachten te besparen en de SU te verzwakken. De Poolse kwestie De westerse geallieerden verloren ook vertrouwen in de SU door een aantal gebeurtenissen in Polen: Poolse regering eiste de oude grenzen terug van voor de oorlog. Stalin wou hier niet mee akkoord gaan; In 1943 vermoordden Russen Poolse krijgsgevangenen en andere Polen van hoge komaf in het woud van Katyn (nu Wit-Rusland); In aug kwam er Pools verzet tegen de Duitse bezetter. De SU (die in de buurt was) kwam niet te hulp. Het Westen meent dat ze dat expres deden om de niet-communisten te laten uitmoorden; De SU hield in Polen een communistische regering aan de macht. De Conferentie van Potsdam: besluiten over Duitsland na moeizame onderhandelingen In feb was er een conferentie met de Grote Drie (= Roosevelt - VS, Churchill - Engeland, Stalin - SU) over de voortzetting van de oorlog en de toekomst van Duitsland en Europa. Nadat Duitsland capituleerde kwamen de Grote Drie opnieuw bij elkaar elkaar in Potsdam (in Duitse bezettingszone van de SU). De Grote Drie waren echter niet meer hetzelfde Roosevelt, Churchill verloor de verkiezingen van Attlee. Pagina 15 van 27

16 De Geallieerden hadden verschillende doelen in ogen voor Duitsland: SU wilde Duitsland militair zwak houden, hoge herstelbetalingen en allen een regering toestaan die niet tegen de SU was; Westerse Geallieerden wilden dat Duitsland zichzelf kon redden, een democratische regering en geen hoge herstelbetalingen. Desondanks kwamen ze tot de volgende besluiten: Duitsland werd in vier bezettingszones verdeeld, evenals Berlijn; Duitsland moest in het Oosten gebied aan Polen afstaan; Oostenrijk werd weer gescheiden van Duitsland na de Anschluss; Nazisme moest worden uitgeroeid en oorlogsmisdadigers moesten worden berecht; Duitsland werd ontwapend en moest stoppen met de oorlogsindustrie; Aan Duitsland werden herstelbetalingen opgelegd (vooral door de SU); Duitsland zou als een economische eenheid worden beschouwd. Gebeurde niet door te veel verschillen tussen Oost en West: Particulier bezit werd door de SU verboden en haalde zoveel mogelijk schadevergoeding uit hun zone; Westerse Geallieerden handhaafden het particuliere bezit en bevorderen het economisch herstel. De onderhandelingen over Duitsland voor vrede mislukten, toen de VS en Engeland hun zones samenvoegden. Uit protest verliet de SU het overlegorgaan dat Duitsland toekomst moest brengen (1947). Geallieerden verdelen de wereld in invloedssferen Redenen: SU wilde door met geweld communistische partijen in Midden-Europa aan de macht brengen als buffer tegen aanvallen van het westen. De VS zag het communisme als bedreigen van de westerse parlementaire democratie. De scheidslijn in Europa werd het IJzeren Gordijn genoemd. Vijandbeelden over en weer Tijdens de koude oorlog kwam niet alleen angst voort uit de kans op een gewapende confrontatie, maar de angst gevoed door ideologische propaganda. Redenen waarom beide partijen in hun propaganda een vijandig beeld ontwikkelden: Pagina 16 van 27

17 Om hun optreden te verklaren en te verdedigen; Zij geloofden in dit beeld en de juistheid van hun eigen visie. Vijandbeeld van de VS De communisten wilden een einde maken aan de kapitalisme en de vrijheid v.d. rest van de wereld Waarvoor de SU andere communistische activiteiten in andere landen steunden. De VS zag de SU overheersing als een communistische wereldrevolutie daarom was er de Trumandoctrine. Vijandbeeld van de SU SU vond dat de VS op een agressieve mogendheid erop uit was: Het communisme in alle communistische landen vernietigen Afzetmarkten en grondstoffen te verwerven door het uitbreiden van politieke macht en economisch invloed in de hele wereld. Er ontstaat een vertroebeld beeld van de tegenstander Het Westen begreep niet dat de SU veiligheid wilde en dat er al genoeg problemen zijn in eigen land dat er geen gedachte is aan een wereldrevolutie. De SU had onvoldoende begrip voor de angst in het Westen. Trumandoctrine (ook politiek van containment genoemd) De VS vermoedde dat de SU haar macht wilde uitbreiden. Oorzaken: SU had bijna alle Midden-Europese landen en Noord-Korea bezet en was bezig daar communistische regeringen aan de macht te helpen; In Griekenland en Iran waren communisten in opstand gekomen. Het Westen dacht dat de SU dit veroorzaakt had; De communistische partijen in West-Europa volgden de communistische partijlijn van Stalin en bleken daardoor sterk onder invloed van de SU te staan. Uit angst voor meer communistische expansie wendde Truman zich tot het Congres (parlement in VS). Hij wilde dat de politiek in de VS vrij volken moest steunen die zich verzetten tegen pogingen tot onderdrukking door gewapende minderheden of door druk van buiten. Ook wilde hij het communisme in dwang houden door tegen elke communistische opstand/aanval in te gaan. Dit ging niet met geweld, maar met geld en goederen. Politiek was het hiermee eens. Deze politiek wordt Trumandoctrine genoemd. Het was echter moeilijk om dit in werkelijkheid toe te passen, omdat de onderdrukte landen geen vrije verkiezingen hadden. Hierdoor wist de VS niet wat zij echt wilden. Pagina 17 van 27

18 Het Marshallplan Europa had het na de oorlog economische erg moeilijk. De VS wilde Europa helpen via het Marshallplan voor economische herstel. De SU weigerde dit voorstel uit angst voor economisch imperialisme. Andere Oost-Europese landen hadden wel belangstelling, maar weigerde toch. De SU zou dit namelijk als verzet kunnen zien.ook voerde Stalin veel druk uit hiertegen. Het Marshallplan werd uiteindelijk uitgevoerd in West-Europa, Griekenland, Turkije en Joegoslavië (nadat zijn onafhankelijk communistische waren geworden). Het Marshallplan was voor economisch herstel, maar was ook onderdeel van de Trumandoctrine. De VS zagen armoede als voedingsbron van het communisme voorkomen dat West-Europa communistisch werd; Een welvarend West-Europa zou de VS helpen bij het bestrijden van het communisme. Marshallplan zorgde voor eenwording van West-Europa en economisch herstel, maar ook voor versterkte tegenstellingen tussen Oost en West. 2: Spanningen in Europa Blokkade van West-Berlijn De VS, Engeland en Frankrijk stelden in hun zones een grondwet en geldsanering aan. De waardeloze mark werd vervangen door de D-mark. Toen de D-mark ook in West-Berlijn kwam, sloot Stalin in te grijpen. Volgens hem was West-Berlijn een kapitalistisch reclamebord in het communisme. Blokkade van West-Berlijn (= alle wegen vanuit de westerse zones naar de stad werden afgesloten. De VS zorgde via een luchtbrug dat West-Berlijn voldoende voorraden kreeg, bv. voedsel, kleding, brandstof etc. In mei 1949, hief Stalin de blokkade op, omdat hij inzag wat voor debiel hij was. Onbedoelde gevolgen van de blokkade: De splitsing van Duitsland. Westelijke bezettingszones werden onafhankelijk verklaard en werden de BRD (= Bundes Republik Deutschland). Stalin richtete toen de DDR (= Deutsche Demokratische Republik); Oprichting van de NAVO (= Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) door VS en het Westen gezamenlijke verdediging tegen buitenlandse aanvallen, bv. de SU; Oprichting van het Warschaupact door SU, dat de BRD lid werd van de NAVO DDR moest lid worden van het Warschaupact gezamenlijk verdedigen tegen het Westen. Volksdemocratieën in Oost-Europa: onderdrukken en verzet In de Oost-Europese volksdemocratieën had het volk het niet voor het zeggen, maar de communistische partij (onder toezicht van de SU). De SU stond geen afwijkingen van de door haar uitgestippelde lijn, anders werd er met geweld tegen in gegaan. Opstand in de DDR 1953 Pagina 18 van 27

19 De roep om vrijheid breidde een opstand uit over de hele DDR. De DDR-regering sloeg de opstand snel/hard neer met hulp van het leger van de SU. Opstand in Hongarije 1956 Zelfs na de dood van Stalin zette Rákosi zijn harde beleid door, al drong de SU aan op versoepeling. Rákosi werd ontslagen. Ondertussen kreeg Nagy (gematigde communist) steeds meer aanhang en er ontstond een beweging die massaal bijeen kwamen om te protesteren. Nagy werd premier. De opstandige Hongaren hoopte zich nu van de SU af te schudden met hulp van het Westen (te vergeefs). Tegenovergestelde gebeurde Troepen van Warschaupact arresteerden en vermoorden duizenden mensen, o.a. Nagy. Er is enorme woede in Nederland. Er werden stille tochten gehouden, maar andere reageerde het af in woede. Zo was er een bestorming van Felix Meritis, waarin de communistische krant de Waarheid was gevestigd. Praagse Lente 1968 In 1968 vond er een machtswisseling plaats in Tjecho-Slowakije Deze nieuwe leiders waren voorstanders van vergaande hervormingen en wilden dat het communisme meer rekening hield met burgerrechten, bv. vrijheid van pers etc. Ook werden plannen gemaakt om de economie te verbeteren. Deze periode heet de Praagse Lente. De SU was bang om zijn macht te verliezen en viel met tropen van het Warschau pact Tjecho-Slowakije binnen. De bevolking protesteerde, maar bood bijna geen gewapend verzet. De SU stelde een nieuwe regering aan die wel trouw was aan de SU. Er ontstaat een kernwapenwedloop Op 6 augustus 1946 werd de eerste atoombom op Hiroshima gegooid en drie dagen later een tweede bom, op de stad Nagasaki. Dit zorgde voor een enorm dodental, maar ook dat Japan capituleerde. Begin atoomtijdperk. Na deze atoombommen spoorde Stalin zijn wetenschappers aan om de achterstand op de VS in te halen. Vier jaar later had ook de SU atoombommen ontwikkeld. Beide Beide partijen vreesden constant voor een achterstand in kernbewapening, waardoor ze zichzelf voortdurend moesten moderniseren om boven de andere partij te staan. kernwapenwetloop. Tussen 1945 en het einde van de Koude OOrlog paste het Westen drie kernwapenstrategieën toe: 1. Strategie van de afschrikking door massale vergelding Afschrikken met kernwapens zodat de SU geen aanval op West-Europa zou durven te maken. De VS bezat over atoombommenwerpers die de SU konden bereiken. De SU had wel kernwapens, maar deze konden de VS nog niet bereiken. De SU had echter veel gewone wapens en zou dus West-Europa kunnen aanvallen. 2. Strategie van de wederzijdse afschrikking Beide partijen durven elkaar niet aan te vallen, omdat degene die met een kernoorlog begon, kon er een Pagina 19 van 27

20 atoombom terug verwachten. 3. Strategie van het aangepaste antwoord Gebruik van kernwapens zo lang mogelijk uit te stellen, door een SU-aanval niet direct met kernwapens te beantwoorden, maar met met middelen die aangepast waren aan de situatie, bv. gewone wapens, daarna lichte kernwapens. Hiermee wilde Kennedy 3: De VS staan in Azië en Afrika tegenover China en de SU Snelle afbrokkeling van machtspositie van de Europese koloniale mogendheden vanaf 1945 Grote delen van Azie waren voor WOII koloniën van GB, Nederland en Frankrijk. In de jaren 20 en 30 kwamen veel koloniën in verzet en kwamen er nationalistische bewegingen op, bv. Ghandi in Brits-Indië. De machtspositie van de westerse koloniale mogendheden in Azië snel af. Oorzaken: Gezichts- en machtsverlies voor Europese koloniale mogendheden in WOII Japan veroverde vele delen van Azië in WOII; Sterke groei van het nationalisme in koloniën tijdens WOII nederlagen tegen Japan en het wegvallen van koloniaal gezag; Machtsvacuüm na de Japanse capitulatie troepen en bestuurders van de koloniale mogendheden waren niet ter plaatse, waardoor vele landen onafhankelijkheid uitriepen. koloniale oorlog Nederland en Frankrijk verloren; Inzicht in Engeland dat de tijd van het kolonialisme voorbij was kolonialisme ging tegen westerse waarden in, bv. zelfbestuur en vrijheden; Sterke groei van het communisme in enkele Aziatische landen, bv. In China verdreven de communisten o.l..v. Mao Zedong de door de VS gesteunde regering o.l.v. Chiang Kaisjek. (1949); In Vietnam wisten de communisten/nationalisten o.l.v. Ho Tjsi Minh de Fransen uit Vietnam te verdrijven (1954),In Zuid-Vietnam wisten de niet-communisten de macht te houden door hulp van de VS. De VS en de SU gaan anti-koloniale bewegingen steunen Het was onzeker welke positie de landen gingen innemen tijdens de Koude Oorlog en besloten de landen daarom te steunen. Motieven: Ideologische motieven; Machtspolitieke motieven; Economische motieven. Zo gingen de dekolonisatie en de Koude oorlog elkaar wederzijds beïnvloeden, bv. Ho Tjsi Minh kreeg in WOII nog Pagina 20 van 27

21 hulp van de VS om Japan te verslaan, maar na de oorlog kreeg het hulp van de SU. Communistisch China kiest voor een eigen weg In China was er een burgeroorlog ( ) tussen de nationalisten (o.l.v. Chiang Kaisjek met hulp van VS) en de communisten (o.l.v. Mao Zedong met stiekeme hulp van de SU). Tijdens de oorlog was er een wapenstilstand om tegen de Japanners te vechten. In 1949 wonnen de communisten de burgeroorlog en riep Mao de Volksrepubliek China uit. Chiang vluchtte toen naar Taiwan en richtte daar de Republiek China op. De VS had goede betrekkingen met de Republiek China, maar verloor door de communistische overname veel invloed in de rest van Oost-Azië. Rond 1960 kwam er een breuk tussen China en de SU, waardoor China ini een internationaal isolement terecht kwam. Oorzaken breuk: Mao nam steeds meer afstand van de vreedzame co-existentie met de Sovjet-politiek. De houding van China werd steeds onverzoenlijker; Tussen de SU en China was rivaliteit ontstaan om het leiderschap van de internationale communistische beweging; Het communisme werd verschillend uitgevoerd SU: industriearbeiders - China: boeren De VS zag China en de SU als één machtsblok tegenover het Westen, maar dit was incorrect: VS zag rivaliteit wel, maar beide landen waren communistisch en werden daarom als één vijand gezien; Het ging de VS voorbij de China de SU zag als imperialistische mogendheid. De VS nemen de leiding in de strijd tegen het communisme in China De Trumandoctrine was eigenlijk gericht op Europa, maar ging zich ook inzetten in Azië. Oorzaken: Communistische bewegingen spelen een rol bij dekolonisatie in Azië; Het communistisch worden van China (1949); Het communistische Noord-Korea viel het westers gezinde Noord-Korea aan (1950). Volgens de VS zou het communisme zich als een olievlek uitbreiden dominotheorie = als één land communistisch werd, zou een heel reeks andere landen als dominostenen voor het communisme omvallen. De VS ging de zuid-oost-aziaatische landen helpen d.m.v. economische hulp, marionettenregeringen en militaire steun. Pagina 21 van 27

22 Koreaanse Oorlog ( ) Nederlaag van de VS in Vietnam leidt tot toenadering tot China en de SU Strijd tussen de Vietminh en de Fransen Na de Franse nederlaag bij Dien Bien Phoe: Akkoorden van Genève De VS gaan Zuid-Vietnam economisch en militair-technisch steunen President Johnson besluit tot een echte Amerikaanse oorlog De kansen keren voor de VS in de oorlog in Vietnam President Nixon beëindigt de oorlog met een eervolle vrede Gevolgen van de Vietnam-Oorlog Gevolgen voor Vietnam Gevolgen voor de politieke verhoudingen in de rest van de wereld De Koude Oorlog verplaatst zich naar Zwart-Afrika Zwart-Afrika (= Afrikaanse landen onder de Sahara) raakte betrokken in de Koude Oorlog, omdat zowel de SU, China en het Westen invloed van deze land te krijgen. Na de onafhankelijkheid wilden ze volledig zelfstandig worden en dat waren ze niet als ze zich bij één van de machtsblokken aansloten. De meesten waren dus in het begin neutraal. Redenen waarom de meeste Afrikaanse staten voor het Westen kozen: Invloed van vroegere moederland was in elke Afrikaanse staat nog groot. Er was dus veel overeenkomst; Van het rijkere Westen viel meer financiële steun te verwachten dan van de SU; Het Westen had meer deskundigheid over koloniën; De meeste Afrikaanse regeringen voelden niets voor een communistische samenleving. Redenen waarom sommige Afrikaanse saten voor de SU kozen: Ideologisch verwantschap in Portugese koloniën kregen de marxistische groepen de meeste macht. Zij vonden vooral steun bij de SU en China; Waardevolle militaire wapens kalasjnikob was erg geliefd bij niet-westerse verzetsgroepen, bv. MPLA; Scholing SU bood gratis vervolgonderwijs (in de SU) aan voor jonge Afrikanen. Pagina 22 van 27

23 Etheopië was sinds 1974 een communistische staat. In 1974 zette de marxistische militairen un keizer af en maakten van het land een anti-westerse republiek met een sterke band met de SU. De SU verloor in de loop van de jaren haar interesse in het land door jarenlange burgeroorlog en Etheopië werd steeds westelijker. In 1991 werd de communistische regering afgezet. In Angola en Mozambique gebeurde ongeveer hetzelfde. Hier kwam na de onafhankelijkheidsoorlog met Portugal een communistische regering (van MPLA - Angola, FRELIMO - Mozambique) aan de macht. Deze verzetsgroepen kregen hulp van de SU en Cuba. Nadat het communisme aan de macht kwam, volgde er een burgeroorlog. Teleurgesteld door de beperkte hulp van de SU gaven ze de marxistische ideologie op en kozen ze de kant van de democratie. Angola was erg interessant voor de grote diamand- en olievoorraden. Namibië was sinds 1918 onder het bestuur van Zuid-Afrika. In 1966 kwam er gewapend verzet van de marxistische bevrijdingsbeweging. In 1990 werd de dreiging minder en werd Namibië een onafhankelijke staat (zonder Zuid-Afrika) met een democratie. 4: Vreedzame co-existentie door conflicten in gevaar gebracht Regeringswisselingen in de VS en de SU In de VS: Eisenhower en Dulles met rollback In 1953 werd Eiserhower president van de VS en Dulles was minister van Buitenlandse Zaken. Dulles wilde de Trumandoctrine vervangen door de politiek van rollback (= bevrijding van volken die door het communisme onderworpen waren. Eiserhower en Dulles vonden het geen probleem om bij deze politiek kernwapens te gebruiken. Dulles kon zijn plannen echter niet uitvoeren door: Congres wilde niet genoeg geld ter beschikking stellen voor de uitvoering van de rollback ; Een oorlog met de SU werd gevaarlijker, omdat de SU nu ook bezig was met het ontwikkelen van kernwapens. In de SU: Chroesjtsjov met vreedzame co-existentie Na het overlijden van Stalin (1953) werd Chroesjtsjov de machtigste man van de SU. Hij ging door met de kernmacht, maar pleitte ook een vreedzame co-existentie (= rivaliteit bleef wel bestaan, maar mocht niet tot oorlog leiden) met de kapitalistische wereld. Conferentie van Genève met Chroesjtsjov, Eiserhower en Dulles. Hier werd weinig bereikt, maar er was wel een vriendelijke sfeer (= geest van Genève). Pogingen tot vreedzame co-existentie De Oost-West-verhouding in Europa leek in gestabiliseerd, want in de volgende voorbeelden respecteren beide blokken elkaars invloedssfeer: De reacties van het Westen en de SU op de beide Duitslanden ze aanvaarden het bestaan van de twee Duitslanden; Pagina 23 van 27