Graduation Plan. Master of Science Architecture, Urbanism & Building Sciences

Transcriptie

1 Graduation Plan Master of Science Architecture, Urbanism & Building Sciences

2 Graduation Plan: All tracks The graduation plan consists of at least the following data/segments: Personal information Name Floris Petrus Christiaan van Haagen Student number Telephone number Private address Studio Name / Theme Teachers / tutors Argumentation of choice of the studio Graduation project Title of the graduation project Goal Location: The posed problem, Circular Economy 1 st mentor: Dr. Ir. Matthijs Prins (M.Prins@tudelft.nl) 2 nd mentor: Prof. mr. dr. Monica Chao-Duivis (M.A.B.Chao-Duivis@tudelft.nl) During the bachelor I noticed a lack of realism in both a financial sense, but also in a sustainable sense. During all of the design courses, they advocated to design something sustainable. However, never at any time, circular economy was mentioned. Sustainability was described as simply adding green roofs, adding heat pumps and solar panels. In my opinion, sustainability is way more than that, in order for us to not harm the future generations ability to provide in their needs we need to change our economic system. Besides that, the construction industry is responsible for 40-50% of the extraction of raw virgin materials and 10-30% of the created waste. Therefore, research to circular economy in the building industry is in my opinion vital for the future. Circulair Aanbesteden: KOMPAS DB/(M)R: een handleiding voor een op maat gemaakte leidraad met implementatie van circulaire economie in uw project N.A. The government has the most procurements of all in the building industry. Hereby it can position itself as a launching customer. However, developments of circular economy in the building industry are just at the starting point. It is the assumption that the current procurementtool KOMPAS light and the expected tool KOMPAS DB offer too few options to incorporate circular economy in the procurement. An additional tool next to KOMPAS DB needs to be developed in order to make the implementation of circular economy in public procurement easier. Enabling the government the possibility to position

3 research questions and itself as a launching customer in the introduction of circular economy on a larger scale. Hoe kan men de implementatie van Circulaire Economie in projecten in de aanbesteding stimuleren, en wat zijn de (juridische) implicaties hiervan? How can the implementation of Circular Economy within projects at procurement level be stimulated, and what are the (juridical) implications of it? design assignment in which these result. Design an additional tool parallel to KOMPAS DB, whereby the implementation of Circular Economy in public projects is made easier. The so-called tool KOMPAS DB/(M)R. Subquestions (in Dutch): 1. Hoe werkt een aanbestedingsleidraad en uit welke onderdelen bestaat het? 1.1. Verschilt een aanbestedingsleidraad per aanbestedingsprocedure? 2. Welke aanbestedingsprocedures lenen zich het beste voor een circulaire aanbesteding en wanneer zijn deze het best in te zetten? 2.1. Hebben bepaalde procedures de voorkeur wanneer men beperkte tijd heeft? 2.2. Hebben bepaalde procedures de voorkeur wanneer er beperkt aanbod is qua marktpartijen? 3. Verschilt een aanbestedingsleidraad van een project, waarin circulaire economie in meer of mindere mate is geïmplementeerd met een aanbestedingsleidraad van een traditioneel project? 4. Hoe verhoudt de aanbestedingshandleiding KOMPAS DB zich tot KOMPAS light? 4.1. Wat zijn de verschillen tussen beiden handleidingen? 4.2. Wat zijn de overeenkomsten tussen beiden handleidingen? 4.3. Welke handleiding leent zich beter voor de implementatie van circulaire economie? 5. Ervaart de praktijk belemmeringen in de ontwikkeling van aanbestedingsleidraden met betrekking tot de implementatie van circulaire economie? 6. Kan men deze belemmeringen voor een groot gedeelte weghalen met een toevoeging aan de aanbestedingshandleiding KOMPAS DB of KOMPAS light? Process Method description

4 Figuur 1.7b: Onderzoeksmethodiek en strategie In figuur 1.7b is de onderzoeksmethodiek voor dit onderzoek te vinden. Hierbij is het hele proces opgedeeld op basis van de vijf toetsingsmomenten die de TU Delft voorschrijft. De eerste periode is op 2 November 2016 afgerond, waarbij voornamelijk met behulp van een start met de literatuur en op basis van aanbevelingen in afstudeerrapporten naar circulaire economie een probleemdefinitie is geformuleerd, zoals te vinden in paragraaf 1.4. In de P2-periode, waarvan dit rapport het eindresultaat is, lag de focus voornamelijk op het definiëren van het theoretische kader. Met behulp van de literaire bronnen zoals te zien in figuur 1.7b zijn de kennisvragen uit paragraaf 1.5 beantwoord. Het praktijkonderzoek zal vanaf 11 Januari van start gaan, waarbij een afstudeerstage gelopen zal worden bij Copper8. Tijdens deze stage zal het gehele aanbestedingsproces van de openbare ruimte voor

5 Schiphol Tradepark bijgewoond worden, waarbij aanwezigheid bij alle concurrentiegerichte dialogen mogelijk wordt gemaakt. Naast de werkzaamheden aan de aanbesteding van Schiphol Tradepark zullen case studies gedaan worden naar andere circulaire projecten en hoe deze aanbesteed zijn. Gekoppeld aan deze case studies en het aanbestedinsgsproces van Schiphol Tradepark zijn de interviews met experts. Indien de publieke aanbestedingsdocumenten en de aanwezigheid bij de dialogen onvoldoende informatie geven zullen er interviews afgenomen worden met de verantwoordelijke personen bij desbetreffende projecten. Vervolgens kan met de opgebouwde kennis vergaard uit de afstudeerstage, het literatuuronderzoek, de case studies en de interviews een toevoeging aan de bestaande handleiding KOMPAS DB gemaakt worden, waarmee KOMPAS DB/(M)R gerealiseerd kan worden. De handleiding zal vervolgens gevalideerd worden door deze terug te koppelen aan de praktijk, waarbij deze weer aangepast zal worden tot er een werkbare handleiding ontstaat. Uiteindelijk zal het uiteindelijke eindrapport van dit onderzoek in mei/juni 2017 afgerond zijn, waarbij de eindpresentatie van het onderzoek in juni zal plaatsvinden. Literatuuronderzoek Wat betreft circulaire economie is er de laatste jaren behoorlijk veel onderzoek gedaan, zeker binnen de voor de auteur toegankelijke databases is er veel informatie te vinden over circulaire economie. Wat betreft de benodigde juridische achtergrondinformatie naar het aanbestedingsproces is voornamelijk het boek Bouwrecht in kort bestek door Chao-Duivis and Berg (2016) gebruikt. Dit boek geeft namelijk op een prettige wijze een goed overzicht van alle aspecten binnen het aanbestedingsrecht. Het probleem ligt meer in het feit dat binnen de naar redelijkheid toegankelijke databases er geen geschikte literatuur gevonden is, waarbij circulaire economie en het aanbestedingsrecht gecombineerd worden. De veronderstelling is daardoor dat er tot op heden nog weinig onderzoek is gedaan naar de aanbesteding van producten, waarbij circulaire economie geïmplementeerd is. In hoofdstuk 2 zijn de bevindingen te vinden die uit het literatuuronderzoek naar circulaire economie zijn voortgekomen. Zoals in dat hoofdstuk ook vernoemd zal worden is er verschillende literatuur over circulaire economie te vinden. Een probleem hierbinnen is dat er vaak vanuit een ander perspectief over circulaire economie geschreven wordt, waardoor er geen coherente definitie geformuleerd is en elke partij een andere definitie gebruikt. Het is de overtuiging van de auteur dat een literatuurstudie alleen nuttig is, wanneer alle literatuur ook kritisch benaderd wordt. In paragraaf 2.1 is er daarom eerst een overzicht te vinden van circulaire economie als concept, waarbij voornamelijk een verzameling van de literatuur te vinden is. In de daaropvolgende paragraaf wordt met een kritische blik gekeken naar deze verzameling van literatuur over circulaire economie. Afsluitend zal voor dit afstudeeronderzoek een definitie geformuleerd worden die gebaseerd zijn op de bestaande literatuur, maar waarbij de kritiek uiteraard is meegenomen. Daarnaast worden er bijbehorend aan de definitie ook een aantal voorwaarden gesteld, waarvan de definitie afhankelijk is. In hoofdstuk 3 zijn de bevindingen uit het literatuuronderzoek naar het aanbestedingsrecht te vinden. De auteur is zich hierbij bewust van het feit dat het

6 slechts gaat om een overzicht, puur zodat er een zeker inzicht in de materie is tijdens het praktijkonderzoek. Mocht er tijdens het praktijkonderzoek elementen aangehaald worden, waarbij er op dat moment nog te weinig juridische kennis aanwezig is zal hier specifiek onderzoek naar gedaan worden. Hiermee is geprobeerd ervoor te zorgen dat de auteur geen leek is op het gebied van het aanbestedingsproces, maar is er bewustzijn van het feit dat hij niet met één literatuurstudie een expert kan worden en dat het vele malen efficiënter zal zijn als project specifieke juridische aspecten op dat moment verder onderzocht worden. De literatuurstudie die in dit rapport te vinden is, is dus voornamelijk geschreven vanuit het doel om inzicht en grip te krijgen op circulaire economie en het aanbestedingsrecht. Omdat de veronderstelling is dat er tot op heden geen naar redelijkheid te bereiken literatuur te vinden is die de link legt tussen circulaire economie en aanbestedingsrecht zal de focus van het onderzoek zelf voornamelijk op het praktijkonderzoek liggen, waarbij de achtergrondinformatie verkregen met het literatuuronderzoek en vervolgens de expertise van de praktijk gebruikt zal worden om een handleiding te ontwerpen die ervoor moet zorgen dat de aanbesteding van circulaire projecten gemakkelijker gemaakt wordt. Case studies Een case study is volgens (Bryman, 2012) een verzameling van meerdere onderzoekstechnieken, waarbij interviews, eigen interpretaties, en statistieken gecombineerd kunnen worden. Hierbij moet wel het uiteindelijke doel worden nagestreefd, namelijk het formuleren van een theorie (Bryman, 2012). Voor dit afstudeeronderzoek zijn case studies de meest belangrijke vorm van onderzoek. Case studies kunnen hierin ook weer in twee onderdelen worden onderverdeeld. Aan de ene kant zullen de aanbestedingsleidraden van circulaire projecten onderzocht worden, waarbij voornamelijk de focus ligt op de wijze waarop de aanbestedende dienst circulaire economie heeft uitgevraagd. Deze cases dienen dan ook voornamelijk om te leren van voorgaande projecten. Projecten die hierbij onderzocht zullen worden zijn gemeentehuis Brummen, gemeentehuis Venlo, The Valley, Tijdelijke rechtbank Amsterdam Parnas, MKC Zeeburgereiland, de Kopweg. De andere, meer uitgebreide case studies zal voornamelijk bestaan uit het uitvoeren van interviews met experts betrokken bij de ontwikkeling van een project, waarbij in meer of mindere mate circulaire economie geïmplementeerd is. Interviews met experts De interviews voor dit onderzoek zullen semigestructureerd van aard zijn. Dat betekent dat er vooraf een vragenlijst opgesteld zal worden met open vragen. De vragen zullen hierbij thematisch worden opgedeeld en afhankelijk van het verloop van het interview zullen bepaalde vragen wel of geen vervolg krijgen. De interviews zullen voornamelijk gedaan worden met experts die een belangrijke rol hebben gespeeld in de aanbesteding van circulaire projecten, dat betekent dat dit personen kunnen zijn die werkzaam zijn geweest bij de projecten in de case studies, met werknemers van Copper8, maar ook met experts/marktpartijen die aanwezig zullen zijn bij de concurrentiegerichte dialogen tijdens het aanbestedingsproces voor Schiphol Tradepark.

7 Afstudeerstage Copper8 Om het praktijkonderzoek te kunnen uitvoeren zal er een stage worden gelopen bij Copper8, een bedrijf dat aanbestedende diensten adviseert in de wijze waarop het circulaire economie zou kunnen implementeren. Tijdens deze stage zal één case centraal staan, Schiphol Tradepark. In 2050 wil de Gemeente Amsterdam dit project kunnen benoemen tot het meest circulaire gebied van West-Europa (BRON). The Valley is onderdeel van dit project, maar zal wel als een aparte case behandeld worden. Copper8 geeft hierin advies aan het consortium SADC die verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van de openbare ruimte en hoe zij hierin dus circulaire economie kunnen implementeren. Hierin zal een deel van de openbare ruimte via de aanbestedingswet 2016 uitgevraagd worden, maar zal ook een groot gedeelte via op particuliere wijze worden uitgevraagd. Dit komt omdat de opdrachtgever niet aanbestedingsplichtig is voor alle onderdelen, doordat het consortium bestaat uit overheden en niet-overheden. In Januari zal de selectieleidraad voor de selectie gepubliceerd worden, waarbij de aanbestedende dienst middels de concurrentiegerichte dialoog een opdrachtnemer zoekt voor de ontwikkeling van een deel van de openbare ruimte. Het is de bedoeling dat de opdracht in Juni gegund zal worden aan een marktpartij. Dat betekent dat tijdens deze stage het aanbestedingsproces van begin tot eind bijgewoond kan worden. Hierbij is mondeling overeen gekomen dat aanwezigheid bij alle concurrentiegerichte dialogen mogelijk is, waardoor inzicht wordt verkregen in het aanbestedingsproces, maar ook in de focus van zowel de marktpartijen als de opdrachtgever met betrekking tot de implementatie van circulaire economie. Literature and general practical preference - Algemeen Reglement Werken Aanbestedingswet Gids Proportionaliteit Ellen MacArthur Foundation - Afstudeerstage bij Copper8 - Dialogen bij concurrentiegerichte dialoog aanbesteding Schiphol Tradepark - Case studies (Gemeentehuis Brummen, Gemeentehuis Venlo, Tijdelijke rechtbank Amsterdam Parnas, Alliander Duiven, MKC Zeeburgereiland, De Kopweg, The Valley) - Gebruikte Literatuur in P2-rapport Reflection Relevance Wetenschappelijke relevantie Dit afstudeeronderzoek richt zich op een steeds bekender fenomeen, circulaire economie. Binnen dit onderwerp zijn, zoals eerder al vermeld, verschillende onderzoeken gedaan, zowel vanuit de praktijk als vanuit de wetenschap. De meeste (afstudeer) onderzoeken hebben zich tot noch toe gericht op de definiëring van het concept, de technische en praktische uitwerking van het concept en de financiële implementatie van circulaire economie. De onderzoeken hadden tot op heden de focus logischerwijs op de voorbereiding die ten grondslag ligt aan de implementatie van circulaire economie.

8 Wanneer men kijkt naar het onderzoek dat gedaan wordt op het onderwerp circulaire economie binnen de TU Delft kan men dit uitsplitsen in drie soorten onderzoek, models, tools en rules. In figuur 1.3 zijn de onderwerpen binnen deze drie typen onderzoek te vinden. Te zien is dat er relatief veel onderzoek is gedaan naar modellen binnen circulaire economie, voorbeelden hiervan zijn de master thesissen van van den Brink (2016) en Grauw (2015). Daarnaast is er onderzoek gedaan door Mentink (2014) naar CE Assessment, waarmee hij een innovatiehandleiding voor businessmodellen binnen circulaire economie heeft ontwikkeld. Dit zijn slechts een aantal onderzoeken die gedaan zijn naar circulaire economie, echter, in de aanbeveling van al deze onderzoeken is vermeld dat tot op heden de juridische implicaites van circulaire economie onderbelicht zijn. Loppies (2015)heeft hier een start mee gemaakt met zijn onderzoek naar het inkoopbeleid van de overheid ten opzichte van circulaire economie. Hier moet wel bij vermeld worden dat dit onderzoek zich meer gefocust heeft op de praktische kant van het inkoopbeleid dan de juridische. Buiten circulaire economie, maar wel gericht op innovatie binnen het inkoopbeleid heeft Wolswinkel (2015) wel onderzoek gedaan naar de juridische mogelijkheden wat betreft innovatie binnen de aanbesteding. In het rapport Opportunities for a circular economy in the Netherlands TNO heeft het onderzoek gedaan naar het economisch potentieel van deze nieuwe economie. Zij geven aan dat de Nederlandse overheid door haar mogelijkheid als opdrachtgever en ontwikkelaar als launching customer kan profileren door vraag te creëren naar circulaire producten of diensten (Bastein, Roelofs, Rietveld, & Hoogendoorn, 2013; Loppies, 2015) Zoals te zien in figuur 1.3 is er tot op heden weinig tot geen onderzoek gedaan naar een handleiding voor de aanbesteding voor projecten, waarbij circulaire economie is geïmplementeerd. Aangezien de Nederlandse overheid een belangrijke rol kan hebben in de implementatie van circulaire economie is het belangrijk dat zij dit bij de aanbesteding-uitvraag al implementeren. De overheid is zich hiervan bewust en is in 2013 in samenwerking met diverse marktpartijen de Green Deal Circulair Inkopen gestart. Hierin zijn concrete afspraken gemaakt om de implementatie van circulaire economie te stimuleren. Een veelgebruikte handleiding voor de opstelling van aanbestedingsleidraden is KOMPAS, een aanbestedingshandleiding ontwikkeld door Steunpunt Ontwerpwedstrijden en PIANOo (Architectuuropdrachten.nl, n.d.; Pianoo, n.d.). KOMPAS is een handleiding, waarbij aan de hand van een digitale handleiding een aanbestedingsleidraad ontwikkeld wordt. Echter kent de huidige handleiding z n beperkingen, het gaat hier om de aanbesteding van het ontwerp van traditionele werken. Op dit moment wordt er gewerkt aan een tweede handleiding KOMPAS DB, waarbij de aanbesteding van zowel het ontwerp als de bouw zelf uitgevraagd wordt. Het vermoeden bestaat dat de huidige handleidingen weinig ruimte bieden voor de uitvraag van circulaire projecten. Dit vermoeden zal in een latere fase tijdens interviews met experts - onder andere met Take Padding van PIANOo worden getoetst. Om deze reden zal dit afstudeeronderzoek zich richten op de ontwikkeling van een additionele handleiding op de handleiding KOMPAS DB voor de aanbesteding van projecten, waarbij circulaire economie geïmplementeerd is, dat leidt tot een zogenaamde KOMPAS DB/(M)R. Zoals hierboven is vermeld hebben alle onderzoeken

9 zich tot op heden voornamelijk op de definiëring en praktische toepassing van circulaire economie gericht. Op dit moment is het belangrijk om volledige implementatie van circulaire economie mogelijk te kunnen maken ook de juridische aspecten te onderzoeken. De ontwikkeling van een dergelijke aanbestedingshandleiding zorgt ervoor dat het voor de overheid gemakkelijker wordt om circulaire projecten uit te vragen, waardoor verwacht wordt dat men ook minder snel terug zal vallen op traditionele aanbestedingsleidraden en daarmee dus implementatie van circulaire economie gestimuleerd wordt. Figuur 1.3: Onderzoek naar circulaire economie binnen de TU Delft gesplitst in onderwerpen (Prins, 2016). Maatschappelijke relevantie Zoals eerder al vermeld werd zorgt onze huidige consumptie van fossiele brandstoffen en raw virgin materials ervoor dat we in 2050 maar liefst twee aardbollen nodig zullen hebben om in onze behoefte te kunnen voorzien. Daarbij komt dat de bouwindustrie een zeer groot aandeel heeft in onze behoefte wat betreft fossiele brandstoffen, raw virgin materials en emissie-uitstoot. De natuurlijke materialen zullen op een bepaald moment uitgeput zijn en wanneer men dan pas gaat nadenken over nieuwe systemen is het te laat. Circulaire economie kan oplossing bieden voor de bovenstaande natuurlijke problemen. Echter, waarom circulaire economie zich onderscheidt van andere duurzame principes is het feit dat het economisch systeem ook geïmplementeerd is. Het huidig economisch systeem heeft een sterke relatie met de extractie van materialen (Tukker, 2016). Het verleden heeft aangetoond dat de groei van de economie gepaard gaat met een grotere extractie van materialen. Met andere woorden, wanneer men in de toekomst minder raw virgin materials zal gebruiken zal de economie afnemen binnen het huidig economisch systeem. Bij de implementatie van circulaire economie zal dit echter niet het geval zijn, omdat het principe gebaseerd is op de transitie van het huidige lineaire economische systeem naar een circulaire economisch systeem. Des te meer onderzoek er wordt gedaan naar circulaire economie, des te minder onzekerheid

10 er zal bestaan over de implementatie van circulaire economie, en dus minder onzekerheid over een mogelijke toekomstige economische systeem. Er is tot op heden weinig onderzoek gedaan naar de juridische implementatie van circulaire economie. Dit afstudeeronderzoek focust zich op de juridische aspecten bij de aanbesteding van circulaire projecten. Hiermee wordt gepoogd de implementatie van circulaire economie te stimuleren en daarmee dus bij te dragen aan de transitie naar een nieuw economisch systeem. De maatschappij is volledig afhankelijk van het economisch systeem, waarmee elk onderzoek naar een nieuw en duurzaam economisch systeem logischerwijs van hoge maatschappelijke relevantie is. Hierbij moet wel vermeld worden dat circulaire economie gezien wordt als een mogelijk nieuw economisch systeem, er wordt niet bij voorbaat vanuit gegaan dat dit het nieuwe economische systeem zal worden. Het behoort tot de mogelijkheden, waarmee ieder onderzoek alsnog als relevant wordt ervaren. Praktische relevantie In de wetenschappelijke- en maatschappelijke relevantie is al vermeld om welke redenen dit onderzoek relevant is. Echter is het ook van belang dat circulaire economie uiteindelijk geïmplementeerd wordt in de praktijk. Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is de ontwikkeling van een handleiding, KOMPAS DB/(M)R, waarmee aanbestedingsleidraden voor projecten met implementatie van circulaire economie kunnen worden opgesteld. Met een dergelijke handleiding moet het voor de overheid makkelijker worden om bij de uitvraag van werken circulaire economie op te nemen in de leidraden en daarmee de vraag naar circulaire economie te formuleren. Wanneer de vraag naar circulaire economie geformuleerd wordt zal de markt uiteindelijk moeten inspelen op deze vraag en zal circulaire economie in de praktijk moeten worden gebracht. Dit afstudeeronderzoek heeft dan ook zeker praktische relevantie, omdat de ontwikkeling van een handleiding voornamelijk vanuit praktisch oogpunt ontwikkeld wordt. Het is namelijk niet nodig om zo n handleiding te gebruiken bij de opstelling van aanbestedingsleidraden, echter wordt het proces hiermee wel vergemakkelijkt. Wanneer er een aparte aanbestedingshandleiding voor circulaire projecten ontwikkeld wordt is de verwachting dat het aantal uitvragen naar circulaire projecten zal groeien, simpelweg omdat het makkelijker wordt gemaakt voor overheden om circulair economische eisen te implementeren in de uitvraag. Time planning

11 Figuur 5: planning van het afstudeeronderzoek In Figuur 5 is de planning van het afstudeeronderzoek te vinden, hierin is de afgeronde fase in het groen aangegeven en de nog uit te voeren onderdelen in het blauw. Het afstudeeronderzoek is opgedeeld in drie hoofdfasen, de positioneringsfase, de empirische fase en de concluderende fase. De positionerende fase is met dit P2- rapport afgerond, hierin is de achtergrondinformatie opgebouwd, de probleemstelling gedefinieerd en de onderzoeksmethodiek geformuleerd. Daarnaast is er gestart met de literatuurstudie die gedurende de rest van het onderzoek parallel aan het praktijkonderzoek zal plaatsvinden. De tweede fase, de empirische fase omvat het praktijkonderzoek in de vorm van de afstudeerstage bij Copper8, de case studies en de semigestructureerde interviews met experts. In de concluderende fase zal het onderzoek worden afgerond, waarbij de uiteindelijke handleiding definitief klaar zal moeten zijn, maar ook het onderzoeksrapport inclusief alle bevindingen en conclusies gereed moet zijn. Daarna kan in Juni de voorbereidingen voor de P5-presentatie getroffen worden, indien er bij de P4 een GO wordt gegeven.