Eiwit en zoutbeperkt = gewoon gezond. Nederlandse Nierdag 25 mei 2019 Marjolein Bense, diëtist

Transcriptie

1 Eiwit en zoutbeperkt = gewoon gezond 1

2 Even voorstellen Marjolein Bense Voeding en Dietetiek Sinds 2009 diëtist Ziekenhuis Gelderse Vallei Ede Voedingsziekenhuis Alliantie met Wageningen Universiteit, afdeling Humane Voeding Lid van de Diëtisten Nierziekten Nederland (DNN): 2

3 Disclosure belangen spreker (potentiele) belangenverstrengeling geen In dia s kunnen op plaatjes merknamen voorkomen, deze zijn volstrekt willekeurig gekozen. 3

4 Wat komt er aan bod... Wat is gewoon gezond Relatie tussen voeding en nierziekten De praktijk... Tips en trics 4

5 Stellingen en vragen 1. Een persoon met chronische nierschade mag net zo veel eiwit eten als iemand met goed werkende nieren. 2. Medicatie werkt slechter door zout. 3. Gezond zout is niet schadelijk. 4. Natriumarm zout kan onbeperkt gebruikt worden. 5. Als het kalium te hoog is mag je geen fruit. 6. De meeste frisdranken bevatten fosfaat. 7. Eten van sterfruit is gevaarlijk voor mensen met nierschade. 8. Sterrenmixthee en zoethoutthee beïnvloeden de bloeddruk. 5

6 Wat is gewoon gezond? Gezond eten en drinken volgens de schijf van vijf 6

7 Schijf van vijf Wetenschappelijk advies van de Gezondheidsraad Door Voedingscentrum vertaalt naar de praktijk Vijf vakken: 7

8 Aanbevolen hoeveelheden 8

9 Eet gevarieerd Veel groente en fruit Vooral volkoren, zoals volkorenbrood, pasta, couscous en zilvervliesrijst Minder vlees (max 500 gram p/wk (300 gr rood vlees)), meer plantaardig, 1x per week (vette) vis Een handje ongezouten noten, elke week peulvruchten Zachte of vloeibare smeer- en bereidingsvetten Voldoende vocht zoals kraanwater, thee en koffie Voeg aan je eten en drinken zo min mogelijk suiker en/of zout toe 9

10 Wat zit er in? Groente en fruit: Vitamines (C), vezels, kalium. Smeer en bereidingsvetten: essentiële vetzuren, vitamines (A, D en E). Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel: eiwit, calcium, fosfaat, ijzer, vitamines (B), visvetzuren. Brood, graanproducten, en aardappelen: koolhydraten, eiwit, vezels, vitamines (B en C), ijzer, fosfaat Dranken: water 10

11 Eet niet te veel en beweeg Zorg voor een goede energiebalans / goed gewicht Drie hoofdmaaltijden en 3-5 keer iets kleins tussendoor (dagkeuze) en max 3 x per week iets groters (weekkeuze) Wees zuinig met zout Drink geen alcohol of niet meer dan een glas per dag. Beweeg zo veel mogelijk 11

12 Voeding en nierziekten Persoonlijk advies gebaseerd op: Oorzaak verminderde nierfunctie (bijv. cystenieren, diabetes) Niveau van de nierfunctie Bloedwaarden Ureum, kreatinine Kalium, calcium, fosfaat Cholesterol, LDL-cholesterol Hb (bloedarmoede) Urinezuur Wel / geen eiwitlek Uitslagen uit 24 uurs urine (natrium, ureum) Gewicht, BMI, middelomtrek 12

13 Belangrijke voedingsstoffen Voedingsstoffen in relatie met nierschade: Eiwit Zout (natrium) Kalium Calcium Fosfaat Vocht Vitamine D Energie Urinezuur Sterfruit 13

14 Eiwit Afkomstig uit de vakken: Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, aardappelvervangingen en peulvruchten Afbeelding: Nierstichting 14

15 Eiwit Advies: Gezonde Nederlander: 0,8 g/kg 1,0-1,2 g/kg bij ouderen ( 65 jaar) Nierschade: egfr <30 ml/min/1,73m 2 : 0,8 g/kg 1,0-1,2 g/kg bij ouderen Dialyse: 1,0-1,2 g/kg Transplantatie: Direct na operatie 1,2 1,5 /kg Lange termijn: 0.8 1,0 g/kg Gecorrigeerd bij fors overgewicht Doel: minder afvalstoffen Neveneffect: minder fosfaat, verzadigd vet, kalium, zout en energie. 15

16 Zout (natrium) Waar komt het zout in onze voeding vandaan? Bron nierstichting 16

17 Zout (natrium) Advies: Gezonde Nederlander: max. 6 gram zout (= 2400 mg natrium) Alle vormen van nierschade: 6 gram zout (= 2400 mg natrium) Bij nefrotisch syndroom een enkele keer een strengere beperking Doel: verlaging bloeddruk, minder vasthouden van vocht en verminderen eiwitlek, medicatie werkt beter Neveneffect: minder dorst 17

18 Zout (natrium) Hoeveel zout eet de gemiddelde Nederlander? Bron nierstichting 18

19 Kalium Geleverd door producten uit vak: Groente en fruit Brood, graanproducten en aardappelen Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel: Dranken (koffie) 19

20 Kalium Advies: Gezonde volwassen Nederlander: 3500 mg Nierschade: alleen beperken ( mg) als kaliumwaarde in het bloed te hoog is (>5,5 mmol/l) Doel: verlaging bloeddruk, maar schadelijk als de waarde in het bloed te hoog of te laag is 20

21 Calcium Geleverd door producten uit het vak: Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel Advies: Gezonde Nederlander - afhankelijk van leeftijd: mg Nierschade: Verhoogd bij langdurig gebruik van hoge dosering prednison (na transplantatie of bij nefrotisch syndroom) De calciuminname kan hoger zijn door gebruik calcium houdende fosfaatbinders. Totaal mag niet te hoog worden Doel: behoud stevige botten en voorkomen van verkalkingen 21

22 Fosfaat Geleverd door producten uit het vak: Zuivel, vlees(waren), vis, ei of peulvruchten Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, aardappelvervangingen en peulvruchten Advies: Gezonde Nederlander afhankelijk van leeftijd: jaar: mg vanaf 51 jaar: mg Nierschade: beperken als fosfaatwaarde in het bloed te hoog is en afstemmen fosfaatbindende medicatie op hoeveelheid fosfaat in de (tussen)maaltijden Doel: behoud stevige botten en voorkomen van verkalkingen 22

23 Verschil fosfaatopname Plantaardige eiwitrijke producten opname 40-50% Dierlijke eiwitrijke producten opname ±60% Fosfaat uit E- nummers opname % Conclusie: eet meer plantaardig beperk gebruik kant en klare producten 23

24 Vocht Geleverd door producten uit het vak: Dranken Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel Advies: Gezonde Nederlander: 1,5-2l drinkvocht Nierschade: Chronische nierschade: normale hoeveelheden Dialyse: afhankelijk van urineproductie, dialyseschema en hoeveelheid vocht onttrokken kan worden. Hartfalen: beperken als vocht wordt vastgehouden Extra vocht bij nierstenen, cystenieren, jicht en grote verliezen 24

25 Vitamine D Geleverd door producten uit het vak Smeer, en bereidingsvetten Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel Advies: Gezonde Nederlander en bij nierschade Afhankelijk van leeftijd en blootstelling aan zonlicht: 10 µg, >70 jaar: 20 µg Suppletie bij zwangere vrouwen, kinderen t/m 3 jaar vrouwen >50 jaar en mannen > 70 jaar Doel: behoud stevige botten, goede invloed op weerstand en bloeddruk 25

26 Energie Geleverd door producten uit alle vakken Advies: Gezonde Nederlander en bij nierschade: Afhankelijk van gewicht en activiteitenpatroon Gemiddeld: mannen max kcal, vrouwen max kcal Doel: gezond gewicht BMI (gewicht / lengte x lengte) tussen de 18½ en 25, ouderen tussen 22 en 28 Middelomtrek mannen < 94 cm en vrouwen < 80 cm Bij overgewicht streven naar minimaal 5-10% gewichtsverlies Wachtend op transplantatie: BMI < 30 Na transplantatie: voorkom overgewicht! 26

27 Urinezuur Beperken bij verhoogd serum urinezuur Ontstaat uit purine en fructose. De Schijf van vijf draagt bij aan verlagen urinezuur: Beperk alcohol Beperk rood vlees Beperk toegevoegde suikers, honing en andere suikerrijke producten 27

28 Sterfruit Andere namen: Stervrucht Carambola Belimbing manis (Maleisië) Balimbing manis (Indonesië) Ongeïdentificeerd neurotoxine Gebruik het niet! 28

29 Glycyrrhizinezuur Drop Producten met dropextract Producten met zoethout 29

30 Conclusie: Voedingsstoffen in relatie met nierschade: Eiwit gewoon gezond, bij dialyse wat extra Zout (natrium) gewoon gezond Kalium (alleen afwijkend bij te hoge waarden) Calcium gewoon gezond Fosfaat (alleen afwijkend bij te hoge waarden) Vitamine D gewoon gezond Energie gewoon gezond Urinezuur gewoon gezond 30

31 Volhouden en toch lekker eten Smaakmakers Bereidingswijze- kooktechnieken Maar vooral: wennen tijd geven Bonus: Gezond gewicht? Fitter? Minder medicatie? 31

32 Smaakmakers 1 ⅓ natriumzout ⅔ kaliumzout Hoe minder hoe beter! 32

33 Smaakmakers % kaliumchloride smaakt naar salmiak 100 % KCl + kruiden 33

34 Vers maakt het verschil! 6,24 g zout ±2 g zout 34

35 Vers maakt het verschil! 3,6 g zout 3 g zout - 2 uien - Knoflook - Gehakt - Gepelde tomaten (blik) - kruiden - Vlb. margarine - Bloem - Halfvolle melk - Lasagnebladen - Geraspte zoutarme kaas 1-2 g zout Afbeelding jumbo Kant en klaar Bereid met Vers bereid een pakje 35

36 Maak het lekker! Gebruik smaakmakers: 36

37 Maak het makkelijk! 37

38 Maak het verschil! Bouillonblokjes met minder zout / zonder zout Bron: consumentenbond 38

39 Als je gaat voor gemak: Bron: hak diepvries Per 100 gram: 0,39 g zout 0,01 g zout 0,02 g zout 39

40 Vergelijk! Bron: consumentenbond 40

41 Vergelijk! Bron: consumentenbond 41

42 Vergelijk! Bron: consumentenbond 42

43 Terug naar de stellingen 1. Een persoon met nierschade mag net zo veel eiwit eten als iemand met goed werkende nieren. 2. Medicatie werkt slechter door zout. 3. Gezond zout is niet schadelijk. 4. Natriumarm zout kan onbeperkt gebruikt worden. 5. Als je kalium te hoog is mag je geen fruit. 6. De meeste frisdranken bevatten fosfaat. 7. Eten van sterfruit is gevaarlijk voor mensen met nierschade. 8. Sterrenmixthee en zoethoutthee beïnvloedt mijn bloeddruk. 43

44 Een persoon met nierschade mag net zo veel eiwit eten als iemand met goed werkende nieren Ja, de eiwitaanbeveling komt overeen met de richtlijnen goede voeding. Uitzonderingen: indien dialyse (meer eiwit nodig) 44

45 Medicatie werkt slechter door zout Feit Medicijnen tegen hoge bloeddruk en tegen vermindering van nierschade werken minder goed als je te veel zout eet. 45

46 Gezond zout is niet schadelijk Fabel. Zeezout, Keltisch zout, himalayazout bevatten een heel klein beetje andere mineralen (zoals jodium, magnesium en calcium). Het belangrijkste ingrediënt van deze producten blijft natriumchloride (NaCl), dat is keukenzout. 46

47 Natriumarm zout kan onbeperkt worden gebruikt Nee, het is niet altijd veilig! Natriumarm zout bevat 33 % NaCl en 66 % KCl Dieetzout bevat 100 % KCl 47

48 Als het kalium te hoog is mag je geen fruit Onjuist De mate waarin de kaliuminname beperkt moet worden is afhankelijk van de bloedwaarden, de kaliuminname en gebruik van eventuele kalium bindende medicatie. 48

49 De meeste frisdranken bevatten fosfaat Onjuist Alleen aan cola zijn E-nummers met fosfaat toegevoegd Taksi en Rivella bevatten kleine hoeveelheden fosfaat door de melkbestanddelen (Alcoholvrije) bieren- door de graanbestanddelen Zuiveldranken bevatten fosfaat 49

50 Eten van sterfruit is gevaarlijk voor mensen met nierschade Feit Sterfruit bevat een ongeïdentificeerd neurotoxine 50

51 Sterrenmixthee en zoethoutthee beïnvloedt mijn bloeddruk Feit Glycyrrhizinezuur verhoogt de bloeddruk 51

52 Vragen? 52