Mesotrofe verlanding. en het behoud van trilvenen. Annemieke Kooijman Casper Cusell, Ivan Mettrop en Leon Lamers (e.a.)

Transcriptie

1 Mesotrofe verlanding en het behoud van trilvenen Annemieke Kooijman Casper Cusell, Ivan Mettrop en Leon Lamers (e.a.) IBED-Universiteit van Amsterdam Radboud Universiteit Nijmegen

2 Trilvenen H7140A Basenrijk en voedselarm trilveen Hoge biodiversiteit >70 plantensoorten (Westhoff et al. 1971) EU-habitatrichtlijnsoorten Groenknolorchis Geel schorpioenmos Behoud, Uitbreiding en Verbetering kwaliteit (sense of urgency)

3 Onderdeel verlandingsserie Kerndoel N2000 Alle stadia aanwezig in ruimte en tijd Kranswierwateren (H3140) Fontuinkruiden en Krabbescheer (H3150) Trilvenen (H7140A) Veenmosrietlanden (H7140B) Veenheide (H4010B) Hoogveenbossen (H91D0)

4 Waarom zijn trilvenen zo belangrijk? Hoge biodiversiteit Prioritaire plantensoorten; veel mossen Nog heel weinig van over Ca 40 ha blauwgrasland (H6410) in NL Ca 7 ha basenrijk schorpioenmostrilveen Gevoelig voor veranderingen Vooral in moslaag (geen wortels) Gevoelige indicator milieucondities Voedselarm en basenrijk Geen basenrijk water: veenmos ipv trilveen

5 Meer veenmosrietland dan trilveen

6 Waarom zo weinig trilveen? Gebrek aan verlanding Slechte waterkwaliteit Vooral in Nog onvoldoende tijd Het duurt minstens 60 jaar Voortgaande successie Natuurlijke successie Dikkere kragge Onvoldoende basenrijk water aan oppervlakte Versnelde successie Atmosferische N-depositie Voedselrijk water (P) Veenmos ipv schorpioenmos Maar het trilveen is er nog wel (!) Basenrijk en voedselarm water

7 Vorming trilveen duurt ca 60 jaar Weerribben en Westbroek In 1988 beste trilvenen in regio Petgaten gegraven rond 1900 Trilveenmossen vanaf ca 1960 Dus even geduld aub Faber et al. 2016

8 Slechte en goede waterkwaliteit Piek in Stikstof Fosfaat Sulfaat Ineenstorten waterplanten Ook geen verlanding meer Nu komt verlanding weer op gang Maar nog weinig Compendium voor de leefomgeving 2017 Mesotrofe verlanding Wieden 36 ha Weerribben 3 ha Nieuwkoop 3 ha Hol 0.4 ha Pommer 2011; Brakkee 2017

9 Petgaten Wieden-Weerribben Van ca 10 tot >70 jaar oud In oudere petgaten meer verlanding In alle petgaten toename verlanding tussen 2009 en 2015 Loeb et al. 2016

10 Jonge verlanding Wieden-Weerribben Wel al moerasvarenrietland Ook in Ankeveen, Westbroek, Tienhoven Nog geen schorpioenmostrilveen Dat kan nog komen Als de Amerikaanse rivierkreeft wegblijft

11 Helpen met vlotjes: geen succes De vlotjes zinken Platform voor ganzen Vooral eutrofe soorten Wel nodig: bescherming tegen vraat ganzen en kreeften Nieuw onderzoek OBN: hoe doe je dat? Loeb et al. 2016

12 Behoud bestaande trilvenen Trilvenen sterk bedreigd Natuurlijke successie Extra verzuring door N-depositie Gevoelig voor P-eutrofiering Maar het kan Scragh bog Ierland: > 130 jaar Wieden en Weerribben Mieden Aanvoer van voedselarm en basenrijk water

13 Successie Bollemaat 1956 veel schorpioenmostrilveen 1989 trilveen verdwenen veel bos veel veenmos afgesloten petgaten geen aanvoer basenrijk water 2017 nog een plekje nabij sloot Van Diggelen et al. 1996

14 Ca (micromol/l) Extra verzuring bij hoge N-depositie rood: NL zwart: referentie-monsters Zweden, Polen en Ierland S. scorpioides in NL and reference sites 4000 dezelfde Ca-gehalten R 2 = R 2 = in NL lagere ph om ph op niveau te houden: meer Ca nodig aanvoer basenrijk water nog belangrijker ph Kooijman 2012; van Diggelen et al. 2018

15 Extra verzuring bij veel P Acidification capacity Sphagnum subnitens Sphagnum squarrosum Sphagnum fallax Scorpidium scorpioides (micromol in 6 w eeks) Weinig P Scorpidium scorpioides Sphagnum subnitens kleine veenmossen weinig verzuring Veel P Calliergonella cuspidata Sphagnum squarrosum Sphagnum fallax Sphagnum palustre grote veenmossen snelle groeiers sterke verzuring snelle overwoekering basenrijke mossen Kooijman & Bakker 1994, 1995 Kooijman & Paulissen 2006

16 NWO versus Vechtplassen: P-limitatie N/P ratio van hogere planten S. scorpioides Wieden-Weerribben P-limitatie Veel trilvenen nog intact Onderzoek N-depositie: trilveen P-gelimiteerd S. subnitens C. cuspidata S. squarrosum Vechtplassen N-limitatie Hoge P-beschikbaarheid Gevoelig voor N-depositie Vrijwel alle trilvenen overwoekerd met veenmos Al rond 1990 Kooijman & Paulissen 2006; van Diggelen et al. 2018

17 Wieden-Weerribben hotspot trilvenen Algemene laagveenmossen Zeldzame trilveenmossen B. pseudotriquetrum C. cuspidata C. cordifolium M. polymorpha P. affine s.l. a.o. S. scorpioides C. stellatum S. cossoni H. vernicosus C. giganteum a.o.

18 Behoud trilveen: Stobbenribben Gewoon veenmos 1988 Achtersloot A B C D E Gewoon veenmos 2013 A B C D E Rood schorpioenmos 1988 A B C D E Rood schorpioenmos 2013 A B C D E

19 Behoud trilveen: Stobbenribben Rood schorpioenmos 1988 Achtersloot A B C D E Rood schorpioenmos 2013 A B C D E Gewoon puntmos 1988 A B C D E Gewoon puntmos 2013 A B C D E

20 Stobbenribben Uitbreiding Gewoon veenmos Veroudering en verdergaande successie Geen contact meer met basenrijk water Handhaven Rood schorpioenmos Nog steeds aanvoer basenrijk water vanuit sloot Ook sterke wegzijging naar polder Terugdringen Gewoon puntmos Basenrijke, maar eutrofe mossoort Verbetering waterkwaliteit in afgelopen 25 jaar Afkoppeling Friese boezem Verbetering afvalwaterzuiveringsinstallaties Langere weg oppervlaktewater vanaf inlaat Bovengrondse biomassa van 1000 g/m 2 naar 250 g/m 2 Plant N:P ratio van 16 naar g/g Kooijman et al. 2016

21 Begreppeling in de Wieden Kikkerlanden 2013 Greppel Puntmos Schorpioenmos Greppel voor aanvoer basenrijk water Zone met puntmos Daarna zone met schorpioenmos Rood Groen Geel Cusell et al. 2013

22 Hoge waterstand goed voor trilveen Rode gebieden onder water na hevige regen september 2010 meestal basenrijke schorpioenmostrilvenen ook drijvende kragges inundatie belangrijker dan gedacht Cusell et al. 2013

23 Flexibel peil dus goed idee? Lager peil in zomer Minder inlaat gebiedsvreemd water vanuit IJsselmeer Hoger peil in winter Inundatie trilvenen Praktijkproef Wieden-Weerribben Kiersche Wieden Vastzittend trilveen Andere effecten dan verwacht Weerribben vak 60 Drijvend veenmosrietland Geen effect; drijft mee met waterstand Cusell et al. 2013; Mettrop et al. 2015

24 Minder gebiedsvreemd water? Lager zomerpeil minder inlaat gebiedsvreemd water uit IJsselmeer bijdrage aan N en P-balans 0-1% bijdrage aan sulfaatinput normaal 6% kan oplopen in droge zomers westelijke polders groter probleem dan IJsselmeer Inmiddels deels afgekoppeld Lager zomerpeil dus niet nodig voor waterkwaliteit Cusell et al. 2013

25 Lager zomerpeil wel probleem Verzuring en ph-daling door oxidatie Tijdelijk, maar kan net veenmosopslag veroorzaken Verhoogde N-mineralisatie Door meer zuurstof Vooral in trilveen Verhoogde P-mineralisatie Bij sterke uitdroging Mettrop et al. 2015

26 C a (µ m o l/ L C a (µm ol/l Toename buffercapaciteit trilvenen? W ie d en in de w inter v an V oor de peilverhoging * * * * S loo t GeS Pm Vm + Vm Vh S loo t GrS Pm Vm + Vm Vh P roe fg e b ie d C on trol e g e b ie d Tijdens de peilverhoging Na de peilverhoging W ie d en in de z o m er v an * * V oor de peilverlaging N a de peilverlaging 0 S loot G es Pm V m + Vm Vh S loot G rs Pm V m + Vm Vh P ro e fge bi e d Co ntro le ge bi e d Niet bij winterinundatie, wel in de zomer Cusell et al. 2013; Mettrop et al. 2015

27 Inundatie in winter of zomer? In winter Geen verhoging buffercapaciteit waterstand meestal hoog veen al waterverzadigd weinig verdamping wel overstroming, maar geen infiltratie In zomer Wel verhoging buffercapaciteit Minder aanvoer van P Meer verdamping waterstand meestal lager overstroming en infiltratie hogere Ca-gehalten lagere P-gehalten

28 Ca-gehalten hoger in zomer Cusell et al. 2013

29 P-gehalten lager in de zomer Cusell et al. 2013

30 Wel een dilemma Polders probleem voor aanvoer P 79% van P-input Polders belangrijk voor aanvoer buffercapaciteit 82% van Ca-input genoeg Ca, maar minder P geen lager zomerpeil wel 10 cm hoger zomerpeil verlaging van P-input PAS-onderzoek defosfatering

31 Conclusies en aanbevelingen nog geen nieuw trilveen door verlanding nog even wachten nieuw OBN-onderzoek naar vermindering vraat inzetten op behoud en herstel lage waterstanden ongunstig voor trilveen verzuring, verhoogde mineralisatie van N en van P gebiedsvreemd water niet altijd slecht inundatie belangrijke factor met basenrijk, maar voedselarm water lopend OBN-onderzoek naar bevloeiing af en toe hoge waterstanden in zomer gewenst maar ook externe belasting N en P omlaag

32 Met dank aan: