Wat je vooraf moet weten
|
|
- Brecht van der Ven
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Wat je vooraf moet weten Ergens onder water Wanneer begeleiders van mensen met autisme gevraagd wordt om enkele kenmerken van deze ontwikkelingsstoornis op te sommen, hoor je al vlug twee soorten antwoorden. Los van allerlei diagnostische criteria, zien ouders, leerkrachten, studiebegeleiders, opvoeders en zoveel andere professionals in leven en werken met jongeren, elke dag opnieuw dingen in gedrag die anders zijn bij kinderen met autisme. De ene zal veel positieve kenmerken antwoorden zoals jongeren met autisme hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel, houden zich strak aan afspraken, hebben een uitstekend oog voor detail, zijn verbluffend in uit het hoofd studeren en ga zo maar verder. Het is een afspiegeling van hoe deze begeleiders in hun job staan, of hun huishouden runnen. Maar leerlingen met autisme begeleiden is niet altijd voor iedereen een positieve ervaring. Soms loopt het mis. De klas staat al eens op stelten, oeverloze discussies vertragen het lesgebeuren, thuis brandt het wel eens door driftbuien. Dat is de keiharde realiteit en die belet het vaak om sterke kanten van autisme en mooie leermomenten in het vizier te houden. Ook mensen die net wat minder autismekennis hebben, om welke reden dan ook, focussen vlugger op wat iemand (nog) niet kan. Omdat ze vergelijken met andere kinderen, omdat de leerstof gekend moet zijn, omdat er zoveel andere leerlingen zijn die ook aandacht verdienen. En dan krijg je heel andere antwoorden op de vraag naar autismekenmerken: Hij let niet op in de klas, Ze wil geen hulp aannemen, Hij gebruikt zijn agenda niet, Ze vindt alles saai Beide soorten antwoorden gaan over kenmerken die in de klaspraktijk kunnen opduiken. Maar ze zijn geen autisme. Ze behoren tot de buitenkant van leerlingen, de leuke en de minder leuke gedragingen die begeleiders zien. Niet uitsluitend bij jongeren met autisme trouwens. En wanneer dat gedrag leren bemoeilijkt, dan moet er wat mee gebeuren. Heel wat ouders en leerkrachten grijpen dan naar beloningen of straffen, maar blijven daarmee op het niveau van zichtbaar gedrag. Het effect is meer dan eens teleurstellend, voor begeleiders én voor leerlingen. Autisme schuilt namelijk binnenin. Je ziet het niet. Ergens onder water, onzichtbaar in het denken, ligt de oorzaak van al dat gedrag dat we elke dag zien 9
2 bij jongeren met autisme 1. En bijgevolg ook een aanzet tot mogelijke oplossingen met meer kans op positieve resultaten. We zetten vijftien veelgehoorde uitspraken van ouders en leerkrachten op een rijtje. Veelal uit die tweede groep van antwoorden op de vraag naar autismekenmerken. Aan de hand van de eerste zes letters van het alfabet denkt dit boek met je mee: hoe moeten we dit gedrag begrijpen en, natuurlijk, wat kunnen we doen? We bekijken daarbij mogelijke aanpassingen in de omgeving en vaardigheden die we kunnen aanleren. Het alfabet Dit boek is gebaseerd op een visie die je hopelijk verder doet kijken dan moeilijk lerend gedrag. Daarin spelen enkele fundamentele principes een belangrijke rol. Ze maken duidelijk waar de AutismeCentraalMethodiek 2 voor staat en in het bijzonder hoe dit boek studeren en leren aanpakt. Omdat mnemotechnische trucjes simpelweg goed werken, onthoud je ze eenvoudig aan de hand van de eerste zes letters van het alfabet. A B Omdat autisme ergens onder water zit, heeft het weinig zin om aan de oppervlakte te blijven. De vijftien uitspraken in dit boek verduidelijken we telkens door ze een oorzaak te geven vanuit Autistisch denken en waarnemen. Je leest geen basistheorie meer over de modellen die dit denken al jaren proberen te verklaren. Het is natuurlijk wel mooi meegenomen als je al weet wat Theory of Mind, executief functioneren, centrale coherentie of contextblindheid inhoudt, maar daarvoor verwijzen we naar reeds bestaande literatuur. Dit boek wil laten zien wat dat allemaal kan betekenen in de praktijk van leren en studeren. Het is een noodzakelijk vertrekpunt in de zoektocht naar tips en inspiratie. En die zoektocht is niet vanzelfsprekend. Terwijl de ene leerling misschien duidelijk aangeeft dat hij bijvoorbeeld een vraag niet begrijpt, zal een andere dit camoufleren met nog meer of ander gedrag dat begeleiders voor nog grotere uitdagingen plaatst. Zoals veel voorbeelden in dit boek zullen duidelijk maken, is duiken in autistisch denken geregeld een proces van vallen en opstaan. Voor leerlingen en begeleiders. Leren gaat niet vanzelf. Of het nu gaat om leerstof aardrijkskunde of vaardigheden zoals het snijden van wortelen in brunoise. Het ene zal al 10
3 wat vlugger gaan dan het andere, maar voor alle leren geldt dat je brein er klaar voor moet zijn. Zit je nog met zorgen over wat er in het weekend gebeurd is? Dan zal dat sowieso een invloed hebben op je leervermogen. Word je stapelgek van je vrouw die je telkens opnieuw zegt dat je het mes niet goed vasthoudt om dobbelsteentjes te snijden? Dan zal ook dat je vaardigheidsleren bemoeilijken. Daarom vertrekt alle leren vanuit een zekere Basisrust. In heel wat getuigenissen van mensen met autisme wordt er gesproken van een chaos in het brein. Vragen, zorgen of andere prikkels filteren zoals we zien later wel of dat is nu eigenlijk niet zo belangrijk lukt niet zo goed voor leerlingen met autisme. Daarom is die basisrust erg fragiel en het ontbreken ervan meer dan eens een fundamentele oorzaak waarom leren nu niet lukt. C D Dat mensen met autisme nood hebben aan duidelijkheid, weten veel begeleiders al. Maar hoe die duidelijkheid er dan uit moet zien, is wat anders. We kunnen wel wat aanpassingen doen, maar hoe ver gaan we daar in en werkt dat allemaal wel? Veel hangt af van de taal waarin deze aanpassingen geschreven worden: spreken we het autistisch brein wel aan? Heel wat studeerproblemen ontstaan wanneer instructies of goedbedoelde tips niet meer voldoen aan de regels van Concrete communicatie. Maken we nog eenduidig duidelijk wat we bedoelen en verwachten van jongeren met autisme wanneer ze moeten studeren? Doen we dat nog op een expliciete, positieve en visuele manier? 3 Dit boek gaat dieper in op de concrete mogelijkheden en basisvoorwaarden binnen het domein leren en studeren. Concreet gecommuniceerde omgevingsaanpassingen helpen veel leerlingen met autisme al een heel eind verder, maar alles altijd verduidelijken en dan liefst nog overal is niet haalbaar. We kunnen immers onmogelijk op voorhand een antwoord bieden op alle mogelijke vragen die er in een autistisch brein zouden kunnen opborrelen. Het blijft daarom belangrijk om niet enkel te focussen op die omgeving van leerlingen, maar ook op de leerling zelf: welke vaardigheden heeft hij nog nodig om ook binnen leren en studeren nieuwe uitdagingen aan te kunnen? Maar al te vlug denken we wel eens als hij iets niet begrijpt, dan moet hij het maar vragen!, maar kan de leerling dat wel? In de klas? Bij die leerkracht? Zonder hulp? Wat andere leerlingen zonder autisme als vanzelf ooit leerden, is bij heel wat jongeren met autisme nog een proces in ontwikkeling, maar 11
4 E F moet soms evenveel expliciete aandacht krijgen als het leren van Engelse werkwoordvervoegingen. We volgen in dit boek dan ook een Dubbelspoor: bij heel wat gedrag gaan we op zoek naar mogelijkheden in de omgeving én op het gebied van nog aan te leren vaardigheden. Beide delen van het spoor zijn dan ook onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wortelen in brunoise snijden, wat is daar nu zo moeilijk aan?, Ha! Nog iemand die geregeld in zijn vingers snijdt zoals ik! of Brunoise, wat is dat nu weer?. Ongetwijfeld kan je jezelf wel terugvinden in een van deze drie gedachten toen je het stukje over basisrust las. Het klinkt misschien logisch, maar mensen verschillen. Voor leerlingen met autisme is dat niet anders. Ze hebben elk unieke talenten en beperkingen, net zoals alle andere leerlingen. Het heeft dan ook geen zin om standaardoplossingen die ooit werkten bij de ene leerling met autisme klakkeloos te kopiëren naar de andere en daarbij nog eens hetzelfde resultaat te verwachten. Dit boek wil daarom ook niet in de eerste plaats antwoorden bieden, maar wel inspiratie. De Eigenheid van elke leerling met autisme blijft centraal: alle uitspraken in dit boek zijn gebaseerd op echte leerlingen. Sommige voorbeelden werden trouwens prachtig geïllustreerd door Zoë Elsen. Het zoeken onder water naar oorzaken in hun autistisch denken geeft geen enkele garantie dat die zoektocht dezelfde zal zijn bij een andere leerling. Niet elke leerling heeft immers dezelfde sterke punten of interesses, twijfels of angsten. Daarom geven we bij elke uitspraak niet één, maar minstens twee oorzaken binnen het autistisch denken die elk een andere aanpakstrategie vragen. Maar dit kan ook geeft je hopelijk dubbel zoveel inspiratie! Meer nog, het zou best kunnen dat tips die in dit boek bij de ene uitspraak vermeld staan, toegepast kunnen worden bij heel ander gedrag bij de leerling met autisme die jij op weg helpt. Als dat geen motiverende factor is om dit hele boek uit te lezen Veel leerinhouden en -vaardigheden in het reguliere en speciale onderwijs zijn opgesteld volgens eindtermen en normen die overheidsinstanties ontwikkelden. Ongetwijfeld met de allerbeste bedoelingen. Onderweg naar een diploma of attest leert een jongere enorm veel, maar niet alles daarvan is in het hier en nu even nuttig voor de leerling. Misschien zelfs in het latere leven ook niet. Het leidt dan wel eens tot een discussie over het waarom je iets moet leren. Wat ben ik daar nou mee?. Dit gebrek aan Functionaliteit speelt een grote rol in het leren. Enkele uit- 12
5 spraken verderop in dit boek gaan daar zeker dieper op in. Het vraagt immers creatief denkwerk om inhouden te koppelen aan ervaringen uit het leven van een leerling met autisme. Maar ook andere aanpassingen die we doen om studeren te verhelderen vragen om dezelfde functionele uitleg. Misschien is een leerling wel erg gemotiveerd om chemie te studeren, maar mist hij een duidelijke uitleg wat een stappenplan boekentas maken hiermee te maken heeft. Functioneel leren betekent ook ervaringsgericht leren voor mensen met autisme, en het zet leerkrachten of ouders aan om succesvolle ervaringen te gebruiken in hun begeleiding. En dan liefst niet op al te lange termijn. Daarnaast houdt dit niet enkel in dat we een concrete verantwoording moeten bieden, maar het leerproces vaak in veel kleinere deelstappen zullen indelen om telkens opnieuw nuttige successen te boeken. Jongeren met autisme leren studeren vraagt dus best wat denkwerk. Lees dit boek daarom niet als een hapklare link tussen wat doet de leerling? versus wat moet ik doen om dat weg te werken?, maar wel als een bron van suggesties en tips die het proberen waard zijn. Evalueer ze op tijd naar hun effect en pas aan waar nodig. En misschien nog meer dan dat, maakt dit boek duidelijk hoe autistisch denken in mekaar kan zitten. Veel oplossingen zijn dan eerder logisch dan spectaculair. 13
Heel wat puzzelstukjes passen wonderwel
De 7 STERK! IN AUTISME 2018/01 Wie leeft of werkt met mensen met autisme komt elke dag wel stukjes tegen van de puzzel die autisme net zo boeiend maakt. Sommige stukjes merken we op in onze samenwerking
Nadere informatieAutisme als contextblindheid
Leerlingen met autisme in het secundair onderwijs Autisme Limburg 18 oktober 2011 KobeVanroy Autisme Centraal, Gent Autisme als contextblindheid P. Vermeulen, 2009 Autisme: prevalentie 2010 Autisme Centraal
Nadere informatieAutisme, inleiding. Motivatie en beloning. Gevolgen voor het gedrag. Wat is motivatie? Soorten motivatie. Intrinsieke drijfveren 13/11/2013
Autisme, inleiding Motivatie en beloning Steven Degrieck Autisme Centraal Zwakke centrale coherentie Moeilijke executieve functies Een probleem in theory of mind Contextblindheid Gevolgen voor het gedrag
Nadere informatieOmgaan met kinderen met autismespectrumstoornissen. Rob Neyens 22.10.2009
Omgaan met kinderen met autismespectrumstoornissen Rob Neyens 22.10.2009 Programma 1. Theorie: wat is autisme? 1.1 Buitenkant 1.2 Binnenkant 2. Praktijk: hoe omgaan met autisme? 2.1 Remediëren 2.2 Compenseren
Nadere informatieSymposium Autisme door Steven Degrieck OlmenEs 13 sept 2018
Symposium Autisme door Steven Degrieck OlmenEs 13 sept 2018 Steven Degrieck is verbonden aan het AUTISME CENTRAAL Expertisecentrum in België. Tijdens het symposium waren folders en boeken aanwezig, kijk
Nadere informatieINHOUD. Inleiding 9 Vanuit de praktijk 9 Voor de praktijk 10 Gebruiksaanwijzing 10
INHOUD Inleiding 9 Vanuit de praktijk 9 Voor de praktijk 10 Gebruiksaanwijzing 10 1. Wat is autisme? 13 1.1. studenten (met autisme) 13 1.2 Kenmerken van ASS 14 Criteria DSM-5 14 Tekorten in de sociale
Nadere informatieHet gymnasium: iets voor jou?
Het gymnasium: iets voor jou? Stel jezelf eens de vraag... Ben ik nieuwsgierig? Heb ik een brede belangstelling? Hou ik van onderzoeken? Ben ik gek op cultuur? Houd ik van nieuwe dingen leren? Ben ik kritisch?
Nadere informatie6 Coaching van de cliënt
6.1 6 Coaching van de cliënt De begeleiding of coaching op de werkvloer is afhankelijk van de noden van de cliënt, collega s en werkgever. Samen starten op de stage/ tewerkstelling Als coach kan je samen
Nadere informatieDit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen.
Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen. Leerstijlentest van David Kolb Mensen, scholieren dus ook, verschillen nogal in de wijze waarop ze leren. Voor
Nadere informatieBenodigdheden: Filmpje brein uitleg: overtuigingen en het effect op leren Kaartjes helpende en remmende gedachten, zie bijlage 1
Titel van deze les: Helpende en remmende gedachten 2 Uitdaging: overtuigingen Denkwolk onderwerp: overtuigingen Vakgebied(en): psycho educatie Doelgroep: MB/BB Maker: Marianne van Zetten Doel: Welke vaardigheid
Nadere informatieInhoud. Deel 1 Inleiding in professional organizing 9
Inhoud Deel 1 Inleiding in professional organizing 9 1 Geschiedenis en context van professional organizing 11 1.1 Een stukje geschiedenis 11 1.2 Een definitie 12 1.3 Klanten 12 1.4 Voorbeelden van professional
Nadere informatie6 Coaching van de cliënt
6.1 6 Coaching van de cliënt De begeleiding of coaching op de werkvloer is afhankelijk van de noden van de cliënt én van de noden van de collega s en werkgever. Samen starten op de stage/ tewerkstelling
Nadere informatieONTSLA JEZELF Jouw Eerste Stap Naar Werken Met Energie En Voldoening Dit rapport is geschreven voor iedereen die al lang op zoek is naar werk dat echt voldoening gaat geven en in een ideale wereld het
Nadere informatieIk kan dat niet! praktisch aanpak van faalangst bij autisme
praktisch aanpak van faalangst bij Zelf-Determinatieheorie, Deci & Ryan (2000) Vitamines van groei, Vansteenkiste & Soenens ZOWEL ACTIEVE ALS PASSIEVE FAALANGST KUNNEN TOT EEN NEGATIEF ZELFBEELD LEIDEN
Nadere informatieJONG HOEZO ANDERS?! EN HOOGGEVOELIG. Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren
Ellen van den Ende in samenwerking met Mariëtte Verschure JONG EN HOOGGEVOELIG HOEZO ANDERS?! Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren Uitgeverij Akasha Inhoud Hooggevoelig, hoezo anders?!
Nadere informatieInhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!
1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk
Nadere informatieattitudes zelfstandig leren kennis vaardigheden
zelfstandig leren Leren leren is veel meer dan leren studeren, veel meer dan sneller lijstjes blokken of betere schema s maken. Zelfstandig leren houdt in: informatie kunnen verwerven, verwerken en toepassen
Nadere informatieVorming AUTISMESPECTRUM- STOORNIS
Vorming AUTISMESPECTRUM- STOORNIS Bart Lenaerts Jorinde Dewaelheyns 6 december 2010 Wat mag je verwachten? Wat is autisme? Het stellen van de diagnose Wie? Hoe? Triade van stoornissen Autisme = anders
Nadere informatieMeer succes met je website
Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?
Nadere informatieHET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN
HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF
Nadere informatieInleiding. 1.1 Wat is leren en coachen?
Inleiding 1 1.1 Wat is leren en coachen? Jij gaat leren, jouw coach gaat je coachen. Je gebruikt hiervoor dit boek met cd-rom. Jouw coach gaat je helpen om te leren. Net zoals de coach (zie figuur 1.1)
Nadere informatieAutisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016
Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016 Cecile Blansjaar: orthopedagoog/autisme specialist Gedragskundige Stichting de Waerden Mede oprichter De Sociale Bron Wat is Autisme? In Nederland
Nadere informatieleer-actief werkboek Naam: www.leer-actief.nl 1
leer-actief werkboek Naam: www.leer-actief.nl 1 actief leren WWW.leer-actief.nl Dit is Wybo. Wybo was vroeger een heel gewoon jongetje, maar hij was wel erg lui. En dat...werd zijn redding. Hij had nooit
Nadere informatieHoogbegaafdheid: Een uitdaging! Clarinda de Jonge en Marjo Oosterbaan
Hoogbegaafdheid: Een uitdaging! Clarinda de Jonge en Marjo Oosterbaan Hoogbegaafdheid, pff, dat bestaat niet. Hoezo hoogbegaafd, hij moet eerst maar eens een voldoende halen voor de wiskunde repetitie.
Nadere informatieOpen huis. Verrassend nieuw onderwijs voor vmbo-t/havo leerlingen
Open huis zaterdag 16 januari 10.00-13.00 uur Verrassend nieuw onderwijs voor vmbo-t/havo leerlingen Gaat uw kind vanaf augustus 2016 naar het voortgezet onderwijs? Kies dan voor de Nieuwe Thermen, een
Nadere informatieThema in de kijker : Filosoferen met kinderen
Thema in de kijker : Filosoferen met kinderen Wat is filosoferen met kinderen? Samen op een gestructureerde wijze nadenken en praten over filosofische vragen. Zoeken naar antwoorden op vragen die kinderen
Nadere informatieTips voor medewerkers met ASS. (Autisme Spectrum Stoornis)
Tips voor medewerkers met ASS (Autisme Spectrum Stoornis) Wat is ASS? ASS staat voor een Autisme Spectrum Stoornis. ASS is van bij de geboorte aanwezig en beïnvloedt alle levensdomeinen. Iemand met ASS
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?
>> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?
Nadere informatieLesbrief nr 1. Opdracht 1. voor Groep 7 + 8 +
Lesbrief nr 1 voor Groep 7 + 8 + ad Downlo ief ook r b deze les.net am op sams Wat is Samsam? Samsam is een cross-mediale methode over mondiaal burgerschap, kinder rechten en duurzaamheid. Het doel van
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatieHOE BEREIK IK STAP VOOR STAP MIJN DOEL?
HOE BEREIK IK STAP VOOR STAP MIJN DOEL? ANN DE SCHEPPER HOE BEREIK IK STAP VOOR STAP MIJN DOEL? 1 INLEIDING Je hebt een bepaal d concreet doel voor ogen. Misschien probeerde je al vaak om het te bereiken
Nadere informatie30 TIPS VOOR OUDERS EN BEGELEIDERS VAN LEERLINGEN MET LEERPROBLEMEN. Wijs ze op. www.lereniseenmakkie.nl. en de online coach.
30 TIPS VOOR OUDERS EN BEGELEIDERS VAN LEERLINGEN MET LEERPROBLEMEN Wijs ze op en de online coach. Vermijd stressverhoging: dat blokkeert het leren nog meer. Wijs je kind steeds weer op wat het al wel
Nadere informatieLesbrief nr 1. voor Groep 5 + 6
Lesbrief nr 1 voor Groep 5 + 6 1 / 2016 + Download deze lesbrief ook op samsam.net Wat is Samsam Junior? Samsam Junior is een cross-mediale methode over mondiaal burgerschap, kinder rechten en duurzaamheid.
Nadere informatiechecklist aanvraag buitenlands verblijf.docx ERASMUS PLACEMENT Schooljaar: Naam Voornaam Klas huidig schooljaar Adresgegevens:
checklist aanvraag buitenlands verblijf.docx 2016-08-18 ERASMUS PLACEMENT Schooljaar: Naam Voornaam Klas huidig schooljaar Adresgegevens: Aanvraag schooljaar 2015-2016 voor vertrek in schooljaar 2016-2017
Nadere informatieHet loopt al mis in de klas; hij let niet op!
24 Het loopt al mis in de klas; hij let niet op! Aandachtsproblemen komen bij heel wat kinderen voor, al dan niet met een bepaalde diagnose. Maar er ligt voor een leerling met autisme wel een belangrijke
Nadere informatieInhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht...
Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Tijd (duur)... 2 Locatie... 2 Materiaal...
Nadere informatieOMGAAN MET VERANDERING
OEFENING OMGAAN MET VERANDERING OEFENING 1 UITSPRAKEN WELKE UITSPRAAK PAST HET BEST BIJ JOU? Hoe ga jij om met de gidsen in jouw organisatie? Zeg jij hoe de dingen moeten gebeuren? Of leg jij uit waarom
Nadere informatie1. Beeldbeschrijving 2. 2. Observatieformulier Het drukke kind 3 Uitleg bij het observatieformulier 4. 3. De benaderingen 5
Het drukke kind Handleiding Het drukke kind Inhoudsopgave 1. Beeldbeschrijving 2 2. Observatieformulier Het drukke kind 3 Uitleg bij het observatieformulier 4 3. De benaderingen 5 4. Actieplan voor het
Nadere informatieType 1: De Docent TEST LEERKRACHTSTIJL LAGER. Centrum voor Taal en Onderwijs MIJN PROFIEL
Type 1: De Docent Ik weet perfect waar ik mee bezig ben. Met mijn strakke planning zien we alle vooropgestelde leerstof, met tijd voor een herhalingsles voor elke grote toets. Er zijn duidelijke afspraken
Nadere informatieWat heeft dit kind nodig?
ADHD PDD-NOS Leerstoornis Gedragsstoornis Team Wat heeft dit kind nodig? Lynn leest in haar leesboek. Tegelijkertijd tikt ze constant met haar pen op haar tafel. Dat doet ze wel vaker. De kinderen van
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieHandleiding voor het maken van je eigen webpagina op de schoolsite
Waar gaat dit over? Handleiding voor het maken van je eigen webpagina op de schoolsite Hier leer je hoe je een eigen webpagina kunt maken op de site van de school. Op deze webpagina kun je vertellen wie
Nadere informatieKANS OP SLAGEN. Definitie van probleemgedrag. Autisme en Probleemgedrag. Steven Degrieck. 14 juni 2012. Definitie van probleemgedrag
KANS OP SLAGEN Definitie van probleemgedrag Autisme en Probleemgedrag Steven Degrieck 14 juni 2012 Altijd een sociale definitie (normen; omgeving) Gevaar voor persoon zelf, gevaar voor omgeving of belemmert
Nadere informatieolvp ieder1 telt Kies voor jouw talent juiste accent! het
olvp Beste ouder(s) Een school en studiekeuze maken na zesde leerjaar is niet gemakkelijk. U krijgt heel wat informatie en wilt met zoveel mogelijk zaken rekening houden. In deze kleine brochure maken
Nadere informatieBIJLAGE bij de Website voor Groep 6, 7, 8
Zoals u wellicht weet wordt er ieder jaar in oktober de KINDERBOEKENWEEK georganiseerd. Op de meeste scholen worden er dan ook Voorleeswedstrijden gehouden, en gaat de aandacht speciaal uit naar de PROMOTIE
Nadere informatieMODULE 1 ZELFANALYSE WERKBOEK: STAP 5. 1 Persoonlijke successen 2 SWOT analyse 3 Samenvatting & conclusie
MODULE 1 ZELFANALYSE WERKBOEK: STAP 5 1 Persoonlijke successen 2 SWOT analyse 3 Samenvatting & conclusie 1. Persoonlijke successen De eerste stap in je carrièrewijziging is je resultaten te herkennen of
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatie30 TIPS VOOR OUDERS EN BEGELEIDERS VAN LEERLINGEN MET LEERPROBLEMEN
30 TIPS VOOR OUDERS EN BEGELEIDERS VAN LEERLINGEN MET LEERPROBLEMEN Alle kinderen die wij gevraagd hebben om een tip voor jullie hebben gezegd: blijf je vertrouwen in mij tonen, behandel me niet als een
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieJuf Sabine en juf Maaike
Je moet daar heel wat voor kunnen: - Je moet goed kunnen lezen - En ook goed begrijpen wat je leest - Je moet goed kunnen opzoeken - En goed kunnen kiezen wat je wel en niet nodig hebt. - Je moet je verhaal
Nadere informatieWORKSHOP CREATIEF SCHRIJVEN: POËZIE
WORKSHOP CREATIEF SCHRIJVEN: POËZIE TIMING DOELEN STRATEGIE LEERSTOF - LEERINHOUD MEDIA 5 I. SFEERSCHEPPING: een vel en een vel. 1 Opdracht: neem een vel papier. De leerkracht legt uit dat het de volgende
Nadere informatie>> STAP VOOR STAP IMPACT CREËREN DBZ IN BEGRIJPBARE BROKKEN
>> STAP VOOR STAP IMPACT CREËREN IN BEGRIJPBARE BROKKEN WIJ WILLEN EEN POSITIEF EFFECT HEBBEN OP ZOVEEL MOGELIJK MENSEN Dat doen we door mensen uit te nodigen om de wereld om ons heen anders te bekijken,
Nadere informatieCurriculum Vitae Paula Ingelse
Curriculum Vitae Paula Ingelse Paula Ingelse is opvoedkundige en werkt vanuit eigen praktijk LiefdevolleLeiding. Ze adviseert gezinnen met vragen én zorgen rond het grootbrengen van hun kinderen. Ze is
Nadere informatieBijlage 6 uit het schoolreglement
Bijlage 6 uit het schoolreglement Visietekst huistaken Sint-Paulus, De Deynestraat / Rerum Novarumplein Gent Inleiding Met een visietekst willen we de fundamentele ideeën formuleren van het huistakenbeleid
Nadere informatieNaam: Datum: Ik-Wijzer
Ik-Wijzer Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Jouw uitslag... 4 Pagina 2 van 8 1. Inleiding Hallo, Dit is de uitslag van jouw Ik-Wijzer. Hierin staat wat jij belangrijk vindt en wat je minder belangrijk
Nadere informatieLeerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B
Leerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B Inleiding Mensen, studenten dus ook, verschillen nogal in de wijze waarop ze leren. Als je dat weet, begrijp je beter waarom een student iets aanpakt,
Nadere informatieLereniseenmakkie Werkboek
Dit document laat van een aantal activiteiten uit het Werkboek de eerste bladzijde zien én de Handleiding voor leerkrachten. Ken jouw auto Handige routes Zelf rijden en pech onderweg Meester over je motor
Nadere informatieDEEL 4: Suggesties verrijkingsmateriaal voor de leerkracht
Excellente gespreksvoering met excellente leerlingen DEEL 4: Suggesties verrijkingsmateriaal voor de leerkracht Deze uitgave maakt onderdeel uit van het product Excellente gespreksvoering met excellente
Nadere informatieUITBLINKEN! HOE HOOG KAN JOUW LAT?
Ineke Walravens UITBLINKEN! HOE HOOG KAN JOUW LAT? Allereerst 9 Dit boek is voor jou geschreven. Om je te prikkelen, uit te dagen en vooral ook te inspireren. Alles wat aandacht krijgt groeit. Energie
Nadere informatieOpleiding Talentbegeleider Thuisstudie Leer alles wat je moet weten om getalenteerde kinderen effectief te begeleiden.
Opleiding Talentbegeleider Thuisstudie Leer alles wat je moet weten om getalenteerde kinderen effectief te begeleiden. Je herkent je in de volgende punten: Je wilt meer weten over talent, hoogbegaafdheid
Nadere informatieInhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89
Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op
Nadere informatieHoe leer ik uit... Naam: Klas:
Hoe leer ik uit... Naam: Klas: 1 Inhoud Woorden... 3 Flashcards... 3 Opschrijven... 3 WRTS... 3 Tekenen... 4 Stones... 5 Flashcards Opschrijven - WRTS... 5 Het thema van de Stone... 5 Stukjes combineren...
Nadere informatieogen en oren open! Luister je wel?
ogen en oren open! Luister je wel? 1 Verbale communicatie met jonge spelers Communiceren met jonge spelers is een vaardigheid die je van nature moet hebben. Je kunt het of je kunt het niet. Die uitspraak
Nadere informatieCreatief schrijven. Peuters en kleuters. Inspiratiedag Jonge kind 6 februari 2013
Creatief schrijven Peuters en kleuters Inspiratiedag Jonge kind 6 februari 2013 Inspiratie voor...(volgen van) schrijfontwikkeling.schrijfrijke omgeving.betekenisvolle schrijfactiviteiten.rol van de begeleider
Nadere informatieH u i s w e r k b e l e i d
H u i s w e r k b e l e i d Voor maken. sommige een Voor kinderen aantal anderen kinderen een is complexe het levert huiswerk huiswerk taak echter waarbij geen een zij problemen bron een beroep van op,
Nadere informatieTekst lezen en vragen stellen
1. Lees de uitleg. Tekst lezen en vragen stellen Als je een tekst leest, kunnen er allerlei vragen bij je opkomen. Bijvoorbeeld: Welke leerwegen zijn er binnen het vmbo? Waarom moet je kritisch zijn bij
Nadere informatieVisie is de fundamentele kracht die al het overige aanstuurt.
Visie op cultuureducatie INLEIDING Visie is de fundamentele kracht die al het overige aanstuurt. De kracht van visie is ongelofelijk! Teams en organisaties met een duidelijk missiegevoel presteren opvallend
Nadere informatieOnze schooleigenvisie op huiswerk
Huistaken en lessen uit het schoolreglement De leerlingen zijn steeds verplicht de opgegeven lessen te leren. De leerkracht is steeds gerechtigd deze leerstof mondeling of schriftelijk op te vragen. De
Nadere informatieACTIEF TOEZICHT. Informeren en structurele maatregelen
ACTIEF TOEZICHT Hoe kun je leerlingen minder lang laten stilzitten? Hoe jij de groep begeleidt, heeft een grote impact. Actief toezicht hangt samen met het ruimere begrip activerend toezicht. Door actief
Nadere informatieOverzicht Autisme net ff anders. Herkennen van autisme in contact. Autisme Specifieke Communicatie. Vragen
Autisme niet begrepen? Niet herkend! Gemeente Koggenland 6 november 2017 & Stichting Deuvel Mieke Bellinga Mariëlle Witteveen Overzicht Autisme net ff anders Herkennen van autisme in contact Autisme Specifieke
Nadere informatie14-7-2012. Carol Dweck. Wat is Intelligentie?
Carol Dweck Wat is Intelligentie? 1 Wat is Intelligentie? Wat is Intelligentie? Meervoudige Intelligentie - Gardner 2 Voorlopige conclusie In aanleg aanwezig potentieel (50% erfelijk bepaald) Domeinspecifiek
Nadere informatiePersoonlijk én succesvol bloggen vanuit jouw passie
Leer authentiek bloggen en trek meer klanten aan Persoonlijk én succesvol bloggen vanuit jouw passie Persoonlijk én succesvol bloggen vanuit jouw passie Backhuijs Communicatie 1 Les 2: Onderwerpen Les
Nadere informatieMasterclassweek. 5 tot 9 december 2016
Masterclassweek autisme 5 tot 9 december 2016 Masterclassweek autisme Masterclassweek Wat is dat? Autisme Centraal had een jarenlange traditie van een jaarlijkse studiedag in december. Zestien zeer gewaarde
Nadere informatieOpbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan
Opbrengstgericht werken bij andere vakken Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Doel Leerkrachten kunnen een les tekenen of geschiedenis ontwerpen volgens de uitgangspunten van OGW die ze direct
Nadere informatie16/01/2012. Autisme en puberteit. Puberteit. Puberteit. = het geheel van veranderingen die kenmerkend zijn voor de overgang van kind naar volwassene
Autisme en puberteit Thomas Fondelli Puberteit Puberteit = het geheel van veranderingen die kenmerkend zijn voor de overgang van kind naar volwassene 1 Persoonlijke veranderingen Persoonlijke veranderingen
Nadere informatieGeschiedenis en context van professional organizing
Hoofdstuk 1 Geschiedenis en context van professional organizing Na dit hoofdstuk: weet je waarom professional organizing begonnen is weet je waar professional organizing is ontstaan weet je wat professional
Nadere informatieSprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig
Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Laat je talenten leven Helpt je het
Nadere informatieLuisteren. Bij deze hand-out hoort ook een presentatie document om te gebruiken in de klas. U kunt het hier downloaden.
Luisteren Bij deze hand-out hoort ook een presentatie document om te gebruiken in de klas. U kunt het hier downloaden. Voor meer informatie Vida Niazian Karakteroloog, HeartMath Resilient Educator 06 215
Nadere informatieLieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus
Zondag 27 september Markus 9, 30-37 Overdenking Lieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus 1) Ongemakkelijk gevoel Ik kreeg een beetje een ongemakkelijk gevoel toen ik dat gedeelte
Nadere informatie> VERSLAG MAATSCHAPPELIJKE STAGES II Inspraakdag Vlaams Parlement Vrijdag 18 maart 2011 (namiddag)
> VERSLAG MAATSCHAPPELIJKE STAGES II Inspraakdag Vlaams Parlement Vrijdag 18 maart 2011 (namiddag) Aanwezig: 18 leerlingen Vertegenwoordiging: Vrij Technisch Instituut Leuven, Sint-Theresia-instituut Kortrijk,
Nadere informatieTijdsplanning werkstuk groep 5
Naam: Groep 5 Tijdsplanning werkstuk groep 5 Wat wanneer Aan de juf het onderwerp van maandag 21 januari 2013 mijn werkstuk doorgeven inleveren opdracht 1 maandag 28 januari 2013 inleveren opdracht 2 donderdag
Nadere informatieKinderen met een handicap op de schoolbanken
Kinderen met een handicap op de schoolbanken Ouders van een kind met een handicap moeten vaak een moeilijke weg bewandelen met veel hindernissen en omwegen om voor hun kind de geschikte onderwijsvorm of
Nadere informatieADHD en lessen sociale competentie
ADHD en lessen sociale competentie Geeft u lessen sociale competentie én heeft u een of meer kinderen met ADHD in de klas, dan kunt u hier lezen waar deze leerlingen tegen aan kunnen lopen en hoe u hier
Nadere informatieHele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig
De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar
Nadere informatiede Beste Studiekeuze Aanpak
de Beste Studiekeuze Aanpak Welk pad kies jij? Zelkennis is vaag pagina 3,4 Waar sta jij nu? Ontdek jouw volgende stap pagina 5,6 Hoe kom ik erachter wat ik wil? 3 bronnen voor zelfkennis pagina 7 Concreet
Nadere informatie1 Leren op de werkplek
1 Leren op de werkplek Wat is leren op de werkplek? Om dit te verduidelijken onderscheiden we in dit hoofdstuk twee vormen van leren: formeel en informeel leren. Ook laten we zien welke vormen van leren
Nadere informatieAndy van den Berg Vakleerkracht bewegingsonderwijs op een praktijkschool en op een school voor z.m.l.k.
Andy van den Berg Vakleerkracht bewegingsonderwijs op een praktijkschool en op een school voor z.m.l.k. In het verleden leerkracht op deze scholen, Ambulant begeleider, stagebegeleider. Docent stichting
Nadere informatieDOELGERICHT LEZEN EN SAMENVATTEN KWALITATIEF ONDERZOEK ENGELS GRAMMAR CREATIEF DENKEN
STUDIELOOPBAANBEGELEIDING DOELGERICHT LEZEN EN SAMENVATTEN KWALITATIEF ONDERZOEK ENGELS GRAMMAR CREATIEF DENKEN BUSINESS BENCHMARK COMMUNICATIEMIDDELEN INLEIDING COMMUNICATIE PROJECTMATIG WERKEN PRESENTEREN
Nadere informatieGESPREKKEN VOEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG:
AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: - Kun je een verzorgde brief schrijven. - Kun je op een juiste manier werkwoorden vervoegen. - Schrijf je op een juiste manier in meervoud. - Gebruik je hoofdletters op een
Nadere informatieB a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1
B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen
Nadere informatiehet begin van dit boek
De autisme survivalgids 9 het begin van dit boek Ken je dat gevoel? Je bent een kind. Een jongen of een meisje. Om je heen zijn er heel veel andere kinderen. Allemaal zien ze er net een beetje anders uit.
Nadere informatieOnderbouw. Profiel. Geef bijles in / en aan (klassen) 4 +PLUSSER Naam Klas e-mailadres
4 +PLUSSER Naam Klas e-mailadres Onderbouw Bianca van Rossum Gymnasium 4 bpvanrossum@hotmail.nl Nikki Bloemen nikki.bl@hotmail.com Florian Tiggeloven Floriantiggeloven@hotmail.com Geef bijles in / en aan
Nadere informatieVoorwoord. Hoogbegaafdheid in kaart
Voorwoord In de afgelopen jaren is er meer aandacht gekomen voor hoogbegaafde kinderen in het onderwijs. We staan daarmee aan het begin van een leerproces en deze kaarten leveren daar een bijdrage aan
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieSystemisch werken voor onderwijsprofessionals
Systemisch werken voor onderwijsprofessionals Ze tje n o d ig? Nie u we in zich ten in je zelf? Waard e to evo e ge n aan gro ep sp ro ce ssen? Sy ste m isch werke n vo or o n d e rwijsp ro fe ssio n als
Nadere informatieJe motivatie vormt de basis om dingen te veranderen.
Je motivatie vormt de basis om dingen te veranderen. Om iets te bereiken moet je actie ondernemen. Je moet vanuit jezelf iets doen. Om iets te doen moet je gemotiveerd zijn. Je zou dus kunnen stellen dat
Nadere informatieDE PLUSBUS. Informatiebrochure voor ouders
Informatiebrochure voor ouders DE PLUSBUS In deze brochure vindt u algemene & praktische informatie over de plusklas De Plusbus. De Plusbus is onderdeel van Stichting Palludara. Inhoud Hoogbegaafd, nou
Nadere informatieAanpak van een cursus
Aanpak van een cursus Je gaat best op zoek naar een efficiënte manier van studeren. In het hoger onderwijs is het immers niet meer doeltreffend om alles op dezelfde manier aan te pakken. Je kan dus niet
Nadere informatieSprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig
Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke
Nadere informatie