DUURZAME & CIRCULAIRE BOUW

Transcriptie

1 DUURZAME & CIRCULAIRE BOUW Lucinda Kootstra & Willemijn van der Werf Congres Stedelijke Transformatie Eindhoven 14 februari 2019

2 WAAROM?

3 DE CIJFERS 40% van Nederlandse afval 50% grondstof-, 40% energie-, 30% water gebruik. 35% van CO 2 uitstoot Circulaire economie in de bouw

4 AGENDA Wat is circulaire economie (CE) Relatie circulaire economie en energietransitie Inzicht in Materialen Inzicht in Consequenties en Keuzes Inzicht in Infrastructuur? 4 Circulaire economie in de bouw

5 WELKOM! Willemijn van der Werf business developer Lucinda Kootstra consultant Circulaire economie en duurzaamheid binnen bouw & infrastructuur 5 Circulaire economie in de bouw

6 TNO ULTIMO Circulaire economie in de bouw

7 MISSIE TNO verbindt mensen en kennis om innovaties te creëren die de concurrentiekracht van bedrijven en het welzijn van de samenleving duurzaam versterken. Dat is onze missie en daarvoor zetten de professionals van TNO al meer dan tachtig jaar hun kennis en ervaring in. INNOVATION FOR LIFE 7 Circulaire economie in de bouw

8 INNOVATIEPROCES Samen met universiteiten In publiek private samenwerking met partners uit de gouden driehoek Contractonderzoek voor en met klanten Kennis exploitatie door o.a. spin-offs, licenties, i.s.m. andere bedrijven 8 Circulaire economie in de bouw

9 Binnen unit belichten we verschillende aspecten van circulaire economie, zoals: plastic recycling; beoordeling van circulariteit; materiaal gebruik van energie transitie; schaarste; infrastructuur en bouw. 9 Circulaire economie in de bouw

10 OPCIRKELEN IN DE BOUW Gem. Den Haag BZK Welke producten zijn nodig / komen vrij? Moeten we voor waardebehoud anders demonteren/slopen en opwerken? Prov. Zeeland Prov. Noord Brabant Prov. Gelderland Kunnen we circulair bouwen? Wat levert Circulair bouwen op? 10 Circulaire economie in de bouw

11 WHERE TO START?

12 MPG CO 2 MCI Circular Economy Material scarcity BREEAM Carbon neutral EPG SUSTAINABILITY Aardgasvrij Densification Liveability Greenification empty stores 100% circular Goal in 2050: More dwellings needed! 12 Circulaire economie in de bouw

13 global warming ozone formation ecotoxicity (fresh water, marine, terrestrial) local air quality people human toxicity well being social acceptance ozone depletion land use and transformation water use local biodiversity planet fossil and mineral resource depletion sustainability recyclability circularity prosperity material value (inclusive) job creation value creation 13 Circulaire economie in de bouw

14 CIRCULAIRE ECONOMIE

15 15 Circulaire economie in de bouw

16 CIRCULAIR IS EEN MIDDEL OM..natuurlijke voorraden minder uit te putten...minder afval te produceren...impact op mens & milieu te verkleinen....economisch te groeien.. Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling waarbij de huidige wereldbevolking in haar behoeften voorziet zonder de komende generaties te beperken om in hun behoeften te voorzien. 16 Circulaire economie in de bouw

17 10 R-MODEL Refuse: weigeren/voorkomen gebruik Reduce: gebruik minder grondstoffen Redesign: herontwerp met oog op circulariteit Re-use: product hergebruik (tweedehands) Repair: onderhoud en reparatie Refurbish: product opknappen Remanufacture: nieuw product van tweedehands Re-purpose: hergebruik product maar anders Recycle: verwerking en hergebruik materialen Recover: energieterugwinning Bron: Jacqueline Cramer, Utrecht Sustainability Institute 17 Circulaire economie in de bouw

18 WELKE VORM VAN CIRCULARITEIT WORDT TOEGEPAST IN DEZE GEBOUWEN: 18 Circulaire economie in de bouw

19 TERUGWINNING VAN CEMENT UIT BETON freement.nl opgevraagd op 13 januari Circulaire economie in de bouw

20 GEHEEL DEMONTABELE RECHTBANK Circulaire economie in de bouw dpcp.nl opgevraagd op 13 januari 2019

21 HERGEBRUIK VAN DEEL VAN FLAT stedebouwarchitectuur.nl opgevraagd op 13 januari Circulaire economie in de bouw

22 STONECYCLING I-DID: RECYCLING VAN TEXTIEL stonecycling.com opgevraagd op 13 januari 2019 i-did.nl opgevraagd op 13 januari Circulaire economie in de bouw

23 CIRCL dearchitect.nl opgevraagd op 13 januari Circulaire economie in de bouw

24 DE AMBITIES VAN NEDERLAND

25 NEDERLAND CIRCULAIR IN 2050 & 50% MINDER PRIMAIRE GRONDSTOFFEN IN 2030 Biomassa en voedsel Kunststoffen Maakindustrie Bouw Consumptiegoederen 25 Circulaire economie in de bouw

26 CONCRETE AMBITIES VAN NEDERLAND De Ambities* 2020: Energieneutrale nieuwbouw van woningen en utiliteitsgebouwen. 2025: 10% productiviteitsstijging in de bouwsector door een combinatie van hogere kwaliteit en lagere kosten. 2030: 50% minder gebruik van primaire grondstoffen. 2050: Energieneutrale gebouwde omgeving en Nederland circulair. Definitie Circulair bouwen betekent het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gebouwen, gebieden en infrastructuur zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten op een wijze die economisch verantwoord is en bijdraagt aan welzijn van mens en dier. Hier en daar, nu en later. Hoe dan? 26 Circulaire economie in de bouw *

27 UITVOERINGSPROGRAMMA CIRCULAIRE ECONOMIE D.D. 8 FEBRUARI 2019 Speerpunten 1. Marktontwikkeling 2. Meten 3. Beleid, wet- & regelgeving 4. Kennis & Bewustwording 9-tal projecten: 1. Ontwikkelen vh materiaalpaspoort 2. Cirkelstad 3. Circulariteit in Bouwregelgeving 4. Brainport Smart District (BSD) Helmond 5. Ketenafspraken, casus circulair beton 6. Ketenafspraken, casus producentenverantwoordelijkheid gevelbouw 7. Voorbeeldrol circulair aanbesteden en beheren door de overheid (RVB en RWS) 8. Waterschappen en duurzaam opdrachtgeversschap 9. Project Grond-, Weg- en Waterbouw 27 Circulaire economie in de bouw

28 ENERGIETRANSITIE & MATERIALEN

29 (BOUW)MAATREGELEN MET CO2-IMPACT Bij gebrek aan kwantitatieve doelstellingen: TNO-inschattingen op basis literatuur (ex-ante-evaluatie) Vervanging portlandklinker door restproducten Extra doormalen beton Betonpuin als grindvervanger Hergebruik : legoliseren van beton en baksteen Asfaltrecycling Lichter bouwen met (o.a.) hout Hoger gehalte secundaire materialen 29 Circulaire economie in de bouw

30 IS ENERGIETRANSITIE STRIJDIG MET MATERIAALTRANSITIE? Energieprestaties verbeteren door de inzet van materialen Leiden doelstellingen m.b.t. MPG tot optimale prestaties? 4 scenario s: A: BAU (bedrijventerrein) B= A + dak- en gevelisolatie en beglazing, WTW-ventilatie. C = B + maatregelen totdat energieneutraliteit (EPG = 0) bereikt is met behulp van LED-lampen en PV. D = C + additionele maatregelen die een energiepositief bedrijventerrein opleveren (EPG < 0): meer PV t.o.v. scenario C A B C D Bron: TNO (2018): Wat is de optimale milieu prestatie? 30 Circulaire economie in de bouw

31 EPG EPG = energieprestatienorm voor gebouwen BENG = bijna energieneutraal gebouw Beide beschouwen het energiegebruik van gebouw Vanaf 1 januari 2020 geldt BENG normering Circulaire economie in de bouw

32 MPG Materiaal prestatie gebouw MPG drukt de milieuimpact van de materialen gebruikt in gebouw uit. Milieuimpact is som van verschillende milieueffecten zoals klimaatverandering, humane toxiciteit, vermesting e.d. Gebaseerd op LCA (levenscyclus analyse) 32 Circulaire economie in de bouw

33 Winning grondstoffen bouw gebruiksfase Hergebruik, recycling sloop EPG -> energie MPG -> materialen 33 Circulaire economie in de bouw

34 IN GEVAL VAN ZONNEPANELEN: MPG EN EPC MPG EPG Materialen gebruikt voor productie Energie gebruikt voor productie Verwerking van materiaal na einde-levensduur Energieopwekking gedurende levensduur Uitsparing van gebruikte fossiele energie 34 Circulaire economie in de bouw

35 INTERACTIE MPG EN EPG Bron: TNO (2018): Wat is de optimale milieu prestatie? 35 Circulaire economie in de bouw

36 HOE BEGIN JE MET CIRCULAIR BOUWEN?

37 INZICHT IN MATERIAAL

38 INZICHT IN MATERIALEN Regioniveau wat is er ongeveer in mijn regio beschikbaar & wat is er nodig voor nieuwbouw TNO (BOB-model) Gebouwniveau wat zit er exact in gebouw X en wat is de waarde, kwaliteit, technische specificaties, etc.. materiaalpaspoorten 38 Circulaire economie in de bouw

39 WAT IS BOB? Model dat schattingen maakt van de materialen in gebouwde omgeving en zodoende.. BOuwmateriaal in Beeld brengt. Het is dus een database met per adres de materialisatie o.b.v. gebouwkenmerken zoals oppervlak, bouwjaar, functie. In database staat: type materiaal, hoeveelheid en herkomst (welk gebouwdeel), incl. embedded CO 2 en MKI-waarde. 39 BOB voor Infra maandag 28 januari 2019

40 BOB MODEL 40 Circulaire economie in de bouw

41 BOB-MODEL: MOGELIJKE TOEPASSINGEN (1) Material stock Bron: TNO (2018): circulair bouwen in perspectief 41 Circulaire economie in de bouw

42 Massa (megaton) KANSEN VOOR HERGEBRUIK BOUWMATERIALEN Materiaalstroom vrijkomend bij sloop en benodigd in nieuwbouw (woning- en utiliteitsbouw, infrastructuur en riool), jaarlijks gemiddelde*, midden scenario x 4x Sloop Bouw Sloop Bouw Sloop Bouw Sloop Bouw Beton Asfalt Baksteen Kalkzandsteen Staal Zandcement Overig *De materiaalvolumen zijn op basis van tijdvakken van 10 jaar in kaart gebracht. Het jaarlijkse gemiddelde geeft hierdoor beperkt inzicht in de geprognosticeerde hoeveelheid in een bepaald jaar. Dit kan hoger of lager liggen. 42 Circulaire economie in de bouw Bron: EIB & TNO (2018) Quickscan: Impact assessment (circulaire) bouwopgave MRA

43 Massa (megaton) MATCH: VRAAG EN AANBOD Technologiescan opwerkingstechnieken Logistiek & effecten (o.a. kosten en CO 2 ) Welke technieken zijn er voor hergebruik, recycling etc. + wat levert het op Sloop Bouw Sloop Bouw Sloop Bouw Sloop Bouw Circulaire economie in de bouw

44 INZICHT IN KEUZES EN CONSEQUENTIES

45 VOORBEELD: STUDIE VOOR GEMEENTE ASSEN Uitdaging De gemeente Assen gaf aan behoefte te hebben aan een concrete invulling van haar ambitie om een wijk circulair te bouwen. Aanpak bepalen van belangrijkste uitgangspunten: o.a. innovatief, bepalen van de beoordelingscriteria bepalen van de unique selling points van Assen Resultaat vergelijking van drie circulaire scenario s 45 Circulaire economie in de bouw

46 Bestaande situatie Referentie scenario Flexibele 0- op-de-meter nieuwbouw Hergebruik uit industriegebied Herbestemmen centrum E>0 Voormalig, verloederd industriegebied Binnenstad (slechte energieprestatie) Weiland E>0 E=0 E=0 E>0 E>0 E=0 E=0 Circulaire economie in de bouw Bron: TNO (2017): scenario s voor circulair bouwen in Assen

47 INDICATOREN Klimaatverandering / embedded CO 2 Milieu (MKI) Inclusieve werkgelegenheid materiaalkosten Kennisonwikkeling in de regio Waarde van de woningen AANNAMES Bouw van 100 woningen Vergelijking over 100 jaar: Materialen voor bouw & onderhoud Energiegebruik tijdens gehele levensduur 47 Circulaire economie in de bouw

48 Nieuwbouw E=0 Klimaatverandering (CO 2 ) + Milieu ( /schaduwkosten) 0 Nieuwbouw van nul-op-meter & flexibele woningen in hout Inclusieve werkgelegenheid Materiaalkosten - Kennisontwikkeling ++ Waarde van woningen + 0 Bron: TNO (2017): scenario s voor circulair bouwen in Assen 48 Circulaire economie in de bouw

49 Industriegebied wordt gesloopt en materialen worden zoveel mogelijk gebruikt voor bouw nul-op-demeter woningen E=0 Hergebruik Klimaatverandering (CO 2 ) + Milieu ( /schaduwkosten) + Inclusieve werkgelegenheid 0 Materiaalkosten 0 Kennisontwikkeling ++ Waarde van woningen 0 Bron: TNO (2017): scenario s voor circulair bouwen in Assen 49 Circulaire economie in de bouw

50 E>0 E=0 Herbestemmen (met energie maatregelen) Herbestemmen (zonder energie maatregelen) Klimaatverandering (CO 2 ) Milieu ( /schaduwkosten) Stadswoningen worden flexibel ingericht & nul-opde-meter geïsoleerd Inclusieve werkgelegenheid 0 0 Materiaalkosten - 0 Kennisontwikkeling 0 0 Waarde van woningen + 0 Bron: TNO (2017): scenario s voor circulair bouwen in Assen 50 Circulaire economie in de bouw

51 SAMENVATTING Nieuwbouw Hergebruik Herbestemmen (met energie maatregelen) Herbestemmen (zonder energie maatregelen) Klimaatverandering (CO 2 ) Milieu ( /schaduwkosten) Materiaalkosten Kennisontwikkeling Waarde van woningen Bron: TNO (2017): scenario s voor circulair bouwen in Assen 51 Circulaire economie in de bouw

52 INZICHT IN INFRASTRUCTUUR?

53 ONZE VRAAG AAN JULLIE: Is er een behoefte aan eenzelfde model voor infrastructuur en hoe zou dat er dan uit moeten zien? 53 Circulaire economie in de bouw

54 WAT ZOU BOB VOOR INFRA KUNNEN ZIJN? Schatting van materiaalvoorraad Waar? Wijk, gemeente, provincie Wat? Weg (fundering, type asfalt, stenen, etc.) Stoepen/ fietspaden Kunstwerken (viaducten, bruggen etc) Wegmeubilair (bankjes, lantaarnpalen, putten, etc) Mogelijke uitbreiding Inzicht in materialen vrijkomend bij sloop en benodigd voor bouwopgave Opwerkingstechnieken: welke manieren zijn er om materialen optimaal her te gebruiken/ te recyclen 54 Circulaire economie in de bouw

55 BEDANKT VOOR UW AANDACHT Voor meer inspiratie: TNO.NL/TNO-INSIGHTS