Samenvatting ANW Gezondheid en ziekte DNA en het wonder van het leven.

Transcriptie

1 Samenvatting ANW Gezondheid en ziekte DNA en het wonder van het leven. Samenvatting door een scholier 4294 woorden 2 november ,8 6 keer beoordeeld Vak ANW Algemene Natuur Wetenschappen: Periode 1, HAVO 5. Vermoeidheidsziektes: ME, ofwel het CVS (chronischevermoeidheidssyndroom). Je krijgt een ellendig gevoel, hoofdpijn, krampen, spierzwakte met daar bovenop een alles overheersende moeheid. Ignaz Semmelweis: Een jonge dokter die ontdekt waarom zoveel vrouwen vlak na de bevalling sterven, ook wel de kraamvrouwenkoorts geheten. Hij vond dit probleem door onderzoek te doen. De onderzoeksmethode die hij daarvoor gebruikte, is een voorbeeld van wat we nu de natuurwetenschappelijke methode noemen. Semmelweis begon in 1846 als dokter op de kraamafdeling van het ziekenhuis in Wenen. Kraamvrouwenkoorts: Een ziekte die veel zwangere vrouwen kregen. Je krijgt eerst koorts, dan dorst en een hele zwakke pols. Na een paar dagen ontstaan paarsblauwe vlekken op de huid. Bij ontleding zijn bijna alle organen ontstoken en zitten overal haarden met pus. Maar dat dit komt door in het bloed uitgezwermde bacteriën wist men toen nog niet. Hypothesen: onbewezen stellingen, mogelijke verklaringen, die ja aan de feiten moet toetsten. De Natuurwetenschappelijke methode: De methode bestaat uit de volgende stappen: Als het te onderzoeken probleem duidelijk is, veronderstel je een oorzaak van dat probleem. Zo n onbewezen veronderstelling heet een hypothese. Het onderzoek of een hypothese klop, heet hypothese toetsen of hypothese testen. Op grond van de hypothese doe je een voorspelling. Dat is een als.. dan constructie. Als je A verandert, verwacht je dat B gebeurt. Vervolgens voer je een experiment uit je verandert A en kijk je of de resultaten kloppen met je voorspelling en dus met de hypothese. Je kijkt dus of B gebeurt. Is dat niet zo, dan moet je je hypothese verwerpen en een nieuwe hypothese bedenken. Net zo lang tot de resultaten van je test je hypothese bevestigen. Dan weet je de oorzaak van je probleem. Als de hypothese niet wordt bevestigd, moet je een nieuwe hypothese bedenken. En dan weet Semmelweis het. Het was de verontreiniging door de studenten die voor de oorzaak zorgden. Daarom liet Semmelweis hun na elke sectie hun handen wassen. En ja hoor, het sterfte cijfer daalde van 18 op de 100 naar 3 op de 100. En nog een maand later naar zelfs 1 op de 100 die maar stierf. Maar daarmee was de ziekte niet helemaal verslagen. Het bleek ook te kunnen komen door eigen verwondingen, en niet alleen die van dode lichamen. Op 13 augustus 1865 sterft Semmelweis in een krankzinnigengesticht in Wenen aan een eerder opgelopen bloedvergiftiging. Maar hij heeft wel bewezen dat hygiëne effectief is bij het voorkomen van infectieziekten. Pagina 1 van 8

2 Het werk van Semmelweis is een voorbeeld van een Epidemiologisch Onderzoek. Hierbij probeert men een verband te leggen tussen een omgevingsfactor en een ziekte op grond van statistiek. Voordelen van Vaccins: - Werkt tegen veel ziektes. - Werkt snel. - Werkt veilig. - Is goedkoop en heeft al miljoenen mensen het leven gered. Edward Jenner was de eerste dokter die een patiënt inentte. Hij entte in 1796 een jongen in met koepokstof. Zes weken daarna besmette hij de jongen opzettelijk met smetstof van echte pokken, en er gebeurde niets. De jongen was immuun geworden. In 1979 probeerde Pasteur aan te tonen dat koppen cholera door een bacterie wordt veroorzaakt. Hij deed dit door bacteriën uit zieke kippen te halen, die te kweken op een voedingsbodem en dan in te brengen bij andere kippen. Kregen de kippen cholera, dan had Pasteur bewezen dat de bacterie het gedaan had. Maar bij een van zijn proeven gebruikte hij per ongeluk een 2 weken oude bacterie. En de kippen werden niet ziek. De twee weken oude kweek was blijkbaar te zwak om de kippen ziek te maken, maar sterk genoeg om de productie van afweerstoffen te stimuleren. Deze antistof past op ze ziektekiem als een sleutel op een slot. Pasteur maakte de ene vaccin na de andere. In 1885 wist hij zelfs een jongen het leven te redden door hem te genezen van hondsdolheid. Nu nog steeds worden vaccins gemaakt uit verzwakte of gedode ziektekiemen. Het afweersysteem: Macrofagen (veelvragen): Witten bloedcellen die binnengedrongen bacteriën en geïnfecteerde lichaamscellen op eten en ze zo uitschakelen. Andere witte bloedcellen zijn weer de T- en B cellen. Die werken als volgt: Als het afweersysteem bij een infectie actief wordt, herkennen T cellen geïnfecteerde lichaamscellen en vernietigen die. Hun tweede taak is het actief maken van B-cellen. Die maken op hun beurt antistoffen waarmee ze ziekteverwekkers en aangetaste lichaamscellen merken. Deze worden dan weer opgeruimd door macrofagen. Elke type B cel kan maar één soort aantasting herkennen. Het afweersysteem kan niet goed werken door: - Een fout waardoor er geen goede T- en B cellen worden gevormd. - Medicijnen die het afweersysteem aantasten. (chemotherapie) - Virussen die het afweersysteem zelf vernietigen. (aids-virus) Soorten kinderziektes: - Polio. Eerste grote polio-epidemie was in mensen verlamt, 79 dood was het laatste jaar waarin polio-epidemieën ongeremd konden werken poliogevallen geregistreerd, 71 dodelijk. Als je je niet inent, is de kans dat je polio krijgt vele malen groter. In Nederland zijn mensen niet ingeënt. Daarvan zijn er om religieuze redenen. Deze mensen leven in een gesloten kring en gaan naar de zelfde scholen, kerken en winkels. Als één van hun polio krijgt, is de kans veel groter dat de mensen om hun heen ook polio krijgt, want niemand daar is immers ingeënt. Bij de kreeg niemand polio. Waarom? Omdat elk van deze mensen verspreid onder de bevolking leven. Elke persoon, heeft een haag van wel ingeënte om zich heen waardoor de ziekte zich niet kan verspreiden. Er bestaan geen medicijnen tegen polio. Het enige was helpt is een vaccin en dat kwam in Sinds 1960 komt polio bij ingeënte kinderen en volwassenen niet meer voor. De ziekte komt nu nog maar alleen Pagina 2 van 8

3 voor bij religieuze groeperingen die zich om religieuze redenen niet hebben ingeënt. Mensen willen geen inenting om verschillende redenen: - Je moet je niet verzetten tegen de wil van God. - Of mensen die voor de alternatieve geneeswijzen zijn. Antibiotica: een middel die bij ontsteking, veroorzaakt door bacteriën kan worden gebruikt. Deze Antibiotica dood de bacteriën of voorkomt dat ze in aantal toenemen, ze werken niet tegen virussen. Antibiotica horen bij de meeste gebruikte medicijnen ter wereld. Wetenschappers zijn bang dat steeds meer bacteriën ongevoelig worden voor antibiotica. Het kan ook wel eens zijn dat antibiotica wordt voorgeschreven om te voorkomen dat iemand ziek wordt. Bijvoorbeeld bij familie leden van een zieke patiënt. Penicilline is in 1928 door de Britse arts-bacterioloog Alexander Fleming ontdekt. Het is een antibacteriële stof die het eerste algemeen bruikbare antibioticum opleverde. Fleming kwam er tijdens een van zijn onderzoeken toevallig achter. Pas 10 jaar na de ontdekking werd er iets mee gedaan. De wetenschappers Howard Floery en Ernst Boris Chain begonnen met het op grotere schaal produceren van deze schimmel. Na de ontdekking van de penicilline volgden nog vele andere antibiotica. De productie nam pas echt to in de Verenigde Staten tijdens de tweede wereldoorlog toen er voor elke soldaat op het slachtveld genoeg penicilline was. DNA. Chromosomen: dat zijn structuren, die met microscopische kleurtechnieken eenvoudig zichtbaar kunnen worden gemaakt. Vandaar de naam chromosomen = kleurlichaampjes. (chromos = kleur, soma = lichaam) De erfelijkheids wetten zijn in de jaren door Mendel ontdekt. Bij biologisch onderzoek bleek dat eiwitten een belangrijk onderdeel zijn van de chromosomen. Bij het isoleren van die eiwitten uit de chromosomen bleek ook een andere soort verbinding aanwezig. In 1869 werd deze hinderlijke stof gekenschetst als een nucleïnezuur, een zure stof die in de kern voorkwam (nucleus = kern). Later, na nauwkeuriger onderzoek kreeg het de naam DeoxyriboNucleicAcid, afgekort DNA. De bouw van het DNA. De zoekers naar de bouw van het DNA kenden elkaar persoonlijk. De Amerikaan James Watson kreeg in 1951 een stageplaats aan de universiteit van Cambridge in Engeland. Hij werkte daar samen met de wat oudere Francis Crick. Het tweetal werd op de hielen gezeten door de Amerikaan Linus Pauling. Pauling won als enige twee Nobelprijzen, maar niet voor DNA. Ook Rosalind Franklin greep op een haar na mis. Met haar collega Maurice Wilkins leefde ze in gewapende vrede en de omgang met Watson en Crick verliep stroef. De chemische bouwstenen van het DNA waren bekend. Maar tot dusver had niemand uit die losse bouwstenen het DNA-bouwwerk kunnen maken. Watson en Crick bedachten het volgende. Ze zouden net zo lang met de chemische bouwstenen modellen van het DNA-molecuul gaan bouwen totdat alle onderdelen keurig in elkaar pasten. Om het model te controleren zouden ze röntgen-opnamen gebruiken waaruit je de afbeelding van de schaduw van et DNA-molecuul kon afleiden. Dit was echter wel een probleem, want die waren van Rosalid Franklin. En die vond het maar niks. Volgens Watson en Crick moest DNA de vorm van een spiraal hebben. Maar Franklin vond dit onzin. Ze bouwden een model met drie om elkaar wentelende ketens. Maar Franklin vond het een flop en ze werden van het onderzoek afgehaald. Dan keer na een jaar het tij. Linus Pauling maakt zijn model van DNA bekent en dat lijkt precis op hun geflopte model. Na een knallende ruzie met Franklin kom Watson haar collega Wilkins tegen. Wilkins geeft Watson een kopie van Franklin s DNA-opnames. De opnames wezen overduidelijk op een spiraal, dus toch. Pagina 3 van 8

4 Ze bouwden een nieuw model, nu met 2 ketens. Het model had de vorm van een gedraaide touwladder. Maar er was nog een probleem. Watson en Crick wisten dat de treden werden gevormd door de zogeheten basen Adenine, Thymine, Cytocine en Guanine, kortweg A, T, C en G. Twee basen vormden samen een trede. Maar dat paste niet goed. Een A en een G gaf een heel brede trede, en een C en een T juist een smalle. Maar toen kwam Watson erachter. Hij zag dat een A T paar even breed was als een G C paar. Het koste verder geen moeite om ze in te touwladder te laten passen. Ze zagen onmiddellijk dat het DNA-molecuul een chemische kopieermachine is. Ze doorzagen ook hoe dit molecuul het bouwplan vormde voor erfelijke eigenschappen. De bouw en de werking van het DNA. DNA is een heel lang molecuul, dat is ontstaan doordat heel veel gelijksoortige kleinere moleculen, nucleotiden, met elkaar verbonden zijn tot een lange keten. Eén nucleotide bestaat ook weer uit kleinere moleculen: een suikermolecule (desoxyribose), een fosforzuurrest (fosfaatgroep) en een base. Van die basen bestaan er vier: Adenine, Thymine, Guanine en Cytocine, gewoonlijk aangegeven met de eerste letter, dus A, T, G en C. Zo zijn er dus vier verschillende nucleotiden. Het viel Watson en Crick op dat het aantal T-nucleotiden even groot was als het aantal A-nucleotiden. Dit klopt dus met het DNA-model, waarbij de basen A en T altijd gekoppeld zitten evenals de basen C en G. Het DNA wordt dus voorgesteld als een gespiraliseerde touwladder, waarvan de sporten bestaan uit basenparen A-T en C-G. Tijdens de kerndeling worden de chromosomen heel precies gekopieerd. Het kopiëren van het DNA vindt plaats doordat de dubbele DNA spiraal open ritst en er tegenover beide vrijkomende helften een nieuwe helft wordt gevormd. Dit proces heet replicatie. Het tweede wat er verklaar kon worden was de eiwitsynthese. Alle chemische processen in de cel, zoals de ademhaling, de fotosynthese, het maken van eiwitten en het vormen van antistoffen, worden geregeld door enzymen (een enzym is een bio-katalysator). Enzymen zijn altijd eiwitmoleculen en elk enzym is speciaal geschikt voor een bepaalde reactie. DNA is dus een lang molecuul dat uit twee rijen basen bestaat. Deze stof zit ingepakt in een chromosoom. Onze cellen hebben 46 chromosomen dus ook 46 DNA moleculen. Deze chromosomen bevatten genen. Een gen is een stukje DNA met de informatie voor een eigenschap. Dit stukje DNA zorgt voor de aanmaak ven een eiwit en dat eiwit zorgt voor de eigenschap. Eiwitten zijn opgebouwd uit aminozuren, meestal enkele tintallen tot honderden per molecuul. Er komen in organismen 20 soorten aminozuren voor. Van deze aminozuren kunnen eindeloos veen soorten eiwitten worden gemaakt, afhankelijk van de volgorde, de soorten en het aantal aminozuren dat wordt gebruikt. Het DNA in een chromosoom is een heel lang molecuul met informatie voor veel eigenschappen. Om een gen om te zetten naar een eiwit moet de cel de informatie in een kleiner molecuul hebben. Daarom wordt zo n stukje DNA ter grootte van een gen overgezet naar messenger RNA (m-rna). Het stuk DNA, dat de code heeft voor dat eiwit, ritst open en tegenover een van beide ketens wordt een streng gemaakt van RNA. Dit proces heet transcriptie. M-RNA verschilt in drie opzichten van DNA: 1. Er zit een andere suiker in. 2. Op de plaats waar in het DNA een T zit, heeft het RNA een U (Uracil). 3. RNA is niet dubbelstrengs, maar enkelstrengs. Dit RNA gaat de kern uit en gaat naar de ribosomen (dat zijn de eiwitfabrieken in de cel). Je zou kunnen zeggen: Het RNA is een boodschappenbriefje, waar op staat welk eiwit er gemaakt moet worden. Het m- Pagina 4 van 8

5 RNA is dus een sliert basen waarin de informatie zit voor een eiwit/sliert aminozuren. Er moet dus een code zijn om de volgorde van de basen te vertalen in een gewenste volgorde van aminozuren zodat je de gewenste eigenschap krijgt. Die omzetting werkt als volgt: Drie basen vormen de code voor een specifiek aminozuur, zo n groepje heet een triplet. Dus een m-rna met informatie voor een eiwit van 1000 aminozuren bestaat uit 3000 basen. Dat boodschappenbriefje gaat naar de eiwitfabriek/ribosoom. Deze code wordt door het ribosoom afgelezen en omgezet in een eiwit. Dit proces heet translatie. Het maken van een DNA-profiel. Het junk-dna wordt gebruikt bij het maken van een DNA-profiel, of een DNA-fingerprint. Een junk-dna is een naam voor het grootste gedeelte van je DNA dat niet wordt gebruikt voor het maken van eiwitten. Pas sinds kort weten we dat dit zogenaamde junk-dna heel vaak betrokken is bij het openen of sluiten van genen. En dus de regulatie van het aflezen van het coderende DNA. Het junk-dna bevat allemaal repeterende stukjes. En bij niet-verwanten is het aantal herhalingen van deze repeterende stukjes verschillend. Doordat de DNA-fingerprint van iedere persoon uniek is, kan het bijvoorbeeld de doorslag geven wie de dader is bij een misdrijf. Hoe werkt DNA-fingerprinting. 1. Men begint met het opsporen en isoleren van het erfelijke materiaal dat men nodig heeft. 2. Vervolgens knipt met het DNA in stukjes met behulp van knip-enzymen. 3. De volgende stap bestaat uit het sorteren van de stukjes DNA op grotte. Dat proces gebeurd met electroforese. DNA-electroforese is een techniek, die een beetje lijkt op chromatografie. Men gebruikt als een gel als ondergrond en brengt tussen de ene kant en de andere kant een elektrische spanning aan. DNA wordt negatief geladen. Door dat spanningsverschil gaan de DNA-fragmenten in de richting van de positieve pool, de grote stukken trager dan de kleine stukken. Daardoor komen er op verschillende plaatsen bandjes te liggen die na belichting een streepjescode vormen. Zo kan men dus een identificatie kaart maken van het DNA van een persoon. Door het bekijken van speciale stukjes van het DNA kan men vaderschap en moederschap controleren door de erfelijke eigenschappen van het kind te vergelijken met die van het vader en moeder. Dit kan met behulp van een kaart van de DNA-fragmenten van het kind en de ouders. Identificatie van criminelen: Ook kan je criminelen oppakken doormiddel van DNA. Je vergelijkt gevonden DNA bij het plaatsdelict met het DNA van enkele verdachten en zo kan je er makkelijk achterkomen welk DNA overeenkomt en welke dus de dader is. De uitslag is ook nog eens 100% betrouwbaar dus je pakt niet snel de verkeerde. Want iedereen heeft een verschillend DNA. Wanneer er een database zou komen waarin een DNA-fingerprint van iedereen op de wereld zit zou men iedereen kunnen vinden. Dit kan natuurlijk ook met DNA-sporen die je vind van de dader bij een misdrijf. Er bestaan wel al databases met DNA-gegevens van misdadigers. DNA-sequencen: In het medisch onderzoek worden DNA-technieken gebruikt voor het in kaartbrengen van de menselijke genen. Daarbij is het vooral interessant te kijken naar de genen die verantwoordelijk zijn voor erfelijke ziekten of aandoeningen. Men noemt dat genetische diagnostiek. Genetische modificatie: Bij genetische modificatie wordt erfelijk materiaal veranderd om planten, dieren, bacteriën, schimmels of gisten andere eigenschappen te geven. Genetische modificatie wordt ook wel gentechnologie of Pagina 5 van 8

6 genetische manipulatie genoemd. De essentie is dat aan het DNA van het te modificeren organisme genen worden toegevoegd uit andere organismen, die de informatie dragen voor de gewenste erfelijke eigenschappen. De genen kunnen afkomstig zijn van elk levend organisme. Een gen van een dier kan dus gebruikt worden in een plant en andersom. De genetische code is namelijk universeel! In bepaalde gevallen worden juist bepaalde genen selectief uitgeschakeld. Waar wordt genetische modificatie zoal toegepast. - Bij landbouwgewassen: voor langere houdbaarheid of veranderde voedingskundige samenstelling. - Bloemteelt: nieuwe bloemkleuren. - Viskwekerij: vis gaat sneller groeien. - Voedingsmiddelenindustrie: meer productie van vitaminen, smaakstoffen en enzymen. - Medisch onderzoek: erfelijke aandoeningen van mensen te reparen door een gezond gen in iemand met een erfelijke aandoening te laten opnemen. Zo wil men in de toekomst medicijnen met en zeer specifieke werkingn ontwikkelen, of wil men door middel van Genetische Manipulatie ziektes als AIDS en kanker onderzoeken en zo te kunnen genezen. In de farmaceutische industrie worden genetische gemodificeerde micro-organismen gebruikt voor de productie van medicijnen, zoals humaan insuline. Ook wordt hier onderzoek gedaan naar genetisch gemodificeerde dieren die in de melk medicijnen produceren. In de industrie probeert men bacteriën gewijzigde enzymen te laten maken die gebruikt kunnen worden in wasmiddelen die werken bij lage of juist hoge temperaturen. Klonen: Klonen wordt al eeuwen gedaan bij planten. Maar een meer recente ontwikkeling is het klonen van zoogdieren. Het doelbewust splitsen van een embryo in twee of meer delen die elk uitgroeien tot een volwaardig organisme wordt klassiek klonen genoemd. De grondlegger van deze techniek is de Duitse embryoloog en Nobelprijswinnaar Hans Spemann. Deze techniek werk later gebruikt bij het modern kolen door middel van kerntransplantatie. Daarbij wordt de kern van een cel van het te klonen organisme ingebracht in een eicel, die vervolgens wordt ingebracht in de baarmoeder van een draagmoeder. Al het erfelijke materiaal van de kloon is afkomstig van één ouder dus genetisch identiek aan de ouder. Dolly: Het eerste gekloonde dier door middel van kerntransplantatie. Na dolly (een schaap) werden ratten, muizen, geiten, koeien, varkens en apen gekloond. Veel van de gekloonde dieren bleken niet gezond te zijn. Ze leden onder andere aan defecten aan het afweersysteem, problemen met de vruchtbaarheid, overgewicht, ademhalingproblemen en nog veel meer. Een dierenarts liet Dolly op 14 februari 2003 i.v.m. een longontsteking inslapen. Toepassingen klonen: Het klonen van mensen is nog niet mogelijk, maar dat is slechts een kwestie van tijd. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen: 1. reproductief klonen: klonen met de bedoeling om genetisch identieke nakomelingen te produceren. 2. Therapeutisch klonen: Klonen met de bedoeling om embryonale stamcellen te produceren die kunnen bijdragen aan de genezing van bepaalde ziekten. In veel landen en ook in Nederland in klonen met mensen verboden. Dit met het oogmerk op de genetisch identieke menselijke individuen. Stamcellen en het recht van embryo s: Pagina 6 van 8

7 Een stamcel kan uitgroeien tot allerlei verschillende cellen. De eerste menselijke embryonale stamcellijnen zijn geïsoleerd in Veel wetenschappers verwachten dat met stamcellen ziekten behandeld kunnen worden waarbij cellen kapot zijn gegaan die door het lichaam niet meer aangemaakt kunnen worden. Het idee is om stamcellen af te nemen bij een patiënt en ze in het laboratorium verder te kweken om ze daarna terug te plaatsen in het lichaam van de patiënt. Het grote voordeel is dat deze cellen van de patiënt zelf komen en dus niet door het immuunsysteem afgestoten zullen worden. Verschillende soorten stamcellen: Stamcellen uit een embryo noemen we embryonale stamcellen. Maar sinds kort weten we dat ook veel organen stamcellen bevatten. Deze stamcellen kunnen alleen nog uitgroeien tot de verschillende cellen uit het orgaan waar ze gevonden zijn. Dit zijn de volwassen stamcellen. Een bekend zijn de volwassen stamcellen uit het beenmerg die nog enkel tot bloedcel uit kunnen groeien. Een andere groep volwassen stamcellen wordt gewonnen uit de navelstreng. Erfelijke aandoeningen en stamcelbanken: Om risico op afstoting te voorkomen kunnen het best stamcellen van de patiënt zelf gebruikt worden. Maar soms kan dat niet. Dan zijn er 2 soorten oplossingen: 1. De stamcellen van de patiënt zullen eert gerepareerd moeten worden. 2. Stamcellen uit een stamcelbank gebruiken. Je kunt dan zoeken naar een zo goed mogelijke combinatie. Toepassingen: 1. stamcellen kunnen als stamcel in het lichaam worden gebracht. 2. soms wordt alleen gebruikt gemaakt van de signalen die stamcellen afgeven aan hun omgeving. 3. met stamcellen gekweekte weefsel kunnen gedeeltelijk een alternatief vormen voor proefdiermodellen voor het testen van het effect van nieuwe medicijnen. Stamcelbanken: Iedereen kan stamcellen van beenmerg of navelstreng tegen betaling in een private donorbank op laten slaan voor eigen gebruik. Maar het is ook mogelijk om stamcellen kosteloos te doneren aaneen collectieve stamcelbank. Collectieve stamcelbanken werken over de hele wereld samen en hebben zo een aanbod van inmiddels 10 miljoen donoren. Embryonale stamcellen: Bij de discussie over onderzoek naar embryonale stamcellen zijn er altijd twee uiterste meningen die om de aandacht vragen. Aan de ene kant het argument dat het niet toelaatbaar is om het leven van een embryo te beëindigen. Ook al is die maar een paar cellen groot. Aan de andere kant bestaat de mening dat alles geoorloofd is om mensen te genezen van tot nu toe ongeneeslijke en vaak levensbedreigende zieken. Wetgeving: Het gebruik van embryonale stamcellen is in Nederland geregeld in de Embryowet. Daarin staat onder welke voorwaarden embryo s ter beschikking gesteld kunnen worden van de wetenschap. Embryo s mogen niet speciaal gekweekt worden voor wetenschappelijk onderzoek. De embryowet is natuurlijk niet van toepassing op volwassen stamcellen. Zodra er proefpersonen bij betrokken zijn, geldt ook de Wet op Medisch Onderzoek. Pre-implantatie genetische diagnose (PGD): Dit is een zeer vroege vorm van prenatale diagnose, en werd als methode ontwikkeld om te voorkomen dat patiënten met een risico op een kind met een genetische ziekte, een abortus van een aangetaste foetus zouden moeten ondergaan. de hele behandeling gebeurt in het kort als volgt: bij de vrouw worden na Pagina 7 van 8

8 stimulatie met hormonen een aantal eicellen opgepikt. Deze worden in het laboratorium door microinjectie bevrucht met zaadcellen van de man. De verkregen embryo s worden gedurende drie dagen in kweek gehouden tot ze ongeveer acht cellen bevatten. Hiervan worden twee cellen verwijder, terwijl de zes overige cellen zich verder ontwikkelen tot een kind. Deze twee cellen worden dan gebruikt om uit te zoeken of het embryo wel dan niet de genetische zeikte heeft waarvoor een risico bestaat. Gezonde embryo s worden dan weer teruggeplaatst. De gemiddelde kans om na één enkele PGD-behandeling zwanger te worden is ongeveer 20%. Xenotransplantatie: Het overplaatsen van cellen, weefsels en organen van dier naar mens. Xenotransplantatie zou een oplossing kunnen zijn voor het groeiende tekort aan menselijk weefsel en organen. Techniek: Voor de transplantatie van varkens organen is het meestal nodig de varkens genetisch te modificeren. In het erfelijke materiaal (DNA) van het dier worden dan veranderingen aangebracht. Hierdoor maken varkenscellen menselijke eiwitten buiten op de celmembranen, zodat het menselijk lichaam het dierlijk orgaan niet herkent als vreemd. Genetisch modificeren kan zo voorkomen dat het dierlijk orgaan snel wordt afgestoten. Een veel gebruikte techniek hiervoor is de micro-injectie techniek. Hierbij wordt een klein hoeveelheid van menselijk DNA in een bevruchte eicel van een varken ingespoten. De eicel wordt vervolgens ingeplant in een draagmoeder. Na de geboorte worden test uitgevoerd om te kijken of de biggen inderdaad de gewenste genetische veranderingen hebben gekregen. Met de varkens, waarbij de genetische modificatie gelukt is wordt doorgefokt onder speciale omstandigheden. Dit wordt gedaan om het risico dat ziektekiemen van het varken op de patiënt kunnen overgaan zo klein mogelijk te houden. De laatste stap is de uitname van de organen en die transplanteren. Bezwaren vanuit de dierenbescherming: 1. Er wordt een groot aantal dieren leed aangedaan ten behoeve van de mens. Hiertegenover stellen de voorstanders dat het aantal in het niet valt bij de tientallen miljoenen die jaarlijks geconsumeerd worden. 2. de speciale omstandigheden waaronder de dieren gefokt worden is slecht voor de dieren. Hiertegenover staat weer dat deze dieren nog steeds beter af zijn dan dieren gehouden in de bio-industrie. 3. Het genetisch materiaal (DNA) van de dieren wordt veranderd, terwijl men nog niet weet wat hiervan de consequenties zijn op langere termijn. Risico s Xenotransplantatie: - De patiënt loopt het gevaar dat zijn lichaam het vreemd orgaan niet accepteert en er complicaties optreden, waardoor men nog verder van het doel komt, namelijk genezen. - De patiënt kan een infectie van virussen, schimmels of bacteriën oplopen, die meegetransplanteerd zijn met het varkensdeel. Door steriel te fokken zullen deze gewone ziekteverwekkers voorkomen kunnen worden. - Het gevaar van de zogenaamde endogene retrovirussen. Deze ziekteverwekkers kunnen hun erfelijk materiaal in het varken verstopt hebben. De vrees bestaat dat op deze manier een nieuwe besmettelijke ziekte ontstaat. Men vermoedt dat zo het AIDS virus van aap op mens is overgebracht. Het AIDS virus is ook een endogeen virus dat bij apen voorkomt maar voor hun onschadelijk is. Pagina 8 van 8