Dioxinecontaminatie in diervoeders : enkele FAQ

Transcriptie

1 Dioxinecontaminatie in diervoeders : enkele FAQ 1. Wat wordt verstaan onder dioxine? De term dioxine verwijst naar een familie van molecules van polyaromatische koolwaterstoffen met 1 tot 8 chlooratomen die zowel in de natuur als in de industrie aanwezig zijn. 2. Welke zijn de bronnen van dioxines? Dioxines zijn geen producten die opzettelijk worden aangemaakt. Heel wat menselijke activiteiten evenals sommige natuurfenomenen maken deze direct of indirect aan : afvalverbranding, metallurgie, organochloorchemie, wegverkeer. Onder de natuurlijke bronnen rekent men vulkanen, bosbranden en onweer. 3. Bestaan er verschillende soorten dioxines, met een verschillende gevaarlijkheidsgraad? Ja, tot op heden werden er een 75 verschillende congeneren van dibenzo-pdioxines en 135 samenstellingen van dibenzofuranen geïdentificeerd. Wanneer over «dioxine» gepraat wordt, wordt over het algemeen allusie gemaakt op de meest toxische van deze molecules, de 2,3,7,8-tetrachloordibenzo-p-dioxine (TCDD). De «toxiciteitsequivalent» WHO-TEQ drukt de individuele toxiciteit uit van de verschillende congeneren op het vlak van de genomen monsters. Met de huidige kennis van zaken blijken 17 van de 210 samengestelde stoffen giftig. 4. Hoe worden deze gemeten? De analyses die op dit ogenblik worden gebruikt wenden de Calux-methode aan. Een andere methode bestaat erin een verbinding van gaschromatografie en hoge resolutie massaspectrometrie (GC-HRMS) te maken. Er zijn vier erkende laboratoria in België die deze dure analyses uitvoeren. 5. Welke zijn de toegelaten hoeveelheden in vetten bestemd voor de vervaardiging van dierenvoeder? Vetten zijn noodzakelijke bestanddelen in de dierenvoeding. Deze vetten worden gewonnen uit bijproducten van de sectoren van dierlijke en plantaardige productie. Dioxines zijn hoofdzakelijk in vet oplosbaar; FAQ dioxines p 1/5

2 daarom wordt de concentraties van dioxine in voeding over het algemeen uitgedrukt in picogram per gram vet (een miljoenste van een miljoenste gram per gram vet) (pg WHO-TEQ/g). De maximum Europese norm in dierlijk vet is vastgesteld op 2 pg WHO- TEQ/g. 6. Welke is de toegelaten hoeveelheid op het vlak van de menselijke voeding? Op Europees niveau worden eieren en melk als referentie genomen. Sinds 29 november 2001 bepaalt een Europese Verordening de maximum dioxinegehaltes, die toegelaten zijn voor het in het handelsverkeer brengen van eieren, zuivel en melk op 3 pg WHO-TEQ/g vet. Voor vlees, ligt de norm voor varkens, pluimvee en runderen op respectievelijk 1, 2 en 3 (pg WHO-TEQ/g vet). Voor vis, voedingsmiddel dat vaak meer gecontamineerd is, bedraagt de norm 4 pg OMS-TEQ/g product. De hoeveelheid opgenomen dioxines is dus evenredig aan de hoeveelheid gecontamineerd vet dat in geconsumeerde levensmiddelen aanwezig is. 7. Welke ziektes kunnen door dioxines worden veroorzaakt? Dioxines zijn biologisch opstapelbaar in levende organismen en blijven lang in de grond voortbestaan. Volgens hun structuur is bij de mens de halveringstijd variabel en kan meer als 10 jaar bedragen. Hun toxische effecten zijn heel belangrijk, meervoudig en ernstig. Ze ageren op het hormonaal stelsel, het zenuw-, voortplantings- en immuunstelsel. Sommige uitwerkingen ervan kunnen in toekomstige generaties voortbestaan. Rekeninghoudende met de grote verspreiding ervan in het leefmilieu en in levensmiddelen, zijn zij op dit ogenblik één van de verontrustende problemen op ecologisch vlak en op het vlak van de volksgezondheid. 8. Wat is de link tussen PCB en dioxine? De chemische elementen waaruit organochloor bestaat zijn : koolstof, waterstof en chloor in een wisselend percentage volgens de congeneren. PCB of derivaten van bifenyl, zijn verontreinigende stoffen die in het milieu slecht afbreekbaar zijn. Men kent 209 verbindingen, waarvan 13 een toxiciteit hebben die dicht bij deze van dioxine (2,3,7,8,-TCDD) komt en ze worden gegroepeerd onder coplanaire PCB of dioxin-like PCB s. PCB s worden door de mens vervaardigd en hebben gedurende decennia gediend als koelvloeistof in elektrische transformatoren, en de handelsnaam ervan varieert volgens de oorsprong (ASKAREL enz.). Op dit ogenblik zijn ze in de EU verboden, maar er zijn er nog steeds bijvoorbeeld in oude elektrische installaties. Door opwarming genereren PCB s dioxines. 2,3,7,8-tetrachloordibenzo-para-dioxine of 2,3,7,8-TCDD wordt doorgaans dioxine genoemd, of eveneens Seveso-dioxine, gezien deze in 1976 in grote FAQ dioxines p 2/5

3 hoeveelheden vrijkwam tijdens de explosie van de chemische fabriek in Seveso, in het noorden van Italië. De hele thermische ontbinding van dioxines gebeurt enkel vanaf 900 C een temperatuur die men bijvoorbeeld verkrijgt door middel van plasmatoortsen die vooral in Duitsland in de grote verbrandingsovens worden gebruikt. Deze temperaturen worden eveneens bereikt in cimentovens. 9. Welke tests worden in de voedselketen uitgevoerd ter opsporing van PCB s en dioxines? Er worden gelijktijdig monsters genomen in het kader van het controleprogramma van het Agentschap en in het kader van de autocontrolesystemen van toepassing in de Belgische bedrijven. Daarenboven moet elk lot dierlijk vet bestemd voor diervoeders systematisch op PCB s worden getest voor de producent deze in de handel brengt, oftewel meer dan 1000 analyses op dierlijk vet en meer dan 700 analyses op dierlijk eiwit per jaar. Wat dioxines betreft, deze worden steekproefsgewijs opgespoord. Het aantal analyses per jaar bedraagt 1270 voor veevoeders en 1390 voor de rest van de voedselketen. 10. Waarom meet men meer PCB s dan dioxines? De ervaring leert ons dat een dioxinecontaminatie vaak gepaard gaat met een PCB-contaminatie. Anderzijds, gezien PCB s makkelijk op te sporen zijn, doen ze dienst als marker -bestanddeel en de analyse ervan wordt systematisch uitgevoerd. 11. Welke hoeveelheid dioxine werd in 1999 in vetten gevonden? Er werden relatief belangrijke hoeveelheden dioxine in dierenvoeding gevonden met waarden die meer dan pg OMS-TEQ/g vet haalden. 12. Van waar kwam de contaminatie in 1999? Er werd bewezen dat een lot gerecycleerde olie op basis van PCB met een belangrijke concentratie aan dioxine illegaal in de keten van producenten van voeders voor fokdieren terechtkwam. De eerste getroffen bedrijven waren pluimveebedrijven. 13. En in januari 2006? Zoutzuur (HCl) wordt gebruikt bij de verwerking van varkensbeenderen in vetten en gelatine. Welnu, bepaalde procédés voor de vervaardiging van dit zuur hebben als gevolg dat dioxines gevormd worden. Door een gebrekkige filtratie bij de productie van zoutzuur konden de dioxines niet worden verwijderd die daarna terechtkwamen in een deel van het geproduceerd vet bestemd voor diervoeding. 14. Welke waren de gevolgen voor de volksgezondheid? FAQ dioxines p 3/5

4 Tot op heden kon geen enkel direct gevolg van de crisis van 1999 worden bewezen. Het opeenstapelend effect van een blootstelling aan dioxine heeft de verantwoordelijken ertoe geleid om waakzaam te zijn en om de analyses in de sector van dierlijke vetten te verhogen. Het incident van 2006 is duidelijk minder groot en volgens de geraadpleegde wetenschappers zal deze ook geen belangrijke gevolgen hebben. 15. Vóór de crisis van 1999, welke waren toen de controleprocedures? Het toenmalig bevoegd Ministerie van Landbouw voerde een monitoring uit ter opsporing van dioxines in melk afkomstig uit de buurt van verbrandingsovens. De concentraties die gemeten werden in levensmiddelen van dierlijke oorsprong lagen over het algemeen onder de kritieke waarden voor nietcommercialisering, die toen van kracht waren. 16. Welke verbeteringen werden aangebracht aan de procedures na 1999? Naar aanleiding van de crisis van 1999, werden volgende beslissingen genomen : - formeel verbod op hergebruik van frituurvet, - operatoren werden verplicht PCB-analyses uit te laten voeren op elk lot van kritieke grondstof (meer bepaald vetten) alvorens deze in de handel te brengen. - de producenten van sommige additieven (Kaolinite enz.) werden verplicht zich ervan te verzekeren dat deze producten dioxinevrij zijn. Kortom, de crisis van 1999 leidde tot verhoging en een spectaculaire reorganisatie van de controles ten voordele van de bevolking voor wie de voedselketen nooit zo veilig werd met betrekking tot dioxines en PCB s. 17. Welke hoeveelheid heeft men tot op heden teruggevonden bij PB Gelatins? Er werden belangrijke hoeveelheden dioxine in vetten voor dierenvoeding gevonden, in bepaalde gevallen honderden keer boven de norm van 2 pg WHO-TEQ/g vet. Wat de gelatine betreft die in dezelfde keten wordt vervaardigd, was enkel één van de vier monsters lichtjes positief, waarvan het gehalte 2,8 pg WHO-TEQ/g product bedroeg. 18. Waarom werd de contaminatie eerst in Nederland ontdekt en dan pas in België? Worden hierdoor de controleprocedures van het Agentschap op de helling gezet, worden de procedures geëvalueerd, welke zijn de vergelijkingen met de andere Europese landen? In België worden de monsternemingen, die voor dioxine door firma s worden uitgevoerd, op basis van de wettelijke verplichtingen gerealiseerd (zie vraag 17). Het FAVV heeft een controleprogramma opgesteld met als doel een contaminatie van meer dan 1 % met een kans van 99 % aan te tonen in de loten diervoeder. FAQ dioxines p 4/5

5 Met de minste verdenking wordt een gericht protocol in werking gesteld. Het controleprogramma en het controleplan van het Agentschap worden als dynamische controle-tools regelmatig gereëvalueerd in functie van de onderzoeksresultaten. Wat de andere EU-landen betreft, zij organiseren hun controle in functie van hun eigen risico-analyse. (In Portugal bijvoorbeeld, werd na bosbranden een verhoging van het dioxinegehalte via het strooisel vastgesteld in pluimveeproducten. In 2002 werd in Duitsland dioxine in klei (Kaolinite), gebruikt in diervoeding, aan het licht gebracht. 19. Welke is de hoeveelheid voedsel voor de mens, die in de handel terechtgekomen is en welk is het risico dat iemand gecontamineerd voedsel gekocht heeft? Tot op heden is het nog steeds onmogelijk de juiste draagwijdte voor de consument precies weer te geven. Nu al kan men stellen dat het ongeval dit jaar duidelijk beperkt is ten opzichte van de crisis van De vastgestelde waarden zijn beduidend lager dan het maximum van Het wetenschappelijk onderzoek van de beschikbare gegevens laat het toe, om vanaf nu te kunnen stellen dat dit incident geen belangrijke impact op de volksgezondheid zal hebben. 20. Wat is de kostprijs van een analyse op dioxines? Dergelijke analyse volgens een snelle, maar minder precieze methode kost 230. Ze kost 600 à 1000 voor een nauwkeurige meer gesofisticeerde methode (massaspectrometrie). Voor verdere informatie : Bronnen :! «Les dioxines_effets sur la santé _Synthese P Coffinet volgens Prof. Picot! Europese verordening 2001R0466 EN p. 21, 22! Le point, trois ans après, sur «la crise belge de la dioxine». Impact probable sur la santé de la population belge, Ann. Med. Vet., 2002, 146 (6), pages FOCANT J.F., PIRARD C., DOUNY C., SCIPPO M.-L., DE PAUW E. ET MAGHUIN-ROGISTER G. FAQ dioxines p 5/5