Antwoord op de vraag van Dorpsbelang Hempens-Teerns over dioxines en de gezondheid van de inwoners van Leeuwarden
|
|
- Cornelis de Smedt
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Bijlage: Antwoord op de vraag van Dorpsbelang Hempens-Teerns over dioxines en de gezondheid van de inwoners van Leeuwarden Vanuit een bijeenkomst van Dorpsbelang Hempens-Teerns is de volgende vraag via de Gemeente Leeuwarden aan GGD Fryslân voorgelegd. In de krant stond een artikel over de uitstoot van de reeds gesloten vuilverbrandingsoven (bij de Greuns). Graag een eerlijk antwoord van de gemeente welke gezondheidsrisico's wij en onze kinderen destijds hebben gelopen en nu misschien nog lopen. Het artikel ging over kinderen in Amsterdam en Zaandam. Sommigen van hen waren op jonge leeftijd hoog belast met dioxinen, en anderen minder. Uit een proefschrift komt naar voren dat bij de hoogbelaste kinderen de ontwikkeling wat bleek te verschillen van de minder hoogbelaste kinderen. Het artikel voegt daaraan toe ook dat de onderzoekster zich zorgen maakt over een mogelijk grotere kans op borstkanker naar aanleiding van onderzoek in Italië. De journalist legt een verband met de afvaloven op de Schenkenschans die veel dioxinen heeft verspreid, evenals afvalovens bij Amsterdam en Zaandam. Om de vraag van Dorpsbelang te beantwoorden heeft de GGD het betreffende proefschrift bestudeerd, evenals recente internationale wetenschappelijke beoordelingen van dioxinen, naast rapporten over de dioxinen van de voormalige afvalverbrander te Leeuwarden. Daarnaast is contact geweest met een deskundige die betrokken is geweest bij het tot stand komen van het proefschrift. In het onderstaande zijn de hoofdzaken daaruit weergegeven. Dioxinen Dioxinen zijn zeer giftige stoffen, die langzaam worden afgebroken in de bodem en in de vetweefsels van mens en dier. Ze worden snel afgebroken op de bodem en op andere oppervlakken doordat ze niet bestand zijn tegen ultraviolet zonlicht. Dioxinen zijn niet met opzet geproduceerd, maar ze ontstaan vooral bij verbrandingsprocessen als daarbij chloor aanwezig is, bijvoorbeeld in de vorm van gewoon zout (= natriumchloride). Ook veel andere natuurlijke stoffen bevatten chloorverbindingen. Verbranding van o.a. benzine, hout en tabak hebben bijgedragen aan de verspreiding van dioxinen. Ook schimmels kunnen dioxinen maken, o.a. in hout. Andere schimmels kunnen dioxinen langzaam afbreken, o.a. in de bodem. Tot 1995 werd, vooral door afvalverbrandingsinstallaties (AVI s), een veel grotere hoeveelheid dioxinen verspreid dan tegenwoordig. Door zuivering van de verbrandingsgassen verspreiden Nederlandse AVI s nu vrijwel geen dioxinen meer. Indertijd zijn ook tamelijk veel dioxinen verspreid door toepassing van chloorfenolen als bestrijdingsmiddel en om hout te beschermen tegen rot. In sommige landen speelt dit nog steeds een rol bijvoorbeeld doordat er huizen gebouwd zijn van hout dat met pentachloorfenol (PCP) geïmpregneerd is. Toen in de jaren tachtig AVI s veel dioxinen verspreidden, bevatte de lucht zeer weinig dioxinen. Dit gold zelfs in de nabijheid van de AVI s door dat de verbrandingsgassen sterk verdund werden voordat ze door mensen konden worden ingeademd.
2 De dioxinen in de lucht bonden zich aan stofdeeltjes en kwamen terecht op allerlei oppervlakken. Op de meeste plaatsen spoelde het stof weg door regen. Maar de dioxinen die op gras terechtkwamen, werden in aanzienlijke hoeveelheden opgegeten door koeien, omdat die zoveel gras en hooi eten. De dioxinen hoopten zich op in het vetweefsel van de koeien en kwamen ook in de melk. De volle melk bevatte indertijd tamelijk veel dioxinen. Iets dergelijks kon gebeuren met het voer van varkens. Daardoor bevatte vet vlees ook tamelijk veel dioxinen evenals vette vis uit de binnenwateren. De dioxinen die mensen binnen kregen en krijgen, zijn vooral afkomstig van voedsel. Vlees(waren), zuivel, ei, vis, noten, margarine en andere vetten en oliën bevatten meer dan 90 % van dioxinen die volwassenen en kinderen binnen krijgen. Ook eidooiers en daarmee bereide producten kunnen veel dioxinen bevatten. Moedermelk bevat ook dioxinen. Voor de geboorte gaan via de placenta al dioxinen naar de baby. Situatie 1990 Pas aan het eind van de jaren tachtig bleek dat AVI s teveel dioxines verspreidden. Dit gold ook voor e AVI te Leeuwarden die daarom in 1990 is gesloten. Op veel plaatsen is toen de bodem, het gras en andere gewassen, melk, vlees, eieren, vis en andere producten onderzocht. Ook het dioxinegehalte van koemelk van koeien onder de rook van de AVI te Leeuwarden is gemeten. In 1989 bleek dat de melk daar meer dioxinen bevatte dan het gemiddelde van de koeien in Friesland ( 2,2 tegen 0,8 picogram dioxinen per gram melkvet). Maar het dioxinegehalte was er lager dan de toen in de Warenwet vastgelegde norm van 6 picogram dioxinen per gram melkvet. ( Een picogram is heel weinig: een miljoenste deel van een miljoenste deel van een gram) Om de gezondheid te beschermen gold er toen tevens een norm (TDI = Toelaatbare Dagelijkse Inname) van 4 picogram dioxinen per dag per kilogram lichaamsgewicht. Dit betekende dat een kind van 20 kilo niet meer dioxinen binnen mocht krijgen dan 80 picogram op een gemiddelde dag. Voor een volwassene van 70 kilo lag het maximum op 280 picogram op een gemiddelde dag. De conclusie was indertijd dat de mensen in Leeuwarden die onder de rook van de AVI woonden geen gezondheidsrisico s liepen omdat vrijwel iedereen voedsel in een supermarkt kocht. De producten in de supermarkten kwamen niet uit de nabijheid van Leeuwarden. Het dioxinegehalte van melk, vlees en vis verschilde er dus niet van de gehalten elders in het land. Daarom zullen de dioxinegehalten ook in moedermelk bij en in Leeuwarden niet anders geweest zijn dan in de rest van Nederland. Zelfs het drinken van de melk van de koeien die onder de rook van de AVI graasden, leidde niet tot een te hoog risico. De melk bevatte immers minder dioxinen dan de norm van de Warenwet. Dat er geen duidelijk risico was, blijkt ook uit de volgende berekening. Melk van koeien bevat ongeveer 4% vet. Een liter koemelk bevat dus ongeveer 40 gram melkvet. Bij een dioxinegehalte van 2 picogram per gram melkvet bevatte een liter verse koemelk dus 80 picogram dioxinen. Om meer dioxinen dan de TDI binnen te krijgen zou een kind van 20 kilo dagelijks meer dan een liter melk van de koe moeten drinken en een volwassene dagelijks meer dan 3½ liter. Afgeroomde volle melk bevat minder vet; Daarvan kon dus meer gedronken worden voordat de TDI werd overschreden. Dit gold nog sterker voor halfvolle en magere melk.
3 Het gebruik van groenten en fruit uit eigen tuin heeft ook niet wezenlijk bijgedragen aan een extra blootstelling aan dioxine omdat gewassen vrijwel geen dioxinen opnemen. Er is wel dioxine buiten op de gewassen terecht gekomen. Dit zal er grotendeels zijn afgespoeld, deels door de regen, deels door het wassen voorafgaan aan het eten. Bovendien eten mensen veel minder groente en fruit dan dat koeien gras eten. Blootstelling via vloerstof kan een kleine bijdrage leveren, maar die is te verwaarlozen bij normale hygiëne. Situatie 2010 In het begin van de jaren negentig zijn krachtige maatregelen genomen om de uitstoot van dioxinen door AVI s te beperken. Nu dragen AVI s nog maar weinig bij aan de totale verspreiding van dioxinen in Nederland. In de periode is de uitstoot van dioxinen in Nederland met 90 % afgenomen. In 2001 kregen Nederlanders per dag per kilo lichaamsgewicht gemiddeld 1,2 picogram dioxinen en dioxineachtige stoffen binnen. De dioxinen die indertijd verspreid zijn door de Leeuwarder AVI zijn voor een deel naar beneden gekomen in het gebied rond de AVI. Deze dioxinen zijn inmiddels vrijwel geheel verdwenen door afbraak door zonlicht, door afspoeling door regen of door ontleding door micro-organismen in de bodem. De meeste dioxinen zijn nu afkomstig van verkeer, houtverbranding (inclusief open haarden) en met PCP geïmpregneerd hout. Verbranding van rioolwaterzuiveringsslib en biomassa zijn mogelijk belangrijker wordende bronnen. De dioxinen die mensen binnen krijgen zitten nog steeds voor meer dan 90% in hun voedsel. Bij en In Leeuwarden krijgt men niet meer dioxinen binnen dan elders in Nederland. De norm voor dioxinen in melk is inmiddels verlaagd tot 3 picogram per gram melkvet. De Toelaatbare Dagelijkse Inname (TDI) is verlaagd tot 2 picogram per dag per kilogram lichaamsgewicht, overeenkomstig een Europese Richtlijn. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert een norm die neerkomt op TDI van gemiddeld 1-4 picogram per kilo lichaamsgewicht per dag. Ook Amerikaanse normen liggen op dit niveau, bijvoorbeeld die van de ATSDR is 1 picogram per kilo lichaamsgewicht per dag. De US-EPA voert momenteel een herbeoordeling van dioxinen uit. De voorlopige uitkomst verschilt niet veel van de vroegere normen. Er bestaat nog geen zekerheid over de precieze kans op kanker. Voor zover de informatie nu strekt is het risico zeer gering bij een kleine overschrijding van de norm. In het meest ongunstige geval kan het zijn dat de norm tien keer laag moet worden gesteld. De norm voor dioxinen in melk is nu 3 picogram per gram melkvet. Het feitelijke dioxinegehalte was in 2004 al gezakt naar 0,01 picogram per gram melkvet. De totale hoeveelheid dioxineachtige stoffen die Nederlanders binnen krijgen, is ook gedaald. De blootstelling was 4 picogram per kilo lichaamsgewicht per dag in 1984, 2,1 in 1990, en 0,9 in Wat was de aanleiding voor het bericht in de krant? Op 17 maart 2010 promoveerde Marike Leijs op onderzoek naar de effecten van dioxinen. Het onderzoek vond plaats bij 33 kinderen van jaar geboren tussen 1986 en Bij hen is het dioxinegehalte van het bloed gemeten en vergeleken met de dioxinegehalten van het bloed van hun moeder en van hun moedermelk. Er was geen invloed te zien van de vroegere dioxinegehalten op de huidige dioxinegehalten.
4 De gegevens toonden wel een verband tussen de vroegere dioxinegehalten en de lichamelijke ontwikkeling en functie. Een hoge blootstelling aan dioxinen in het begin van het leven gaat nu gepaard met een wat later begin van borstontwikkeling bij meisjes. Tevens gaat een hoge dioxineblootstelling van baby s later gepaard met minder insuline en wat meer glucose in het bloed. Verder was de leeftijd bij de eerste zaadlozing van jongens hoger als het dioxinegehalte van hun bloed nu hoger was, maar dit was statistisch niet significant. De mogelijke effecten kunnen het gevolg zijn van een invloed van dioxinen op een aantal hormonen. Daarnaast heeft Leijs een aantal verbanden gevonden met dioxineachtige stoffen (PCB s en met vlamvertragers. De beschreven verschillen blijven binnen de normale grenzen; ze leiden niet tot duidelijke afwijkingen maar slechts tot getalsmatige verschillen. Alle kinderen in het onderzoek woonden indertijd in Amsterdam of Zaandam of de omgeving daarvan. Het is niet gebleken dat kinderen die dichtbij een AVI woonden, zijn blootgesteld aan meer dioxinen. Het onderzoek is niet gedaan door kinderen in de buurt van een AVI te vergelijken met kinderen die ver van een AVI woonden. In het onderzoek zijn de huidige medische gegevens vergeleken met de uiteenlopende dioxineblootstellingen van de kinderen toen ze een baby waren. De blootstelling aan dioxinen was indertijd niet ongewoon hoog en is inmiddels veel lager. Leijs vindt het verontrustend dat er mogelijk nog steeds gezondheidseffecten bestaan van blootstelling aan dioxinen in de jaren tachtig en dat zelfs de huidige lagere blootstelling misschien een invloed heeft. Het onderzoek van Leijs geeft geen zekerheid over het werkelijk bestaan van de verbanden die zij heeft gevonden. Het aantal onderzochte kinderen is klein en er kunnen veel verstoringen zijn opgetreden waardoor de statische verbanden toch berusten op een samenloop van factoren. Een statistisch verband is geen bewijs voor een oorzakelijk verband, Statistisch significant betekent slechts dat toeval wel een mogelijke maar geen waarschijnlijke verklaring is van de samenhang in de verzamelde getallen. Andere mogelijke verklaring en van de gevonden samenhang zijn nauwelijks onderzocht. De kans op kanker is door Leijs niet onderzocht. Voor zover bekend is de kans op kanker 1 per personen met een levenslange blootstelling aan gemiddeld 1 picogram dioxinen per kilo lichaamsgewicht per dag. Dit betekent 1 extra geval van kanker in een groep van mensen, van wie er ongeveer 3500 kanker krijgen door andere oorzaken. Wat betekenen de bevindingen van Leijs voor de situatie hier? In het persbericht van de universiteit en in de media is een relatie gelegd tussen AVI s en de verbanden tussen dioxinen en gezondheid die zijn beschreven in het proefschrift. Een rechtstreekse relatie met de AVI s is echter niet uit het onderzoek af te leiden: uit het onderzoek blijkt niet dat kinderen in de omgeving van AVI s meer risico hebben gelopen dat kinderen ver van AVI s. Wel hebben AVI s veel dioxinen verspreid. Die dioxinen zijn in sommigen soorten voedsel gekomen. Die levensmiddelen zijn door vrijwel alle Nederlanders gegeten. Ook de moedermelk bevatte relatief veel dioxinen. Bij sommige kinderen heeft dit geleid tot blootstelling aan wat meer dioxinen dan gemiddeld terwijl andere kinderen wat minder dan gemiddeld zijn blootgesteld. Deze verschillen zijn het uitgangspunt van het onderzoek van Leijs.
5 De blootstelling aan dioxinen was in Amsterdam en Zaandam niet anders dan in de rest van Nederland. Er is dus geen reden om aan te nemen dat de verbanden die Leijs heeft gevonden, niet gelden voor de rest van Nederland. Als de verbanden werkelijk bestaan, dan bestaan ze overal. Het is dus mogelijk dat AVI s indirect een effect hebben gehad op de gezondheid, maar dat effect is dan niet gebonden aan bepaalde plaatsen of plekken. Het onderzoek geeft dus geen enkele aanwijzing dat er bij de AVI van Leeuwarden meer of andere gezondheidsrisico s zijn opgetreden dan ergens anders in Nederland. De blootstelling was immers in en bij Leeuwarden niet hoger dan elders, hoewel er wel meer dioxinen verspreid werden dan op wat grotere afstand van de AVI s. Antwoord op de vragen van Dorpsbelang Welke gezondheidsrisico's hebben wij en onze kinderen destijds gelopen door de uitstoot van de vuilverbrandingsoven bij de Greuns? De uitstoot heeft bijgedragen aan de hoeveelheid dioxinen die terecht gekomen zijn in de melk, vlees, ei, vis en daarvan gemaakte producten. Die producten zijn vanuit fabrieken verspreid over een groot gebied. Veel producten zijn zelfs verkocht in heel Nederland of een nog groter gebied. Bewoners van Leeuwarden en omstreken hebben voedsel gekocht in winkels met melk, vlees, vis en daarvan gemaakte producten die merendeels afkomstig zijn van grote afstand. Het inademen van lucht met dioxinen van de afvaloven heeft nauwelijks een bijdrage geleverd aan de tamelijk hoge blootstelling via het voedsel. Ook blootstelling via bodem of vloerstof is zeer gering. De bewoners van Leeuwarden en omgeving hebben daardoor geen wezenlijk andere blootstelling aan dioxinen gehad dan andere Nederlanders. Het is mogelijk dat de blootstelling aan dioxinen wel geleid heeft tot effecten op de ontwikkeling van kinderen, maar dan gaat het niet om het ontstaan van merkbare afwijkingen. Bovendien is de kans daarop niet groter dan elders in het land. De enige uitzondering kan bestaan voor personen die jarenlang zeer veel producten hebben gegeten van eigen dieren onder de rook van de AVI of voor personen die door uitzonderlijk gedrag langdurig abnormaal veel grond of vloerstof hebben binnengekregen. Welke gezondheidsrisico s lopen wij en onze kinderen misschien nog door de uitstoot van de reeds gesloten vuilverbrandingsoven? De bewoners van Leeuwarden en omgeving hebben geen wezenlijk andere blootstelling aan dioxinen gehad dan andere Nederlanders. Het is mogelijk dat de blootstelling aan dioxinen wel geleid heeft tot blijvende effecten op de ontwikkeling van kinderen, maar dan gaat het niet om het bestaan van merkbare afwijkingen. Bovendien is de kans daarop niet groter dan elders in het land. Het is ook mogelijk dat de blootstelling aan dioxinen geleid heeft tot een licht verhoogde kans op kanker, maar dan is dit extra risico niet groter dan elders in het land.
Wat betekent dit voor. van omwonenden?
Emissies van chemische stoffen door ThermPhos Wat betekent dit voor de gezondheid van omwonenden? dr Joost van Rooij - toxicoloog joost.vanrooij@caesar-consult.nl Informatiebijeenkomst omwonenden 1 December
Nadere informatieLesthema 1: Dioxinecrisis
Lesthema 1: Dioxinecrisis In het jaar 1999 werd België opgeschrikt door een crisis in de voedselveiligheid. Er werden te hoge concentraties gevonden van dioxines in veevoeders. Veevoeders die al door kippen
Nadere informatieAntwerpen, postdatum. Beste mevrouw XXX,
Antwerpen, postdatum Beste mevrouw XXX, Je hebt meegewerkt aan het onderzoek naar persistente organische polluenten (POP s) in moedermelk gecoördineerd door de Wereldgezondheidsorganisatie, waarvoor dank.
Nadere informatiePERSBERICHT. Dioxine-onderzoek REC: verhoogde uitstoot in oktober. Looienga, Martina. Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: Bij lag en
Dioxine-onderzoek Looienga, Martina Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: Bij lag en Zwaan, Harco dinsdag 22 december 2015 19:43 staten FW: persbericht: dioxine-onderzoek REC: verhoogde uitstoot in oktober 324
Nadere informatieLuchtkwaliteit in Menen. 9 februari 2017
Luchtkwaliteit in Menen 9 februari 2017 Meetnet in Menen Meetpost dioxines/pcb Meetpost fijn stof 2 Overzicht Deel I: dioxines en PCB s 1. Wat zijn dioxines en PCB s? 2. Wetgeving 3. Meetstrategie VMM
Nadere informatiebenzo(a)pyreen of Naam, formule, eigenschappen
006 1 Benzo(a)pyreen Benzo(a)pyreen (BaP) is in het nieuws geweest door de werkelijke of vermeende besmetting van voedingsmiddelen zoals groenten en koffie. Het is een van de ongeveer honderd bekende polycyclische
Nadere informatieLuchtkwaliteit in Menen. 24 mei 2016
Luchtkwaliteit in Menen 24 mei 2016 Overzicht Deel I: dioxines en PCB s 1. Wat zijn dioxines en PCB s? 2. Wetgeving 3. Meetstrategie VMM 4. Nieuwe meetresultaten 5. Trend 6. Resultaten nabij andere schrootbedrijven
Nadere informatieRIVM-onderzoek naar Thermphos
RIVM-onderzoek naar Thermphos Oriëntatie op de luchtkwaliteit in de omgeving 12 november 2010 1 Inleiding Aanleiding / opdracht Wat heeft RIVM onderzocht Wat heeft RIVM niet onderzocht? Wat betekenen de
Nadere informatieLood in bodem en drinkwater
Lood in bodem en drinkwater In september zal een campagne starten over lood in bodem. Als jonge kinderen (jonger dan 6 jaar) lood binnen krijgen kan dat een gezondheidsrisico opleveren. Voor het effect
Nadere informatieRisicobeoordeling van lange-termijn inname van fipronil via de consumptie van ei en ei-producten
Risicobeoordeling van lange-termijn inname van fipronil via de consumptie van ei en ei-producten Datum: 26-09-2018 Versie: definitief Onderwerp De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) heeft fipronil
Nadere informatieSamenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen
Samenvatting Er bestaan al jaren de zogeheten Richtlijnen voor goede voeding, die beschrijven wat een gezonde voeding inhoudt. Maar in hoeverre is een gezonde voeding ook duurzaam? Daarover gaat dit advies.
Nadere informatieBRAND EN ROOK Veelgestelde vragen en antwoorden
BRAND EN ROOK Veelgestelde vragen en antwoorden 1. Tijdens een brand Brand in mijn buurt. Wat moet ik doen? Waait de rook uw kant op? Blijf uit de rook! In rook zitten altijd gevaarlijke stoffen. Sluit
Nadere informatiePROJECTNUMMER C ONZE REFERENTIE B
ONDERWERP Luchtkwaliteitsonderzoek REC Harlingen storing 6 oktober 2018 DATUM 2 november 2018 PROJECTNUMMER C05055.000169 ONZE REFERENTIE 083701871 B VAN ing. A. (Abdu) Boukich AAN Omrin 1. Inleiding Op
Nadere informatieBlootstellingsonderzoek Noorderkempen BONK
Resultaten Blootstellingsonderzoek Noorderkempen BONK - 18 juni 2006 - Cadmiumbesmetting is groter dan gedacht (HBvL)? Cadmiumbelasting is duidelijk gedaald dus niet groter Een hogere belasting wordt ook
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal POSTBUS EA DEN HAAG. Datum 30 september 2010 Betreft Dioxine in paling
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal POSTBUS 20018 2500 EA DEN HAAG Directie Agroketens en Visserij Prins Clauslaan 8 2595 AJ Den Haag Postbus
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Metabolisme verhogen door minder koolhydraten te gebruiken Metabolisme is een ander woord voor stofwisseling. Het Metabolisme verhogen is eigenlijk een hogere/snellere stofwisseling. Metabolisme is de
Nadere informatieLid Gedeputeerde Staten
Lid Gedeputeerde Staten R.A. Janssen 070 441 70 86 ra.janssen@pzh.nl F. Vermeulen T 070-441 70 49 f.vermeulen@pzh.nl Provinciale Staten Postadres Provinciehuis Postbus 90602 2509 LP Den Haag T 070-441
Nadere informatiePROJECTNUMMER C ONZE REFERENTIE A
ONDERWERP Luchtkwaliteitsonderzoek REC Harlingen storing 12 november 2018 DATUM 20 november 2018 PROJECTNUMMER C05055.000169 ONZE REFERENTIE 083725337 A VAN ing. A. (Abdu) Boukich AAN Omrin Inleiding Op
Nadere informatieGEMEENTE. Datum Ons kenmerk Contactpersoon ML20/ S. Rietvelt-Roubroeks
Milieu Bodem & Water GEMEENTE Aan de bewoners van deze woning Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon 14024 Telefax (024) 329 95 81 E-mail gemeente@nijmegen.n1 Postbus 9105 6500 HG Nijmegen Datum
Nadere informatieINFOBLAD. Meeste invloed. Gezond leven
GEWICHT, VOEDING, BEWEGEN EN ALCOHOL INFOBLAD Ongeveer 30% van kanker zou voorkomen kunnen worden. Een garantie om kanker te voorkomen is er niet. Je kan wel het risico op kanker verkleinen door een gezonde
Nadere informatieVoedingsadvies bij zwangerschapsdiabetes. diabetes gravidarum
Voedingsadvies bij zwangerschapsdiabetes diabetes gravidarum 2 Deze brochure is bedoeld voor vrouwen met diabetes gravidarum. In deze brochure wordt informatie gegeven over o.a. de richtlijnen voor de
Nadere informatieGezonde Voeding Tips
Gezonde Voeding Tips Waarom is een gezond dieet zo belangrijk? A) Voorkom risico s op aandoeningen Weet je dat de meeste aandoeningen kunnen worden voorkomen? Voorbeelden hiervan zijn:» Hartaandoeningen»
Nadere informatieVoedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog
Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus Bij gebruik van GLP-1-analoog Aangezien u lijdt aan Diabetes mellitus, type 2 (oftewel ouderdomsdiabetes) én overgewicht hebt, heeft de arts u een behandeling met zogenaamd
Nadere informatieDiabetes mellitus. Victoza en voeding
Diabetes mellitus Victoza en voeding In het kort Wat is diabetes? Diabetes mellitus wordt in de volksmond ook wel suikerziekte genoemd. Bij Diabetes mellitus is er geen of onvoldoende insuline beschikbaar
Nadere informatieLuchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest
Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest Overzicht presentatie Luchtkwaliteit getoetst aan de normen Impact van deze luchtkwaliteit op onze gezondheid Bespreking van stikstofdioxide en fijn stof De nieuwste
Nadere informatieVersnellen melkproducten de ziekte van Huntington? Je bent wat je eet
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Versnellen melkproducten de ziekte van Huntington? Is er een verband
Nadere informatieEiwitten. Voeding en Welzijn
Eiwitten Voeding en Welzijn Vandaag Mindmap Maak een mindmap Wat weet je allemaal over eiwitten? Filmpje Filmpje Wat is je opgevallen in het filmpje? Wat wist je nog niet? Opdracht Pak ons voedsel erbij.
Nadere informatieniveau 2, 3, 4 thema 5.5
niveau 2, 3, 4 thema 5.5 Gezonde voeding Inleiding Wanneer eet je gezond? Hoeveel moet ik dagelijks eten? Wat is een goed lichaamsgewicht? Onder- en overgewicht Inleiding Goede voeding levert de dagelijks
Nadere informatieVMM-METINGEN IN MENEN
VMM-METINGEN IN MENEN WAAR WORDT GEMETEN? - MN01: in woonzone (impact voedselketen) - MNO8: industriezone (impact bron) - MN13: woonzone (stopgezet in 2013) - WK01: agrarisch gebied (stopgezet in 2013
Nadere informatieMoedermelk en het milieu
10 Moedermelk en het milieu In deze brochure wordt informatie gegeven over milieuverontreinigende stoffen in moedermelk. Uit onderzoek op dit terrein blijkt telkens weer dat het geven van borstvoeding
Nadere informatieInschatting gezondheidsrisico s grafietregen Wijk aan Zee RIVM 2019
Inschatting gezondheidsrisico s grafietregen Wijk aan Zee RIVM 2019 RIVM project grafietregens en gezondheid Uitstoot grafietregens bij slakverwerking Harsco / Tata Steel Bewoners rondom bedrijf maken
Nadere informatieRisicoschatting emissie PFOA voor omwonenden
Risicoschatting emissie PFOA voor omwonenden Inhoud 1. Aanleiding 2. Risicoschatting 3. Resultaten 4. Conclusie Gezondheidsrisico 5. Aanbevelingen PFOA emissies Dordrecht 5 april 2016 1. Aanleiding voor
Nadere informatiePre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.
Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het
Nadere informatieNoten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon
Noten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon Noten, rozijnen, gedroogde pruimen en andere gedroogde zuidvruchten bevatten veel gezonde vetten, vezels, vitamines en mineralen. Uit
Nadere informatieToemaatjes voor kids > Quiz je slim
Toemaatjes voor kids > Quiz je slim Stel zelf een quiz samen. Maak een keuze uit de volgende 100 vragen en raadseltjes 1) Geef een ander woord voor geraamte. 2) Noem drie dingen die van melk gemaakt worden.
Nadere informatieMaatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij
Nederlandse Landbouw en Visserij Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 13 5 Waardering en bekendheid
Nadere informatieBeoordeling gezondheidsrisico's door sporten op kunstgrasvelden met rubbergranulaat
Beoordeling gezondheidsrisico's door sporten op kunstgrasvelden met rubbergranulaat 19 december 2016 Inhoud 1. Aanleiding 2. Wat heeft het RIVM onderzocht? 3. Verband rubbergranulaat en leukemie 4. Voldoet
Nadere informatiePre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.
Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het
Nadere informatieWat zijn vetten? Soorten vetten Onverzadigde vetten Verzadigde vetten Transvetten Vetpercentages Tips
Vetten 1 Onderwerpen Wat zijn vetten? Soorten vetten Onverzadigde vetten Verzadigde vetten Transvetten Vetpercentages Tips 2 Wat zijn vetten? Vetten zijn naast eiwitten en koolhydraten, een van de drie
Nadere informatieHormoon verstorende stoffen
Hormoon verstorende stoffen Dr. Vera Nelen, Directeur PIH Antwerpen Woordvoerder Steunpunt milieu en gezondheid 1-10/20/2014 Inhoud Wat zijn hormonen, Waarom zijn ze belangrijk Hormoonverstorende stoffen,
Nadere informatiePre-diabetes. Vasculair Preventie Centrum
Pre-diabetes Vasculair Preventie Centrum Wat is pre-diabetes? Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het glucosegehalte in uw bloed (bloedsuiker) is, vooral s ochtends voordat u gegeten
Nadere informatieVitamine D bij zwangerschap en het geven van borstvoeding
Vitamine D bij zwangerschap en het geven van borstvoeding Informatie voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven meander medisch centrum 1 www.meandermedischcentrum.nl In 2008 adviseerde de
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Bewerkte voeding is ongezond, we worden bewuster Ik roep al een tijdje dat we op een punt van ommekeer staan, de mensen worden bewuster. En zien dat onbewerkte voeding gewoon het gezondst is. Je ziet het
Nadere informatiedoor drs. Rob Theelen RIVM, Bilthoven (tot najaar 1992) Tauw Infra Consult BV, Deventer (vanaf 1 november 1992)
095 1 Dioxinen door drs. Rob Theelen RIVM, Bilthoven (tot najaar 1992) Tauw Infra Consult BV, Deventer (vanaf 1 november 1992) 1. Inleiding 095 3 2. Chemische en fysische eigenschappen 095 3 2.1. Nomenclatuur
Nadere informatieHet. Spreekbeurt pakket. Initiatief van:
Het Spreekbeurt pakket Antwoorden op vragen over de onderdelen van voeding, biologische voeding, suiker en tot slot voeding van de toekomst. Initiatief van: w Het KidsProef spreekbeurtpakket helpt je op
Nadere informatieOmega-3 supplementen: broodnodig of overbodig?
Omega-3 supplementen: broodnodig of overbodig? Je kan geen gezondheidsmagazine meer openslaan of er wordt over voedingssupplementen geschreven. Zeker als het over Omega-3 gaat. Maar hebben we die supplementen
Nadere informatieVraag 1 Jouw lichaam bestaat voor een groot deel uit water. Hoeveel procent van je lichaam is water?
Drinkwater Quiz?? Vraag 1 Jouw lichaam bestaat voor een groot deel uit water. Hoeveel procent van je lichaam is water? a) 25 tot 35% b) 35 tot 45 % c) 45 tot 55% d) 55 tot 75% Antwoord vraag 1 Jouw lichaam
Nadere informatieVOEDING BIJ CHRONISCHE DARMONTSTEKINGEN FRANCISCUS GASTHUIS
VOEDING BIJ CHRONISCHE DARMONTSTEKINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze informatie is bestemd voor patiënten die bekend zijn met chronische darmontstekingen. De meest bekende zijn: de ziekte van Crohn
Nadere informatieBorstvoeding. de beste voeding voor je baby
Borstvoeding de beste voeding voor je baby Borstvoeding is de beste voeding voor je baby en is ook goed voor jouw gezondheid. Zo beschermt het je baby tegen ziekten, en helpt het jou bijvoorbeeld om weer
Nadere informatieNieuwe wegen naar gezonde voeding
Nieuwe wegen naar gezonde voeding 1 Wat eten we en wordt het beter? Matthijs van den Berg Hoofd van het Centrum Voeding, Preventie en Zorg bij het RIVM. 2 Wat eten we en wordt het beter? Matthijs van den
Nadere informatieWetenschappelijke onderbouwing Nederlandse voedingsrichtlijnen
Wetenschappelijke onderbouwing Nederlandse voedingsrichtlijnen Prof Daan Kromhout Gezondheidsraad Gezondheidsraad 1 De commissie Wat zijn Richtlijnen goede voeding? Geïntegreerde boodschappen gebaseerd
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 3. Voeding 6. Slaap 22. Houding 30. Naar de dokter 37. Kleding 65. Mode 74. Kleding wassen 77
Inhoud Voorwoord 3 Voeding 6 Slaap 22 Houding 30 Naar de dokter 37 Kleding 65 Mode 74 Kleding wassen 77 6 VOEDING Weet wat je eet Je eet elke dag. Alles wat je eet (en drinkt) heet voeding. Is elke voeding
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatieVoedingsbeleid Kinderdagverblijf Kiekeboe 2015
Ons voedingsbeleid Inleiding Gezond zijn en blijven begint onder andere met voeding. Gezond eten betekent: gevarieerd en niet te veel. Een gezond voedingspatroon is een voedingspatroon waarmee problemen
Nadere informatieGevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt.
Gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt. Giftig Een stof is giftig als deze
Nadere informatieinhoud blz. 1. Borst of fles 2. Zogen 3. De boer en zijn dieren 4. De fabriek 5. Slagroom, boter en karnemelk 6. Kaas 7. Meer zuivel 8.
Melk inhoud blz. 1. Borst of fles 3 2. Zogen 4 3. De boer en zijn dieren 5 4. De fabriek 6 5. Slagroom, boter en karnemelk 7 6. Kaas 8 7. Meer zuivel 9 8. Melkweetjes 10 9. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen
Nadere informatie2. Overgewicht. allochtone kinderen. autochtone kinderen. eenouder ouder+stiefouder. beide ouders. % kinderen met overgewicht. laag.
2. Overgewicht De gevolgen van overgewicht op de kinderleeftijd zijn uiteenlopend van psychosociale problemen, zoals gepest worden, negatief zelfbeeld en depressiviteit, tot lichamelijke problemen zoals
Nadere informatieOsteopenie. Uitleg en leefstijladviezen. mca.nl
Osteopenie Uitleg en leefstijladviezen mca.nl Inhoudsopgave Wat is osteopenie? 3 Wie krijgen osteopenie? 3 Hoe ontstaat osteopenie? 3 Hoe weet u of u osteopenie heeft? 5 Uw vragen 6 Notities 7 Colofon
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatieKlasseLunch. Over gezond eten 1. Docentenhandleiding KlasseLunch 2008:
Over gezond eten 1 WAAROM IS GEZOND ETEN BELANGRIJK? Je bent nu in de groei. Je lichaam is nog lang niet klaar. Goed en gezond eten is daarom erg belangrijk. Want alleen dan krijg je voldoende voedingsstoffen
Nadere informatieVoedselconsumptie Vergeleken met de Richtlijnen goede voeding Belangrijkste bevindingen
Voedselconsumptie 212-214 Vergeleken met de Richtlijnen goede voeding 215 Het RIVM onderzoekt de voedselconsumptie in Nederland. Deze factsheet geeft in het kort weer hoe volwassenen (19-79 jaar) in de
Nadere informatieOsteopenie Uitleg en leefstijladviezen.
Osteopenie Uitleg en leefstijladviezen www.nwz.nl Inhoud Wat is osteopenie? 3 Wie krijgen osteopenie? 3 Hoe ontstaat osteopenie? 4 Hoe weet u of u osteopenie heeft? 6 Uw vragen 7 2 Bij het ouder worden,
Nadere informatieDia 1. Dia 2 Wat is voeding: Dia 3. Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema. Koolhydraten
Dia 1 Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema Dia 2 Wat is voeding: Voeding = alle organische stoffen die je als mens of organisme nodig hebt om energie op te wekken in je
Nadere informatieDirectie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid
Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid 11 juni 2004 I Opinie-onderzoek 1. Inleiding 1 2. Associaties met natuurlijkheid
Nadere informatie1. Voedingsadvies 1.1 Inleiding
1. Voedingsadvies 1.1 Inleiding Op de pabo opleiding leren de studenten hoe ze kinderen de vaardigheden kunnen bijbrengen die ze nodig hebben om een succesvolle en evenwichtige volwassene te worden. In
Nadere informatiegegevens van de mannen die aan het begin van het onderzoek nog geen HVZ en geen diabetes hadden.
Samenvatting In hoofdstuk 1 hebben we het belang en het doel van het onderzoek in dit proefschrift beschreven. Wereldwijd vormen hart- en vaatziekten (HVZ) de belangrijkste oorzaak van sterfte. Volgens
Nadere informatieWelke voeding gaat u uw baby geven?
Welke voeding gaat u uw baby geven? Inleiding Nu u zwanger bent, heeft u veel keuzes te maken. Zo gaat u bijvoorbeeld kiezen welke voeding u aan uw baby gaat geven. De beste voeding voor uw baby is borstvoeding.
Nadere informatieVoedselconsumptie Vergelijking met de Richtlijnen goede voeding Belangrijkste bevindingen
Voedselconsumptie 12-16 Vergelijking met de Richtlijnen goede voeding 15 Het RIVM onderzoekt de voedselconsumptie in Nederland. Van ruim mensen in de leeftijd van 1 tot en met 79 jaar is van 12 tot en
Nadere informatieSpreekbeurt over ZOUT
Wat is zout? Zout zit in bijna alle voedingsmiddelen die we eten. Zelfs in die producten waarin je het helemaal niet verwacht, zoals zoete koeken en zoete drop. Zout geeft smaak aan het eten. En het zorgt
Nadere informatieBehandeling van osteoporose (botontkalking) Afdeling Interne geneeskunde
Behandeling van osteoporose (botontkalking) Afdeling Interne geneeskunde Wat is osteoporose? Osteoporose betekent letterlijk poreus of broos bot. De botten zijn broos doordat er te weinig mineralen, voornamelijk
Nadere informatieDienstverlenende werkzaamheden Les 7
Dienstverlenende werkzaamheden Les 7 voedingsadvies Julie hebben in les 1 al een voedingsdagboek moeten invullen en in les drie heb je als het goed is geleerd hoe de schijf van vijf werkt. Met deze kennis
Nadere informatieRotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen.
Februari 2013 Rotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen. In Rotterdam heeft een kwart van de basisschoolkinderen overgewicht, met alle gezondheidsrisico
Nadere informatieGezonde Leefstijl: Alcohol
Gezonde Leefstijl: Alcohol 1 Onderwerpen Cijfers en feiten Alcohol in je lichaam Ziektes door Alcohol Alcohol in de praktijk Alcohol en overgewicht Tips Alcoholgebruik Vragen 2 Cijfers en feiten 1) Ruim
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) In dit proefschrift wordt de pesticide blootstelling bij boeren families beschreven. De nadruk die de woning is gekomen ligt op de blootstelling aan herbiciden. Blootstelling
Nadere informatieInformatie over GenX van waterbedrijven Evides en Dunea
Informatie over GenX van waterbedrijven Evides en Dunea Van de site van Evides: In de media: PFOA en GenX Diverse media berichtten over de kwaliteit van het drinkwater in relatie tot de stoffen GenX en
Nadere informatieWie ben ik? Naam: Maud van der Meer. Plaats: Eindhoven. Sport: wedstrijdzwemmen ( EK, WK en OS) Studie: (sport) voedingsdeskundige
Wie ben ik? Naam: Maud van der Meer Plaats: Eindhoven Sport: wedstrijdzwemmen ( EK, WK en OS) Studie: (sport) voedingsdeskundige Workshop voeding Doel Basisvoeding Van theorie naar praktijk Sportspecifieke
Nadere informatieRapportage Brand afvalberg Twence in Hengelo, 1 juli 2018
Bestemd voor: De AGS van de Veiligheidsregio Twente De heer A. Ekkel 13 juli 2018 A. van Leeuwenhoeklaan 9 3721 MA Bilthoven Postbus 1 3720 BA Bilthoven www.rivm.nl KvK Utrecht 30276683 T 030 274 91 11
Nadere informatieS C H I J F V A N V I J F
SCHIJF VAN VIJF DE SCHIJF VAN VIJF, GOED VOOR JE LIJF! V o o r i e d e r e e n i s e e n v o e d i n g s k e u z e v a n b e l a n g w a a r a l l e b e n o d i g d e voedingsstoffen in zitten. Dit zijn
Nadere informatieVeiligheid & Hygiëne Veilig eten met je kind
Veiligheid & Hygiëne Veilig eten met je kind Zijn groente en fruit nog wel gezond ondanks alle bestrijdingsmiddelen? Op nederlands groente en fruit valt het het gelukkig nog mee. Daar moet wel bij vermeld
Nadere informatieAntwoorden op veel gestelde vragen over de folder Chroom-6 en ziekten: wat is er bekend uit de wetenschap?
Antwoorden op veel gestelde vragen over de folder Chroom-6 en ziekten: wat is er bekend uit de wetenschap? De vragen en antwoorden zijn onderverdeeld in vijf groepen: 1 Algemene vragen over de folder...1
Nadere informatie7 Samenvatting Inleiding
Samenvatting 7 159 160 7 Samenvatting Inleiding Het onderzoek is gestart met als verwachting dat de ontwikkeling van kinderen beter wordt wanneer er zogenaamde lange keten meervoudig onverzadigde vetzuren
Nadere informatieGoede voeding vóór een operatie
Goede voeding vóór een operatie Adviezen om uw conditie te verbeteren Inhoud Gewichtsverlies 3 Eiwitten 4 Calorieën 4 Vóór de opname 4 Gewichtsverloop 5 Meer informatie 5 Uw vragen 6 Notities 7 Een goede
Nadere informatieMultiple Sclerose en voeding. Kan 't ook
Multiple Sclerose en voeding Kan 't ook Wie is MS-Anders MS en voeding Het Programma Anders Hoe nu verder Wie is MS-Anders Onafhankelijk, kritisch, open-minded Kwaliteit van leven Regulier én complementair
Nadere informatieAfdeling Diëtetiek. Voedingsadvies bij jicht
Afdeling Diëtetiek Algemeen U heeft jicht. In deze folder vindt u een aantal algemene adviezen die eventuele klachten kunnen voorkomen of verminderen. Wat is jicht? Jicht is een aandoening die behoort
Nadere informatieFactsheet Dioxine 14 januari 2011
Factsheet Dioxine 14 januari 2011 De informatie in deze factsheet is gebaseerd op de tot op heden bekend gemaakte, officiële informatie die is verkregen van de Duitse autoriteiten, de VWA of de EU. Via
Nadere informatieNaam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken
Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken Wat zijn voedingsstoffen Voedingsstoffen zijn stoffen die je nodig hebt om te lopen, te denken enz. Er zijn 6 soorten voedingsstoffen. 1. eiwitten (vlees, peulvruchten.
Nadere informatieBOER IN DE BUURT DIT IS HET WERKBOEK VAN:...
BOER IN DE BUURT DIT IS HET WERKBOEK VAN:..................... INLEIDING Dit werkboek hoort bij de website Boer in de buurt (www.boerindebuurt.nl). Op deze website vind je filmpjes, illustraties en opdrachten
Nadere informatieVLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA
VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA GROEPSRESULTATEN Vlaamse referentiepopulatie 2007-2011 Het Steunpunt Milieu en Gezondheid onderzocht in opdracht van de Vlaamse overheid de aanwezigheid van vervuilende
Nadere informatieMijn reactie is altijd hetzelfde; Oh oh oh.. Als je toch eens ECHT wist wat voor effect een eiwitshake op jouw lichaam heeft..
Zijn eiwitshakes goed voor je? Zijn eiwitshakes goed om af te vallen? Moet ik nu wel of geen proteïneshakes drinken? Dit zijn vragen die ik regelmatig krijg van sporters.. Mijn reactie is altijd hetzelfde;
Nadere informatieHieronder vindt u enkele veelgestelde vragen
Hieronder vindt u enkele veelgestelde vragen Er is dus asbest verspreid, wat betekent dit voor mij? Het asbestgebied is afgezet. U mag hier wel uit, u wordt ontsmet bij het naar buiten gaan. Mag ik het
Nadere informatieOsteopenie. Uitleg en leefstijladviezen. Afdeling Interne geneeskunde
Osteopenie Uitleg en leefstijladviezen Afdeling Interne geneeskunde Wat is osteopenie? Osteopenie betekent dat de botdichtheid verminderd is. Botten bestaan onder andere uit calcium (kalk), fosfor, merg
Nadere informatie"Als je weet wat je eet kan je bewuster keuzes gaan maken en een gezondere lifestyle ontwikkelen."
Dagelijkse voeding Als je wat meer op je voeding wilt gaan letten, dan sta je vast stil bij wat je allemaal op een dag eet. En je vraagt je vast af wat heb je nu direct nodig en wat niet? Wat voor effect
Nadere informatieDagboek hartfalenpolikliniek
Dagboek hartfalenpolikliniek Naam:.. Telefoon: 075 65074 50 of 075 650 78 90 1 van 14 Inhoudsopgave Persoonlijke richtlijnen 3 Belangrijke contactgegevens 4 Gewichtstabel 5 Dieet en vochtbeperking 8 Regelmatig
Nadere informatieProductinformatie: Boter en boterproducten. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Kwaliteitskenmerken van boter
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over de eigenschappen van boter en boterproducten. We vertellen je ook waar je boter en boterproducten voor kunt gebruiken in de keuken en welke soorten boter
Nadere informatieLuchtkwaliteit in Zeist
Luchtkwaliteit in Zeist Inleiding In een eerder artikel is gesproken over Samen het milieu in Zeist verbeteren en de vier pijlers onder het uitvoeringsplan, zie het artikel op deze website van 7 juni en
Nadere informatie12-11-2012. De fysiologische basis van de melkproductie. De fysiologische basis van de melkproductie. Hormonen tijdens lactatie
De fysiologische basis van de melkproductie Anita Badart, diëtist / lactatiekundige IBCLC Moedermelk; Aandachtspunten hoe? hoeveel? samenstelling? De fysiologische basis van de melkproductie Lactose Vetten
Nadere informatieVoeding bij borstkanker. Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012
Voeding bij borstkanker Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012 Voeding en borstkanker Antioxidanten, het wondermiddel tegen kanker? Anti-oxidanten helpen kanker
Nadere informatieNieuwe Richtlijnen Goede Voeding
Nieuwe Richtlijnen Goede Voeding Wat zijn de nieuwe voedingsaanbevelingen vanuit de wetenschap? Prof. Edith Feskens, edith.feskens@wur.nl Inhoud Voedingsonderzoek is moeilijk! Hoe komen Richtlijnen tot
Nadere informatieStoken is een keuze, ademen niet
Stoken is een keuze, ademen niet Burgers en politiek overtuigen, een lastige klus De noodzaak van de Stichting Netwerk Houtrook 2014 03 14_Leefmilieu_VincentvdHeiden 1 Voorstellen Vincent van der Heiden
Nadere informatieZwangerschap wat kun je wel en niet eten?
Zwangerschap wat kun je wel en niet eten? Gezond zwanger Tijdens je zwangerschap is goed eten belangrijk. Je baby gebruikt namelijk de voedingsstoffen uit jouw eten om te groeien. Jullie hebben dus samen
Nadere informatie