KNNV Vogelwerkgroep De Bevelanden. Roofvogels op de Bevelanden 2008 (Provincie Zeeland)

Transcriptie

1 KNNV Vogelwerkgroep De Bevelanden Mededeling no. XXX (Provincie Zeeland) Roofvogel werkgroep De Bevelanden Wannes Castelijns & Niels de Schipper

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding Beschrijving onderzoeksgebied Het weer in het broedseizoen van Werkwijze Resultaten per soort Bruine Kiekendief (Circus aeruginosus) Havik (Accipter gentilis) Sperwer (accipiter nisus) Buizerd (Buteo buteo) Torenvalk (Falco tinnunculus) Boomvalk (Falco subbuteo) Slechtvalk (Falco peregrinus) Resultaten...Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 7 Dankwoord Literatuurlijst Overname van gegevens is met toestemming en onder bronvermelding toegestaan. Gelieve te citeren als: Castelijns, J.W Mededeling XX. KNNV vogelwerkgroep de Bevelanden, Goes. 2

3 1 Inleiding Het jaar 2008 is het derde achtereen volgende jaar dat er op de Bevelanden roofvogelonderzoek gebeurd. Het wordt uitgevoerd door leden van de KNNV vogelwerkgroep de Bevelanden. Deze werkgroep heeft een subwerkgroep die zich bezighoudt met diverse activiteiten rondom roofvogels. Zo worden onder andere broedende roofvogels opgespoord en hun broedsucces gevolgd. Dit gebeurt door mensen met kennis van roofvogelherkenning en volgens de gestandaardiseerde onderzoeksmethode, al dan niet vergaard via een startcursus in De waarnemingen worden via nestkaarten (nestwaarnemingen formulier) per nest verwerkt. De verzamelde gegevens worden gedeeld met zowel de provinciale als de landelijke roofvogelwerkgroepen en SOVON. In dit document wordt een beschrijvende samenvatting gegeven van de resultaten in 2008 op de Bevelanden. Soorten waarvan meerdere nesten gevonden zijn worden overzichtelijk gemaakt door middel van een tabel die de nestresultaten van de afgelopen drie jaar weergeeft. Naast een resultaat tabel is er zo mogelijk een tabel samengesteld met het gemiddelde aantal uitgevlogen jongen per nest. Zo mogelijk worden er voorzichtig conclusies verbonden. Voor verder gaan de conclusies wordt verwezen naar het provinciale rapport op Voor een beschrijving van de soort en biotoop wordt verwezen naar de voorgaande rapporten in deze serie of naar soortbeschrijvende boeken. 3

4 2 Beschrijving onderzoeksgebied Het onderzoeksgebied betreft Zuid-Beveland en Noord-Beveland, waarvan de hals van Zuid-Beveland beschouwd wordt als een apart deelgebied. Het totale onderzoeksgebied bedraagt een totaal landoppervlak ha. De Hals van Zuid-Beveland heeft een totaal oppervlak van circa 120 vierkante kilometer. Dit deelgebied bevindt zich grofweg tussen het Schelde-Rijn kanaal en het kanaal door Zuid-Beveland. Het landschap wordt gedomineerd door grootschalige akkers en in mindere mate fruitteelt. Langs de Oosterschelde en Westerschelde verbreden enkele schorrengebieden het landoppervlak van de smalle hals. Aan de oostkant van de Hals ligt het Markizaat, een groot zoetwaternatuurgebied. De Hals telt 11 dorpen, 6 gehuchten en enkele oude boerenhofsteden. Zuid-Beveland bevindt zich tussen het kanaal door Zuid-Beveland en de Sloedam en is circa 250 vierkante kilometer groot. Het gebied bestaat uit polders waar veel akkerbouw, fruitteelt en in mindere mate veeteelt word bedreven. Alleen in de Zak van Zuid-Beveland komt nog oudland voor met kleine polders omringd door bloemrijke dijken. Aan de noordkant bevindt zich het Veerse Meer, een brakwatermeer voor veelal recreatief gebruik. Zuid-Beveland telt naast de stad Goes 14 dorpen en 6 gehuchten. Noord-Beveland is circa 100 vierkante kilometer groot en ligt tussen de Oosterschelde en het Veerse Meer in. Hier wordt het landschap gedomineerd door grootschalige akkerbouw en wat veeteelt. Aan de noordzijde bevinden zich hier enkele inlagen die natuurgebied zijn. Noord-Beveland telt 5 dorpjes en 2 gehuchten. 4

5 3 Het weer in het broedseizoen van 2008 Het weer is enorm van invloed op de broedresultaten van vogels zo ook op die van de roofvogels. Is de temperatuur laag en regent het veel, dan is er vaak minder voedsel voorhanden, bovendien is het ook moeilijker jagen. Slecht weer maakt de paren ook verstoringsgevoeliger, omdat de eieren of jonge vogels meer bescherming behoeven tegen de elementen. De winter van 2007/08 zeer zacht, zoals eigenlijk de laatste jaren het geval is. Eind maart liet de winter toch nog even van zicht weten met guur weer en zelfs sneeuw. Vanaf begin april werd het plots rustig en zonnig voorjaarsweer. Dit heeft ruim een maand geduurd, met hoger dan gemiddelde temperaturen en meer zonuren. Vervolgens werd het iets wat wisselvalliger met In de tweede helft van maart en in de eerste week van april was het kouder en natter dan normaal, met van 19 tot en met 26 maart zelfs geregeld sneeuwbuien. Vanaf de tweede week van april tot half mei was het vaak mooi voorjaarsweer; de temperatuur en het aantal zonuren waren hoger dan normaal en er was niet veel neerslag. Daarna brak een licht wisselvallige periode aan die duurde tot in de tweede helft van augustus. De hoeveelheid neerslag en het aantal zonuren waren vrijwel normaal, maar de gemiddelde zomertemperatuur was lager dan we dat de laatste jaren gewend waren (figuur 3-5). (bron 5

6 4 Werkwijze Aan de hand van een cursus (uitgegeven door Werkgroep Roofvogels Nederland) die in het voorjaar van 2006 werd gegeven zijn er 23 mensen opgeleid tot het nestkarteren van de dag roofvogels. De cursus bestond uit vijf theorie en drie praktijklessen en er is een broedseizoen lang veldwerk verrichten. Een aantal van deze cursisten/werkgroepleden is ook in 2007 en 2008 verder gegaan met opsporen van de broedende roofvogels op de Bevelanden. In de tussentijd zijn e rook weer mensen aangesloten bij de werkgroep. De Bevelanden is niet geheel vlak dekkend gedaan, maar de deelgebieden zijn wel gebiedsdekkend gedaan. Dit geeft een goede steekproef van de meeste soorten. Op deze manier kan er toch wat over het broedsucces gezegd worden van broedende roofvogels op de Bevelanden. De meeste leden hebben hun eigen-oude gebied gedaan. Dit maakt de kwaliteit van het inventariseren veelal beter, terwijl het minder tijd kost dankzij de gebiedskennis en ervaring. Wat het eerste jaar nog veel tijd koste en lastig leek, gaat met de jaren steeds gemakkelijker en efficiënter. Er werd gewerkt volgens de methodiek beschreven in Handleiding Veldonderzoek Roofvogels van Rob G. Bijlsma. Volgens deze methode zijn de territoria en nesten gedurende het broedseizoen opgespoord en gevolgd. Al deze gegevens werden door de onderzoekers op nestkaarten bijgehouden en aan het eind van het seizoen verder verwerkt. Al deze gegevens werden samengevoegd en vergeleken met de gegevens van de voorgaande jaren. Het overgrote deel van de waarnemingen van de boombroedende roofvogels, te weten Buizerd, Havik, Sperwer, Slechtvalk en Boomvalk, zijn vanaf de grond gemaakt. Waarnemingen van de Torenvalk, waarvan het overgrote deel in nestkasten broedt, werden veelal uitgevoerd met behulp van een zogenaamde spiegelstok. De observaties van de Bruine Kiekendief werden van op afstand gedaan. Dit om verstoring van de broedende vogels en schade aan de natuurgebieden te voorkomen. 6

7 5 Resultaten per soort 5.1 Bruine Kiekendief (Circus aeruginosus) In het begin van het broedseizoen van de Bruine kiekendief leek het aantal paren op de Bevelanden redelijk gelijk, iets lager dan de voorgaande jaren. De start was, in tegenstelling tot berichten van elders (in Zeeland) vrij normaal. Omdat er op de Bevelanden niet in kiekendiefnesten wordt gekeken weten we niet of het aantal eieren hoger of lager was dan de voorgaande jaren. Om dezelfde reden kan ook de precieze start van de eileg niet bepaald worden, hiervoor moet de leeftijd van de jongen bepaald worden via een vleugelmeting. Wel kunnen we aan het aantal uitgevlogen jongen bepalen en hoe succesvol de Bruine kiekendief uiteindelijk was op de Bevelanden. Aan de hand van het nog wel of niet aanwezig zijn van ouderlijke activiteit kan bepaald worden of het reproductie proces nog steeds in gang is. Het aantal geslaagde broedgevallen viel duidelijk lager uit. Maar de groep resultaten onbekend is dit jaar nog iets groter (naar verhouding) dan het voorgaande jaar. Het aantal uitgevlogen jongen lijkt niet tegen te vallen, maar dit is gebaseerd op een kleine steekproef, zoals wel duidelijk blijkt uit de tabel. Dit alles samen (veel onbekend) maakt het erg lastig conclusies te trekken. Bruine kiekendief alleen mislukt mislukt Resultaten geslaagd territorium nestfase eifase onbekend broedgeval Nesten totaal Bruine kiekendief Gemiddelde aantal gewogen aantal uitgevlogen jongen nesten , , ,3 4 7

8 5.2 Havik (Accipter gentilis) Er zijn in het totaal 7 broedgevallen op de Beveland waargenomen. Daarvan zijn dit jaar drie geslaagde broedgevallen vastgesteld. De drie nesten waren gelegen rond het Veerse meer. Van de drie geslaagde nesten zijn er twee waarvan het aantal uitgevlogen jongen is vastgesteld. Eén nest met één jong en één nest met twee jongen. De Hals had dit jaar geen Havik. Ook in de Zak van Zuid Beveland zijn waarnemingen gedaan van Haviken, allemaal vroeg in het seizoen. Hier zijn geen broedgevallen of aanwijzing van broedende vogels waargenomen. Toch duiden deze waarnemingen, die soms tot vrij diep in het broedseizoen nog steeds gedaan werden, dat de potenties er zijn. Dit geldt eigenlijk voor heel Zeeland. De soort neemt in de provincie nog steeds toe en blijkt dus geen grote bosgebieden nodig te hebben. Blijkbaar volstaan populieren bosjes of andere rustig gelegen bossage ook al. Mits er maar een goede nestboom aanwezig is. Met de hoeveelheid duiven, groene spechten en ander grof maar relatief langzaam gevogelte is er altijd voldoende voedsel in Zeeland. 8

9 5.3 Sperwer (accipiter nisus) Een groot deel van de nesten is mislukt. Over het algemeen is dat normaal bij een Sperwer, vooral in het beginstadium van het broedseizoen (eifase). Maar in 2008 blijkt iets meer dan de helft mislukt, dit duidt op een wat slechter jaar. De oorzaak hiervan is niet duidelijk. Wel weten we dat het weer net voor het broedseizoen wat aan de slechte kant was. Gedurende de eifase was het over het algemeen wel vrij goed weer. Ook uit het aantal uitgevlogen jongen blijkt dat het op de Bevelanden geen succesvol jaar was voor de Sperwer. Er zijn ongeveer net zo veel nesten als vorig jaar gevonden en mee gewogen in deze berekening, maar het aantal uitgevlogen jongen per nest was erg laag. Sperwer alleen mislukt mislukt mislukt geslaagd territorium nestfase eifase jongenfase broedgeval Nesten totaal Sperwer Gemiddelde aantal gewogen aantal uitgevlogen jongen nesten , , ,1 14 9

10 5.4 Buizerd (Buteo buteo) Buizerd is evenals de Havik in Zeeland groeiende, ook op de Bevelanden blijft het totale aantal nesten toenemen. Helaas is er van de gevonden nesten op de Beveland een flinke groep waarvan het resultaat onbekend is. Als je die niet mee rekent is het aantal succesvolle nesten dit jaar naar verhouding iets hoger dan in de voorgaande jaren. Uit de provinciale gegevens blijkt ook dat er een hoog gemiddeld aantal jongen per nest is uitgevlogen. De aantrekkende konijnenstand wordt hiervoor als mogelijke oorzaak gezien. Of dat ook voor de Bevelanden geldt, is maar de vraag, hier zijn maar weinig gebieden met konijnen. Buizerd alleen mislukt mislukt Resultaten geslaagd territorium nestfase eifase onbekend broedgeval Nesten totaal Buizerd Gemiddelde aantal gewogen aantal uitgevlogen jongen nesten , , ,5 40 Op 10 juni heeft er ook nog een Buizerd reddingsactie plaatsgevonden. Waarbij we geprobeerd hebben een jong terug in het nest te zetten. Dit terug zetten is gelukt, maar blijkbaar vond het jong het prima op de grond onder aan de boom, want drie dagen later werd het jong weer beneden aangetroffen. Het was overigens al bijna vliegvlug en werd ook buiten het nest nog gevoerd. Het voeren van jongen buiten het nest is dan ook vrij normaal voor roofvogels. Zij worden meestal al vrij vroeg takkelingen die dan nog een geruime tijd door beide ouders gevoerd worden. 10

11 5.5 Torenvalk (Falco tinnunculus) Dit jaar zijn er een stuk minder kasten bekeken, 19 in het totaal. Daarvan zijn er heel wat geslaagd. Omdat het aantal gecontroleerde en bijgehouden kasten aanzienlijk lager is dan de jaren ervoor is vergelijken met voorgaande jaren hierdoor erg onbetrouwbaar. Als we naar het aantal uitgevlogen jongen per nest kijken, blijkt dat de meeste nesten die gevolgd zijn, ook echt goed gevolgd zijn. Daardoor kunnen we wel zeggen at het aantal jongen per nest is afgenomen. Torenvalk alleen mislukt mislukt mislukt geslaagd territorium nestfase eifase jongenfase broedgeval Nesten totaal Torenvalk Gemiddelde aantal gewogen aantal uitgevlogen jongen nesten , , ,6 17 In Nisse is er een geval van bigamie vastgesteld, een mannetje wat op twee kasten dicht bij elkaar twee vrouwtjes had. Dit gebeurt vaker bij roofvogels, bijvoorbeeld bij kiekendieven. Soms gaat dit goed en komen er zelfs uit twee nesten jongen groot, dit kan alleen in een jaar met veel voedsel en een mannetje in top conditie. Deze Torenvalk man slaagde er in dit geval niet in, beide vrouwtjes hebben uiteindelijk hun nest met inhoud moeten opgeven. 11

12 5.6 Boomvalk (Falco subbuteo) Er zijn dit jaar maar enkele bezette nesten en territoria gevonden. Het is dan ook een lastige soort om te vinden. Daarnaast begint de Boomvalk erg laat met broeden, waardoor de meeste roofvogelaars al een lang seizoen achter de rug hebben of op vakantie zijn. Alle gevonden nesten zijn eigenlijk al zeer vroeg in het seizoen mislukt. Boomvalk alleen mislukt mislukt mislukt geslaagd geslaagd territorium nestfase eifase jongenfase broedgeval broedgeval

13 5.7 Slechtvalk (Falco peregrinus) Er was dit jaar wederom een koppel Slechvalken op de centrale van Borssele. Blijkbaar is er een nieuwe partner gevonden, na het dodelijke ongeval van het vorig jaar. Het paar Slechtvalken begon ondanks dat de nog steeds aanwezige hybride hen behoorlijk in de weg zat. Het vrouwtje is op 30 maart voor het eerst broedend waargenomen en ze leken samen met haar man de kast en omgeving onder controle te hebben. Op 12 april werd het vrouwtje Slechtvalk nog steeds broedend in de kast waargenomen. Toen de hybride valk op de kast ging zitten, kwam het mannetje te voorschijn om het hybride beest te verjagen. Maar die ging schuilend bij de vrouw Slechtvalk in de kast zitten en werd getolereerd door de vrouw. Hierdoor werd door ons vermoed en door de landelijke slechtvalken experts bevestigd dat het dan waarschijnlijk om een mannetje moest gaan die mogelijk zelfs had gecopuleerd met het vrouwtje Slechtvalk. In de eerste week van mei zou er dan hopelijk een uitsluitende waarneming gedaan worden via een nestcontrole in de kast. De schoorsteen van de kerncentrale zou beklommen worden door de slechtvalken expert van WSN en twee werknemers van de centrale. Op 11 mei werd deze actie daadwerkelijk uitgevoerd. Er werd vooraf gehoopt dat er mogelijk zelfs jongen Slechtvalken zouden zitten, maar er werden vier eieren aangetroffen. Drie bruine eieren en één grotere die ook veel lichter van kleur was dan de andere. De eieren waren over datum en zijn dan ook niet uitgekomen. Hieruit blijkt dat het hybride beest dus ook een vrouw was en heeft geprobeerd tot broeden over te gaan. Blijkbaar is het een eerlijke strijd geweest, want zowel het paartje Slechtvalken als de hybride is niet tot een succesvol gevolg kunnen komen. Het hybride beest is hoogstwaarschijnlijk onvruchtbaar, dat is vaak zo met kruisingen tussen twee verschillende soorten. We hebben het tot nu toe meestal de hybride genoemd omdat we niet precies wisten van welke soorten de ouders waren. Het gaat naar alle waarschijnlijkheid om een kruising tussen Giervalk en Sakervalk. Dit is dus een grotere valk dan een Slechtvalk die in plaats van grijs, bruin is op de rug. Al met al blijft het een lastig beest dat rond de kast blijft hangen en het Slechtvalken paar belemmeren tot een succesvol nest te komen. Ook is er nog een Slechtvalken paar gestart op de Bevelanden. Deze hebben het uiteindelijk niet tot resultaten gebracht, maar het leek heel even erg spannend. Wie weet voor het volgende jaar. 13

14 6 Samenvatting Uit deze steekproef van nestkarteringen uit het jaar 2008 blijkt dat de Bruine kiekendief niet zo n goed geïnventariseerd is aan het eind van het broedseizoen. De start van het aantal nesten leek goed, maar of het eindresultaat redelijk goed was is maar de vraag. Havik blijft in de lift en had ook dit jaar weer een goed broedseizoen. Zijn kleine broertje Sperwer daarentegen had een matig tot slecht jaar, althans wat betreft het broedsucces. Veel bleek mislukt in de eifase. Buizerd blijft evenals de Havik nog steeds groeien, zeker het aantal nesten en waarschijnlijk ook het aantal uitgevlogen jongen. Van Torenvalk zijn veel minder nestkasten bekeken en gevolgd dan de voorgaande twee jaren. De nesten zijn overigens wel goed gevolgd en het broedsucces blijkt ietwat lager dan voorgaande jaren. Van de Boomvalk is dit jaar slechts een nest vastgesteld dat is mislukt. Dit gold ook voor de Slechtvalken van de centrale, deze had wederom last van de hybryde valk. 14

15 7 Dankwoord Wij zijn alle inventariseerders die geholpen hebben om de roofvogels en hun nesten op te sporen zeer dankbaar. Zonder hun enthousiaste inzet hadden we dit niet voor elkaar gekregen. De volgende personen hebben meegeholpen: Addy Snoep, Dick Reijnhout, Leandra Boodt, Mark Hoekstein, Peter Boelee, Niek Oele, Claudia Bassant, Mart Rijk, Jos de Regt, Merien van Loo, Anita Hugense, André Hannewijk, Rinus Sinke, Chiel Jaccobusse, Alex Wieland en Henk Castelijns. Daarnaast willen we de terreinbeherende instanties bedanken die ons toestemming verleenden hun gebieden te betreden; Staatsbosbeheer, Vereniging Natuurmonumenten en Het Zeeuwse Landschap. Maar ook de vele particuliere grondeigenaren die toestemming verleenden om hun terrein of boomgaard te betreden. De vrijwilligers van de centrale Bas Quist en Cees Lavooy voor het ons op de hoogte houden van de laatste stand van zaken rond de Slechtvalken. We hopen dan ook van harte dat al deze genoemde personen zich het volgende seizoen ook weer net zo enthousiast willen inzetten als het afgelopen jaar. Want vooral de lang lopende tellingen in een vast onderzoeksgebied zijn van zeer grote waarde voor de wetenschap. Tenslotte Is na het lezen van dit rapport uw interesse gewekt voor de roofvogels. Kijk dan voor meer informatie op of 15

16 8 Literatuur de Schipper N Roofvogels op de Bevelanden Mededeling 32. KNNV vogelwerkgroep de Bevelanden, Goes. Internet sites KNMI, de Bilt, 16