Dit verslag is samengesteld door: Jan van Dijk, Mgr. Nolenslaan 19, 8014 AS Zwolle

Transcriptie

1 Roofvogels en Uilen in Zwolle Jaarverslag 2014

2 De gegevens in dit verslag werden mede verzameld door: Henk Rensink, Bé Schilder, Reinier Smabers, Daiva Grigaite, Yaco Maestre, Henk Kroeze, Henk Mellema, Jasper Zoeter, Tim van Nus, Albert Roering, Joop van Ardenne, en Herma van Gerner. Met dank aan alle grondeigenaren! Dit verslag is samengesteld door: Jan van Dijk, Mgr. Nolenslaan 19, 8014 AS Zwolle Tekstadviezen: T. van Nus Gegevens uit dit rapport mogen gebruikt worden met bronvermelding: Van Dijk, J Jaarverslag Roofvogels en uilen Zwolle S ch ng Avifauna Zwolle

3 JAARVERSLAG ROOFVOGELS & UILEN ZWOLLE 2014 Als sinds 1999 monitoren een aantal vrijwilligers de roofvogels en uilen in en rond de gemeente Zwolle. In grote lijnen wordt de methode gevolgd zoals die is beschreven in Handleiding Veldonderzoek Roofvogels (Bijlsma 1995). Methode In het najaar en wintermaanden worden nestkasten opgehangen, schoongemaakt of vervangen. Ook worden dan af en toe nesten aangetroffen die we mogelijk het voorgaande seizoen hebben gemist. Deze worden uiteraard op de lijst gezet om komend seizoen in de gaten te houden. In het voorjaar begint het inventarisa ewerk. Zolang er nog geen blad aan struiken en bomen zit zijn nesten van havik en buizerd goed op te sporen. In die periode tref je ook baltsende en in hun territorium roepende vogels aan. In de loop van april worden de eerste nesten op eieren gecontroleerd en daarna begint het werk pas goed; eieren tellen, bomen klimmen, jongen ringen, meten en wegen, enzovoorts. En ondertussen blijven we de zich later ves gende roofvogels volgen. Bij kerkuilen volgt in het vroege najaar nog een extra controleronde omdat zij soms voor de tweede maal broeden. Slechtvalken zijn meestal de eerste vogels die eieren leggen, in de eerste hel van maart. Boomvalken zijn de laatste, zij komen pas eind april uit Afrika terug en leggen ongeveer begin juni. Ieder bezet nest wordt zo mogelijk twee tot soms vijfmaal bezocht jdens het broedseizoen. Wij willen weten hoeveel eieren worden gelegd, hoeveel eieren uitkomen en hoeveel jongen uitvliegen. Daarnaast worden ook zoveel mogelijk jongen geringd. Jonge buizerds en torenvalken worden ook voorzien van kleurringen De voortekenen voor het broedseizoen waren erg guns g, met name voor de muizeneters. Al in het late najaar van 2013 werden broedgevallen van kerkuilen gemeld, wat duidt op veel voedsel. In de weilanden en in slootranden waren veel muizengaten zichtbaar. Het bleek dat zowel de muizensoorten die leven van bosvruchten (bijvoorbeeld eikels en beukennoten) als veldmuizen een piek hadden. Voeg daarbij een zachte en niet al te na e winter en je hebt een prima scenario voor een muizenexplosie.

4 BRUINE KIEKENDIEF Met de bruine kiekendieven blij het las g rond Zwolle. Toen we met onze inventarisa es begonnen waren er nog een aantal broedparen, maar dat werden er snel minder. Enkele oorzaken: werkzaamheden, waterrecrea e en verdwijnende rietpercelen. Zo broedde er al jd een paar in de Tichelgaten, in het gedeelte tegen de spoorlijn. Toen het riet daar overwoekerd raakte door struweel verdwenen de kiekendieven. Het "vaste broedpaar" bij de Vreugderijkerwaard verdween toen daar de werkzaamheden aan de nevengeulen begonnen. Alleen in Langenholte houden de vogels nog stand, zij het met wisselend broedsucces. Dit jaar vlogen weer eens twee jongen uit terwijl de voorgaande jaren steeds sprake was van broedpogingen of verstoring. De vogels die vorig jaar rondhingen in de Molenpolder werden dit jaar niet gezien. Jonge bruine kiekendief ZWARTE WOUW Eind april werden Zwarte wouwen gesignaleerd in de buurt van Westerveld die met takken vlogen. Het bleek dat de vogels een nest maakten in een wilg bij de Noorderkolk. In Nederland is de Zwarte wouw een onregelma ge broeder en in ons gebied al helemaal een unicum. Geen wonder dat de vogels veel bekijks trokken. De boom waarin het nest zat was niet geschikt om te beklimmen zodat nestcontroles niet werden gepland. Ook eicontrole met behulp van een camera hebben we niet gedaan, om zo ieder risico van verstoring te voorkomen. Het gebied is toegankelijk voor vissers en er werd ook in de broed jd gevist op enkele entallen meters van het nest. Uit de vele meldingen van vogelaars kan worden geconcludeerd dat het broedsel mislukte in de late ei-fase. Meldingen van vissers dat ze jongen op het nest hebben gehoord liggen niet voor de hand. Mogelijk houdt de aanwezigheid van de wouwen verband met de enorme aantallen Veldmuizen in de Mastenbroekerpolder in De vraag is of ze in 2015 terug zullen komen en een nieuwe broedpoging gaan ondernemen.

5 HAVIK De lichte s jging van het aantal broedparen vanaf 2010 lijkt zich te stabiliseren. Er werden geen nieuwe territoria gevonden en het nest aan de Zwolsedijk werd in 2014 bewoond door Buizerds. De zachte winter van 2013/2014 bleek geen invloed te hebben op het legbegin en de broedresultaten Territorium 10 9 Nieuw 2 1 Verlaten 2 2 Broedpoging 8 8 Succesvol 5 6 gem.legbegin 11-apr 3-apr begin 1e nest 28-mrt 20-mrt begin laatste nest 19-apr 14-apr gem. ei/nest 2,6 3,5 min. aantal eieren 2 3 max. aantal eieren 4 4 aantal jongen 8 15 min. aantal jongen 1 2 max. aantal jongen 3 3 gem.jong/broedp. 1,0 1,9 gem.jong/succesv. 1,6 2,5 geringd 2 8 man 3 4 vrouw 0 4 Yaco in april onderweg naar een nest voor ei-controle

6 Territorium Nieuw 5 5 Verlaten 5 6 Broedpoging Succesvol gem.legbegin 29-apr 26-apr begin 1e nest 19-apr 20-apr begin laatste nest 10-mei 12-mei gem. ei/nest 4,9 4,9 min. aantal eieren 4 4 max. aantal eieren 6 7 aantal jongen min. aantal jongen 2 2 max. aantal jongen 5 6 gem.jong/broedp. 3,7 3,6 gem.jong/succesv. 4,2 4,3 geringd man vrouw SPERWER Het aantal broedparen van Sperwers nam in Zwolle vanaf het jaar 2000 gestaag toe. In 2010 was het broedsucces bijzonder slecht, zoals onderstaande grafiek laat zien. Vanaf 2010 was het broedsucces weer goed maar lijkt zich een lichte daling van het aantal paren in te ze en. Of deze trend zich voortzet moeten we afwachten. Bijzonder: Het vrouwtje dat in 2002 voor het eerst broedde bij de A28 ter hoogte van de Veerallee was in 2014 niet aanwezig. In 2013 broedde hier voor het laatst dus is het aannemelijk dat ze defini ef vertrokken is of gestorven. In de 12 jaren dat ze op deze plaats broedde produceerde ze 65 uitgevlogen jongen, met een toppresta e in 2004, toen ze 7 jongen grootbracht!

7 BUIZERD Door de zachte winter en de hoge muizenstand werden de verwach e broedresultaten voor de Buizerds erg hoog ingeschat. Niet helemaal terecht, bleek in de loop van het seizoen. Uit de grafiek op deze pagina blijkt dat het aantal territoria gestaag terugloopt. Deze daling is ingezet in Waarschijnlijk is dit het gevolg van het kappen van bomen in de randen van de (nieuwe-) woonwijken. Enkele paren buizerds schuiven op en zoeken geschikte plaatsen tussen de bebouwing, andere verdwijnen uit het gebied. Enkele nesten werden in de eifase gecontroleerd en in elk nesten lagen 3 eieren. In 6 nesten werden de jongen geringd, in totaal 15 jongen (gemiddeld 2,5 jong/nest). De paren die gingen broeden brachten het er ook meestal goed vanaf; slechts enkele broedgevallen mislukten. Discussie Het aantal territoria en broedgevallen loopt terug. Toch zijn de broedresultaten beter dan de afgelopen jaren. Dit hee deels te maken met het voedselaanbod, maar ook mogelijk met vergrijzing. Meestal ontstaan nieuwe territoria omdat jonge vogels een broedplaats zoeken. Het lijkt er op dat in Zwolle alle geschikte broedplaatsen bezet zijn en dat jonge vogels nauwelijks kansen hebben. De oudere broedparen hebben meer ervaring en scoren daardoor een hoger broedsucces dan jonge broedparen. Een Mol levert veel meer biomassa op dan een Veldmuis

8 TORENVALK Voor de Torenvalken leek het jaar 2014 niet stuk te kunnen. De zachte winter leverde weinig verlies op en de stand van de Veldmuizen was enorm hoog. En onze hoge verwach ngen werden ook waar gemaakt; meer beze e territoria vergeleken met 2013 en bijna alle paren gingen ook broeden. Wij telden 161 eieren in 32 nesten! Maar toen ging het anders dan we hadden verwacht. Rela ef veel kasten bleken verlaten toen we ze bezochten voor controle of om de jongen te ringen. Uiteindelijk waren er minder succesvolle broedsels dan in 2013, ondanks de overvloed aan Veldmuizen! Preda e zal de hoofdoorzaak van de mislukte broedgevallen zijn maar welke predator of predatoren hiervoor verantwoordelijk zijn blij een raadsel Territorium Nieuw 2 2 Verlaten 4 2 Broedpoging Succesvol gem.legbegin 27-apr 16-apr begin 1e nest 10-apr 23-mrt begin laatste nest 1-jun 8-mei gem. ei/nest 5,3 5,6 min. aantal eieren 4 4 max. aantal eieren 6 7 aantal jongen min. aantal jongen 1 4 max. aantal jongen 6 6 gem.jong/broedp. 4,4 3,8 gem.jong/succesv. 4,9 5,2 geringd

9 Vervolg TORENVALK Jaarlijks wordt ook gekeken naar het legbegin. Wanneer het eerste ei wordt gelegd hangt van een aantal omstandigheden af, waarbij de condi e van het vrouwtje bepalend is. Zij zal voldoende energie/reserves moeten hebben voor de aanmaak van de eieren. Van zoveel mogelijk broedsels wordt geprobeerd de datum van het leggen van het eerste ei vast te stellen. Twee methoden worden hiervoor gebruikt: terugrekenen bij het aantreffen van een incompleet legsel en terugrekenen aan de hand van de lee ijd van de jongen als ze worden geringd. De vleugellengte is dan bepalend voor de lee ijd. 6-mei 1-mei 26-apr 21-apr 16-apr 11-apr 6-apr Gemiddeld legbegin 1-apr Grafiek 1: gemiddeld legbegin (blauwe lijn) en de trend over de gehele periode (rode lijn) 21-apr 11-apr 1-apr 22-mrt 12-mrt 2-mrt Eerst gelegde ei Grafiek 2: datum van het eerst gelegde ei (blauwe lijn) en de trend over de gehele periode (rode lijn) Discussie De trendlijn in grafiek 1 gee aan dat het gemiddeld legbegin over de periode stabiel is, en rond 21 april ligt. Dat zou je niet verwachten want de trendlijn in grafiek 2 laat duidelijk zien dat het eerste steeds vroegen wordt gelegd. Vermoedelijk wordt de gemiddelde datum van eerste eileg beïnvloed door jonge broedvogels, met name vrouwtjes. Dat is gebleken uit de resultaten van het RAS-project (= Recapture Adults for Survifal). Na één jaar zijn torenvalken geslachtsrijp. Maar jonge vrouwtjes (2kj) zijn later in broedcondi e en beginnen meestal in de maand mei met het leggen van eieren. Dus mogelijk zijn er twee aanwijzingen dat de veranderende klimatologische omstandigheden invloed hebben op torenvalken; ze beginnen eerder met broeden en steeds meer jonge vogels nemen deel aan de broedpopula e.

10 BOOMVALK De boomvalken hadden het moeilijk in Niet zozeer vanwege natuurlijke hindernissen, zoals gebrek aan voedsel of extreem weer, maar vooral door menselijk toedoen. Aan de noord- en oostkant van Zwolle werd nog volop gewerkt aan het schoonmaken en schilderen van hoogspanningsmasten. Dat was er direct of indirect de oorzaak van dat minstens drie paren niet succesvol waren. Aan de westkant, Spoolde/Vreugderijkerwaard, ontbrak voor het eerst sinds jaren een broedpaar. Dit is vermoedelijk het gevolg van de dijkverlegging i.v.m. het project Ruimte voor de rivier. Veel voormalige broedbomen zijn verdwenen en de werkzaamheden zorgden voor veel onrust in het broedseizoen. Wel werd een broedgeval gemeld aan de overzijde van de IJssel, dus mogelijk hee ons paar Overijssel verlaten. Hopelijk keert de rust rond de hoogspanningsmasten terug en bouwen de kraaien flink wat nesten in 2015! Hoogspanningsmasten zijn enorm belangrijk voor de boomvalken rond Zwolle. Meer dan de helft van de broedparen maakt er gebruik van.

11 SLECHTVALK Zwolle sluit zich aan bij de landelijke trend van een forse toename van het aantal broedparen. In 2013 waren het de valken bij de Centrale Harculo en bij Hendrix die succesvol waren. In dat jaar werden meerdere slechtvalken gezien in het gebied tussen de Vecht, Bomhofsplas en de Hessenpoort. Ook op de zendmast bij de Agnietenberg zaten regelma g slechtvalken dus werd besloten daar een nestkast te plaatsten. In de winter van werd de nestkast geplaatst en dat bleek een schot in de roos; al in 2014 vlogen daar 3 jongen uit! Jonge slechtvalken in de nestkast op de zendmast bij de Agnietenberg. Het paar bij Hendrix deed het volgens het boekje en daar vlogen vier jongen uit. Bij de Centrale Harculo daarentegen was het hommeles. Al vanaf het begin van het broedseizoen vochten de valken met nijlganzen om de nestkast. Uiteindelijk wonnen de nijlganzen het en hebben de slechtvalken in 2014 niet gebroed. Een vierde paar werd ontdekt op een hoogspanningsmast ten oosten van de Hessenpoort. Waarschijnlijk waren dit de valken die regelma- g conflicten hadden bij de Hessenpoort met het paar van de zendmast bij de Agnietenberg. Het paar op de hoogspanningsmast maakte gebruik van een kraaiennest en hier vlogen twee jongen uit.

12 KERKUIL De kerkuilen in en rond Zwolle hadden het afgelopen jaar geweldig goede broedresultaten. Jaarlijks vliegen tussen de 40 en 50 jonge kerkuilen uit, maar in 2014 waren dat er bijna 120! Het laatste jaar dat er ook meer dan het gemiddelde aantal uilen uitvloog was 2007, toen waren er 85 jongen. Muizen De reden van het goede resultaat was de overweldigende aanwezigheid van muizen. In de open gebieden waren het vooral de veldmuizen die enorm veel jongen produceerden, op gang geholpen door de zachte winter van 2013/2014. Maar ook in de percelen met hogere begroeiing waren veel muizen. Zij profiteerden van de grote hoeveelheden eikels en beukennoten. Naast kerkuilen profiteerden ook andere muizeneters zoals torenvalken, buizerds, ransuilen en steenuilen van deze rijke dis. Zelfs waren er een aantal broedgevallen van de zeldzamere velduilen in de Mastenbroekerpolder. Inventarisa e Door de zachte winter en veel voedsel begonnen veel kerkuilen al in de Typerend voor 2014: veel voedsel en grote legsels maand maart met broeden, één maand eerder dan normaal. In de maand juni konden in veel nestkasten de jongen worden geringd. Maar daar bleef het niet bij, want menig paar kerkuilen begon nog een tweede broedsel. Dus in september en oktober volgde nog een controleronde langs de ruim 40 nestkasten die in het gebied hangen en konden weer een aantal jongen worden geringd. Grote legsels Onder normale omstandigheden legt een kerkuil 6 tot 7 eieren. In 2014 waren er legsels van 9 tot 11 eieren. Eén vrouwtje zag zelfs kans om 12 eieren te produceren! Niet ieder gelegd ei resulteert in een uitgevlogen jong en het is het vrij normaal als maar 4 of 5 jongen groot worden. Maar in 2014 waren er meerdere nesten met 7 of 8 jongen en zelfs een nest met 9 jongen. Vervolg Kerkuil > Bijzonder

13 Kerkuilen zijn behoorlijk nestvast als ze jongen hebben. In s Heerenbroek zat een kerkuilnestkast in een schuur. De kast zat achter een wand met een invliegpijp. De oude schuur werd vervangen door een nieuwe dus moest worden gesloopt. De eigenaar hield rekening met de kerkuilen en plande de werkzaamheden voor eind augustus, dus mooi na het broedseizoen. En je raadt het al begin augustus nog kleine jongen! De sloop en aanvang bouw uitstellen was geen op e omdat alles al was afgesproken. Via wet uitstel afdwingen was een mogelijkheid maar dan weet je zeker dat daar geen nieuwe nestkast mag worden geplaatst. Henk Kroeze hee enkele dagen voor de sloop de nestkast met jongen en al (ze waren toen al geringd) uit de schuur gehaald en op een stellage geplaatst, niet ver van de oorspronkelijke invliegopening. Het was natuurlijk een gok, de nieuwe schuur. De nestkast op de jdelijke stellage. Kort daarachter de bouwplaats voor maar wat schets de verbazing? Enkele weken later troffen we één van de jonge kerkuilen in de noodwoning aan! Deze kon al lang vliegen en sliep overdag kennelijk in de nestkast. Hoe gaat het verder Het is goed dat de kerkuilenstand weer een flinke impuls kreeg, maar het is maar de vraag hoeveel van de jonge vogels hun eerste winter zullen overleven. De muizenstand is door het voch ge weer inmiddels drama sch gekrompen en het is nu hard werken voor de uilen om hun kostje bijeen te scharrelen. Ze lopen daarbij veel gevaren; bijvoorbeeld omdat ze ook veel in de bermen langs wegen jagen. Mocht het toch nog flink gaan winteren, dan wordt veel voedsel onbereikbaar. Jonge kerkuilen ringen op de Burendag bij De Oude Mars. Aan belangstelling geen gebrek..

14 STEENUIL Zouden onze inspanningen van de afgelopen jaren eindelijk beloond worden? Er is veel werk verzet om oude nestkasten te vervangen en op kansrijke plekken nieuwe te plaatsen. Vooral de nieuwe tactiek door niet willekeurig nestkasten te plaatsen, maar ons meer te richten op de aanwezigheid van steenuilen in de omgeving lijkt zijn vruchten af te werpen. In het gebied rond Wijhe broedt nog redelijk aantal steenuilen. Ook in ons gebied aan de Gravenweg zijn nog enkele broedparen. Door enkele kasten te plaatsen aan de noordelijke rand van deze gebieden hoopten we de populatie te verstevigen en uit te breiden. En dat lukte, op twee plaatsen waren nieuwe broedparen! Ook in het gebied aan de Kleine Veerweg eindelijk uitbreiding. Naast het vaste paar was nu iets zuidelijker ook een paar in één van de mooiste boomgaarden van Zwolle. Helaas mislukte deze broedpoging toen er al jongen waren. Kinderen hebben iets met steenuilen Foto Herman van de Hart Met zeven gelukte broedgevallen dus een erg positief jaar. Vier broedpogingen mislukten: twee door predatie, één door een probleem met nestkast en van één bleef de oorzaak onbekend. In de winter van 2015 worden er nestkasten verbeterd en nog bijgeplaatst, dus wie weet wordt het nog beter!