Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland 2004

Transcriptie

1 Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland 2004 Digitale uitgave Werkgroep Roofvogels Zeeland

2 Inhoud 1 Inleiding Werkwijze Het Zeeuwse landschap Het weer Voedselsituatie Resultaten Soortbeschrijvingen Literatuur Medewerkers Foto hierboven: eendagskuiken van de Torenvalk. Het is het kleinste jong van een nalegsel. Het ei werd gelegd op 21 juni 2004, het jong werd geboren op 22 juli 2004 en vloog uit omstreeks 25 augustus Foto Jeroen Castelijns. Foto voorpagina: 31 dagen oud jong van de Bruine Kiekendief. Foto HC. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

3 1 Inleiding Dit is alweer het negende jaarverslag van de Roofvogelwerkgroep Zeeland. De laatste jaren gaan de verslagen enkel over broedende roofvogels. Dat komt omdat er te weinig menskracht is voor coördinatie van onderzoek in de winter is. Hopelijk gaat dat in de toekomst veranderen. Voor gedegen onderzoek zijn goede roofvogelaars nodig. Daarom werd in 2004 in Zeeuws- Vlaanderen en op Tholen de op opleiding roofvogelnestkartering gestart. In totaal slaagden 35 mensen voor theorie en praktijk en 9 mensen voor alleen theorie. Zij ontvingen daarvoor een certificaat. Er zijn plannen om in 2006 een cursus te geven in Midden Zeeland. Het roofvogelwerk ligt daar sinds een paar jaar namelijk vrijwel op zijn gat. Veel nesten bevinden zich op particulier terrein. Over het algemeen wordt door eigenaren vlot toestemming voor betreding en controle verleend. Eigenaren zijn vaak trots op hun roofvogels en zodra ze een kenner op het terrein hebben, willen ze er zo veel mogelijk van weten. Niet iedereen heeft alle kennis paraat. Daarom wordt op dit moment gewerkt aan informatiekaarten. Enkele van de beste Zeeuwse en Vlaamse fotograven hebben hun materiaal reeds ter beschikking gesteld. De kosten voor het drukken worden gedragen door DOW Chemical Terneuzen en de Provincie Zeeland. Tijdens een controle op iemand zijn terrein kan degene die de controle uitvoert de eigenaar zo n kaart geven. Het dient tevens als blijk van waardering voor de verleende toestemming. Ook wordt hard gewerkt aan een website. Binnenkort kunnen de vorderingen worden gevolgd op Het zal in de toekomst ook mogelijk zijn de jaarverslagen vanaf de website te downloaden. Waar de website definitief wordt ondergebracht is nog onduidelijk. Zo mogelijk wordt aangesloten bij het initiatief van de Vogelwerkgroep Walcheren die plannen heeft de eigen website Zeelandbreed te maken. Roofvogelvervolging blijft een punt van aandacht. In 2004 was sprake van vervolging op Schouwen-Duiveland en in het midden van Zeeuws-Vlaanderen. In het eerste gebeid werd in 2004 bij twee nesten camerabewaking toegepast. In 2005 gaat dat waarschijnlijk weer gebeuren. In Zeeuws-Vlaanderen werd door de AID en medewerkers van SBB verhoogde surveillance uitgevoerd. Het vergiftigen ging echter gewoon door. Het wordt hoogtijd voor een heterdaad. In de winter van 2004/05 zijn alle sinds 1995 ingeleverde 2093 nestkaarten nog eens door de hand gegaan en zijn de relevante gegevens van 3280 roofvogeljongen in een bestand gebracht. Ook de prooien en habitatgegevens staan inmiddels in een bestand. In dit verslag worden de prooigegevens voor het eerst gepresenteerd. De vorig jaar aangekondigde Zeeuwse Roofvogelavond kon door gebrek aan menskracht niet doorgaan. Hopelijk gaat het komend najaar wel lukken. Philippine 11 april 2005, Henk Castelijns. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

4 2 Werkwijze Sinds 1995 worden in Zeeland resultaten van broedende en territoriumhoudende roofvogels systematisch verzameld. De eerste twee onderzoeksjaren was er geen deugdelijke instructie voorhanden. In februari 1997 verscheen de Handleiding veldonderzoek roofvogels (Bijlsma 1997). Hoewel niet alle waarnemers van de inhoud van deze handleiding op de hoogte zijn, worden de door hen verzamelde waarnemingen wel aan de in de handleiding genoemde criteria getoetst. Bij broedvogelonderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen een nestvondst en een territorium. Bij een nestvondst gaat het om een zeker broedgeval en bij een territorium om een paar dat gedurende enige tijd aanwezig is in een geschikt broedgebied, maar waarvan broeden niet is bewezen, omdat het nest niet werd gezocht (meestal) of gevonden (soms). Bij de Bruine Kiekendief worden in dit verslag nestbouw, landingen met prooi op het (niet zichtbare) nest en uitvliegende jongen als nestvondst aangemerkt. De regiocoördinator verzamelt voor de deelgebieden in zijn regio alle waarnemingen van territoria en nestvondsten van roofvogels en tekent ze in op een topografische kaart of legt ze met Amersfoort-coördinaten (op ten minste één kilometer nauwkeurig) vast op een lijst. De gegevens worden daarna naar de provinciale coördinator gestuurd. Alle waarnemingen van territoria en nestvondsten worden gebruikt voor het maken van een populatieschatting. Gegevens zoals nest aanwezig, nest gelukt, biotoop en dergelijke die niet op een nestkaart staan worden alleen provinciaal gerapporteerd. Als de bevindingen tijdens nestbezoeken op een SOVON-nestkaart worden genoteerd, worden de resultaten zowel landelijk (door SOVON/WRN) als provinciaal gerapporteerd. Het broedsucces is berekend met behulp van het aantal uitgevlogen jongen per geslaagd broedgeval. Er zijn alleen resultaten gebruikt van nesten waar daadwerkelijk in werd gekeken of van nesten waarbij het aantal jongen werd bepaald door langdurige observatie. Het onderzoek naar broedende roofvogels in Zeeland is niet gebiedsdekkend. Vandaar dat behalve het aantal opgespoorde broedparen ook aantalschattingen worden gegeven. Bij de schattingen wordt gebruik gemaakt van het gegeven dat een eenmaal ingenomen territorium vaak jaren achtereen bezet is. Vanwege nagekomen gegevens, kunnen de aantallen verschillen ten opzichte van eerder gepubliceerde aantallen. Bovendien werd in de winter van 2004/05 het gehele databestand gecontroleerd. Namen van broedlocaties zijn gestandaardiseerd en coördinaten van gebieden gecontroleerd. Dat vereenvoudigde het maken van de aantalschattingen. De schattingen voor de gehele periode vanaf 1995 zijn vervolgens herzien en opgenomen in bijlage 2. In de tekst worden alleen afgeronde getallen gebruikt. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

5 3 Het Zeeuwse landschap Het onderzoeksgebied van de Roofvogelwerkgroep Zeeland beslaat de gehele provincie Zeeland inclusief de voormalige buitendijkse Grevelingen en het Markiezaat die deels buiten de provincie liggen. Het onderzoeksgebied is ha groot waarvan ha land, de rest is water. In verband met roofvogelonderzoek is het opgesplitst in een aantal deelgebieden (figuur 1). Zie voor een beschrijving het jaarverslag van 2001 (Castelijns 2002). vee sch gre dui nbe os tho phi wzv wal zbe ws mzv ozv hzb mar Figuur 1. Onderzoeksgebied van de roofvogelwerkgroep Zeeland met de deelgebieden. 4 Het weer De winter van 2003/04 vooraf ging was zacht. Het vorstgetal volgens IJnsen te de Bilt was 7,8. Een strenge winter heeft een vorstgetal van 45 of hoger. De winter 2003/04 was behalve zacht ook nat. Qua temperatuur was december normaal, en waren januari en februari zacht. Maart en april waren beide droge zonnige maanden. Maart was zacht en april zeer zacht. Mei was droog en aan de koele kant met een normale hoeveelheid zon. Juni was aan de warme en juli aan de koele kant. In juni waren de hoeveelheid neerslag en zonneschijn normaal, terwijl juli aan de natte en zonnige kant. In de periode 17 juni tot en met 26 juli was het nogal wisselvallig. Er viel op heel wat dagen flink wat neerslag, altijd weer vervelend op het moment dat de jongen ringrijp zijn. Op 23 juni was zelfs sprake van een zomerstorm met op veel plaatsen windkracht 8. Dat kostte sommige boombroedende roofvogels het nest. Er waaiden zelfs twee nestkasten uit de boom. In beide gevallen werd de kast teruggehangen en vlogen de jongen normaal uit. De laatste dagen van juli brak een warme droge periode aan die duurde tot en met 9 augustus. Daarna bleef het nog wel een paar weken warm, maar viel geregeld flink wat neerslag. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

6 5 Voedselsituatie Van de in Zeeland voorkomende roofvogels zijn Havik, Sperwer, Boomvalk en Slechtvalk echte vogeleters. Bruine Kiekendief, Buizerd en Torenvalk kunnen zich wel met vogels in leven houden, maar hebben voor een geslaagd broedseizoen ook een goed aanbod van muizen (alle drie de soorten) en jonge Hazen en Konijnen (Bruine Kiekendief en Buizerd) nodig. In 2004 is een meetnet voor Konijnen en Hazen opgestart. Langs een route in het uiterste oosten van Zeeuws-Vlaanderen werden in het vroege voorjaar van Hazen geteld (Lamien Verstraete). In dezelfde periode in 2005 ging het langs dezelfde route om 72 ex. Een route in Midden Zeeuws-Vlaanderen leverde in ex en in 2005 om 57 ex. op. Op de Gasdam in Saeftinghe werden in 2004 vanuit een standpunt tijdens de schemering 125 Konijnen geteld (Wannes Castelijns). De telling in 2005 moet nog worden uitgevoerd. Tijdens een inventarisatie van uilen in het Braakmanbos werden in 2004 in het licht van een zaklamp 20 Konijnen gezien. In 2005 werden dezelfde paden afgelopen en bleef de teller op slechts 11 ex. staan. Op de Gasdam gaat het om een geïsoleerde populatie die (nog) niet te leiden heeft gehad van de virusziekte die elders in Nederland de Konijnenpopulatie heeft gedecimeerd (Bijlsma 2004). In de Braakman heeft de virusziekte behoorlijk huisgehouden. Vroeger waren er plaatsen waar je vanuit een standpunt soms meer dan 100 Konijnen kon tellen. Dat het niet goed gaat met het Konijn en andere voor Bruine Kiekendief en Buizerd potentiële prooien Soort Aantal ha Haas 15,9 15,6 14,9 8,5 10,3 6,6 8,4 6,1 6,8 Konijn 29,4 19,8 35,6 19,1 13,9 7,0 11,7 5,0 3,8 Fazant mn 22,3 23,3 18,6 22,6 33,3 22,8 21,5 12,6 16,0 Fazant vr 12,8 15,1 6,5 8,1 7,7 6,6 2,0 2,3 4,9 Figuur 2: Afschot van voor Bruine Kiekendief en Buizerd potentiële prooien. De aantallen zijn per km 2. Bron: Leen de Jonge (secretariswbe Midden Zeeuws-Vlaanderen). blijkt ook de afschotcijfers die zijn verzameld door Leen de Jonge van de Wildbeheerseenheid Midden Zeeuws-Vlaanderen (figuur 2). Behalve de stand van het Konijn neemt ook die van de Haas en in minder mate van de Fazant af. Die van de Haas evenals van het Konijn door een virusziekte (Bijlsma 2005). De muizenstand kan van jaar tot jaar enorm variëren. Een meetnet is er in Zeeland helaas niet. Wel is er een afgeleide: het gemiddeld aantal uitgevlogen jongen Torenvalken (figuur 3). Daaruit valt af te leiden dat 2003 een nooit eerder vertoont muizendaljaar was en 2004 een muizenpiekjaar was. aantal jongen 4,5 4,0 3,5 3, Figuur 3. Trend van het aantal in Zeeland uitgevlogen jonge Torenvalken. Een goed broedsucces staat voor een goed muizenjaar. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

7 6 Resultaten In 2004 waren de Grevelingen, Schouwen- Duiveland, Tholen en Zeeuws-Vlaanderen (deelgebieden gre, sch, dui tho, ws, wzv, mzv en ozv) de best onderzochte regio s. Op de Bevelanden werd in 2004 enkel aandacht geschonken aan de Sperwer. Vooral door een forse toename van de onderzoeksinspanning in West Zeeuws-Vlaanderen viel de totale Zeeuwse onderzoeksinspanning wat hoger uit dan in In figuur 4 wordt een overzicht gegeven van het aantal opgespoorde roofvogelbroedparen en nesten en in figuur 5 van het aantal ingezonden nestkaarten. Ondanks dat er geen nestkaarten van Walcheren (wal) en de Bevelanden (nbe, zbe en hzb) binnenkwamen, is het aantal vergelijkbaar met eerdere jaren, toen er nog volop onderzoek op de Bevelanden werd gedaan. Het naar verhouding hoge aantal nestkaarten is een gevolg van de cursussen roofvogelnestkartering op Tholen en Zeeuws-Vlaanderen waarbij het verplicht was gegevens op nestkaarten vast te leggen. In bijlage 1 wordt voor 2004 per deelgebied een schatting van het aantal broedparen gegeven (zie ook 2). In bijlage 2 en 3 wordt voor de periode per soort een overzicht gegeven van de aantalschattingen het aantal ingezonden nestkaarten en een aantal op nestkaarten vermelde resultaten, zoals de start van de eileg, het aantal eieren, het broedsucces en het aantal uitgevlogen en geringde jongen. aantal broedpaar nest Figuur 4. Aantal in de periode per jaar opgespoorde roofvogelbroedparen in Zeeland. aantal Figuur 5. Aantal ingestuurde nestkaarten van roofvogels in Zeeland in de periode Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

8 7 Soortbeschrijvingen Bruine Kiekendief Circus aeruginosus In 2004 werden 140 broedparen vastgesteld waarvan in 118 gevallen sprake was van een nest (zie methode). Voor 2004 wordt het totaal aantal broedparen geschat op een pak minder dan in de jaren 2001 en 2002 toen het nog om paren ging. Zoals altijd is er niet één duidelijk aanwijsbare oorzaak voor de afname. Hierna volgende zaken spelen in elk geval een rol. Er is in sprake van voedselconcurrentie met de Buizerd. Beide soorten eten uit dezelfde ruif (figuur 8 en 11). Bovendien vallen Buizerds de met prooi naar het nest vliegende Bruine Kiekendieven vaak lastig en maken ze soms zelfs hen de prooi afhandig. De aanvallen geschieden meestal vanuit bomen die (te) dicht bij het kiekendiefnest staan. Dergelijke aanvallen veroorzaken stress en kosten een Kiekendief energie die niet in de jongen gestoken kan worden. Ook voor Zwarte Kraaien dragen daar aan bij (zie foto). Bovendien roven die soms de eieren en kleine jongen van de Bruine Kiekendief. In Zeeuws-Vlaanderen werd het broedproces van 22 paren gevolgd. Twee van de legsels werden door kraaiachtigen gepredeerd 1. Op heel wat plaatsen is de vestiging van Buizerd en Zwarte Kraai dichtbij de broedplaatsen van de Bruine Kiekendief mogelijk omdat er bomen (populieren) staan. Die Midden jaren tachtig nabij Axel op een kreekoever aangeplante populieren. Het bos is inmiddels broedgebied van Buizerd en Zwarte Kraai. Bruine Kiekendieven krijgen hierdoor te maken met concurrentie aan de voordeur (foto HC). Conflict tussen een Zwarte Kraai en een naar het nest vliegende Bruine Kiekendief. Zwarte Kraaien maar ook Buizerds opereren meestal vanuit (te) dicht bij rietvelden staande bomen. Foto: Ludo Goossens. zijn de laatste dertig jaar van de vorige eeuw met overheidssubsidie op grote schaal aangeplant op agrarisch gezien waardeloze grond. Dus ook vaak op kreekoevers nabij de broedplaatsen van Bruine Kiekendieven. Dat het zonder concurrentie de Bruine Kiekendief voor de wind kan gaan, blijkt in het buitendijkse en dus boomloze Verdronken Land van Saeftinghe. Daar nam in de periode het aantal broedparen toe van 17 tot 26! Voor de duidelijkheid: er wordt hier geen pleidooi gehouden voor het inperken van de stand van Zwarte Kraai en/of Buizerd. Een oproep om natuurgebieden zodanig in te richten dat de bij Zeeland horende vogelsoorten er zich thuis voelen is wel op zijn plaats. Omdat ook de 1 Daar kraaiachtigen gepredeerde eieren zijn te herkennen aan de snavelinslag aan de zijkant van het ei en krassen in de parelmoerglans die zich aan de binnenzijde van het ei bevindt (van Diepenbeek 1999). De krassen ontstaan doordat bij het leegslurpen van het ei het parelmoer wordt geraakt. Zoogdieren hebben een zachte tong en beschadigen hierdoor het parelmoer niet. Bovendien openen die een ei meestal vanaf de top en zijn er dan knaagsporen op de eischaal zichtbaar. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

9 populaties van weide- en kustbroedvogels onder druk staan, is dat gelukkig in Zeeland de nieuwe trend. Er is nog veel te doen! Bij de afname van de Bruine Kiekendief spelen opzettelijke menselijke verstoring (Schouwen-Duiveland) en niet bedoelde verstoring door ganzeneierschudders ook een rol 2. Om opzettelijke nestverstoorders te kunnen betrappen, werd in 2004 op Duiveland een kritisch nest met een camera bewaakt. Het resultaat was 4 uitgevlogen jongen op een plaats waar het in het verleden bijna altijd misging (Rinus van t Hof). Het eierschudden gebeurt met een provinciale ontheffing jaarlijks geldig tot en met 8 april. Het vindt dus plaats in de vestigingsperiode van de Bruine Kiekendief. De schade is moeilijk te kwantificeren omdat Bruine Kiekendieven geconfronteerd met activiteit nabij de potentiële broedplaats verdwijnen zonder een spoor van aanwezigheid na te laten. Om zo veel mogelijk eieren te schudden, worden alle rietvelden grondig doorzocht. Hierdoor ontstaan om de 10 tot 15 meter looppaden. Voor dat het riet in mei begint te groeien is het voor grondpredatoren zoals de Vos makkelijk zich in rietvelden te verplaatsen. Bruine Kiekendieven kiezen juist rietvelden als broedplaats omdat ze bescherming tegen grondpredatoren bieden! Overigens zijn tot nu toe nog geen door Vossen gepredeerde legsels gevonden. De kans dat zo n legsel wordt gevonden, is echter klein omdat de nestcontroles pas plaatsvinden nadat de legsels compleet zijn, meestal vanaf de tweede decade van mei. Zeeuwse roofvogelaars hebben dat afgesproken omdat Bruine Kiekendieven in de vestigingsfase gevoelig voor verstoring zijn (Clarke 1995, Simmons 2000). De start van de eileg was met 22 april gemiddeld (n=44). Dat gold ook voor het aantal eieren: 4,6 (n=43). Ofschoon 2004 een goed muizenjaar was, was het broedsucces van de Bruine Kiekendief niet bijzonder (figuur 6). De afname van het broedsucces is evenals de afname van het aantal broedparen een gevolg van toenemende concurrentie. In 2004 was weer sprake van een licht mannenoverschot (figuur 7). Zoals al Een zeldzaam achtlegsel in de kreek van de Hulsternieuwlandpolder op Bruine Kiekendieven slepen ook tijdens het broeden nog nestmateriaal aan. Hier te zien aan de groen stengels die werden opgeraapt vanaf een pas gemaaide akkerrand (foto HC). Aantal jongen 4,5 4,0 3,5 3,0 2, Bruine Kiekendief Torenvalk Figuur 6. Broedsucces van de Torenvalk en de Bruine Kiekendief in Zeeland voor de periode Torenvalken zijn een indicator voor de muizenstand.een goed muizenjaar 2004 betekent niet automatisch een hoog broedsucces voor de Bruine Kiekendief (zie ook tekst). 2 In Zeeuws-Vlaanderen, Noord-Beveland en op Tholen mogen met een provinciale ontheffing van de flora en faunawet in de periode tot half april nesten van Grauwe en Canadaganzen opgespoord worden om door schudden of prikken het broedsucces te beperken. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

10 jaar n man n vrw % man N Σ , , , , , , , , ,0 100 Figuur 7. Sexratio van jonge Bruine Kiekendieven tijdens het ringen in Zeeland in de periode Braakbal % Plukrest % Watervogels 1 3 Fazant/Patrijs (33:1) 3 19 Meerkoet/Waterhoen (3:1) 2 15 Steltlopers/meeuwen 0 2 Duiven 1 10 Vogels 14 2 Zangvogels 1 12 Konijn/Haas (4:1) Kleine zoogdieren 36 5 Gewone Pad 0 2 Totaal aantal prooien Figuur 8. Voedsel van Bruine Kiekendieven tijdens het broedseizoen in Zeeuws-Vlaanderen in de periode eens eerder geopperd, zou de voedselsituatie hier mee te maken kunnen hebben. In slechte voedseljaren overleven de wat sterkere vrouwtjes. In figuur 8 wordt een overzicht gegeven van het voedsel van Bruine Kiekendieven tijdens het broedseizoen. Er zijn alleen gegevens van Zeeuws-Vlaanderen gebruikt omdat daar telkens alle bij het nest aanwezige prooien werden verzameld. Voor andere regio s is niet bekend op welke wijze de prooien zijn verzameld. Daardoor kan overschatting van makkelijk te herkennen prooien ontstaan. Er is een groot verschil of braakballen of plukresten worden beschouwd. Bij braakballen gaat het vooral om zoogdieren en bij plukresten om vogels. In totaal werden 37 verschillende vogelprooien genoteerd. De meest bijzondere prooien waren vier Gewone Padden, een Fazantenei en een onvolwassen Kruisbek. De Kruisbek lag op een nest in het buitendijkse Verdronken Land Saeftinghe op 3 km van de zeedijk. Kiekendieven doen hun naam eer aan. Tijdens het broedseizoen worden vooral jonge prooien gepakt. Zo ging het bij de Fazant op 48 prooien waarvan de leeftijd werd genoteerd 44 keer om een pul en vier keer om een volgroeid beest, bij de meerkoet ging het 29 keer om een pul en twee keer om een volgroeid beest. Bij het Konijn was de gemiddelde pootlengte 62 mm (s=13 n=39). Konijnen zijn dan zo n 30 dagen oud en wegen zo n gram (Bijlsma 1997). Daaruit blijkt dat Bruine Vijf jonge Kiekendieven op een nest aan de Vuilmuil (Nieuw-Namen) op 21 juni Het kleinste jong, die met de meeste donsjes op zijn kop is, 29 dagen oud en het grootste jong, het jong daarnaast met amper donsjes op zijn kop, is 35 dagen. Dergelijke jongen gaan al aan de wandel. Als je zeker wilt weten hoeveel jongen er zijn, moet je een rondje om het nest maken! In dit stadium kan dat geen kwaad omdat de jongen al behoorlijk zelfstandig zijn. Foto HC. Kiekendieven uit dezelfde ruif eten als de in Zeeland de laatste 15 jaar sterk in aantal toegenomen Buizerd (vergelijk figuur 8 en 11). Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

11 Havik Accipiter gentilus Wanneer het eerste broedgeval van de Havik in Zeeland heeft plaats gevonden is niet duidelijk. Het eerste jaar dat broeden bewezen werd was Het ging gelijk om vier plaatsen (Castelijns 2004). Dat lijkt nogal onwaarschijnlijk. Vermoedelijk was de soort al een paar jaar eerder aanwezig. In 2004 ging het om vijf nestvondsten en in totaal om zeker 9 broedparen. Het aantal broedparen bedraagt inmiddels Helaas worden vooral nestcontroles van op afstand uitgevoerd. Daarom is alleen wat bekend over het aantal uitgevlogen jongen en maar weinig over het voedsel (figuur 9). Wat betreft het laatste wordt er volop gespeculeerd: Haviken die zich te goed doen aan kraaiachtigen (wordt toegejuicht) en Haviken die kustbroedvogels lastig vallen (wordt niet gewaardeerd). Hoe het precies zit weet niemand! Wie neemt het voortouw? Of toch maar weer op pad om een of andere verdwaalde minkukel te bekijken? Sinds 2002 is het broedsucces van zeven nesten bekend: drie keer vlogen twee jongen uit en vier keer drie jongen. Aantal Bergeend 1 Eenden 3 Buizerd (pul) 1 Fazant 1 Meerkoet 1 Ekster 4 Gaai 2 Zwarte Kraai 1 Duiven 2 Groene Specht 1 Spreeuw 1 Konijn/Haas 2 Mol 2 Totaal 22 Figuur 9. Prooien van de Havik gevonden bij een nest in het Veerse Meer (Rozemeijer & De Schipper 2003). Sperwer Accipiter nisus In 2004 werden 97 broedparen vastgesteld en 67 nesten gevonden. De Zeeuwse populatie wordt geschat op paren. In 2004 struinde Niels de Schipper een groot aantal bosjes op Zuid-Beveland af. Dat leverde ongeveer hetzelfde aantal Sperwers op als in de jaren (Rozemeijer en de Schipper 2001, 2002 en 2003). Ook in Midden Zeeuws-Vlaanderen is het aantal Sperwers al enkele jaren stabiel (HC). Daaruit blijkt dat de spectaculaire toename van de Sperwer, waarvan het aantal broedparen in 1995 nog maar bedroeg al enkele jaren tot stilstand is gekomen. De Sperwerlegsels waren in 2004 met 4,2 van gemiddelde grootte (s=1,11 n=17). Gemiddeld werd drie dagen eerder met de eileg begonnen dan de voorgaande jaren (n=11). Het verschil is niet significant. Uit 22 nesten vlogen gemiddeld 3,5 jongen uit (s=1,08). Dat is een fractie meer dan gemiddeld. Evenals in andere jaren mislukte een groot deel Sperwerman gevangen op de ringbaan van Nebularia bij Westenschouwen op 20 september 2003 (foto HC). van de gevonden nesten: 14 van de 40. Vrijwel steeds gaat het mis in de eifase en soms als er kleine jongen zijn. Uit onder nesten gevonden eischalen blijkt dat de legsels worden gepredeerd door kraaiachtigen. Sperwers bouwen hun nesten in (dichte) bosjes meestal onder de kruin van een boom: ruwweg op de scheiding van dode en levende takken. Onder de Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

12 kraaiachtigen zijn het vooral Gaaien en in minder mate Eksters die tijdens de nestcontroles vaak in dergelijke bosjes worden aangetroffen. Zij zijn dan ook de eerste verdachten en niet de Zwarte Kraai die weliswaar in bosjes broedt, maar vooral daarbuiten naar voedsel zoekt en al helemaal niet de Kauw die groepsgewijs foerageert in het cultuurland. Wat betreft het voedsel zijn systematisch verzamelde gegevens voorhanden van Walcheren (Floor Arts) en Zeeuws-Vlaanderen (HC). Sperwers zijn echte vogeljagers. Op 515 prooien werd slechts één Bosmuis vastgesteld (figuur 10). Bij roofvogels die jagen op vogels zijn vrouwtjes aanzienlijk zwaarder dan mannetjes waardoor een breder prooispectrum ter beschikking staat (Newton 1979). Sperwervrouwtjes wegen zelfs 75% zwaarder dan mannetjes. Vrouwtjes vangen prooien tot de grootte % Grote duiven 15 Kleine duiven 3 Zwaluwen 4 Weide- en akkerzangers 6 Boszangers 3 Moeraszangers 1 Koolmees/Pimpelmees (1:3) 6 Grote Bonte/Groene Specht (1:3) 5 Spreeuw 12 Merel/Zanglijster 10 Huismus/Ringmus (1:4) 15 Vinkachtigen 9 Overigen 10 Totaal aantal prooien 515 Figuur 10: prooien van Sperwers op Walcheren en in Zeeuws-Vlaanderen tijdens het broedseizoen in de periode van een Houtduif en mannetjes tot die van een Merel. In totaal werden prooiresten van 50 verschillende vogelsoorten verzameld. De belangrijkste prooien zijn: Hout-, Holen- en Postduif, Spreeuw, Zanglijster, Merel, Grote Bonte Specht en Huismus. Bijzondere prooien waren Gierzwaluw (1x), Ransuil (1x pul), Roodborsttapuit (1x) en Patrijs (2x pul). Buizerd Buteo buteo In 2004 werden 97 broedparen opgespoord waarvan in 86 gevallen ook het nest. De totale Zeeuwse populatie wordt geschat op paren. Tien jaar geleden bedroeg het aantal broedparen nog maar Ofschoon de echte groei er wel uit is, lijkt de Buizerd nog steeds wat toe te nemen. In 2004 was start van de eileg met 3 april gemiddeld (n=31). Dat gold met 2,6 ook voor het aantal eieren (s=0,73 n=35). Het gegeven dat er twee vierlegsels waren is een teken dat het met de voedselsituatie, lees de muizenstand, wel goed zat. Het gemiddeld aantal jongen was echter hetzelfde als in het slechte muizenjaar Wel slaagde in 2004 een veel groter aantal van de gecontroleerde legsels: 71% (n=69) in 2004 tegen maar 45% (n=64) in Vierlegsel van een Buizerd met een levend Houduifjong in het nest. De andere prooi is een jonge Haas.De foto werd gemaakt op 24 april 2004 in de Overslagpolder op enkele tientallen meters van de grens met Vlaanderen.Zo dicht bij de grens wonend ben je vertrouwd met de onvolprezen culinaire gewoonten van de Vlamingen. Maar dat ook Buizerds daar aan mee doen was niet geweten?? Foto Jeroen Castelijns. Evenals in 2002 en 2003 had de Buizerd in 2004 rondom de Braakmanpolder (mzv) flink te leiden van menselijke vervolging. De laatste drie jaren zijn al zeker 15 onder verdachte Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

13 omstandigheden gestorven Buizerds gevonden. Een aantal werd onderzocht door het CIDC-Lelystad en bleek te zijn vergiftigd (Bijlsma & Zoun 2005). Alleen al het afgelopen jaar werden op zeven verschillende plaatsen met gif ingespoten prooien gevonden. In een aantal gevallen lagen de dode Buizerds erbij. In eerdere verslagen gemelde problemen rondom Axel en Koewacht (ozv) behoren gelukkig goeddeels tot het verleden. Toch was er nog een bewezen vergiftigingsgeval ten zuidwesten van Koewacht nabij Overslag (ozv) (Bijlsma en Zoun 2005). Andere haarden van vervolging werden niet gemeld. Braakbal % Plukrest % Mol 2 7 Bruine Rat 0 3 Muizen (70 % woelmuis) 72 9 Konijn/Haas (1:5) Overige zoogdieren 0 1 Wilde Eend (1 op 13 volw) 0 5 Fazant (2 op 3 volw) 2 11 Duiven 0 10 Kraaiachtigen 4 9 Spreeuw 0 4 Overige vogels 4 7 Amfibieën 0 <1 Totaal aantal prooien Figuur 11. Voedsel van Buizerds tijdens het broedseizoen in Zeeland in de periode Evenals bij de Bruine Kiekendief maakt het nogal wat uit of je braakballen of plukresten beschouwd (figuur 11). Hoe dan ook Buizerds leven tijdens het broedseizoen vooral van zoogdieren: muizen, Mollen en jonge Konijnen. Wat betreft vogels zijn vooral duiven, jonge kraaiachtigen (voornamelijk Ekster), Fazanten en jonge Wilde Eenden van belang. Bijzonder prooien waren een levend jong van een Houtduif (zie foto) en een pul van een Ransuil. Van 76 prooiresten van het Konijn werd de achterpootlengte gemeten. De gemiddelde lengte was 60 mm (s=10,9). Dat betekent dat als het om Konijnen gaat, Bruine Kiekendief en Buizerd op dezelfde prooigrootte uit zijn. Torenvalk Falco tinnunculus In 2004 werden 122 nesten opgespoord en 172 broedparen. Elf van de 122 nesten waren wild: twee keer werd een oud Buizerdnest gebruikt, vier keer een oud Eksternest en drie keer een oud nest van een Zwarte Kraai. Vier broedgevallen vonden plaats in een gebouw: drie keer in een nis en een keer in een emmer. De rest broedde in nestkasten. Jaarlijkse variaties daargelaten is het aantal broedparen van de Torenvalk de laatste tien jaren stabiel: paren. De gemiddelde start van de eileg was met 21 april zes dagen vroeger dan normaal en zelfs 13 dagen vroeger dan in Het aantal eieren en het aantal uitgevlogen jongen waren met respectievelijk 5,1 (s=0,70 n=71) en 4,3 Wildnest van een Torenvalk in een populierenbosje van <1ha nabij de Tweede Verkorting Axel. De verse takken (bladscheuten populier) zijn kort daarvoor aangebracht door een Buizerd die het nest in 2003 had gebouwd. Bij de tweede controle in 2003 zat een vrouwtje Wilde Eend op het 17 meter hoge nest. Ze had 5 eieren. Bij de tweede controle in 2004 lagen zes kleine jonge Torenvalken in het nest, bij de derde controle waren ze verdwenen.kort daarop begon de Torenvalk opnieuw in een nestkast in hetzelfde bosje.er vlogen half augustus nog vier jongen uit, waarvan drie met spreidpoten. De Buizerd had in april/mei een nieuw nest gebouwd, maar tot eileg kwam het niet.begin juni bleek dat het nieuwe nest overgenomen was door een Boomvalk die er met succes drie jongen grootbracht. Foto gemaakt op 24 april 2004 door Pepijn Calle. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

14 (s=1,07 n=80) nog nooit zo hoog. De Zeeuwse Torenvalken waren vanwege het hoge muizenaanbod kennelijk in een puike conditie de winter doorgekomen. Gemeten naar het gewicht van het oudste jong tijdens het ringen waren de uitvlieggewichten van 2002 en 2004 vergelijkbaar en lagen ze significant hoger dan in 2003: zowel in 2002 als in 2004 was het gemiddelde gewicht exact 224 gram (s=36 n=52 en s=35 n=57). In 2003 was schraalhans keukenmeester. Het oudste jong woog met gemiddeld 193 gram (s=43 n=37) 13% minder dan in 2002 en Het wordt nog gekker als je je realiseert hoe groot het verschil in gewicht van de som van het aantal jongen per nest is. In een slecht muizenjaar zijn de gewichten laag en vliegen er minder jongen uit. Het totaal aan Torenvalkvlees per nest in de periode was achtereenvolgens: 862, 617 en 919 gram. In 2002 en 2004 lag er respectievelijk 40% en 49% meer jong Torenvalkenvlees in een nest dan in 2003! Nestcontroles in Zeeland worden vaak uitgevoerd met een spiegel. Het nadeel daarvan is dat er geen betrouwbare informatie over het voedsel verkregen wordt. Dat is sowieso een probleem omdat het vaak een enorme zooi in de nestkasten is. Sinds 2003 wordt in Zeeeuws- Vlaanderen van alle nestkasten waar bijgeklommen wordt, meestal gebeurt dat pas op het moment van ringen, genoteerd of er in de kast andere prooien liggen dan braakballen van muizen 3. Als dat het geval is worden deze prooien meteen gedetermineerd of als dat niet lukt mee naar huisgenomen om daar te determineren. In het slechte muizenjaar 2003 werden 27 controles op deze wijze uitgevoerd. In slechts 10 nestkasten lagen alleen braakballen en/of restanten van muizen. In het goede muizenjaar 2004 was dat bij 34 van de 38 kasten het geval. Daaruit blijkt dat Torenvalken als het maar enigszins kan tijdens het broedseizoen op muizen jagen. Als er te weinig muizen zijn wordt uitgeweken naar vogels: vooral jonge Spreeuwen, en in minder mate Merels en Zanglijsters zijn dan de klos (figuur 12). In totaal werden 25 verschillende vogelsoorten als prooirest aangetroffen. Bijzondere prooien waren: Holenduif (1x), Postduif (1x), Waterhoen (1x pul en 2 x volgroeid), Groene Specht (1x), Grote Bonte Specht (3x) en Blauwborst (1x). Boomvalk Falco subbuteo Braakbal % Plukrest % Mol <1 4 Bruine Rat } Woelmuizen } Overige muizen. } 3 Overige zoogdieren 0 <1 Zanglijster 0 5 Merel 0 7 Spreeuw (>95% onvolwassen) 0 46 Huismus/Ringmus (1:4) 0 4 Overige vogels 0 17 Totaal aantal prooien? 301 Figuur 12. Voedsel van Torenvalken tijdens het broedseizoen in Zeeuws-Vlaanderen in de periode In 2004 werden 17 nesten opgespoord In totaal ging het om 21 broedparen. Het aantal Boomvalken in Zeeland varieert de laatste tien jaren tussen 35 en 70 paren. Er is geen duidelijke trend te bespeuren. 2 3 Een klein aandeel kan rat zijn. Dat onderscheid wordt niet gemaakt. Afgaande op prooiresten in de kast gaat het om hooguit 10%. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

15 In 2004 werd slechts één nest beklommen. Het was wel het vroegste legsel ooit: 2 juni. Van tien nesten is het broedsucces bekend: éénmaal één jong, vijfmaal twee jongen en viermaal drie jongen. Boomvalken bouwen zelf geen nest. Zeeuwse Boomvalken maken vooral gebruik van nesten van de Zwarte Kraai. Van de 45 keren dat sinds 1995 werd genoteerd om wat voor nest het ging, betrof het 37 keer een nest van deze soort. Andere nesten waarin werd gebroed zijn Buizerd (4x), Houtduif (2x) en Blauwe Reiger (1x). Boomvalken met hun lange vleugels en snelle vlucht geven de voorkeur aan open nesten waar gemakkelijk naar toegevlogen kan worden. Zwarte Kraaien bouwen het nest meestal in een vork van een boom, waardoor het nest makkelijk aan te vliegen is. Eksternesten hebben een dak en bevinden zich meestal in de kruin van een boom tussen takken en zijn daarom voor Boomvalken minder geschikt. De niet eens zo veel kleinere Torenvalk met kortere vleugels en een langzamere beheerste vlucht kan wel terecht in een Eksternest. Van de 33 keer waarvan bekend is wat voor nest een Torenvalk gebruikte, ging het 12 keer om een nest van een Zwarte Kraai en 13 keer om een Eksternest. Uit onderzoek van Rozemeijer en De Schipper (2002) is gebleken dat Zeeuwse Boomvalken vooral jagen op zwaluwen (figuur 13). Gierzwaluwen zijn favoriet. Er worden ook insecten gegeten, maar dat is niet kwantificeerbaar. Ze noemen waarnemingen van in de lucht gevangen kevers, hommels, libellen en vlinders (o.a. Koolwitje sp. en Dagpauwoog). Axel Tweede Verkorting 21 juli Eddy Matthijs met drie jonge Boomvalken.De jongen variëren in leeftijd van dagen.ze wegen 194, 255 en 274 gram en zijn uitgevlogen omstreeks half augustus. Foto HC Muizen 1 Vleermuizen 1 Gierzwaluw 28 Boerenzwaluw 12 Oeverzwaluw 1 Huiszwaluw 3 Zwaluwen 3 Graspieper 4 Huismus/Ringmus (1:3) 11 Spreeuw 4 Overige vogels 12 Insecten + Totaal aantal prooien 80 Figuur 13. prooien van de Boomvalk verzameld op de Bevelanden (nbe, zbe en hzb) en Tholen (Rozemeijer & de Schipper 2002). N Slechtvalk Falco peregrinus In Nederland broedende Slechtvalken stammen af van een in Duitsland geïntroduceerde populatie. Hiervoor zijn rotsbroeders gebruikt. Ze hebben daarom een sterke voorkeur voor een industriële setting. Inmiddels hebben in Duitsland de eerste paren op de grond gebroed. Het is echter niet zeker dat het om vogels van dezelfde herkomst gaat (Guy Robbrecht). Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

16 In Zeeland zijn voor de Slechtvalk vier nestkasten opgehangen. In het broedseizoen van 2004 hingen er nog maar drie. Ze waren alle drie bezet. De paren van de Nieuw Neuzenpolder II (mzv) en de Elektriciteitscentrale Borssele (zbe) brachten elk twee jongen groot. Van het derde paar bij Sas van Gent verdween begin april het mannetje (Marco Knipping). Er was ook nog een vierde paar op de radartoren nabij Saeftinghe. In februari werd balts waargenomen en zeker tot in de tweede helft van mei was ten minste een oudervogel aanwezig (HC). Voor het eerst was het in Zeeland mogelijk bij een broedpaar nestcontroles uit te voeren (zie foto). Dat leverde de volgende gegevens op: eileg gestart op 26 maart, legselgrootte twee, aantal jongen geboren twee en beide jongen uitgevlogen. Evenals de vestiging van de Havik heeft ook over de vestiging van de Slechtvalk de Zeeuwse vogelaarswereld beroerd. Hele sternkolonies zouden worden uitgeroeid. De verzamelde prooiresten wijzen daar niet op (figuur 14). Maar dat zegt niet alles. Slechtvalken jagen net als andere roofvogels alleen in de omgeving van het nest en over de prooien van de dichtst bij een sternkolonie broedende Slechtvalk, die bij de Borssele is niets bekend. Hoe dan ook als het aan de Roofvogelwerkgroep Zeeland ligt, zullen geen nestkasten meer opgehangen worden nabij de Deltawateren. In totaal werden bij drie broedlocaties 140 prooien verzameld (figuur 14). Duiven vormen qua aantal meer dan eenderde van het voedsel. Het merendeel was verwilderde Postduif. Andere Twee jonge Slechtvalken geboren in een nestkast aan de LPGtanks in Nieuw Neuzenpolder II Hoek (mzv). Het linker jong is een vrouwtje en weegt 1010 gram en het rechter jong is een twee dagen ouder een mannetje met een gewicht van 695 gram. Beide vogels zijn door Peter van Geneijgen van de Slechtvalk Werkgroep Nederland geringd. Naast een ring van het Vogeltrekstation ontvingen ze een oranje kleurring: de man met code M5 en de vrouw met code O3. Foto HC. % Eenden 10 Meeuwen 3 Sterns 0 Steltlopers 21 Kleine duiven 6 Grote duiven (80% postduif) 32 Kraaiachtigen 1 Lijsterachtigen 5 Spreeuw 2 Overige vogels 20 Totaal aantal prooien 140 Figuur 14: prooien van de Slechtvalk verzameld op drie plaatsen met territoriumhoudende paren: Cerestar Sas Van Gent, LPG tanks Nieuw Neuzenpolder II en radartoren Saeftinghe.Het betreft prooien verzameld door het gehele jaar, het merendeel tijdens het broedseizoen. belangrijke prooien waren steltlopers en eenden. In totaal gaat het om 38 verschillende vogelsoorten, waaronder enkele prooien die alleen s nachts gevangen kunnen zijn: Dodaars (1x), Kwartel (3x), Waterral (1x) en Waterhoen (3x). Slechtvalken vangen alleen vliegende prooien. Hierboven genoemde soorten verplaatsen zich vooral s nachts.op broedplaatsen van de Slechtvalk ontbreekt het meestal niet aan licht en kan zodoende het vangen van een prooi dag en nacht doorgaan (Peter van Geneijgen). Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

17 8 Literatuur BIJLSMA R.G Handleiding Veldonderzoek Roofvogels. KNNV Uitgeverij Utrecht. BIJLSMA R.G Trends en broedresultaten van roofvogels in Nederland in De Takkeling 12 (1): BIJLSMA R.G Trends en broedresultaten van roofvogels in Nederland in De Takkeling 13 (1): CASTELIJNS H Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland Roofvogelwerkgroep Zeeland/Vogelbescherming regio Delta/West Brabant. Eigen uitgave. CASTELIJNS H Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland Roofvogelwerkgroep Zeeland. Eigen uitgave (digitaal). CLARKE R. 1995: The Marsh Harrier. Hamlyn Limited London. DIEPENBEEK, A VAN Veldgids diersporen. KNNV Uitgeverij Utrecht. NEWTON, I 1979: Population Ecology of Raptors, T. & A..D. Poyser Berkhamsted. HOF, R VAN T Broedverslag Schouwen-Duiveland Eigen uitgave. ROZEMEIJER G.T. & SCHIPPER N. de Broedonderzoek op Noord- en Zuid-Beveland. Roofvogelwerkgroep De Bevelanden. Eigen uitgave. ROZEMEIJER G.T. & SCHIPPER N. de Aantallen en broedresultaten van roofvogels in Noord- en Zuid- Beveland Roofvogelwerkgroep De Bevelanden. Eigen uitgave. ROZEMEIJER G.T. & SCHIPPER N. de Broedonderzoek van de Sperwer en Boomvalk op Noord- en Zuid- Beveland. Roofvogelwerkgroep De Bevelanden. Eigen uitgave. ROZEMEIJER G.T. & SCHIPPER N. de Onderzoek naar Boomvalekn Falco subbuteo in Zeeland in De Takkeling 10 (3): SIMMONS J.R Harriers of the world, their behaviour and ecology. Oxford University Press, Oxford. 9 Medewerkers Floor Arts, Ton Bakker, Wout Bassie, Cor Berrevoets, Gerrit Blauwendraet, Corstiaan Beeke, René Beijersbergen, Hans den Blijker, Henk Bondewel, Kees van Bremen, Luciën Boerjan, Jurian Brasser, Ron Brouwer, Marc Buise, Anton Bun, Jenny Buise-Roegiers, Marc Buise, Anton Bun, Huub Bun, Hilda Bouma, Roland-Jan Buijs, Rob Bijslma, Pepijn Calle, Marcel Capello, Henk Castelijns, Jeroen Castelijns, Marlies Castelijns, Wannes Castelijns, Gerard van Daele, Gido Davidse, Corry Dents, Bob Dierkxs, Oscar van Dorsselaer, A Duijnhouwer, A Duijnhouwer, Gijs van den Ende, Coos Ettema, Jos van Felius, Dirk Fluyt, Chris Franse, Els Frigge, Jaap Geensen, Gerwin Geerste, Ies Goedbloed, Jan Goedbloed, Frank Govaert, Nick Grant, Dick Gunst, André Hannewijk, Anton van Haperen, Enno Hekkert, Jan Hengst, Peter Heetesonne, Mark Hoekstein, Harm van Hoeve, Ko van Hoeve, Rinus van t Hof, George d Hont, Chiel Jacobusse, Alidas Janse, Elco Janse, Rens Janse, Jan Janssens, Eric de Jonge, Mat Jongenelen, Adrie Joosse, Ralf Joosse, Leonard Ketting, Piet de Keuning, Alain Kind, Fons de Kind, Ab Klaasse, Hans Klaasse, Niek Klaasse, Marco Knipping, Sjak de Kock, Ko Koekkoek, Kees Kostense, Kees de Kraker, Thijs Kramer, Bernard Krebs, Theo de Kuiper, H van Langevelde, Karel Leeftink, Leen van Liere, Sander Lilipaly, Baron A van Lynden, Cees Luijsterburg, Johannes Luiten, Jean Maebe, Wilfried Mahu, Eric Marteijn, Eddy Matthijs, Anita van Meeuwen, Peter Meininger, Jan Meulmeester, Wim Meyer, Joop Millenaer, Koos Minnaar, Ruben Openneer, Arjan Ovaa, Bas Quist, Adri Paauwe, Edwin Paree, Luud Persijn, Marc Ploegaert, Sanne Ploegaert Ad Polderman, Ko Polderman, Jaap Poortvliet, Hans Potters, Jan Putters, Herman van Rees, Rob Remmerts, Han Reijnhoudt, Thea Rotteveel, Gerald Rozemeijer, Richard Rozemeijer, Kees Rijk, Annet van de Sande, Erik Sanders, Dolf Schaap, Joop Scheijbeler, Fred Schenk, Niels de Schipper, Piet Schipper, Peter Schout, Pieter Simpelaar, C van de Slikke, P van de Slikke, Andries van der Sloot, Ted Sluijter, Gerard Slob, Cyriel Smet, Alex de Smet, Co Smit, Bert Smulders, Marc Snyders, Cor Sol, George Sponselee, Karel Steijaert, Ed Steijns, Rob Strucker, Eddy Taelman, Rien Tazelaar, Ray Teixeira, van Tilborg, Jos Tramper, Leo Tromper, Fred Twisk, Nico Tijssen, Franklin Tombeur, Frits van Velzen, Walter Van Kerkhoven, Peter Verkerk, Linda Vink, Willy Vink, Sam Visser, Matthijs de Vries, Bram Vroegindewei, Mario de Vlieger, Luc de Waal, Jaco Walhout, Amanda Weeda, Chris Weeda, Arnoud Wessel, Pieter Westerbeke, Joop Westerweel, Rob van Westrienen, Bert Wetsteijn, Petrus van t Westeinde, Alex Wieland, Wim de Wilde, Jan Willemse, Jeanet Wisse, Wim Wisse, Gerard Wösten, Pim Wolf, Titus Ysebaert en Awie de Zwart. Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

18 Bijlage 1. Aantal nestvondsten (nst) broedparen (ter) en minimale (min) en maximale (max) aantalschatting van roofvogels in Zeeland per deelgebied in Voor deelgebieden zie figuur 1 op pagina 5. Deelgebied Bruine Kiek Havik Sperwer Buizerd nst ter min max nst ter min max nst ter min max nst ter min max Grevelingen Duiveland Schouwen Philipsland & Heen Tholen & Ramm Oosterschelde Noord-Beveland Veerse Meer Markiezaat Walcheren Zuid-Beveland Hals Zuid-Beveland Westerschelde West Z-Vlaanderen Midd Z-Vlaanderen Oost Z-Vlaanderen Totaal Deelgebied Torenvalk Boomvalk Slechtvalk nst ter min max nst ter min max nest terr min max Grevelingen Duiveland Schouwen Philipsland & Heen Tholen & Ramm Oosterschelde Noord-Beveland Veerse Meer Markiezaat Walcheren Zuid-Beveland Hals Zuid-Beveland Westerschelde West Z-Vlaanderen Midd Z-Vlaanderen Oost Z-Vlaanderen Totaal Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

19 Bijlage 2. Aantal broedparen, aantalschattingen, aantal eieren, aantal jongen en aantal geringde jongen bij roofvogels in Zeeland in Jaar Broedparen Schatting Nest Nest Nest Nestk Aantal eieren Aantal jongen Ring nest terr min max gelukt misl gel? n gem std n gem std n n Wespendief ,0-1 - Bruine Kiek ,0 1, ,9 1, ,9 0, ,5 1, ,8 1, ,7 0, ,0 1, ,5 1, ,8 1, ,3 1, ,9 0, ,4 1, ,8 0, ,7 1, ,5 1, ,3 1, ,1 1, ,1 0, ,5 1, ,2 1, Totaal ,6 1, ,4 1, Blauwe Kiek ,0-1 - Havik ,0 1,00 2 2, ,5 0, ,8 0, Totaal ,0 1,00 2 2,6 0, Sperwer ,0 0,63 5 3,5 0, ,0-5 3,6 0, ,1 1, ,1 1, ,1 1,10 9 3,3 0, ,0 0,53 7 3,0 1, ,2 1, ,0 1, ,8 0, ,9 1, ,6 0, ,7 1, ,1 1, ,1 1, ,2 1, ,5 1, Totaal ,4 1, ,2 1, Buizerd ,0-1 1,7 0, ,0-1 2, ,0-1 3, ,0-4 2,4 0, ,5 0,50 2 1,9 0, ,4 0,68 9 2,0 0, ,2 0, ,9 0, ,4 0, ,0 0, ,6 0, ,0 0, ,6 0, ,2 0, Totaal ,5 0, ,0 1, Torenvalk ,2 1, ,9 1, ,3 0, ,0 0, ,5 0, ,9 0, ,8 1, ,1 1, ,0 0, ,6 1, ,9 0, ,6 1, ,6 1, ,7 1, ,8 0, ,0 1, ,2 1, ,1 1, ,1 0, ,3 1, Totaal ,7 1, ,8 1, Boomvalk ,0-1 2,7 0, ,0-1 2,5 1, ,7 0, ,6 0, ,5 0,50 2 2,1 0, ,5 1,50 2 2,3 0, ,1 0, ,3 0, ,3 0, Totaal ,0 1,15 6 2,3 1, Slechtvalk , , ,0-1 2,0-2 2 Totaal ,0-1 2,8 0, Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland

20 Bijlage 3. Start van de eileg, aantal eieren per nest en aantal jongen per nest bij roofvogels in Zeeland in Jaar Eerste Ei Aantal eieren per nest Aantal jongen per nest min p25 p50 p75 max n Wespendief Bruine Kiek Totaal Blauwe Kiek Havik Totaal Sperwer Totaal Buizerd Totaal Torenvalk Totaal Boomvalk Totaal Slechtvalk Totaal Jaarverslag Roofvogelwerkgroep Zeeland