Resultaten inventarisatie preventie overgewicht jeugd Achterhoek. In opdracht van de gemeenten:

Transcriptie

1 Resultaten inventarisatie preventie overgewicht jeugd Achterhoek In opdracht van de gemeenten: Oktober, 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Achtergrond Gezondheid Opzet en gegevensverwerking inventarisatie Resultaten Gezamenlijke ambitie Ambitie per gemeente Doelgroep: welke leeftijd Sport en bewegen Intersectorale samenwerking en integrale aanpak Omgeving JOGG / GKGK Conclusies Bijlage

3 1. Inleiding Deze inventarisatie is opgesteld door de Gelderse Sport Federatie en GGD Noord-Oost Gelderland in opdracht van het ambtenarenoverleg sport van de Achterhoek. Met de opstelling van het Sportkader Vitale Achterhoek, 2012 hebben de samenwerkende Achterhoekse gemeenten Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Montferland, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk uitgesproken dat zij kinderen willen laten opgroeien in een gezonde omgeving. Ook willen zij een gezonde leefstijl stimuleren bij de jeugd om overgewicht te voorkomen. Dit document geeft weer welke lokale initiatieven en ontwikkelingen in de Achterhoek spelen op het gebied van preventie van overgewicht bij jeugd. Daarna wordt uiteengezet hoe deze initiatieven en ontwikkelingen kunnen worden gebundeld om te komen tot een meerjarige integrale aanpak overgewicht in de Achterhoek. 2

4 2. Achtergrond In de Achterhoek is de nota Sportkader Vitale Achterhoek, 2012 in alle Achterhoekse gemeenten vastgesteld. Provincie Gelderland wil met haar sportbeleid Gelderland Sport investeren in een gezond, vitaal en aantrekkelijk Gelderland. Meer sportende inwoners die er een gezonde en actieve leefstijl op na houden. Met het deelprogramma Vitale Samenleving streeft de provincie de volgende doelstelling na: meer Gelderse burgers (uiteindelijk 75%) sporten en bewegen ter bevordering van de gezondheid en sociale cohesie en ter vermindering van overgewicht. Daarnaast is een concept actieplan 'Met een gezonde jeugd naar een vitale toekomst' opgesteld door de bestuurlijke projectgroep Achterhoek 2020 en zijn er nota s lokaal gezondheidsbeleid waarin bewegen en overgewicht in aansluiting op het nationaal preventieprogramma een onderdeel zijn. Alle betrokkenen vinden dat het tijd is om krachten te bundelen en initiatieven te verbinden. Hiermee wordt versnippering voorkomen en kan effectiever gehandeld worden. Een regionale aanpak van preventie overgewicht jeugd in de Achterhoek komt een stap dichterbij. 2.1 Gezondheid Lichamelijke activiteit is goed voor de gezondheid. Onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wijst uit dat de kans op het vroegtijdig krijgen van hart- en vaatziekten, diabetes mellitus, osteoporose en colonkanker toeneemt, als er geen sprake is van lichamelijke activiteit van jongs af aan. 1 Een slecht voedingspatroon en te weinig bewegen hebben daarnaast een sterke invloed op de ontwikkeling van overgewicht. Overgewicht is een groeiend probleem in Nederland. Ruim de helft van de Nederlanders heeft overgewicht (60% van de mannen en 44% van de vrouwen). Deze percentages zijn de afgelopen 30 jaar sterk gestegen. 2 Bij overgewicht gaat het niet zozeer om schoonheidskilo s, maar om gezondheidskilo s. Overgewicht vergroot de kans op onder andere hart- en vaatziekten. Bovendien bestaat er bij overgewicht een verhoogde kans op blessures. 3 Beweging is echter niet alleen goed voor het lichaam, maar ook goed voor de psychische gesteldheid. Zo heeft lichamelijke beweging een positief effect op onder andere zelfwaardering, depressie, angst, stress en psychologische afwijkingen. 4 De overheid is zich steeds meer bewust van de positieve effecten van sporten en bewegen op de volksgezondheid en bewegen krijgt een steeds belangrijkere plek in het gezondheidsbeleid. 5 Kinderen Ook het aantal kinderen met overgewicht en obesitas is de laatste jaren wereldwijd snel toegenomen. In Nederland is overgewicht een groeiend maatschappelijk probleem. 6 In de Achterhoek heeft 10% van de 5-/6-jarigen matig overgewicht en 2% ernstig overgewicht (obesitas); van de 10/11-jarigen heeft 13% matig en 2% ernstig overgewicht en van de 13-/14-jarigen heeft 13% matig en 3% ernstig overgewicht. 1 RIVM, J.C.M. van Wieringen. (2009) Standpunt Beweegstimulering door jeugd gezondheidszorg. Bilthoven: RIVM. In opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport. 2 Blokstra et al., Nederland de Maat Genomen, Monitoring van risicofactoren in de algemene bevolking. RIVM-rapport nr /2011. Bilthoven, Gezondheidsraad, Calfas, K.J., Taylor. W.C. (1994), Effects of physical activity on psychological variables in adolescents, Pediatric Exercise Science, 6, TNO,

5 Bijlage 1 toont het percentage jeugdigen met overgewicht per gemeente. Hierop valt af te lezen dat in de gemeenten Montferland en Oude IJsselstreek relatief veel 10-/11- jarigen overgewicht hebben. Het aandeel jeugdigen met overgewicht in andere gemeenten wijkt niet statistisch significant af van het gemiddelde in de Achterhoek. De gegevens, zoals getoond in de bijlage, zijn afkomstig van de afdeling Jeugdgezondheidszorg van GGD Noord- en Oost Gelderland. Jaarlijks worden lengte en gewicht van alle jeugdigen van 5/6 jaar, van 10/11 jaar en van 13/14 jaar gemeten. Op basis van gegevens over de schooljaren en is berekend welk deel van de jeugdigen in de Achterhoek overgewicht heeft. Sport en bewegen De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) stelt dat een jongere dagelijks een uur matig intensief moet bewegen, waarbij de activiteiten minimaal twee maal per week gericht zijn op het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, lenigheid en coördinatie) (Wendel-Vos, 2008). In E-MOVO (Onderzoek GGD op gebied van gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren) is jongeren gevraagd hoeveel tijd zij besteden aan verschillende vormen van beweging. Deze gegevens bieden een indicatie voor de mate waarin jongeren bewegen. Het grootste deel van de jongeren in de regio Achterhoek (75%) beweegt minstens zeven uur per week. Daarmee voldoen ze nog niet aan de NNGB, die stelt dat jongeren dagelijks een uur matig intensief moeten bewegen. Het percentage jongeren dat dagelijks minimaal één uur beweegt, is aanmerkelijk kleiner: 18%. Dit aandeel verschilt niet bij gemeenten in de regio Achterhoek. Wel is percentage in de regio Achterhoek hoger dan elders in de regio Gelre-IJssel. Leerlingen van havo en vwo bewegen vaker dagelijks een uur dan vmbo ers (20% versus 16%). Het aandeel jongeren dat dagelijks minimaal één uur beweegt, bleef tussen 2003 en 2007 stabiel en is sindsdien gedaald van 23% in 2007 tot 18% in De meeste jongeren in de regio Achterhoek (75%) zijn lid van een sportvereniging of club. In de gemeente Doetinchem zijn relatief weinig jongeren lid van een sportvereniging of club en in de gemeente Oost Gelre relatief veel. Jongeren in de regio Achterhoek zijn vaker lid van een sportvereniging of club dan jongeren elders in de regio Gelre-IJssel. Jongens zijn vaker lid dan meisjes (77% versus 74%); tweedeklassers vaker dan vierdeklassers (79% versus 72%) en havo/ vwo ers vaker dan vmbo ers (80% versus 71%). Het aandeel jongeren in de regio Achterhoek dat lid is van een sportvereniging of club, vertoont sinds 2003 een dalende lijn. Sport en bewegen is in 2014 een landelijk thema van de JOGG-aanpak (Jongeren op Gezond Gewicht). Voeding en opvoeding Hieronder een stuk uit E-MOVO 2011 over ontbijt en over groente en fruit. Groente en fruit zijn in 2015 een landelijk thema van de JOGG-aanpak. In de regio Achterhoek ontbijten de meeste jongeren (86%) minimaal vijf keer per week. Dat betekent dat 14% van de jongeren één of meerdere dagen per week zonder ontbijt naar school gaat. Niet ontbijten komt relatief vaak voor bij jongeren in de gemeenten Doetinchem en Oude IJsselstreek en relatief weinig bij jongeren in de gemeenten Berkelland en Bronckhorst. In de regio Achterhoek ontbijten relatief meer jongeren minimaal vijf dagen per week dan elders in de regio Gelre-IJssel. Minder dan vijf keer per week ontbijten, komt vaker voor bij meisjes dan bij jongens (17% versus 12%), vaker bij vierde- dan bij tweedeklassers (17% versus 12%) en vaker bij vmbo ers dan bij havo/vwo ers (19% versus 9%). De ontwikkeling van het ontbijtgedrag is gunstig: het aandeel jongeren dat minder dan vijf dagen per week ontbijt is afgenomen van 17% in 2003 tot 14% in

6 Groente en fruit De meeste jongeren in de regio Achterhoek (69%) eten niet dagelijks fruit. Het aandeel jongeren dat niet dagelijks fruit eet, is relatief klein in de gemeente Doetinchem; het verschilt niet tussen de regio Achterhoek en de regio Gelre-IJssel. Niet dagelijks fruit eten komt meer voor bij jongens dan bij meisjes (72% versus 65%), meer bij vierdedan bij tweedeklassers (72% versus 66%) en meer bij vmbo ers dan bij havo/vwo ers (70% versus 67%). Het aandeel jongeren dat niet dagelijks fruit eet, daalde tussen 2003 en 2007 en is daarna weer gestegen. In de regio Achterhoek eet 56% van de jongeren niet dagelijks groente. Het aandeel jongeren dat niet dagelijks groente eet, is relatief groot in de gemeenten Doetinchem, Oude IJsselstreek en Montferland en relatief klein in de gemeenten Oost Gelre en Berkelland. In de regio Achterhoek eten jongeren echter vaker groenten dan in de regio Gelre-IJssel. Niet dagelijks groente eten komt meer voor bij jongens dan bij meisjes (59% versus 52%) en meer bij vmbo ers dan bij havo/vwo ers (59% versus 52%). Het aandeel jongeren dat niet dagelijks groente eet, is tussen 2007 en 2011 toegenomen. Alcohol Dat gezamenlijke inzet loont blijkt uit het Alcoholmatingsproject Jeugd in de Achterhoek dat sinds 2006 verschillende preventieve activiteiten in verschillende settings combineert. Het aandeel jongeren dat alcohol drinkt is afgenomen, vooral als ze nog geen 16 jaar zijn. Daarnaast hebben ouders met hun kinderen veel vaker een afspraak over het uitstellen van alcohol drinken tot een bepaalde leeftijd. 5

7 2.2 Opzet en gegevensverwerking inventarisatie In eerste instantie zijn relevante bestaande lokale en regionale initiatieven en ontwikkelingen op de diverse beleidsterreinen geïnventariseerd bij de acht Achterhoekse gemeenten. Hiervoor zijn vragenlijsten uitgezet en gesprekken gevoerd bij enkele gemeenten. Om tot een complete inventarisatie te komen, is de gemeenten gevraagd om de vragenlijst in te laten vullen door ambtenaren sport en volksgezondheid. Aanvullend konden ambtenaren jeugd, onderwijs en ruimtelijke ordening voor informatie zorgen. Met de vragenlijsten en in de gesprekken is getracht om bestaande en wenselijke situatie in kaart te brengen en is onderzocht welke mogelijkheden de lokale kaders bieden. Om op gezond gewicht te komen en/ of te blijven is sport en bewegen één van de essentiële onderdelen. De ambtenaren sport werden daarom verschillende vragen gesteld over sport en bewegen binnen hun gemeente. Bij preventie overgewicht gaat het naast het inzetten op sport en bewegen, voeding en opvoeding ook om samenwerking. Binnen de samenwerking staan een intersectorale en integrale aanpak centraal. Aan de gemeenten is daarom gevraagd hoe er op dit moment wordt samengewerkt en met wie. Hier kunnen ook al bepaalde interventies aan gekoppeld zijn. De directe leefomgeving van kinderen en jongeren, zoals onderwijsinstellingen, sportverenigingen, culturele verenigingen en overige organisaties uit de publieke en private sector spelen een rol bij gezond gewicht. Zij hebben invloed op de fysieke en de sociale omgeving van de jeugd en kunnen (in)direct meespelen in de preventie van overgewicht. Een goed en uitdagend ingerichte fysieke leefomgeving zorgt ervoor dat de jeugd buiten gaat spelen en meer in beweging komt. De sociale omgeving kan bijvoorbeeld zorgen voor de beslissingen die de jeugd neemt op het gebied van voeding en hun leefstijl. Aan de gemeenten zijn vragen gesteld over de fysieke en sociale omgeving. In het voorjaar van 2013 zijn in een gezamenlijke presentatie tijdens een ambtelijk overleg sport de inhoudelijke overeenkomsten en verschillen tussen GKGK en JOGG toegelicht. De ambtenaren sport hebben tijdens dit overleg aangegeven dat ze bij voorkeur een gecombineerde aanpak van GKGK en JOGG verkiezen. Daarom zijn specifieke vragen gesteld over de inzet van de aanpak JOGG (Jongeren Op Gezond Gewicht) en de interventie GKGK (Gezonde Kinderen in een Gezonde Kindomgeving). De keuze voor JOGG is gebaseerd op de positieve effecten die met deze aanpak in Frankrijk behaald zijn en inmiddels ook in meerdere Nederlandse gemeenten, zoals Zwolle en Utrecht. De keuze voor GKGK is gebaseerd op de ervaringen van de gemeenten Winterswijk, Oude IJsselstreek en Montferland. In tweede instantie is getracht zichtbaar te maken waar lokaal en regionaal slimme verbindingen gelegd kunnen worden om te komen tot een gerichte aanpak en/of interventie. Dit is nodig om effectiever te kunnen handelen en om mogelijk tot een regionale aanpak te komen in het kader van preventie overgewicht jeugd in de Achterhoek. Als laatste stap brengen de GSF en GGD NOG een advies uit hoe de Achterhoek gezamenlijk in zou kunnen steken op preventie overgewicht jeugd. 6

8 3. Resultaten In dit hoofdstuk worden de resultaten van de inventarisatie preventie overgewicht jeugd Achterhoek weergeven. Daarbij wordt aangegeven welke overeenkomsten en verschillen er bestaan tussen de acht gemeenten op het gebied van preventie overgewicht jeugd. Op basis van de overeenkomsten die voortkomen uit de inventarisatie, kan de preventie van overgewicht bij jeugd regionaal aangepakt worden. 3.1 Gezamenlijke ambitie De acht Achterhoekse gemeenten hebben tijdens het ambtelijk overleg sport de regionale doelstellingen geformuleerd. Deze zijn opgesteld binnen de kaders van de ambitie preventie overgewicht jeugd. Onderstaande doelstellingen zijn bepaald: Er zijn in % minder kinderen met overgewicht ten opzichte van de nulmeting uit januari Alle 8 Achterhoekse gemeenten nemen in 2014 deel aan de regionale aanpak ter bestrijding van overgewicht bij de jeugd. 10% meer kinderen en jongeren voldoen in 2017 aan de NNGB ten opzichte van de nulmeting uit januari % meer kinderen met toenemend overgewicht worden tijdig gesignaleerd en doorverwezen naar een passend zorg- (en/of beweeg-)aanbod. Ook hebben de acht gemeenten de beoogde resultaten aangegeven. Zo willen de gemeenten streven naar: Een sluitend netwerk voor kinderen met overgewicht; Een veilige omgeving rondom scholen creëren voor kinderen om het fietsend en lopend naar school gaan te stimuleren; Veilige en uitdagende speelpleinen om kinderen te prikkelen om meer buiten te gaan spelen en in beweging te komen; Een mentaal gezonde jeugd. De bovengenoemde doelstellingen en resultaten worden nog afgestemd met de ambtenaren volksgezondheid en de aangewezen wethouders van de acht Achterhoekse gemeenten. 3.2 Ambitie per gemeente Naast de doelstellingen en beoogde resultaten die gezamenlijk opgesteld zijn, hebben de acht gemeenten individueel (intersectoraal) een vragenlijst ingevuld en/of een gesprek gehad met GSF en GGD NOG. Uit één van de gesprekken bleek dat een gemeente liever niet spreekt over overgewicht, maar over gezond gewicht. Dit is een goede suggestie die aansluit bij de betekenis van JOGG en wordt als aandachtspunt meegegeven richting de andere gemeenten. In deze rapportage houden we de term preventie overgewicht jeugd nog aan. Hieronder leest u welk toekomstbeeld de gemeenten voor ogen hebben. Aalten De omgeving en ouders zijn zich bewust van een gezonde leefstijl en daarmee een gezond gewicht Het aantal jongeren met overgewicht is minimaal 5% gedaald 7

9 Doetinchem De gezonde keuze moet de makkelijke keuze zijn Er naar streven dat alle kinderen op gezond gewicht zijn Berkelland Het percentage overgewicht is gedaald door middel van het nemen van eigen verantwoordelijkheid van de inwoners (met name ouders van hun kinderen) en eerstelijnszorg voor hun klanten/doelgroep Alle activiteiten omtrent preventie overgewicht jeugd zijn geborgd Bronkhorst Nog geen toekomstbeeld Montferland Ouders, kinderen, organisaties en bedrijfsleven zijn zich veel meer bewust van de invloed van leefstijl en handelen daar ook naar Beweeggedrag is verbeterd: meer kinderen sporten en blijven sporten Er wordt sneller gehandeld als er overgewicht is of dreigt Er is een goed aanbod van passende interventies Oost Gelre Inzicht/ monitoring in overgewicht Integrale aanpak Beweegnorm van X% Oude IJsselstreek Op basis van een nulmeting is het aantal jongeren (0-19 jaar) met overgewicht met ten minste 20% afgenomen Winterswijk Er worden structureel smaaklessen gegeven op het onderwijs Extra aandacht gaat uit naar kinderen met een motorische achterstand/overgewicht Kinderen bewegen een uur per dag Er is een goede samenwerking (op het gebied van gezonde leefstijl) lokaal en met andere gemeenten en gezondheidsinstellingen 5. Er is een vakleerkracht actief voor goed bewegingsonderwijs Om dit toekomstbeeld te bereiken zien de Achterhoekse gemeenten in dat hun rol hierin aanjagend, stimulerend, verbindend, faciliterend, integraal, regisserend, samenbrengend moet zijn. 3.3 Doelgroep: welke leeftijd Wanneer gesproken wordt over preventie overgewicht jeugd dan gaat het om de doelgroep 0-19 jaar. Desgevraagd, meldden de gemeenten het volgende over de subdoelgroepen binnen deze leeftijdscategorie. Drie van de acht gemeenten gaven de doelgroep 0-4 jaar en 5-12 jaar (0-12 jaar) aan als subdoelgroep waarop specifiek ingezet moet worden als het gaat om preventie overgewicht jeugd. Vier gemeenten noemden geen subdoelgroep en één gemeente noemde de subdoelgroep 5-12 en jaar. Het beeld dat de gemeenten hebben van de jeugd is bij 6 van de 8 gemeenten gebaseerd op de cijfers van de GGD. Specifiek wordt naar de E-MOVO verwezen, waarin wordt aangegeven dat er een hoog percentage overgewicht is onder de jeugd en dat een groot gedeelte van de jeugd niet voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. 8

10 Eén gemeente geeft aan dat zij het idee heeft dat het probleem dat zich bij hen voordoet betreffende overgewicht vergelijkbaar zal zijn met de andere gemeenten. Een andere gemeente geeft aan dat zij het beeld heeft dat het overgewicht onder de jeugd oververtegenwoordigd is bij groepen met een lage SES (laag opleidingsniveau, laag inkomen, slechte woonsituatie). 3.3 Sport en bewegen Op dit moment wordt er bij alle acht Achterhoekse gemeenten activiteiten uitgevoerd op het gebied van sport en bewegen. Bovendien zijn zij alle acht trots op één of meerdere beweegstimuleringsprojecten binnen hun gemeente. Aalten is trots op de Fit en Vap dag en de sportkennismakingslessen die door sportverenigingen worden gegeven op de scholen in het kader van het breedtesportstimuleringsproject. Berkelland is trots op de inzet van de buurtsportcoaches, de uitvoering van Beweegwijs en de inzet van Sport Federatie Berkelland. Bronckhorst is trots op de inzet van het Convenant Gezond Gewicht, de inzet van de Gezonde school, de Sportimpuls/ Sport en bewegen in de Buurt, Impuls individueel contactmoment en CJG informatievoorziening gezonde leefstijl. Doetinchem is trots op verschillende sportstimuleringstrajecten waarbij trainers voor de klas staan om zo kinderen te motiveren en stimuleren om meer te gaan bewegen. Montferland is trots op hoe zij de samenwerking tussen sport en zorg (ketenaanpak) hebben opgezet om zo kinderen met overgewicht gericht te kunnen helpen en te verwijzen. Ook zijn zij trots op de inzet van GKGK en de organisatie van de leefstijldag. Oude IJsselstreek is trots op de inzet van GKGK, het uitvoeren van de interventies Bewegen op Recept en Beweegkuur en de sportpromotieprijs. Oost Gelre is trots op de kleine projecten/ fysieke aanpassingen, zoals het schoolplein in Lievelde en het Wentholtpark. Verder is zij trots op de verhoging van de jeugdsubsidies en de inzet van Beweegwijs. Winterswijk is trots op de inzet van GKGK, Simpel Fit en de (toekomstige) buurtsportcoaches. Bewegen binnen een gemeente kan gecoördineerd en uitgevoerd worden door buurtsportcoaches. Vier van de acht gemeenten (Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem en Montferland) hebben momenteel al buurtsportcoaches aangesteld, drie gemeenten zijn bezig met de aanstelling (Winterswijk, Oost Gelre en Oude IJsselstreek) en één gemeente (Aalten) doet niet mee met de regeling. Bij de vier gemeenten die al buurtsportcoaches hebben, is er geen gemeente die de buurtsportcoaches specifiek inzet op preventie overgewicht jeugd. 3.4 Intersectorale samenwerking en integrale aanpak Intersectorale samenwerking Op het gebied van overgewicht wordt er intersectoraal samengewerkt (8 gemeenten), maar is het beleid hierop alleen bij de gemeenten Montferland en Winterswijk vastgelegd. Op de vraag of er binnen de gemeenten afstemming plaatsvindt tussen de verschillende beleidsterreinen op het gebied van preventie overgewicht (intersectorale samenwerking) gaven zeven van de acht gemeenten aan dat die afstemming er is. Bij één gemeente dus niet. Afstemming vindt over het algemeen plaats tussen hoofdzakelijk de ambtenaren sport, volksgezondheid, jeugd en onderwijs. Waar nodig sluit ruimtelijk ordening aan bij de afstemming. 9

11 Bij drie van de acht gemeenten (Montferland, Winterswijk en Oude IJsselstreek) is het beleid op het gebied van preventie overgewicht jeugd vastgelegd en bij één gemeente (Doetinchem) gedeeltelijk. Wel zijn er bij vier doelen verbonden in lokale nota s aan de preventie overgewicht jeugd. Deze doelen zijn bijvoorbeeld: Het verhogen van het percentage jongeren dat voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen Het aantal kinderen met overgewicht daalt minimaal met 0,5% Een integrale en langdurige aanpak is gerealiseerd Het verminderen van overgewicht van jongeren tot 16 jaar (<15%), 90% van de kinderen die deelneemt aan GKGK heeft een passend gewicht en Meer dan 60 kinderen met overgewicht nemen jaarlijks deel aan een zorgprogramma. Interventies Het inzetten van interventies op het gebied van preventie overgewicht kan er voor zorgen dat binnen een gemeente het percentage overgewicht bij de jeugd stabiliseert of zelfs daalt. Bij vijf van de acht Achterhoekse gemeenten (Bronkhorst, Berkelland, Montferland, Oude IJsselstreek en Winterswijk) worden op dit moment interventies en/of activiteiten uitgevoerd op het gebied van preventie overgewicht jeugd. Deze vijf gemeenten hebben één of meer van de volgende settings gekozen: Basisonderwijs Voortgezet onderwijs Sportverenigingen Vanuit de wijk Publieke organisaties Eerstelijnszorg Basisonderwijs Bij de interventies die ingezet worden in vijf gemeenten wordt bij drie hiervan binnen het basisonderwijs ingestoken op voeding, bewegen, opvoeden lesprogramma s en leefstijl. Hierbij gaat het om het uitvoeren van de specifieke interventie GKGK. Bij de overige twee wordt alleen op bewegen ingezet. Dit is het programma Beweegwijs en verschillende activiteiten vanuit Sport Federatie Berkelland. Voortgezet onderwijs Bij drie gemeenten (Berkelland, Bronkhorst en Winterswijk) worden activiteiten uitgevoerd op het voortgezet onderwijs. In de gemeente Berkelland wordt er vanuit de Sport Federatie Berkelland activiteiten uitgevoerd op het voortgezet onderwijs. Hierbij wordt alleen ingestoken op het bewegen. In de gemeente Bronkhorst wordt de interventie CU! Dance ingezet. Deze interventie is ook gericht op bewegen. In Winterswijk is er op het voortgezet onderwijs ingestoken op voorlichtingen op het gebied van voeding, bewegen en leefstijl. Vanuit de wijk In vier van de vijf gemeenten (Berkelland, Montferland, Oude IJsselstreek en Winterswijk) worden binnen de wijken activiteiten uitgevoerd op het gebied van preventie overgewicht. Bij drie gemeenten wordt alleen ingestoken op het component bewegen en bij één gemeente op voeding, bewegen, opvoeden en leefstijl. Dit wordt gedaan door het inzetten van de programma s een Gezonde Start, health lifestyle wellness event, naschoolse activiteiten, superchefs, dagarrangementen en zwem- en gymgroep voor de allochtone gemeenschap. Publieke organisaties In twee van de vijf gemeenten worden er activiteiten uitgevoerd met publieke organisaties, waarbij er ingestoken wordt op voeding, bewegen, opvoeden en leefstijl. In 10

12 Montferland wordt dat gedaan met de samenwerking sport en zorg (ketenaanpak) en in Winterswijk door het inzetten van Simpel Fit! en Winterswijk Vitaal: stappen per dag. Eerste lijnszorg Met de activiteiten op het gebied van overgewicht jeugd wordt er bij de vijf gemeenten met de eerstelijnszorg samengewerkt. Bij één gemeente wordt daarbij ingestoken op alleen bewegen, bij één gemeente op bewegen en leefstijl door middel van de interventies Bewegen op Recept en Beweegkuur en bij drie gemeenten op voeding, bewegen, opvoeden en leefstijl. Dit wordt gedaan door in te steken op een ketenaanpak/ zorgpad / samenwerkingsverband en CoolMove en cursus evenwicht. Samenwerking sport en zorg Samenwerking/ afstemming tussen de sport en de zorg (signaleren, doorverwijzen en behandelen) is er bij vijf van de acht gemeenten (Aalten, Berkelland, Montferland Oude IJsselstreek en Winterswijk). Er wordt samengewerkt in het kader van overgewicht jeugd door onder andere samen interventies uit te voeren, zoals cursus evenwicht, CoolMove, ketenaanpak / zorgpad en GKGK. GKGK Bij drie van de vijf gemeenten wordt GKGK als kans gezien en/of als interventie genoemd die goed gaat. Hierbij heeft de ouderbetrokkenheid nog wel de aandacht nodig. Andere kansen worden er gezien en/of projecten die goed gaan zijn: de ketenaanpak (samenwerking sport en zorg), Jeugdsportfonds, Beweegwijs, de inzet van buurtsportcoaches, eigen sport federatie en het uitreiken van de sportpromotieprijs. Knelpunten zijn er op het gebied van de financiering, de aanlooptijd die bijvoorbeeld bij scholen nodig is om interventie uit te kunnen zetten, de ouderbetrokkenheid en het soms geringe kader bij sportverenigingen. Interventies kunnen preventief, curatief of op beide manieren ingezet worden. Vijf van de acht gemeenten hebben als doel om met de interventies preventief en curatief in te steken. Drie gemeenten hebben als doel om met de interventies alleen preventief in te steken. 3.5 Omgeving Fysieke en sociale omgeving De acht Achterhoekse gemeenten hebben aangegeven dat er geen signalen zijn dat er te weinig speelruimte of speelvoorzieningen zijn. Er zijn voldoende mogelijkheden en bij de ene gemeente is er meer op ingezet dan bij de andere. Op het gebied van speelvoorzieningen wordt vaak vraaggericht gewerkt. Zeven van de acht gemeenten geven aan dat de schoolpleinen/ speelvoorzieningen in hun gemeente uitnodigen om te bewegen/ spelen. Kijkend naar de sociale omgeving, en dan specifiek naar de gezonde (school)kantines, geeft één gemeente (Bronckhorst) aan dat deze er zijn. Bij twee gemeenten zijn deze er niet en vijf gemeenten hebben er geen zicht op of weten het niet. Samenwerking bedrijfsleven Samenwerkingen op het gebied van preventie overgewicht is belangrijk en zijn er op vele manieren. Zo kan het bedrijfsleven hier op verschillende manieren op in spelen of partij van uitmaken. Op dit moment wordt bij zes van de acht gemeenten het bedrijfsleven (nog) niet betrokken. In Winterswijk en Montferland is dit wel het geval. In Winterswijk is bijvoorbeeld de supermarkt bij verschillende evenementen en smaaklessen betrokken en in Montferland de commerciële sportaanbieders. Met hun betrokkenheid zetten zij specifiek in op preventie overgewicht. 11

13 Bij zes gemeentes vindt er lokaal overleg plaats omtrent overgewicht/ gezondheid. Structurele overleggen zijn er in de vorm van intersectorale overleggen binnen de gemeente, vanuit CJG of met de eerstelijnszorg. Bij één gemeente vinden geen structurele overleggen plaats omtrent overgewicht/ gezondheid en één gemeente weet het niet. Alle gemeenten hebben in ieder geval structureel regionaal ambtelijk overleg vanuit sport en vanuit volksgezondheid. Draagvlak Om tot samenwerking te komen op het gebied van preventie overgewicht jeugd is er bij de verschillende partijen eerst draagvlak nodig. Zij moeten achter de aanpak / interventie staan om ook voor de preventie overgewicht te gaan. Bij 7 van de 8 gemeenten is er bij scholen en maatschappelijke organisaties draagvlak voor preventie overgewicht. Bij 1 gemeente (Oost Gelre) is er geen zicht op of er draagvlak is. Bij de gemeenten waar hier wel zicht op is, is dat via bijvoorbeeld de interventie GKGK, de Sport Federatie Berkelland, via de Gezonde School of vanuit Sportservice Doetinchem. Budget Vanuit verschillende beleidsterreinen zijn er bij vijf gemeenten (Aalten, Doetinchem, Montferland, Oude IJsselstreek en Winterswijk) budgetten beschikbaar gesteld voor preventie overgewicht. Dit is gedaan vanuit de beleidsterreinen jeugd (Doetinchem en Montferland), volksgezondheid (Oude IJsselstreek en Montferland), behandeling overgewicht (Aalten) en sport (Montferland). Bij Winterswijk hangt het van het eindrapport van GKGK af. De 8 Achterhoekse gemeenten zien graag voor de toekomst dat de volgende partijen actief zijn bij preventie overgewicht jeugd: Scholen, kinderopvang, JGZ-organisaties, gezondheidszorg, zorgverzekeraars, (jeugd)welzijnsinstellingen, sportverenigingen, sportaanbieders, bedrijfsleven, GSF, GGD, andere gemeenten, thuiszorg, CJG, buurtsportcoaches, Beweegwijs, Sport Federatie Berkelland, inwoners (ouders). Kortom iedereen die met bewegen en/of jeugd te maken heeft. 3.6 JOGG / GKGK (Wordt nog verder uitgewerkt, o.a. 3 gemeenten hebben dit onderdeel niet geheel ingevuld) Politiek bestuurlijk draagvlak Drie van de acht Achterhoekse gemeenten geven aan dat er politiek- bestuurlijk draagvlak is gerealiseerd in de gemeente. Dit terwijl het in ieder geval bij vijf gemeenten wenselijk is. Integrale en intersectorale samenwerking In 3 van de 8 gemeenten is er integrale en intersectorale samenwerking. Dit is in de gemeenten Montferland, Oude IJsselstreek en Winterwijk door middel van de interventie GKGK. Hierbij wordt wel aangegeven dat het op bepaalde settings, of alleen integraal is. De gemeente Doetinchem wil dit realiseren door in te steken op JOGG. Vijf van de acht gemeenten geven aan dat samenwerking wel wenselijk is. Langdurige programmering In drie van de acht Achterhoekse gemeenten (Oude IJsselstreek, Berkelland en Doetinchem) is langdurige programmering gerealiseerd. Dit is door middel van GKGK, JOGG of door de inzet van de buurtsportcoaches gedaan. In vijf van de acht gemeenten is aangegeven dat dit wenselijk is. 12

14 Wetenschappelijk onderzoek en monitoring Vier gemeenten geven aan dat wetenschappelijk onderzoek/ monitoring gerealiseerd is. Monitoring en meting naar effect wordt hierbij al belangrijk aangegeven. Vier gemeenten hebben aangegeven dat dit onderdeel wenselijk is. Communicatie/ sociale media Eén gemeente geeft aan dat communicatie/ sociale media gerealiseerd is. Dit door middel van eigen initiatieven en partijen en via het CJG en gemeentelijke communicatie. Vijf van de acht Achterhoekse gemeenten geven aan dat dit wenselijk is. Concrete projecten/ realisatie Vier gemeenten hebben concrete projecten gerealiseerd. Dit door middel van de inzet van GKGK, JOGG of de eigen sportfederatie. 13

15 4. Conclusies Doelgroepen Gemeenten zijn niet eenduidig in de keuze van een doelgroep binnen de jeugd. Bij de doelgroepselectie is daarom een belangrijke rol weggelegd voor de ondersteuningsorganisaties GSF en GGD NOG. Specifieke leefstijlproblematiek van subgroepen dient daarbij aandacht te krijgen. Lokaal kunnen accenten verschillen. Bij het selecteren van subgroepen kan rekening worden gehouden met onder andere leeftijden, geslacht, SES, onderwijs en de diverse settingen waarin de doelgroepen actief zijn. Cijfers van de GGD laten bijvoorbeeld zien dat er op 13/14- jarige leeftijd een aanzienlijke stijging van overgewicht heeft plaatsgevonden. Integrale aanpak Uit de inventarisatie kan opgemaakt worden dat op het gebied van preventie overgewicht jeugd winst te behalen is. Er is in veel gevallen geen sprake van een integrale aanpak waar leefstijlfactoren verbonden worden en een goede samenhang ontstaat in het aanbod. Uit de inventarisatie blijkt dat voeding en vooral opvoeding meer aandacht verdienen, enkele uitzonderingen daargelaten. Ouderbetrokkenheid en opvoedingsondersteuning is cruciaal om een gezonde leefstijl bij jonge kinderen te stimuleren. Daarbij is het ook van belang dat er meer samenhang komt in het aanbod van de verschillende settingen waar kinderen en ouders zich begeven. Regionale samenwerking Daarnaast maakt de inventarisatie duidelijk dat gemeenten van elkaar kunnen leren. Er zijn de afgelopen jaren diverse interventies uitgevoerd op lokaal niveau. Een aantal gemeenten heeft ervaring met interventies binnen het onderwijs, andere zijn gestart met een samenwerking tussen sport/bewegen en eerstelijnszorg. Gemeenten die meer ervaring hebben met de preventie van overgewicht bij jeugd of ervaring hebben met specifieke interventies kunnen opgedane kennis en ervaring delen. Aangezien alle gemeenten trots zijn op een of meerdere beweegstimuleringsinitiatieven, bestaat er een goede basis om initiatieven regionaal uit te rollen. Tevens heeft de meerderheid van de gemeenten aangegeven budget beschikbaar te hebben voor de aanpak van preventie overgewicht jeugd. Publiek-private samenwerking is op dit moment nog niet tot stand gekomen. Juist door regionaal samen te werken kan dit een extra impuls krijgen. JOGG/GKGK In de gemeente Oude IJsselstreek, Montferland en Winterswijk wordt GKGK uitgevoerd. Deze gemeenten geloven in deze interventie. Aandachtpunt bij het inzetten van de interventie GKGK is de lange aanloopperiode. De gemeente Doetinchem heeft aangegeven serieuze geïnteresseerd te zijn in de JOGGaanpak. 14

16 Bijlage 1 Overgewicht in de Achterhoek per gemeente en per leeftijdsgroep Jeugdigen met overgewicht in de Achterhoek in de schooljaren en ; per gemeente en per leeftijdsgroep (bron: GGD Noord- en Oost-Gelderland) Gemeente Leeftijdsgroep Matig overgewicht Ernstig overgewicht Totaal Overgewicht AALTEN 5-/6-jarigen 8% 3% 11% 10-/11-jarigen 13% 3% 16% 13-/14-jarigen 14% 3% 17% Totaal 12% 3% 15% BERKELLAND 5-/6-jarigen 10% 2% 11% 10-/11-jarigen 13% 2% 15% 13-/14-jarigen 15% 2% 17% Totaal 13% 2% 15% BRONCKHORST 5-/6-jarigen 11% 3% 14% 10-/11-jarigen 10% 2% 12% 13-/14-jarigen 11% 2% 13% Totaal 11% 2% 13% DOETINCHEM 5-/6-jarigen 11% 2% 13% 10-/11-jarigen 10% 2% 12% 13-/14-jarigen 13% 3% 16% Totaal 11% 2% 14% MONTFERLAND 5-/6-jarigen 12% 2% 14% 10-/11-jarigen* 16% 3% 18% 13-/14-jarigen 15% 3% 18% Totaal* 14% 3% 17% OOST GELRE 5-/6-jarigen 10% 2% 13% 10-/11-jarigen 12% 1% 13% 13-/14-jarigen 12% 2% 14% Totaal 11% 2% 13% OUDE IJSSELSTREEK 5-/6-jarigen 9% 3% 12% 10-/11-jarigen* 16% 3% 19% 13-/14-jarigen 13% 4% 17% Totaal* 13% 3% 16% WINTERSWIJK 5-/6-jarigen 10% 2% 11% 10-/11-jarigen 11% 1% 12% 13-/14-jarigen 12% 3% 16% Totaal 11% 2% 13% Achterhoek 5-/6-jarigen 10% 2% 13% 10-/11-jarigen 13% 2% 15% 13-/14-jarigen 13% 3% 16% Totaal 12% 2% 14% * Het percentage met (matig/ernstig) overgewicht is hoger dan gemiddeld in de Achterhoek