GGZ. eerstelijns psychologische zorg. begeleiding. Revalidatie. maatschappelijk werk. Transparant aanbod. revalidatie maatschappelijk werk

Transcriptie

1 thuisbegeleiding egeleiding GGZ sociaal psychiatrisch verpleegkundigen eerstelijns psych werk in verpleeghuizen Revalidatie aatschappelijk werk in verpleeghuizen Transparant aanbod eerstelijns psychologische zorg maatschappelijk werk Modulen als bouwstenen voor de hulpverlening centra voor jeugd en gezin begeleiding revalidatie maatschappelijk werk medisch maatschappel

2 Project: Modulariseren maatschappelijk werk in de gezondheidszorg Opdrachtgever: Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers/NVMW Projectleider NVMW: Magteld Beun Tekst: Margot Scholte en Anouk Poll, MOVISIE Eindredactie: NVMW Vormgeving: Suggestie & illusie Panelleden: Leonie van Betten, Albert Schweitzer ziekenhuis Dordwijk Lonneke van Bijnen, Lievensberg Ziekenhuis Jacqueline Boekhoff, VUmc Susan Geelen, Centrum Reuma Revalidatie Rotterdam Gea Kosters, Revalidatiecentrum De Hoogstraat Floor van Lambalgen, Revalidatiecentrum Amsterdam Annegrid Laumanns, Waterlandziekenhuis Helen de Roos, Bronovo Ziekenhuis Annelies Vos, Sophia Revalidatie Marijke Wiertsema, UMCG-Groningen George Worthington, Revalidatiecentrum Amsterdam Overname van informatie uit deze publicatie is toegestaan onder voorwaarde van de bronvermelding: NVMW / MOVISIE 2010 Eerste druk: januari 2010 Ongewijzigde herdruk: juni 2011 Dit project is financieel mede mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS en het OAMW fonds.

3 Revalidatie maatschappelijk werk Modulen als bouwstenen voor de hulpverlening

4

5 Voorwoord Bij sommige beroepen hebben mensen een helder beeld: een dokter maakt mensen beter, een fietsenmaker repareert fietsen. Dit geldt in mindere mate voor het beroep maatschappelijk werker. Profilering en positionering van het beroep maatschappelijk werker is daarom ook een blijvende uitdaging voor maatschappelijk werkers en een belangrijke opdracht voor de Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers/NVMW. De Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers/NVMW is hét platform en hét netwerk voor ruim 4000 professionals. Zij is een representatieve beroepsvereniging die zichtbaar is in de maatschappij en met lef de collectieve belangen van maatschappelijk werkers behartigt. Zo borgt de NVMW de kwaliteit van het beroep, maakt kennisoverdracht mogelijk en biedt individuele dienstverlening aan leden. De NVMW vertegenwoordigt het maatschappelijk werk in alle sectoren waar maatschappelijk werkers actief zijn. Leden houden zich aan de beroepscode en zijn toetsbaar volgens het tuchtrecht. De NVMW wil helder maken waar het maatschappelijk werk voor staat en waarom maatschappelijk werkers onmisbaar zijn in de hedendaagse samenleving. Bijzondere aandacht is er daarbij voor het vraagstuk van huiselijk en hulpverleningsgebonden geweld. Een belangrijk probleem waarmee maatschappelijk werkers in hun dagelijks werk te maken hebben en waarmee ze op een professionele wijze moeten omgaan. Het beschrijven van modulen is daarvoor een instrument. Met steun van het ministerie van VWS en het OAMW fonds is de NVMW in 2008 gestart met het project Modulariseren maatschappelijk werk in de gezondheidszorg. Met dit project wil de NVMW de bijdrage van maatschappelijk werkers aan de curatieve gezondheidszorg transparant maken. Inzet is de beschrijving en ontwikkeling van heldere modulen door en voor maatschappelijk werkers. Dit gebeurt op basis van de eerder door MOVISIE ontwikkelde systematiek van modulariseren. Maatschappelijk werkers kunnen deze modulebeschrijving in hun dagelijkse praktijk gebruiken om helder te maken wat zij kunnen en doen. Deze publicatie betreft een handzame set van modulen voor het revalidatiemaatschappelijk werk. Eerder zijn reeds modulen voor het verpleeghuismaatschappelijk werk en voor het medisch maatschappelijk werk in algemene ziekenhuizen en de ambulante GGZ beschreven. Ik raad u deze publicatie van harte aan en dank alle maatschappelijk werkers die hebben bijgedragen aan de totstandkoming. Zonder hun vrijwillige inzet had de NVMW deze publicatie niet kunnen realiseren. Daarnaast wil ik MOVISIE hartelijk bedanken voor de ondersteuning bij deze opdracht. Iris Leene Directeur NVMW

6 Inhoudsopgave Inleiding 6 Deel 1: Modulariseren van het revalidatie maatschappelijk werk 1. Een typering van het revalidatie maatschappelijk werk 9 Doelstelling van het revalidatie maatschappelijk werk 9 Doelgroepen 9 Kinderen, jongeren en jongvolwassenen 9 Volwassenen en ouderen 10 Taken 10 Positie van het revalidatie maatschappelijk werk 11 Hulpverlening door het revalidatie maatschappelijk werk 12 De rol van het revalidatie maatschappelijk werk bij geweld, misbruik, verwaarlozing en agressie 14 Agressie binnen het patiëntsysteem 15 Agressieve cliënten / naaste(n) 15 Grensoverschrijdend gedrag door professionals of vrijwilligers De systematiek van het modulariseren 18 Inleiding 18 Kernbegrippen bij modulariseren 18 Algemene werkwijze modulariseren 19 Toelichting op de verschillende onderdelen van de modulebeschrijvingen 20 Toepassing van modulen in de praktijk 22

7 Deel 2: Modulebeschrijvingen van het revalidatie maatschappelijk werk Basismodulen voor het revalidatie maatschappelijk werk per functie Intake Informatie en advies Voorlichting en preventie Praktische en materiële begeleiding Begeleiding bij verliesverwerking Veranderings- en competentiegerichte begeleiding 32 a. Leefstijlverandering 33 b. Ondersteuning en competentievergroting van de partner / mantelzorger 34 c. Begeleiding bij een verstoord evenwicht in de relatie als gevolg van aandoening, beperking en/of behandeling Opvoedingsondersteuning Ouderbegeleiding Vergroten sociaal netwerk Begeleiding naar dagbesteding Begeleiding van kinderen en jongeren naar dagopvang / school Toeleiding en motivatie tot gespecialiseerde hulpverlening Signalering en preventie bij verwaarlozing, misbruik en mishandeling Informatieverzameling en rapportage Communicatieverbetering cliënt(systeem) behandelteam Casemanagement Bemiddeling bij arbeidsre-integratie Nazorg / ontslagzorg Het geven van consultatie Crisisinterventie Ondersteunings- en verwerkingsgerichte groepsgesprekken Voorlichting door middel van groepsbijeenkomsten 56 Deel 3: Bijlagen Bijlage 1: Verdiepingsintake 58 Bijlage 2: Functies van het revalidatie maatschappelijk werk 60 Literatuurlijst 62

8 Inleiding Maatschappelijk werkers oefenen hun beroep uit in heel diverse omgevingen. Bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, de jeugdzorg, de overheid, het onderwijs, het welzijnsveld, de maatschappelijke opvang en in het bedrijfsleven. Soms werken zij solistisch en zijn zij de enige maatschappelijk werker in een organisatie, soms werken zij in teams. Elk werkveld kent zijn eigen dynamiek. Hier ligt de kracht van de maatschappelijk werkers; ze zijn op de verschillende plekken en in de organisaties waar vragen van cliënten zich voordoen. Het is tevens de zwakte van de maatschappelijk werkers; de diversiteit maakt het moeilijk om een goed beeld van het beroep neer te zetten. Het is hierdoor noodzakelijk dat maatschappelijk werkers (steeds weer opnieuw) in hun werkomgeving kunnen uitleggen wat zij doen en met welke reden. Maatschappelijk werkers hebben handvatten nodig om zich te profileren. Om duidelijk te maken aan de cliënt, de verwijzers, de samenwerkingspartners en de werkgevers wat zij kunnen en wat zij doen. Transparantie over het aanbod van het maatschappelijk werk zal, naast een heldere profilering, tevens duidelijk voor het voetlicht brengen wat de maatschappelijk werkers bindt en zo richting cliënt, werkgevers, overheid en beleidsmakers het belang van maatschappelijk werk aantonen. De NVMW ziet het als haar taak om maatschappelijk werkers deze handvatten te bieden. En om binnen deze diversiteit het maatschappelijk werk op eenduidige wijze neer te zetten, met ruimte voor de specifieke werksettingen waarin het maatschappelijk werk zich beweegt. In dit kader is de afgelopen jaren veel aandacht besteed aan de ontwikkeling en validering van kwaliteitsinstrumenten als beroepsprofielen en competentieprofielen voor de verschillende werksectoren waarin maatschappelijk werkers werkzaam zijn. Voor de werksectoren algemeen maatschappelijk werk en bedrijfsmaatschappelijk werk is bovendien het aanbod transparant beschreven in de vorm van modulen (MOVISIE, 2006 en 2007). Modulen zijn op te vatten als zorg- of hulpverleningseenheden die met elkaar de bouwstenen vormen voor het totale aanbod aan cliëntenzorg van een organisatie of werksoort. Hiermee kan in grote lijnen duidelijk gemaakt worden wat een beroepsgroep of werksoort te bieden heeft, voor wie, met welke doelen en met welke (beoogde) resultaten. Een dergelijke modulaire beschrijving van het aanbod van het maatschappelijk werk, gemaakt met een representatieve afvaardiging van maatschappelijk werkers uit het betreffende werkveld, heeft een grote meerwaarde voor de beroepsgroep als geheel. Het biedt namelijk de mogelijkheid om het aanbod van maatschappelijk werkers te profileren richting financiers, samenwerkingspartners en andere beroepsgroepen. In dit kader heeft de NVMW aan MOVISIE gevraagd om, op basis van de eerder door MOVISIE ontwikkelde systematiek van modulariseren, ondersteuning te bieden bij het transparant beschrijven van het aanbod van het 6 Inleiding

9 maatschappelijk werk in vier sectoren binnen de curatieve gezondheidszorg. Te weten: het verpleeghuismaatschappelijk werk, het medisch maatschappelijk werk in de algemene ziekenhuizen, het revalidatie maatschappelijk werk en het maatschappelijk werk in de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). In deze notitie wordt beschreven hoe het transparant maken van het aanbod van het revalidatie maatschappelijk werk heeft plaatsgevonden, en in welke modulen het heeft geresulteerd. Deel 1 gaat in op de positie (taken en rollen) van het revalidatiemaatschappelijk werk en op het proces van modulariseren. In deel 2 worden de ontwikkelde modulen beschreven. Inleiding 7

10 Deel 1 Modulariseren van het revalidatie maatschappelijk werk

11 1 Een typering van het revalidatie maatschappelijk werk Doelstelling van het revalidatie maatschappelijk werk In 1948 werd de World Health Organisation (WHO) opgericht en in datzelfde jaar kwam zij met de volgende definitie van gezondheid: Gezondheid is niet alleen het ontbreken van ziekte, maar ook een algehele staat van lichamelijk, mentaal en sociaal welbevinden. Vanuit die optiek ligt het voor de hand dat ook maatschappelijk werkers een rol spelen in de gezondheidszorg. Het maatschappelijk werk in de breedte richt zich op psychosociale problematiek; problematiek die te maken heeft met de interactie tussen het individu en zijn omgeving. Het revalidatie maatschappelijk werk is hierbinnen op te vatten als een verbijzondering van het maatschappelijk werk. Uitgangspunt van hulpverlening aan mensen in een revalidatiebehandeling is de verwevenheid van psychische, sociale en somatische problematiek. De doelstelling van het revalidatie maatschappelijk werk luidt: Het revalidatie maatschappelijk werk zet zich op een professionele manier in om kinderen en volwassenen met een aandoening, ziekte en/ of beperking zo volwaardig mogelijk te laten functioneren en sociaal te re-integreren in relatie met hun sociale omgeving. Daarbij is voorwaarde dat de revalidant de regie over zijn bestaan (her)neemt. (NVMW, 2009). Doelgroepen Maatschappelijk werkers in de revalidatie hebben te maken met kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen en hun directe netwerk. Deze cliëntsystemen worden geconfronteerd met de gevolgen van ziekten en beperkingen die zich al dan niet op jonge leeftijd manifesteren, en met de gevolgen van trauma s en ziekten die op latere leeftijd zijn ontstaan. Cijfers van Revalidatie Nederland (2009) laten zien dat in 2008 een groot deel van de doelgroep poliklinisch behandeld wordt. Enkele kengetallen met betrekking tot revalidatie in Nederland: * In 2008 hebben poliklinische cliënten, waaronder ruim kinderen en jongeren, en klinische cliënten, inclusief 467 kinderen en jongeren, gebruik gemaakt van revalidatie. * In de revalidatie is 89% van de zorg verleend aan poliklinische cliënten. * Van alle cliënten is 46% behandeld voor neurologische aandoeningen zoals beroerte, spasticiteit en dwarslaesie. * Binnen de kinderrevalidatie is 72% van de kinderen in behandeling voor een neurologische aandoening. Kinderen, jongeren en jongvolwassenen De begeleiding is enerzijds gericht op een optimale ontwikkeling van het kind zelf en anderzijds op het ondersteunen van de ouders in hun rol als opvoeder en het Een typering 9

12 functioneren van het gezin als systeem. Hoe kan het gezin optimaal functioneren in de periode dat het kind / de jongere in revalidatiebehandeling is, en hoe kan de draad daarna weer opgepakt worden, passend bij de dan ontstane situatie van de revalidant. Hierbij is ook aandacht voor de positie van de broertjes en de zusjes. Bij oudere kinderen, jongvolwassenen, is de begeleiding meer gericht op de jongvolwassene zelf en de oriëntatie op zijn of haar mogelijkheden in de maatschappij wat betreft het sociale netwerk, relatie, opleiding, werk, enzovoort. Informatievoorziening aan (ouders van) kinderen, jongeren of jongvolwassenen: * Een minderjarige jonger dan 12 jaar wordt vertegenwoordigd door zijn ouders en alleen de ouders krijgen informatie. * Een minderjarige van 12 tot 16 krijgt samen met de ouders informatie. * Een minderjarige van 16 jaar en ouder krijgt zelf informatie en de ouders hebben geen recht meer op informatie. (Bron: Geheimhouding & Privacy, een handreiking voor maatschappelijk werkers, NVMW 2010). Volwassenen en ouderen Bij volwassenen en ouderen is de begeleiding primair gericht op de cliënt en zijn (toekomstige) leefsituatie. De partner en/of het gezin worden zoveel mogelijk bij de begeleiding betrokken. Het functioneren op verschillende leefgebieden staat centraal, waaronder het maatschappelijk functioneren. Ook de afstemming tussen de systeemwereld van de revalidatie en de leefwereld van de cliënt kan onderdeel van de begeleiding zijn, zeker in een klinische setting. Een belangrijk aspect is de rollen van de cliënt in de maatschappij: in hoeverre wordt dit beïnvloed door de aandoening, ziekte of beperking en wat zijn de lange termijn perspectieven? De revalidatie maatschappelijk werker houdt rekening met aan de ene kant de behoefte aan zorg, ondersteuning en begeleiding en aan de andere kant de zelfredzaamheid en de participatie. Hierbij wordt zoveel mogelijk uitgegaan van de eigen kracht en zelfregie van de cliënt en het cliëntsysteem. Taken De taken, verantwoordelijkheden en deskundigheden van de revalidatie maatschappelijk werker zijn vastgelegd in het Beroepsprofiel (NVMW, 2006). De kerntaken zijn: * Werken met en namens cliënten: psychosociale hulpverlening. * Werken voor cliënten en potentiële cliënten. * Werken in de eigen instelling of organisatie. * Werken in externe samenwerkingsverbanden. * Zichzelf ontwikkelen in het beroep. * Bijdragen aan de ontwikkeling van het beroep. In de modulen wordt het aanbod van het revalidatie maatschappelijk werk in het kader van de directe hulpverlening beschreven. Directe hulpverlening valt onder de eerste taak van het hierboven genoemde Beroepsprofiel, namelijk: Werken met en namens cliënten: 10 Deel 1: Modulariseren

13 psychosociale hulpverlening. Naast de directe hulpverlening kan een revalidatie maatschappelijk werker ingezet worden voor: * Deskundigheidsbevordering (geven van voorlichting, training en begeleiding van groepen en teams); * Onderwijs als onderdeel van het opleidingscurriculum van (doorgaans) hogescholen (vooral de begeleiding van stagiaires van MWD-opleidingen); * Bijdragen aan beleidsvorming en vernieuwing door registratie en signalering; * Advisering aangaande het cliëntenzorgbeleid en beleidsontwikkeling; * Participatie in sociaal-medische en organisatorische overlegsituaties; * Onderhouden van contacten met cliënten, cliëntenverenigingen en -organisaties, doorgaans in het kader van het geven van voorlichting. Deze activiteiten vallen in het beroepsprofiel onder kerntaak twee tot en met zes. Deze kerntaken maken duidelijk dat het revalidatie maatschappelijk werk niet alleen psychosociale hulpverlening biedt aan de cliënt en het cliëntsysteem, maar dat het tevens bijdraagt aan het creëren van voorwaarden waaronder (para)medische disciplines basale psychosociale zorg kunnen bieden aan de cliënten. Positie van het revalidatie maatschappelijk werk Het revalidatie maatschappelijk werk wordt uitgevoerd in verschillende soorten instellingen waaronder revalidatiecentra, ziekenhuizen, verpleeghuizen en speciale scholen zoals mytylscholen. Afhankelijk van de instelling werkt de revalidatie maatschappelijk werker op een klinische of poliklinische afdeling in een multidisciplinair team. Revalidatie maatschappelijk werkers nemen een onderdeel voor hun rekening binnen de totale behandeling 1 van een cliënt. Zij zijn daarmee altijd onderdeel van een multidisciplinair behandelteam en werken onder eindverantwoordelijkheid van de hoofdbehandelaar (de revalidatiearts). Maatschappelijk werkers kiezen zelf hun eigen methodische werkwijze, maar leggen hierover verantwoording af aan de behandelaar of instelling. Een deel van de interventies van het revalidatie maatschappelijk werk is duidelijk afgebakend en vooraf ingepland. De afstemming die hiervoor nodig is, gebeurt vaak door middel van het formuleren van multidisciplinaire zorgprogramma s. De maatschappelijk werker weet welk programmaonderdeel voor zijn rekening komt en overlegt hierover ook met andere disciplines. Dat maakt dat alle disciplines een duidelijke rol hebben in het geheel van de behandeling van een cliënt. Hoewel er binnen de revalidatie steeds meer programmatisch met richtlijnen en protocollen gewerkt wordt, zal de maatschappelijk werker, in aansluiting bij richtlijnen 1 Binnen de revalidatie wordt vaak gesproken over de behandeling van cliënten. In het beroepsprofiel van de NVMW (2006) wordt in principe de term begeleiden gekozen om het werk van de maatschappelijk werker te omschrijven. Echter, in sommige werkcontexten wordt begeleiding -gericht op het verbeteren van het functioneren van cliënt / cliëntsysteem- ook wel behandeling genoemd; vooral voor maatschappelijk werkers in de gezondheidszorg is dit een gangbare term (Beroepsprofiel van de Maatschappelijk Werker, NVMW (2006) pagina 42). Een typering 11

14 en DBC s, de bredere, wisselende en praktische context van de cliënt in het oog houden. In die zin zal hij flexibel moeten kunnen omgaan met gestandaardiseerde werkwijzen. De maatschappelijk werker is hierbij bij uitstek een beroepsbeoefenaar die zich beweegt op het raakvlak van de geestelijke gezondheid en de maatschappij. De revalidatie maatschappelijk werker moet goed kunnen functioneren binnen het specifieke domein van de fysieke en mentale revalidatie. Dat betekent dat hij kennis moet hebben van ziektebeelden, aandoeningen en beperkingen en de psychische en psychosociale gevolgen daarvan. Hij moet competent zijn ten aanzien van draagkracht-analyses, sociale netwerkanalyses en netwerkinterventies. Hulpverlening door het revalidatie maatschappelijk werk Een cliënt kan via verschillende wegen in contact komen met het revalidatie maatschappelijk werk. De revalidatiearts kan de aanmelding verzorgen. De cliënt zelf, het cliëntsysteem of derden kunnen het contact ook aanvragen. In sommige organisaties is contact protocollair vastgesteld en gebeurt dus standaard. Verder organiseert het revalidatie maatschappelijk werk groepsbijeenkomsten, waar een begeleidingstraject uit voort kan komen. Na de aanmelding vindt een gerichte intake plaats, waarna de hulpverlening van start gaat. Tijdens de opname of poliklinische begeleiding vindt er periodiek multidisciplinair overleg plaats over de voortgang van de behandeling. De begeleiding van de cliënt en zijn systeem vindt plaats zolang nodig is; totdat de cliënt wordt ontslagen of de poliklinische begeleiding (indien de revalidant niet in het revalidatiecentrum zelf verblijft) wordt beëindigd. De inzet van het revalidatie maatschappelijk werk kan per setting verschillen; het werken in een revalidatiecentrum, ziekenhuis of mytylschool bepaalt de interventies en verantwoordelijkheden. Ook per instelling of organisatie kunnen verschillen bestaan. Het maatschappelijk werk kent een aantal specifieke uitgangspunten die ook van toepassing zijn op het revalidatie maatschappelijk werk. Deze uitgangspunten zijn: * De hulpverlening is planmatig en inzichtelijk. * Maatschappelijk werkers nemen de vraag van de cliënt als vertrekpunt. Zij leggen daarbij steeds de verbinding tussen feitelijke informatie, de beleving, de attitude, de normen en de gevoelens van de cliënt. * Maatschappelijk werkers zijn niet zozeer gericht op belemmeringen en beperkingen, maar op de eigen mogelijkheden, behoeften en wensen en de eigen kracht van de mensen die hulp vragen. In de begeleiding sluiten zij zo goed mogelijk aan bij die mogelijkheden. * De hulpverlening wordt gekenmerkt door een leefwereldbenadering. Maatschappelijk werkers zullen zoeken naar oplossingen die dichtbij liggen en gericht zijn op het behoud van de controle op, en regie over, het eigen leven. * Maatschappelijk werkers leggen steeds de verbinding tussen individuele problemen van immateriële aard (gedrag, ontwikkeling, relaties) en van materiële aard 12 Deel 1: Modulariseren

15 (bijvoorbeeld inkomen en huisvesting). Op grond van een integrale oriëntatie betrekken zij zo nodig al deze probleemaspecten in de analyse en zoeken met de cliënt en diens systeem naar geschikte oplossingen of verwijzingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van beproefde methodieken en werkwijzen. * Maatschappelijk werkers zijn gericht op de verbinding tussen de individuele cliënt en de omgeving. Zij benaderen ook individuele problematiek allereerst vanuit deze sociale invalshoek. Zij gaan na welke belemmerende en bevorderende factoren er in de omgeving zijn, hoe de rol van de omgeving kan worden versterkt en hoe de cliënt zich hierin kan handhaven. * Maatschappelijk werkers vormen, op grond van hun brede en integrale benadering van cliënten en hun vragen, vaak de verbinding tussen verschillende hulp- en dienstverleners. Zij kennen de sociale kaart goed en functioneren in die zin als een verbindende schakel. Waar sprake is van complexe problematiek kunnen zij de samenhang van diverse uitvoerende partijen in de hulpverlening coördineren. ( NVMW, 2007d). Om tot een gedegen analyse te komen wordt in de revalidatie gebruik gemaakt van het International Classification of Functioning, Disability and Health model (ICF, 2002). De ICF is ontwikkeld door de World Health Organisation en wordt wereldwijd gebruikt om het functioneren van een cliënt te beschrijven in drie perspectieven: 1) het perspectief van de mens als organisme (lichamelijk functioneren); 2) het perspectief van het menselijke handelen (activiteiten); 3) het perspectief van participatie (deelname aan het maatschappelijk leven). Voor kinderen en jongeren is de International Classification of Functioning, disability, health for Children and Youth ontwikkeld (RIVM, 2009). De maatschappelijk werker richt zich op de mogelijkheden van de revalidant in het functioneren binnen de maatschappij. Hiervoor gebruikt de maatschappelijk werker theorieën eclectisch en op maat voor de specifieke cliënt in zijn of haar specifieke situatie. Eclectisch werken wil niet zeggen dat de maatschappelijk werker zomaar wat doet en allerlei theorieën en methodieken door elkaar gebruikt. Integendeel, de maatschappelijk werker gebruikt op een verantwoorde en doelgerichte manier diverse theorieën en methoden van werken, is zich hiervan bewust en kan deze ook benoemen. De revalidatie maatschappelijk werker gebruikt sociaal-wetenschappelijke theorieën, met name cognitief-gedragstherapeutische, systeemtheoretische en oplossinggerichte theorieën. Hij gebruikt methoden die zijn ontleend aan communicatie, interactie- en sociale systeemtheorieën. Psychosociale hulpverlening en hulp bij het zelfstandig handelen worden gestimuleerd en geactiveerd door bijvoorbeeld: het versterken van het sociale netwerk, hulp bij sociale en arbeidsintegratie, opvoedingsondersteuning / ouderbegeleiding, materiële ondersteuning, ondersteunende begeleiding bij verliesverwerking, bemiddeling en belangenbehartiging. De revalidatie maatschappelijk werker beschikt dus over een breed, gevarieerd palet aan Een typering 13

16 handelingsmogelijkheden om het hulpverleningsplan of plan van aanpak uit te voeren. In het hulpverleningsplan of plan van aanpak is aangegeven welke mix van interventies het beste past bij het beoogde resultaat en doelen op de langere termijn. Hierbij is ook de samenwerking met de partners binnen het multidisciplinaire team vastgelegd. Revalidatie maatschappelijk werkers hebben te maken met cliënten van verschillende afkomst en culturen. De achtergrond van een cliënt heeft invloed op de beleving van ziekte, herstel en blijvende beperkingen. Zingevingsvraagstukken omtrent ziekte of beperking kunnen zeer uiteenlopend beantwoord worden, afhankelijk van de achtergrond of overtuiging. Het is van belang dat de revalidatie maatschappelijk werker hier kennis van heeft en kan anticiperen. In gesprek met de cliënt en het cliëntsysteem ondersteunt en begeleidt de revalidatie maatschappelijk werker de cliënt om de regie over het dagelijks leven zoveel mogelijk ter hand te nemen en te leren omgaan met zijn ziekte of beperking. De revalidatie maatschappelijk werker houdt altijd rekening met de sociale en materiële context waarin iemand leeft, en bouwt bruggen naar andere partners en organisaties om maatschappelijke participatie te stimuleren. Gedurende het hulpverleningstraject legt de revalidatie maatschappelijk werker steeds grotere verantwoordelijkheid neer bij de cliënt en zijn netwerk. Stimulering en activering tot zelfstandig handelen (het hernemen van de regie) vindt plaats door bijvoorbeeld hulp bij sociale- en arbeidsintegratie, dagbesteding, pedagogische ondersteuning / ouderbegeleiding, materiële ondersteuning, bemiddeling en belangenbehartiging en het leren opbouwen en versterken van het sociale netwerk. De rol van het revalidatie maatschappelijk werk bij geweld, misbruik, verwaarlozing en agressie Vanuit de overheid is er de laatste jaren veel aandacht voor geweldsproblematiek. Ook bij het maken van deze modulen is de opdracht speciaal aandacht te besteden aan geweldsvragen binnen de revalidatie en in het bijzonder de rol van revalidatie maatschappelijk werkers daarbij. Voor het revalidatie maatschappelijk werk geldt dat het op verschillende manieren geconfronteerd kan worden met huiselijk en seksueel geweld, misbruik, verwaarlozing en agressie. Geweld en misbruik kunnen binnen de revalidatie-instelling plaatsvinden door iemand van het personeel, maar ook door een vrijwilliger of door een bekende van de cliënt. Dit kan de partner zijn, maar ook een (of meer) van de kinderen, of een andere bekende(n). Geweld en misbruik kunnen uiteenlopen van lichamelijk geweld tot seksueel geweld, verwaarlozing, bedreiging of (financieel) wanbeleid en afpersing. De ongewenste situatie kan op verschillende manieren aan het licht komen: het kan verteld worden door de revalidant of een naaste van de revalidant, maar er kunnen ook signalen opgevangen worden door personeelsleden of vrijwilligers. Landelijk zijn er (nog) geen specifieke richtlijnen ontwikkeld voor de revalidatiesector voor het omgaan met geweld en signalen hiervan. In de meeste revalidatiecentra en ziekenhuizen zijn interne afspraken en soms protocollen over hoe om te gaan met 14 Deel 1: Modulariseren

17 geweld. In 2010 wordt iedere organisatie verplicht een protocol te hebben waarin de handelswijze rond huiselijk geweld staat beschreven. Deze verplichting een protocol te hebben, moet overigens niet worden verward met de verplichting om huiselijk geweld te melden bij een steunpunt huiselijk geweld! Dit blijft een meldrecht waarbij de revalidatie maatschappelijk werker, met in achtneming van de professionele kaders die er zijn, de mogelijkheid heeft het huiselijk geweld, met en zonder toestemming van de betrokken revalidant, te melden. In het geval er kinderen betrokken zijn bij agressie, geweld, verwaarlozing of misbruik is het ziekenhuis en/of de arts op grond van wet- en regelgeving verplicht een dergelijke situatie te melden bij het Steunpunt Huiselijk Geweld. Dit kan via een Algemeen Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Hoewel niet specifiek vanuit de revalidatiebranche, is er een landelijke richtlijn ontwikkeld voor het signaleren, bespreken, diagnosticeren en behandelen van huiselijk geweld en kindermishandeling. De NVMW is samen met zestien andere beroepsverenigingen bij de ontwikkeling van deze richtlijn betrokken geweest. Hierdoor geeft de richtlijn ook voor revalidatie maatschappelijk werkers en de organisaties waar zij werken een richtlijn bij het handelen in situaties van huiselijk geweld of kindermishandeling. Het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) heeft specifiek voor situaties waarin sprake is van kindermishandeling competenties geformuleerd rond het signaleren van mogelijke kindermishandeling. Deze betreffen: het weten hoe te handelen bij zorgen over een kind en het effectief samenwerken met anderen (NJi, 2008). Ook bij de ontwikkeling van deze competentiebeschrijving is de NVMW betrokken geweest 2. In deze modulehandleiding is de module Signalering en preventie bij verwaarlozing, misbruik en mishandeling opgenomen. Hier wordt de werkwijze voor revalidatiemaatschappelijk werkers concreet beschreven. Agressie binnen het patiëntsysteem Huiselijk geweld is een zeer ernstig en omvangrijk probleem en in veel gevallen een strafbaar feit. Het is de meest voorkomende vorm van geweldpleging in onze maatschappij. Adequate signalering, taxatie, ingrijpen en zo mogelijk behandeling kan in geval van huiselijk geweld veel lichamelijk en psychisch lijden en maatschappelijke kosten besparen. Signalering van (het risico op) huiselijk geweld is een belangrijke taak van alle professionals die werkzaam zijn in de eerste en tweede lijn van de gezondheidszorg. Zij moeten in staat zijn deskundigen te mobiliseren die kunnen taxeren of, en zo ja welke, interventies moeten plaatsvinden en uiteindelijk een passend behandelbeleid kunnen vaststellen (Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, 2008, p.9). Agressieve cliënten / naaste(n) Een andere vorm van geweld is agressie door de cliënt of zijn naaste(n) richting het personeel. Soms heeft dit te maken met achterliggende psychogeriatrische of 2 Het NJi heeft samen met MOVISIE tevens competenties geformuleerd voor het signaleren en behandelen van geweld ten behoeve van professionals in de zorg, het welzijn en het onderwijs. Een typering 15

18 neurologische problemen, maar het kan ook te maken hebben met de verwerking van het (blijvende) gezondheidsverlies of met de persoonlijkheidsstoornissen of een incident. In deze gevallen hebben de meeste revalidatiecentra en ziekenhuizen een protocol dat op dat moment in werking treedt. Onderdeel van dit protocol kan zijn dat het revalidatie maatschappelijk werk, nadat er een veilige situatie is gecreëerd, aandacht besteed aan de copingsproblemen die mogelijk aan de agressieve uitingen ten grondslag liggen. Grensoverschrijdend gedrag door professionals of vrijwilligers Wanneer grensoverschrijdend gedrag wordt vertoond door één van de betrokkenen bij de revalidatie die óók nog eens deel uitmaakt van het multidisciplinaire behandelteam, geldt in veel gevallen een afwijkende routing. In een dergelijke situatie maakt de leidinggevende het grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar bij de betreffende functionaris en treft hij in overleg met het managementteam en/ of het bestuur eventueel passende maatregelen. Revalidatieorganisaties hebben de verantwoordelijkheid om een beleid te voeren ter voorkoming van grensoverschrijdend gedrag. Hieronder vallen niet alleen de eerder genoemde meldingsprocedures, maar bijvoorbeeld ook het hebben van een klachtenregeling middels welke de patiënt een klacht kan indienen over een gedraging van een professional of vrijwilliger. Verder geldt er specifiek een meldingsplicht voor seksueel misbruik door een professional richting een cliënt, al wordt over het algemeen aangenomen dat deze vorm van misbruik of mishandeling in de praktijk minder frequent voorkomt dan bijvoorbeeld verbale agressie door het personeel richting cliënt. In het geval van seksueel misbruik wordt een melding gedaan bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg, die op dit punt stelt dat een seksuele relatie tussen professional en patiënt nooit is toegestaan, ook niet als de patiënt hierop nadrukkelijk aanstuurt. Dit is in overeenstemming met het Wetboek van Strafrecht, waarin sinds 1991 expliciet ontucht in de zorg is opgenomen. Aan de delictsomschrijving is een derde lid toegevoegd dat strafbaar stelt degene die, werkzaam in de gezondheidszorg of maatschappelijke zorg, ontucht pleegt met iemand die zich als hulpvrager aan zijn hulp of zorg heeft toevertrouwd. Dit artikel stelt het plegen van ontucht in welke vorm dan ook strafbaar, ook als de hulpvrager hiertoe toestemming heeft gegeven (ontucht met misbruik van gezag, art. 249). Meldingen over incidenten en niet-professioneel functionerende beroepsbeoefenaren moeten schriftelijk aan de inspectie worden doorgegeven. De inspectie voor de Gezondheidszorg kan naar aanleiding van een melding een vooronderzoek instellen. Bij melding van seksuele intimidatie zal de inspectie nagaan of sprake kan zijn van een strafbaar feit. Als dat het geval is, bepaalt de inspectie in overleg met de melder hoe en door wie aangifte gedaan wordt bij de politie. Daarnaast wordt besproken of het slachtoffer een klacht indient bij de klachtencommissie of de zaak voorlegt aan de civiele rechter. De inspectie en het slachtoffer hebben ook de mogelijkheid de overtreder voor de tuchtrechter te dagen (Inspectie voor de Gezondheidszorg, 2004). 16 Deel 1: Modulariseren

19 Samenvattend kan worden gesteld dat er voor de revalidatiesector nog geen landelijk beleid is rondom huiselijk geweld en kindermishandeling. Maatschappelijk werkers kunnen het initiatief nemen om in de eigen organisatie de handelswijze rond deze problemen af te stemmen binnen de multidisciplinaire werkomgeving waarin zij opereren en dit te beschrijven in een protocol. Tevens kunnen zij hun organisatie vragen om in overleg met de branchevereniging Revalidatie Nederland te komen tot een dergelijk landelijk beleid. Verder is het de professionele verantwoordelijkheid van revalidatie maatschappelijk werkers om grensoverschrijdend gedrag te signaleren en hier adequate vervolgstappen in te zetten. In het geval van kindermishandeling, of een geweldsituatie waarin kinderen aanwezig zijn, dient er een melding gedaan te worden bij het AMK. Een typering 17

20 2 De systematiek van het modulariseren Inleiding Sinds 2005 maakt MOVISIE aanbodbeschrijvingen in de vorm van modulen. Dit gebeurt volgens een speciaal daarvoor ontwikkelde methode. De modulen zijn bouwstenen die het aanbod van een specifieke werksoort in zorg en welzijnswerk beschrijven. Hiermee wordt duidelijk wat het aanbod is van een werksoort, voor welke doelgroep, met welk doel en met welke (beoogde) resultaten. In dit hoofdstuk gaan we in op de kernbegrippen en de werkwijze die bij het modulariseren gehanteerd worden en we staan kort stil bij de mogelijke toepassing in de praktijk. Kernbegrippen bij modulariseren In het kader van eerdere moduletrajecten 3 is een verkenning van begrippen in de welzijnssector uitgevoerd die eerder gebruikt zijn om een ordening van het aanbod aan te geven. Conclusie van deze verkenning was enerzijds dat veel termen door elkaar gebruikt worden en anderzijds dat veel begrippen vanuit een managementperspectief worden ingevuld en toegepast, waardoor de directe relatie met de inhoud van het werk ontbreekt. Gezien de groeiende eisen voor het zichtbaar maken van resultaten, is een eenduidige formulering van begrippen waarin een herkenbare verbinding is met de inhoud van het werk van groot belang 4. In navolging van jeugdzorg en GGZ is gekozen voor de termen: functies, programma s en modulen. Deze termen zijn als volgt gedefinieerd: Functie Een functie is een globaal aangeduide, op een bepaald doel gerichte (hulp- en dienstverlenings)activiteit, zoals het bieden van informatie, begeleiding en training (zie bijlage 1 voor de uitwerking van de functies van het revalidatie maatschappelijk werk). Uitgaande van functies kan men programma s maken die zijn opgebouwd uit modulen. Programma Een hulpverleningsprogramma bestaat uit een aantal gespecificeerde en samenhangende afspraken en coördinerende activiteiten, resulterend in een doelgerichte en planmatige inzet van twee of meer modulen ten behoeve van een gespecificeerde doelgroep (Van Yperen, Van Rest en Vermunt, 1999a). In een hulpverleningsprogramma kan aan meerdere functies en doelen gewerkt worden. Programma s kunnen zowel monodisciplinair als multidisciplinair uitgevoerd worden. Bij de combinatie van modulen in een multidisciplinair programma worden de 3 Onder meer een verkennend onderzoek in opdracht van de MOgroep (M. Scholte e.a., 2003). 4 Zie Transparant aanbod AMW. Modulen als bouwstenen van de hulpverlening, (M. Scholte, 2007). 18 Deel 1: Modulariseren

21 organisatorische aspecten toegevoegd, waaronder afspraken rondom financiering en samenwerking. Op deze manier kunnen programma s ook zorgen voor samenhang over de grenzen van de instelling door het maken van vaste afspraken met hulpverleners van lokale / regionale organisaties. Module Een module is een homogene eenheid van hulp- en/of dienstverlening die toepasbaar kan zijn bij meerdere doelgroepen (Van Yperen, Van Rest en Vermunt, 1999a). Het is een als zodanig herkenbaar en in tijd en omvang begrensd onderdeel van het hulpverleningsaanbod. Modulen kunnen in hulpverleningstrajecten ingezet worden en basisonderdeel zijn van een programma. Een module is (meestal) gekoppeld aan één functie. Basismodule Een basismodule maakt in principe deel uit van het aanbod van alle hulp- en dienstverlenende organisaties die werkzaam zijn op het betreffende werkterrein. In de praktijk worden basismodulen al dan niet aangepast aan de lokale situatie en verder ingevuld met werkprocessen en methodische principes. Voordeel van het werken met programma s en modulen is dat ze logisch samenhangen en het aanbod ordenen op een manier die betekenis heeft voor zowel de uitvoering (modulen) als de organisatie van de hulpverlening (programma s). Deze ordening vindt plaats op basis van ordeningsvragen : * Welk type hulp heeft iemand nodig? Waaruit bestaat het aanbod? Wat is het doel van het aanbod? (moduleniveau) * Voor welke doelgroep is het aanbod? Welke deskundigen zijn er voor nodig? Waar wordt het uitgevoerd? Wat kost het? (programmaniveau) * Hulpvragen en informatievragen van patiënten welke leiden tot indicatie voor een functie en tot de keuze voor een passend hulpaanbod, dat wil zeggen; modulen die passen bij de problematiek van de patiënt. (patiëntniveau) * Vragen die betrekking hebben op de hele doelgroep zijn de basis voor programma s. (doelgroepniveau) Algemene werkwijze modulariseren Paneldiscussies Het ontwikkelen van modulen gebeurt samen met hulp-, zorg- of dienstverleners, eventueel aangevuld met andere deskundigen. In zogenaamde paneldiscussies wordt met een groep van ongeveer tien deelnemers aan de hand van een vaste werkwijze bepaald wat de modulen zijn die in de praktijk uitgevoerd worden. Input voor de eerste paneldiscussie vormt een startdocument op basis van literatuur die in de deelsector en de beroepsgroep gebruikt wordt om de inhoud richting te geven. Denk hierbij aan Systematiek modulariseren 19

22 dienstenindelingen, functiebeschrijvingen, beroepsprofiel, visiedocumenten, enzovoort. Eventueel worden ook de modulen van aanpalende werkvelden gebruikt als input. De groep start dan met het selecteren van die modulen die ook door hen al dan niet in aangepaste vorm uitgevoerd worden. Deze selectie van modulen wordt aangevuld met andere (nieuwe) modulen die relevant geacht worden. De uitkomst van de paneldiscussie wordt steeds verwerkt in dit startdocument en leidt tot een vernieuwde en verbeterde versie. Na drie tot vier panelbijeenkomsten ligt er een set modulen die de stand van zaken van de praktijk op dat moment weergeeft. Van globale taken (functies) naar concrete taken (modulen) Het bouwen van modulen start bij het onderscheiden van de functies. Functies worden vervolgens ingedeeld in kleinere eenheden, de modulen, waarin die taken worden verfijnd en concreter worden beschreven. Uitwerking De concrete beschrijving van de modulen gebeurt volgens een vaste opzet van de volgende onderdelen: doelgroep, doel, duur (globale inschatting), setting, werkwijze / activiteiten, eventuele aanvullende informatie en mogelijke randvoorwaarden. Het streven hierbij is een beschrijving niet langer te laten worden dan één A4. Deze beknopte beschrijvingen voorkomen dat al te uitgebreid ingegaan wordt op werkprocessen en interventies, en laten ruimte over voor een eigen invulling en toepassing van de modulen. Een module heeft zo de kenmerken van een flexibel inhoudelijk kader. Enerzijds biedt het kader duidelijkheid, anderzijds kan het specifiek op de situatie afgestemd en ingevuld worden. Toelichting op de verschillende onderdelen van de modulebeschrijvingen Doelgroep Onder cliënt wordt hier verstaan: de revalidant. Het revalidatie maatschappelijk werk betrekt indien nodig alle relevante betrokkenen bij de begeleiding van de cliënt, in veel gevallen is dit de partner en de naaste familie. In de modulen wordt waar dit van toepassing is dan ook gesproken over cliënt / cliëntsysteem. Doelen In de notitie zijn de moduledoelen zoveel als mogelijk beschreven in de vorm van eindtermen: wat moet de cliënt / het cliëntsysteem hebben bereikt bij de afronding van de module? Hierbij gaat het meestal om het kunnen hanteren van de problematiek (zowel op psychisch vlak als op praktisch gebied) en het aanleren van de vaardigheden die hiervoor nodig zijn. Procesdoelen zijn doorgaans gericht op het tussentijdse verloop van de behandeling of op (onderdelen van) de werkwijze en worden in de modulen niet genoemd. 20 Deel 1: Modulariseren

23 Duur en frequentie Bij het opstellen van de modulen wordt een inschatting gemaakt van het aantal gesprekken of bijeenkomsten dat nodig is om dat specifieke aanbod te kunnen uitvoeren. Hierbij wordt gewoonlijk uitgegaan van gemiddelden. Het panel is zich bewust van het feit dat dit in de verschillende settings anders kan liggen. Het aantal contactmomenten dat nodig is hangt onder meer samen met het type problematiek en de mogelijkheden van de cliënt / het cliëntsysteem. Hierbij is uitgegaan van het feit dat een gesprek gemiddeld drie kwartier duurt en dat er gemiddeld een kwartier nodig is om over het gesprek te rapporteren (in het zorgplan of het dossier). Er zijn echter diensten (bijvoorbeeld modulen die zich richten op het doen van onderzoek en rapportage), waarbij meer tijd nodig is voor het nietcliëntgebonden contact. Flexibiliteit ontstaat op het moment dat modulen gecombineerd na of naast elkaar worden aangeboden. Setting De setting waarbinnen het revalidatie maatschappelijk werk haar werkzaamheden verricht is het revalidatiecentrum, ziekenhuis of de mytylschool. Afhankelijk van de voorkeur, de gezondheidstoestand van de cliënt en de aard van de problematiek kunnen de gesprekken plaatsvinden in de spreekkamer van de revalidatiemaatschappelijk werker, in een spreekruimte op de verpleegafdeling, polikliniek of dagbehandeling, of op de kamer van de cliënt. In overleg met de cliënt wordt tevens bepaald of ook de partner en/of andere gezinsleden voor het gesprek worden uitgenodigd. In sommige gevallen is dit vanzelfsprekend, bijvoorbeeld als de cliënt zelf niet in staat is beslissingen te nemen. Werkwijze / activiteiten Bij werkwijze / activiteiten wordt beschreven hoe de uitvoering van de betreffende module er globaal uit ziet. De te onderscheiden stappen in de werkwijze worden beschreven en indien relevant wordt ook kort aangegeven volgens welke methoden (vooral) wordt gewerkt. Algemene randvoorwaarden Bij elk van de modulen staan die randvoorwaarden genoemd die specifiek voor die module gerealiseerd moeten worden. Daarnaast zijn er randvoorwaarden die voor elk van de modulen gelden. Deze randvoorwaarden worden alleen specifiek genoemd als deze heel expliciet aan de orde zijn in de betreffende module. De vijf algemene randvoorwaarden zijn: * Er wordt door de revalidatie maatschappelijk werker gehandeld in overeenstemming met de beroepscode van de maatschappelijk werker en binnen het kader van de Wet Bescherming Persoonsgegevens. * De samenwerking met en tussen de verschillende hulpverleners in het multidisciplinaire behandelteam is een centraal element en uitgangspunt voor het werk van de revalidatie maatschappelijk werker. Systematiek modulariseren 21

24 * Er zijn afspraken met netwerkpartners buiten het behandelteam over samenwerking, consultatie, toeleiding en overdracht. * De gespreksruimte is voor iedereen goed toegankelijk en zodanig ingericht dat de privacy van de cliënt gewaarborgd is. * De revalidatie maatschappelijk werker hanteert eenduidige richtlijnen ten behoeve van registratie en dossiervorming passend binnen de beroepscode voor de maatschappelijk werker (NVMW, 1999). Toepassing van modulen in de praktijk Bij het kiezen en beschrijven van de basismodulen zijn de mogelijkheden voor het gebruik van deze modulen door organisaties in het betreffende werkveld richtinggevend. Organisaties, en in dit geval revalidatie maatschappelijk werkers en hun leidinggevenden, kunnen de basismodulen op verschillende manieren gebruiken: 1. Voor de uitvoering en de nascholing Revalidatie maatschappelijk werkers kunnen met elkaar de basismodulen methodisch en procesmatig verdiepen en zo omzetten in een meer gedetailleerde handelingsrichtlijn. Voordeel daarvan is dat het een gedetailleerde procesbeschrijving wordt voor de uitvoering. Nadeel is dat het steeds minder precies zal passen bij het individuele geval. Het gaat immers altijd over gemiddelden, en elke hulpverlening zal zich daartoe moeten verhouden. Uitgewerkte modulen zijn heel handig om nieuwe medewerkers te scholen in een specifieke werkwijze voor een omschreven doelgroep. Ook vormen ze een goede handleiding voor intervisie en overleg over concrete gevallen. Dit laatste vraagt een flexibele interpretatie zodat het niet als een keurslijf gaat werken. Maatschappelijk werkers moeten altijd kunnen afwijken van zo n beschrijving als de concrete situatie daarom vraagt. 2. Voor communicatie met de opdrachtgever, collega s en patiënten Binnen de revalidatiesetting kunnen de basismodulen al dan niet gebundeld tot (multidisciplinaire) programma s voor specifieke doelgroepen gebruikt worden om duidelijk te maken wat revalidatie maatschappelijk werkers bij kunnen dragen aan de psychosociale hulpverlening binnen de revalidatie. Dit betreft zowel de communicatie met andere disciplines, als de communicatie met cliënten. Dit kan door middel van folders, maar ook door presentaties voor bijvoorbeeld (nieuwe) artsen (in opleiding), verpleegkundigen, verzorgenden, paramedici, enzovoort. Een andere optie is om de basismodulen te gebruiken voor verantwoording al dan niet in het kader van de DBC-structuur. Wanneer in de registratie wordt bijgehouden uit welke modulen de hulpverlening aan patiënten heeft bestaan, kan in het jaarverslag aan de directie van het ziekenhuis duidelijk gemaakt worden welke inzet maatschappelijk werkers gepleegd hebben voor welke groepen cliënten. Ook kunnen modulen bewerkt worden tot beknopte informatiefolders waarin naast de inhoud ook ervaringen van cliënten en hun naasten beschreven zijn. Op die manier krijgen cliënten en hun 22 Deel 1: Modulariseren

25 naasten een beeld van wat het revalidatiemaatschappelijk werk is en hoe er gewerkt wordt. 3. Voor afstemming en samenwerking Basismodulen kunnen ingezet worden in de samenwerking en afstemming met andere disciplines. Samen kun je programma s beschrijven voor specifieke doelgroepen. Elke discipline of organisatie geeft dan aan wat hun aandeel is aan de zorgketen. Zulke programma s kunnen ook de basis vormen voor samenwerking met hulpverleners van buiten de revalidatie-instelling. Deze samenwerking is een belangrijk thema en basismodulen kunnen bijdragen aan het positioneren en profileren van het revalidatiemaatschappelijk werk. 4. Voor onderzoek naar resultaten en effecten Modulen vormen een basis voor het uitvoeren van onderzoek naar de resultaten van de hulpverlening door maatschappelijk werkers. Methodisch moeten modulen daarvoor verder uitgediept worden met interventies en werkprocessen om zo voldoende gedetailleerd te zijn voor onderzoek naar de effecten van de hulpverlening. Dit kan in allerlei type onderzoeken gebeuren waardoor volgens de inzichten van de evidence based practice gewerkt kan worden aan het vullen van een database waarin de interventies van maatschappelijk werkers en de onderzoeksresultaten beschreven staan. MOVISIE werkt in opdracht van VWS momenteel aan een dergelijke website voor de sociale sector. Samenvattend kunnen we stellen dat modulen helpen bij het uitvoeren, verbeteren, standaardiseren, etaleren en combineren (ketensamenwerking) van aanbod, en bij het meetbaar maken van de resultaten. Het modulariseren is daarmee voor organisaties en teams een middel om de kwaliteit van de hulp- en dienstverlening onder de loep te nemen en waar nodig en gewenst bij te stellen. Systematiek modulariseren 23

26 Deel 2 Modulebeschrijvingen van het revalidatie maatschappelijk werk

27 Basismodulen van het revalidatie maatschappelijk werk per functie Intake, indicatie en verwijzing 1. Intake 26 Informatie, advies en voorlichting 2. Informatie en advies Voorlichting en preventie 29 Begeleiding en ondersteuning 4. Praktische en materiële begeleiding Begeleiding bij verliesverwerking Veranderings- en competentiegerichte begeleiding 32 a. Leefstijlverandering 33 b. Ondersteuning en competentievergroting van de partner / mantelzorger 34 c. Begeleiding bij een verstoord evenwicht in de relatie als gevolg van aandoening, beperking en/of behandeling Opvoedingsondersteuning Ouderbegeleiding Vergroten sociaal netwerk Begeleiding naar dagbesteding Begeleiding van (ouders van) kinderen en jongeren naar dagopvang / school Toeleiding en motivatie tot gespecialiseerde hulpverlening 43 Onderzoek en rapportage 13. Signalering en preventie bij verwaarlozing, misbruik en mishandeling Informatieverzameling en rapportage 46 Bemiddeling 15. Communicatieverbetering cliënt(systeem) behandelteam Casemanagement Bemiddeling bij arbeidsre-integratie Nazorg / ontslagzorg 51 Consultatie 19. Het geven van consultatie 52 Crisisinterventie 20. Crisisinterventie 53 Groepswerk en training 21. Ondersteunings- en verwerkingsgerichte groepsgesprekken Voorlichting door middel van groepsbijeenkomsten 56 Basismodulen per functie 25