Financieringsmonitor 2009

Transcriptie

1 Financieringsmonitor 2009 Grote bedrijven Ro Braaksma Joris Meijaard Lia Smit Zoetermeer, 2 september 2009

2 Dit onderzoek is gefinancierd door Ministerie van Economische Zaken. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave 1 Samenvatting 5 2 Inleiding Aanleiding tot het onderzoek Verantwoording 6 3 Kenmerken respondenten 7 4 Financiering, doel en motivering Financiering gezocht in het afgelopen half jaar Aanvullend krediet gevraagd in afgelopen half jaar Gevraagde bedrag ontvangen? Wie heeft de gevraagde financiering verstrekt? Kredietbehoefte boven het bestaande arrangement komende half jaar Gebruik garantieregeling Solvabiliteit Opmerkingen tot slot 15 3

4

5 1 Samenvatting Van de bedrijven met meer dan 200 werknemers die aan de Financieringsmonitor Grote Bedrijven hebben meegedaan, heeft het eerste halfjaar van % aanvullende financiering boven de bestaande kredietafspraken gevraagd. Daarvan heeft bijna driekwart de financiering gekregen. De meesten hebben de financiering volledig gekregen. Een kleine groep kreeg niet alles, maar wel +/- 2/3. De aanvullende financiering is bedoeld voor huisvesting, herfinanciering van bestaande leningen en de balans en aanvulling van het werkkapitaal. Als de financieringsaanvraag werd gedaan bij een bank en deze niet werd toegekend was de belangrijkste reden volgens deze bedrijven dat de bank verstrekking te risicovol vond. Het komende halfjaar geeft 21% van de bedrijven aan behoefte te hebben aan financieringen bovenop de bestaande financieringsafspraken. De verwachte financieringsbehoefte bij de 200 grote bedrijven in het onderzoek stijgt dus fors ten opzichte van de aanvragen in het eerste halfjaar, met 8 procentpunt. De doelen waarvoor deze financiering nodig wordt geacht zijn op de eerste plaats additionele investeringen (56%). Herfinanciering van bestaande leningen (32%) komt op de tweede plaats. Andere doelen (24%) is een goede derde, waarbij opvalt dat meer offensieve doelen worden genoemd: nieuwbouw, acquisitie, groei en reorganisatie. De bedragen waarvoor het komende half jaar financiering wordt gezocht lopen sterk uiteen. 43% zoekt een bedrag tot 5 miljoen, 34% zoekt tot 100 miljoen en 27% zoekt daarboven. Van de bedrijven die financiering zoeken denkt 85% dit ook daadwerkelijk te krijgen. Van de 15% die de kansen nihil acht gaan vrijwel alle bedrijven dit toch proberen. Het gebruik van de garantieregelingen van de overheid komt bij financiering van grote bedrijven nauwelijks voor. Slechts één bedrijf, actief in de zorgsector, heeft gebruik gemaakt van een overheidsgarantieregeling voor deze sector. 5

6 2 Inleiding 2.1 Aanleiding tot het onderzoek Het financieringsklimaat voor bedrijven in de recessie is een belangrijk aandachtspunt van het ministerie van Economische Zaken. Het financieringsklimaat voor het midden- en kleinbedrijf wordt transparanter door uitvoering van de Financieringsmonitor MKB. Voor grotere (MKB+) bedrijven is hiervan nog niets bekend. Dit is de reden dat het Ministerie van Economische Zaken opdracht heeft gegeven tot het uitvoeren van een Financieringsmonitor Grote Bedrijven. 2.2 Verantwoording In de eerste helft van augustus 2009 zijn 200 bedrijven met tenminste 200 werknemers benaderd en bereid gevonden vragen te beantwoorden over financiering en eventuele financieringsproblemen. Voor het onderzoek zijn bedrijven geselecteerd uit alle sectoren, met uitzondering van de primaire sector (landbouw en visserij) en het grootste deel van het onderwijs. Dit laatste op verzoek van het ministerie van Economische Zaken. Als gevolg daarvan zijn, vergeleken met de populatie van grote bedrijven, de private sectoren oververtegenwoordigd. Dit geldt met name voor de transportsector en in iets mindere mate de industrie. Ondanks deze kanttekening geeft het onderzoek een betrouwbaar beeld van het financieringsklimaat voor 200+bedrijven. De vragen zijn beantwoord door financieel directeuren, CFO s, controllers en hoofden van financiële afdelingen van die bedrijven. De steekproef is gestratificeerd getrokken uit het Kamer van Koophandelbestand. Om uiteindelijk 200 respondenten te bereiken zijn in totaal 544 bedrijven van een populatie van 2610 bedrijven benaderd. Daarvan vielen 21 af omdat zij niet behoorden tot de doelgroep van grote bedrijven, en 276 wegens onbereikbaar, waarvan driekwart door vakantie/afwezigheid. Er resteren dan nog 258, waarvan er 58 hebben geweigerd: 22%. Dit betekent een betrekkelijk geringe uitval wegens weigering. 6

7 3 Kenmerken respondenten De helft van de deelnemers aan het onderzoek heeft minder dan 500 mensen in dienst, de andere helft 500 of meer. De industrie is bij deze grote bedrijven sterk vertegenwoordigd. Zie verder Tabel 1. Tabel 1 kenmerken onderzochte bedrijven kenmerk percentage bedrijfsgrootte (aantal werkzame personen) 200 tot tot tot tot of meer 35 bedrijfstak industrie 24 bouw 8 handel en horeca 11 transport en communicatie 14 dienstverlening (excl. financiële dienstverlening) 21 zorg en welzijn 16 onderwijs 3 anders 3 Bron: EIM,

8 4 Financiering, doel en motivering 4.1 Financiering gezocht in het afgelopen half jaar Het merendeel van de bedrijven heeft sinds het begin van het jaar (2009) géén aanvullende financiering gezocht binnen de bestaande financieringsafspraken, in verreweg de meeste gevallen omdat die niet nodig was. Zij die wèl aanvullende financiering hebben gezocht (41%) hebben die het vaakst ingezet voor herfinanciering van bestaande leningen. Daarnaast noemen zij aanschaf van bedrijfsmiddelen en groei als bestemming. Zie Tabel 2 voor de details. Het meest genoemde andere doel van financiering is algemeen: werkkapitaal, en ondersteuning van liquiditeit en cash-flow. Daarnaast worden nog reorganisatie en starten van een nieuwe activiteit genoemd (tweemaal), en vóórfinanciering van een gat tussen betalen en betaald worden. De andere reden die men noemt voor niet zoeken van financiering is vaak, dat financiering binnen holdingverband, c.q. door het moederbedrijf geregeld wordt. Daarnaast zijn enkele bedrijven voor financiering aangewezen op de overheid (sociale werkvoorziening). Tot slot zijn er nog de volgende kanttekeningen: wij hebben het wel geprobeerd, maar de voorwaarden van de banken zijn veranderd. We hebben moeite met het halen van de convenanten. Het is een tijd en geld verslindende zaak wij hebben uit voorzorg wel wat uitstaan, maar hebben dit nog niet nodig gehad wij hebben onze financiering geregeld vóór de crisis wij hebben het vorig jaar gedaan 8

9 Tabel 2 zoeken van financiering en waarvoor, dan wel geen financiering en waarom niet Categorie percentage heeft in 2009 aanvullende financiering gezocht binnen de bestaande kredietafspraken 41 w.v. voor herfinanciering van bestaande leningen 22 w.v. voor aanschaf bedrijfsmiddelen 18 w.v. voor groei 15 w.v. voor huisvesting 8 w.v. voor innovatie 7 w.v.voor herstructurering van de balans 7 w.v. voor overname van bedrijf(sdeel) 5 w.v. voor start van een nieuw bedrijf 3 w.v. voor internationalisering 3 w.v.voor marketing en reclame 2 w.v.voor internationalisering 2 w.v.voor andere doelen 8 heeft in 2009 geen aanvullende financiering gezocht 59 w.v. afwachten 2 w.v. te duur 3 w.v. verwacht financiering niet te kunnen krijgen 0 w.v. niet nodig / geen behoefte 90 w.v. andere reden 5 (11 1 ) Bron: EIM, Aanvullend krediet gevraagd in afgelopen half jaar Van de 200 respondenten hebben er 26 (13%) het afgelopen half jaar aanvullend krediet gevraagd bovenop de bestaande kredietafspraken. Vanwege het geringe aantal worden in Tabel 3 geen percentages genoemd, maar aantallen bedrijven gegeven. Het aanvullende krediet is bestemd voor huisvesting, herfinanciering van bestaande leningen, herstructurering van de balans, aanvulling van het werkkapitaal, en verder voor aanschaf van bedrijfsmiddelen en groei. Bij andere doelen komt deels hetzelfde antwoord als op de voorgaande vraag (naar aanvullende financiering voor de bedrijfsactiviteiten, Tabel 2): reorganisatie en herstructurering, vóórfinanciering (driemaal genoemd), en starten van een nieuwe bedrijfsactiviteit. De gevraagde bedragen geven een aanzienlijke spreiding te zien: van minder dan 2 miljoen tot meer dan 300 miljoen. Zie verder Tabel 3. 1 In totaal heeft 11% een andere reden genoemd, maar 6% betrof een toelichting op het antwoord niet nodig / geen behoefte. Resteert 5% met alleen een andere reden. 4% van de ondernemers die eerst zei geen aanvullende financiering te hebben gezocht binnen de besaande faciliteiten, gaf als reden dat zij extra hadden geleend. Deze ondernemers hebben wij toch in de eerste groep ingedeeld/meegenomen. 9

10 Tabel 3 zoeken van aanvullend krediet buiten de bestaande kredietfaciliteiten, in 2009 Kenmerk aantal bedrijven heeft in 2009 aanvullend krediet gezocht 26 (13%) w.v. voor huisvesting 7 w.v. voor herfinanciering van bestaande leningen 6 w.v. voor aanvulling van het werkkapitaal 6 w.v.voor herstructurering van de balans 6 w.v. voor aanschaf van bedrijfsmiddelen 5 w.v. voor groei 5 w.v. voor overname van bedrijf(spand) 1 w.v. voor innovatie 1 w.v.voor andere doelen 6 hoogte van het gevraagde bedrag 1 minder dan 2 miljoen 2 2 tot 5 miljoen 5 5 tot 20 miljoen 7 20 tot 50 miljoen 3 50 tot 100 miljoen tot 300 miljoen miljoen en meer 4 Bron: EIM, Gevraagde bedrag ontvangen? De meeste kredietaanvragers, 18 van de 26, hebben bancair krediet gekregen. Enkelen hebben het niet gekregen, of maar een deel van het gewenste bedrag. Reden om het gevraagde krediet niet (volledig) te verstrekken was volgens deze aanvragers met name, dat de bank het risico van het krediet te groot vond. Over de voorwaarden van hun kredietverstrekker zijn de meningen verdeeld: het aantal bedrijven met een gehonoreerde kredietaanvraag dat die voorwaarden als voor zijn bedrijf gunstig beoordeelt is gelijk aan het aantal dat ze juist als ongunstig beoordeelt. Van de zes met het oordeel (zeer) ongunstig noemen vijf de te hoge rentekosten als reden, twee het te strakke aflossingsschema, en drie een andere reden 2. Die reden was: het aflossingsschema werd iedere keer aangepast, en we moesten iedere maand onze liquiditeitsprognose laten zien 1 Deze vraag is beantwoord door 22 van de 26 bedrijven die dit jaar (2009) aanvullend krediet hebben gezocht. 2 Men kon meer dan één antwoordcategorie kiezen. 10

11 ze rekenen opslagen van 4% en stellen scherpere voorwaarden voor het verstrekking van informatie. Dat betekent dus meer administratieve druk, en meer controle van de bank governance, dat wil zeggen, binnen bepaalde door de bank voorgeschreven marges moeten blijven Bij de andere redenen om geen of geen volledig krediet te verlenen hoort eveneens een verhaal: wij hebben verschillende banken benaderd. Uitkomst: ze willen geen geld uitlenen, of hooguit mondjesmaat. Eén bank kwam later alsnog over de brug, toen de nood al hoog gestegen was wij draaien verlies, dus de banken staan niet in de rij. De meeste geven aan dat zij niet meer traditioneel willen financieren tijdens deze crisis Zie verder Tabel 4. Tabel 4 heeft men het gewenste bedrag ontvangen, en waarom eventueel niet? gevraagde bedrag ontvangen aantal bedrijven Ja 15 w.v. op voor het bedrijf zeer gunstige voorwaarden 1 w.v. op voor het bedrijf gunstige voorwaarden 5 w.v. op voor het bedrijf neutrale voorwaarden 3 w.v. op voor het bedrijf ongunstige voorwaarden 4 w.v. op voor het bedrijf zeer ongunstige voorwaarden 2 wel geld, maar niet het gewenste bedrag 3 w.v. 60% van dit bedrag 1 w.v. 70% van dit bedrag 2 nee 3 aanvraag loopt nog 4 geen antwoord 1 reden dat geen (volledig) krediet is verleend (meerdere antwoorden mogelijk) de bank vond het krediet te risicovol 5 rentekosten waren te hoog 1 onderpandvereiste was niet haalbaar 1 andere reden 2 Bron: EIM, 2009 De 3 bedrijven die geen financiering hebben gekregen hebben doelen van de financiering aangegeven die te maken hebben met herfinanciering en herstructurering van de balans. 11

12 4.4 Wie heeft de gevraagde financiering verstrekt? Wie financiering heeft gevraagd en gekregen slaagt meestal bij zijn eigen thuisbankier: zie Tabel 5. Twee bedrijven hadden een participatiemaatschappij als financier. De andere financier is een gemeente. Tabel 5 bij welke soort instelling heeft men financiering gevonden? (meerdere antwoorden mogelijk) aantal bedrijven de eigen thuisbank 14 een andere bank 2 een combinatie van banken 1 een participatiemaatschappij 1 2 andere financier 1 Bron: EIM, 2009 De helft van de financieringsaanvragen wordt binnen een maand afgehandeld, maar voor een naar verhouding groot aantal duurt het twee maanden of langer. Tabel 6 doorlooptijd van financieringsaanvragen doorlooptijd aantal bedrijven minder dan een maand 8 één tot twee maanden 3 twee tot vier maanden 5 vier maanden en langer 2 Bron: EIM, Kredietbehoefte boven het bestaande arrangement komende half jaar Een minderheid van de deelnemers aan het onderzoek denkt in de tweede helft van 2009 behoefte te hebben aan financiering boven het bestaande kredietarrangement, namelijk 21%. Die is in de eerste plaats bestemd voor additionele investeringen, en in de tweede plaats voor herfinanciering van bestaande leningen. Herstructurering van de balans wordt minder genoemd, maar wel een aantal andere doelen. Bij de andere doelen onderaan in Tabel 7 ligt het accent vaker offensief, zoals nieuwbouw, acquisitie, groei en reorganisatie, en wat minder vaak defensief zoals ten behoeve van voorfinanciering. De andere doelen onder additionele investeringen zijn enerzijds nieuwe projecten, anderzijds herstructurering en verbetering van de liquiditeitspositie. 1 Participatiemaatschappijen verstrekken geen reguliere kredieten. Het betreft hybride vormen van krediet die risicodragend zijn, bijvoorbeeld achtergestelde leningen. 12

13 Tabel 7 financieringsbehoefte voor de tweede helft van 2009 doel financiering (meerdere antwoorden mogelijk) percentage herfinanciering van bestaande leningen 32 additionele investeringen (meerdere antwoorden mogelijk) 56 w.v. voor start van een nieuw bedrijf 2 w.v. voor overname van bedrijf(sdeel) 10 w.v. voor herfinanciering van bestaande leningen 2 w.v. voor werkkapitaal 10 w.v. voor aanschaf bedrijfsmiddelen 22 w.v. voor huisvesting 15 w.v. voor groei 17 w.v. voor innovatie 5 w.v. voor andere doelen 15 herstructurering van de balans 10 andere doelen 24 Bron: EIM, 2009 De bedragen waarvoor men financiering zoekt lopen flink uiteen, afgaande op de getallen in Tabel 8. De meesten denken de financiering voor elkaar te zullen krijgen. Tabel 8 bedrag waarvoor men financiering wil zoeken Bedrag aantal bedrijven minder dan 2 miljoen 7 2 tot 5 miljoen 12 5 tot 20 miljoen 9 20 tot 50 miljoen 3 50 tot 100 miljoen tot 300 miljoen miljoen of meer 7 Verwacht men de financiering te zullen krijgen? Ja 85% Nee 15% Bron: EIM, 2009 Degenen die geen financiering verwachten te krijgen geven de volgende toelichting, maar voegen daar, met één uitzondering, aan toe dat ze toch gaan proberen financiering te krijgen: Wij zijn al bij bijna alle banken geweest en krijgen steeds nul op het rekest Omdat wij een te klein balanstotaal hebben, een te kleine omzet, en te kleine marges worden de financieringskosten te hoog Wij denken dat de voorwaarden en risico-opslagen te hoog zijn 13

14 het gaat om een ambitieus project. Een jaar geleden zou de bank er JA tegen hebben gezegd, nu vinden ze het te risicovol: ze willen zekerheden de banken zijn erg terughoudend. Daarnaast wil men niet aan verliesfinanciering doen de banken gaan af op cijfers, en daardoor gaan we het niet krijgen 4.6 Gebruik garantieregeling In twee gevallen heeft de bank bij verstrekking van krediet gebruik gemaakt van een garantieregeling. In één geval ging het om de garantieregeling van het moederbedrijf, in het andere geval om een overheidsgarantieregeling voor de zorgsector. De reden dat geen gebruik is gemaakt van een garantieregeling is volgens vier van de elf betrokken respondenten dat het niet is aangeboden door de bank. Eén noemt het te hoge tarief als reden. De overige zes noemen een andere reden: het bedrijf is hiervoor te groot dit geldt voor ons niet wij werken met een Franse bank we hebben de kredietaanvraag zelf stopgezet we zijn er in de onderhandelingen gewoon samen uitgekomen we hebben goede afspraken met onze financier Twee kredietaanvragers hebben hun bank gewezen op het bestaan van garantieregelingen, de overige niet. Reden: wist niet van het bestaan (4 maal) kwam er niet voor in aanmerking (2 maal) ging er van uit dat het alleen voor het MKB bestemd was de nadelen waren groter dan de voordelen kredietaanvraag is stopgezet het leek niet nodig niet aan gedacht 4.7 Solvabiliteit Het gemiddelde aandeel eigen vermogen in het balanstotaal, de solvabiliteit, was in 2008 bij de deelnemers aan het onderzoek 35% 1. Zie Tabel 9. 1 Gebaseerd op gegevens van 88% van de bedrijven. Hiervan geeft 76% een precies solvabiliteitscijfer, en nog eens 12% de categorie waarin hun solvabiliteit valt. Van de dan nog resterende bedrijven zegt ruim de helft dat de solvabiliteit (ongeveer) op het gemiddelde van hun branche ligt, en de rest dat die boven het branchegemiddelde ligt. 14

15 Tabel 9 solvabiliteit solvabiliteit percentage bedrijven minder dan 25% tot 40% tot 60% 23 60% en meer 15 gemiddeld 35 Bron: EIM, Opmerkingen tot slot Een aantal respondenten heeft aan het eind van het interview nog spontaan wat toelichtingen gegeven naar aanleiding van het onderwerp financiering & banken. Deze zijn opgenomen in bijlage 1. 15

16

17 Bijlage I Spontane toelichtingen van respondenten - wij merken dat de toeleveranciers in de problemen komen. De voorwaar den bij de banken zijn erg aangescherpt en men heeft problemen om bij voorbeeld risico's af te dekken zoals bijvoorbeeld een exportkrediet. Hoe kleiner het bedrijf hoe moeilijker het wordt. - wij hebben nogal wat frustraties over de banken. Als gezond bedrijf met langdurige goede reputatie krijg je te maken met een tijdelijke dip, maar de banken gaan daar weinig in mee en maken naar ons idee misbruik van de situatie met hoge premies en opslagen. - vanwege de marktomstandigheden eind vorig jaar hebben wij onze plan nen voor dit jaar zo opgesteld, dat wij binnen de bestaande kredietfacili teiten zouden blijven. - door de halsstarrige houding van zowat alle banken in Nederland gaat ons bedrijf hoogstwaarschijnlijk ter ziele. Het gevolg: 570 mensen op straat. Dat is nog niet alles: er zijn nog twee zusterbedrijven en die staan er net zo voor. Bovendien is de werkgelegenheid in de regio al niet zo fantastisch. Dus dit zet nog meer druk op de werkgelegenheid. - onderhandelingen met de banken is moeizaam, ze maken misbruik van de situatie. We hebben ze nodig, maar ze stellen te hoge eisen. We heb ben een divisie afgestoten, en daarom hebben we ineens extra voor waarden opgelegd gekregen. Wij hebben een goed beeld van de financië le markt, want wij zitten voor telkens 25% bij de vier grote banken. - het bedrijf zit in een soort cash-pool met anderen uit de holding. Als er al van financieringsvraag sprake is, gaat dat allemaal via de holding. - we willen de komende financiering via de obligatiemarkt zien te krijgen, omdat die markt op dit moment vrij gunstig is vergeleken met de ban ken. - indien financiering nodig wordt het aangevraagd bij het moederbedrijf. - de plannen voor de vennootschapsbelasting 2010 betreffende beperking renteaftrek binnen concern. Daar moeten ze naar kijken. Het ene minis terie zit het te stimuleren, het andere ministerie probeert het om zeep te helpen. Met die plannen kunnen ze beter een paar jaar wachten. - de overheid moet de financiële instellingen stimuleren om financieringen ook te geven, anders blijft het allemaal op slot zitten, het geld is er wel, maar het moet ook uitgegeven worden. - de houding van de banken is ontoelaatbaar, zij zijn de aanjager van de crisis maar ook de handhavers. 17

18 - de banken houden zich niet aan hun contracten. Ze verleggen hun eigen problemen naar de klant. - ABN0-AMRO is in de breedste zin van het woord niet bereid risico's te nemen. Ze leggen risicopremies op bij bestaande leningen en verhogen de rentes die je moet betalen, waarschijnlijk om hun eigen gaten te vullen. - het betalingsgedrag van de overheid is dramatisch: ze betalen nooit op tijd. Je moet wel zes keer een kopie van de factuur toesturen. Ik word moe van de ambtenaren en dan met name de Rijksgebouwendienst. - we hebben een bestaande lening bij Fortis, al in 2007/2008 een rente percentage afgesproken voor langere tijd, alles contractueel geregeld. Komt Fortis begin dit jaar met een plotselinge verhoging van de rente plus 0,3 % opslag liquiditeitspremie. Het gaat om een lening van 12 miljoen. Door deze beslissing van de bank kwamen we in liquiditeitspro blemen, maar we stonden met de rug tegen de muur. We betalen nu meer rente over dezelfde faciliteit als vóór de crisis, en voelen ons "ge naaid" door de bank, die volgens ons misbruik maakt van de crisis. 18