onderweg eindexamenkijkwijzer In samenwerking met het Mauritshuis voortgezet onderwijs vmbo, niveau

Transcriptie

1 onderweg eindexamenkijkwijzer In samenwerking met het Mauritshuis voortgezet onderwijs vmbo, niveau

2 hoe het werkt Voor de leerling Deze eindexamenkijkwijzer leidt jou langs kunstwerken uit verschillende tijden en windstreken in het Gemeentemuseum Den Haag. Stuk voor stuk hebben ze iets te maken met het examenthema ONDERWEG. Hoe ga je te werk Een clipboard kun je bij de infobalie in de hal lenen. Je vindt bij ieder werk een afbeelding, een aanduiding waar je het kunt vinden, een en enkele opdrachten. op de plattegrond in je kijkwijzer kun je zien waar je bent. Woorden met een ster kun je aan het einde van deze kijkwijzer in een begrippenlijst opzoeken. voor de docent We raden aan om van te voren een selectie te maken wanneer u voor het museumbezoek niet langer dan 1 uur ter beschikking heeft. De inrichting van het museum is aan wisselingen onderhevig. De afdeling Educatie doet haar best deze eindexamenkijkwijzer up-to-date te houden, het kan echter voorkomen dat een kunstwerk van deze kijkwijzer tijdelijk niet te zien is. Neem om het museumbezoek goed te laten verlopen van te voren contact op met de afdeling Educatie, tel.: Panamarenko Klapperschroef-rugzak-met- Vliegenier (Batopillo) 2005 afmetingen (hxbxd) 205 x 93 x 80 cm diverse materialen hal, begane grond kunst en voertuigen panamarenko Panamarenko is de kunstenaarsnaam van Henri Van Herwegen (*1940). Het is een samentrekking van het door hem bedachte bedrijf Pan American Airlines and Company. Panamarenko bouwt perfect uitziende voertuigen zoals vliegtuigen, duikboten, ballonnen of helikopters in alle mogelijke vormen. Het zijn levensgrote modellen van indrukwekkende machines. Voor dit werk heeft Panamarenko een modepop gebruikt en daar een militaire outfit aan gegeven. Op de rug draagt de vliegenier een lading batterijen en er zijn ook vleugeltjes bevestigd op het jasje. 1 Panamarenko raakte in de ban van het vliegen op eigen kracht. Welk moment zie je hier? Kruis aan leg uit waaraan je dat ziet. opstijgen landing 2 Is Panamarenko meer kunstenaar of meer wetenschapper? Leg uit waarom je dat vindt. 3 Wat wilde Panamarenko met zijn vliegenier verbeelden, denk je? vergelijken Panamarenko foto: Herman Sellelaghs tijd over? 2 3

3 tentoonstelling Mauritshuis, zaal 41, 1 e verdieping onderweg in de gouden eeuw reizen In de 17e eeuw duurde zelfs het in onze ogen onbeduidendste tochtje ongelofelijk lang. Bovendien was reizen duur, ongezond en gevaarlijk. Onderweg kon men de vreselijkste kwalen opdoen, want in de herbergen was de hygiëne meestal ver te zoeken. En dan was er altijd het risico dat de argeloze reiziger door struikrovers werd overvallen. Toch werd er in de 17e eeuw heel wat afgereisd: door jongelieden van goeden huize die ter volmaking van hun opvoeding Italië bezochten door kooplieden, die wel moesten door pelgrims die ter bedevaart gingen en niet in de laatste plaats door kunstenaars 1 De voorstelling van een schilderij bepaalt tot welke soort we het schilderij rekenen. Dit werk van Isack van Ostade is een (kruis aan) portret* (weergave van een ooit bestaand persoon) landschap genrestuk* (schilderij over het dagelijks leven of uit de alledaagse omgeving) 2 Het schilderij toont een voorbeeld van reizen in de 17e eeuw. Hoeveel personen zijn hier op reis? Welke? Isack van Ostade Reizigers voor een herberg 1645 afmetingen (hxb) 75 x 9 cm olieverf op doek Een bedelaar vraagt de dame op de boerenkar om een aalmoes. Aan haar uiterlijk kun je zien dat zij tamelijk rijk is. Noem 3 dingen die dit aantonen. 4 Heeft de kunstenaar het onderwerp realistisch* (net echt) weergegeven, denk je? Onderbouw je mening met een argument. 4 5

4 tentoonstelling Mauritshuis, zaal 38, 1 e verdieping onderweg in de gouden eeuw Het Gezicht op het eiland Itamaracà in Brazilië is een van de oudste schilderijen waarop een Braziliaans landschap te zien is. Het werd geschilderd in opdracht van Johan Maurits ( ), ook genoemd de Braziliaan. Een deel van Brazilië was in de 17e eeuw een Nederlandse kolonie die heette Nederlands- Brazilië of ook: Nieuw Holland. Johan Maurits was er voor een paar jaar de hoogste gezagsdrager. Na zijn terugkeer bewoonde hij het Mauritshuis in Den Haag. De kunstenaar, Frans Post ( ), reisde in 1636 met Johan Maurits mee naar Nederlands-Brazilië. Hij kreeg de opdracht om de bewoners, de dierenwereld (fauna) en de plantenwereld (flora) vast te leggen. 1 Aan welke details van de voorstelling kun je zien dat dit geen Nederlands landschap is? Noem er 3. 2 Wat je wel Nederlands kunt noemen, is de compositie* (= verdeling van onderwerpen in het vlak). Het was hier in de 17e eeuw gebruikelijk om landschappen met een lage horizon te schilderen. Kruis aan. De horizon bevindt zich ongeveer op de hoogte van 3/4 van het vlak 1/2 van het vlak 1/4 van het vlak. 3 De meeste mensen in Nederland hadden geen flauw idee van hoe het er in Nederlands-Brazilië uitzag. Er waren geen foto s of tijdschriften, laat staan internet. Om deze reden waren schilderijen zoals dit belangrijk om iets te weten te komen over verre landen. Wat kom je over Nederlands-Brazilië te weten met dit schilderij? Noem zo veel mogelijke aspecten. Frans Post Gezicht op het eiland Itamaracà in Brazilië 1637 afmetingen (hxb) 64 x 89 cm olieverf op doek Frans Post heeft dit schilderij echt niet op het strand gemaakt. Schilderen buiten het atelier was in die tijd niet gebruikelijk. Foto s kon je ook niet maken. Toch hebben kunstenaars op hun reizen motieven verzameld om deze later in het atelier uit te werken. Hoe, denk je? 6 7

5 tentoonstelling ontdek het moderne zaal 34, 1 e verdieping Claude Monet De netten van Pourville 1882 olieverf op doek schilderen in de open lucht Vele eeuwen lang maakten schilders alle schilderijen in het atelier. Hun onderwerpen waren voorstellingen uit de Bijbel, de geschiedenis, genrestukken*, landschappen of ze schilderden portretten* van rijke mensen. De kunstenaar had hierbij weinig vrijheid. De onderwerpen, de compositie*, de kleuren* alles moest volgens de regels van de officiële kunstacademies. In de 19e eeuw veranderde het beroep van schilder ineens door de uitvinding van de fotografie en de verftube. Eindelijk hoefde een schilder niet meer nauwkeurig de natuur weer te geven. Dat kon een fotocamera nu veel sneller. De fotografie inspireerde kunstenaars om anders te schilderen dan voorheen. 2 Net als een fotograaf wilde Monet een bepaald moment vasthouden. Hij was vooral geïnteresseerd in leuke details het spel van het licht een spectaculair onderwerp 2b Monet koos een hoog standpunt (vogelvluchtperspectief) laag standpunt (kikvorsperspectief) standpunt op ooghoogte 3 Hoe is de verf opgebracht? Kruis aan. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. transparant (in doorschijnende lagen) met krachtige toets (penseelstreek) met een paletmes pasteus (in dekkende lagen) de toets (penseelstreek) is niet herkenbaar met kwasten Op foto s ontstaan wazige plekken wanneer een voorwerp of de camera is bewogen. 4 Dit effect bootst Cézanne na om de tinteling van het licht weer te geven. Hoe precies? Onderstaande aspecten van de vormgeving hebben hiermee te maken: De toets (penseelstreek) De vorm*: denk aan de contouren* De kleur*: denk aan kleurcontrasten* 8 1 Het schilderij van Claude Monet ( ) is een landschap stilleven* (verzameling van bewegingloze dingen, planten of dieren) portret* (weergave van een ooit bestaand persoon) 9

6 vervolg tijd over? schilderen in de open lucht Schilders zoals Claude Monet ( ) besteedden veel aandacht aan het licht. Net als bij een foto wilden ze een vluchtig moment vasthouden. Sommige kunstenaars werkten vaak in de open lucht: dat kon dankzij de uitvinding van de verftube. Voor het eerst verlieten schilders aan het einde van de 19e eeuw hun atelier om te schilderen. Ze zochten rustige plekken op het platteland of bij de kust waar zij buiten konden werken. In de tijd van schilder Paul Klee ( ) was het al gewoon dat je buiten ging schilderen. Op zijn beroemde reis naar Tunesië, in 1914, hield Klee zich net als Monet veel bezig met het licht. Hij gebruikte een andere techniek, waarmee je veel sneller kunt werken: Klee schilderde met aquarel-verf. vergelijken 1 Hoe noem je schilders die in de tweede helft van de 19e eeuw buiten schilderden geïnteresseerd waren in het licht geïnteresseerd waren in de weergave van een bepaald moment van de dag? Paul Klee, Omcirkel 2 van de onderstaande aspecten van de vormgeving. Leg uit hoe Paul Klee deze heeft toegepast om het licht goed weer te geven. de techniek: aquarel-verf het licht: lichtbron, tegenlicht, silhouet* de vorm: contour*, silhouet*, vereenvoudigen, abstraheren* de kleur*: kleurcontrast* de toets (penseelstreek) Claude Monet, De netten van Pourville,

7 Schilderij van Henri Matisse zaal 33, 1 e verdieping tentoonstelling ontdek het moderne het verre oosten en noord-afrika Aan het begin van de 20e eeuw reisden een aantal beroemde kunstenaars naar Noord-Afrika. Paul Klee ( ) en August Macke ( ) naar Tunesië, en Henri Matisse ( ) naar Marokko. Op hun reizen kwamen de schilders voorwerpen en vormen tegen die ze uit Europa niet kenden. Die zie je vaak terug in hun schilderijen. 1 Noem 3 onderdelen van de voorstelling waaruit je kunt opmaken dat Willem de Zwart zich liet inspireren door Japan. vergelijken Ook op dit schilderij van Willem de Zwart ( ) zie je voorwerpen die niet westers zijn. Ze komen uit Japan. Schilder Willem de Zwart is er zelf niet geweest, de voorwerpen kwamen via de kunsthandel naar Europa. Aan het einde van de 19e eeuw was er vooral één winkel waar je dingen uit China en Japan kon vinden. Dat was de winkel van Siegfried Bing in Parijs. Kunstenaars zoals Vincent van Gogh ( ) en Paul Gauguin ( ) waren er dol op. 2 Bekijk het schilderij van Matisse in je kijkwijzer. Aan de voorstelling kun je zien dat Matisse zich heeft laten inspireren door zijn reis naar Marokko. Noem 3 dingen waaraan je dat ziet. 3 Willem de Zwart heeft het meisje met de parasol realistisch* (net echt) geschilderd. Hoe heeft Matisse de voorstelling weergegeven? Betrek onderstaande aspecten van de vormgeving bij je antwoord: Kleur Vorm Ruimte-illusie Willem de Zwart Meisje met Japanse parasol 1889 afmetingen (hxb) 82,5 x 51 cm olieverf op doek

8 tentoonstelling ontdek het moderne zaal 32, 1 e verdieping Karl Schmidt-Rottluff Vrouwen in het groen 1 Kunstenaars aan het begin van de 20e eeuw waren op zoek naar eenvoud in hun schilderijen. Waardoor lieten ze zich inspireren? Meerdere antwoorden zijn mogelijk afmetingen (hxb) 93,5 x 7,7 cm olieverf op doek Bekijk het masker in je kijkwijzer en het schilderij van Schmidt-Rottluff. Misschien werd Schmidt-Rottluff wel door zo n masker geïnspireerd? Geef een argument waarom dat zou kunnen. Afrikaans masker, gemaakt door het Fang-volk uit Gabon primitieve culturen 3 Wat kun je zeggen over (het gebruik van) De kleuren Henri Matisse en zijn vrienden in Frankrijk gingen aan het begin van de 20e eeuw op zoek naar eenvoud in hun schilderijen. De ruimte-illusie in het schilderij? In Duitsland werkte een groepje schilders dat ook niets moest hebben van regels en de kunstacademie. Ze noemden hun beweging Die Brücke (de brug). Je kunt zeggen dat ze een brug sloegen tussen een oude en een nieuwe manier van schilderen. Om inspiratie op te doen bezochten zij vaak het museum voor Volkenkunde in Dresden. Dat was hun manier van reizen naar andere culturen. Beroemd waren ook hun tochtjes om te gaan baden en schilderen in de natuur. Hun modellen waren nooit professioneel omdat juist een natuurlijke uitstraling belangrijk was. Bij gebrek aan een mannelijk model poseerde een van de kunstenaars zelf. 4 De lijst van het schilderij heeft Schmidt-Rottluff zelf gemaakt. Wat valt je op? 5 Hoe noem je schilders die aan het begin van de 20e eeuw op deze manier gingen schilderen? 14 15

9 tentoonstelling ontdek het moderne tijd over? zaal 27, 1 e verdieping Karel appel en cobra Misschien heb je op school de beschilderde Mercedes- Benz van kunstenaar Karel Appel besproken? Karel Appel was lid van Cobra, een vereniging van kunstenaars uit Copenhagen, Brussel en Amsterdam. Deze kunstenaars lieten zich inspireren door de eenvoud van kindertekeningen. Welke overeenkomsten toont dit schilderij met een kindertekening? Denk aan De voorstelling aspecten van de vormgeving zoals Kleur Lijn Ruimte-illusie Karel Appel Kind IV 1951 olieverf op doek

10 tentoonstelling mondriaan & de stijl ruimte 8, begane grond Bij Piet Mondriaan ( ) zie je de invloed van zijn directe omgeving op het werk dat hij maakte. Kijk maar naar de volgende drie schilderijen. piet mondriaan in domburg In 1908 bezocht Piet Mondriaan voor het eerst de kleine badplaats Domburg in Zeeland. Ook andere kunstenaars reisden er regelmatig naartoe om te schilderen. Ze waren gefascineerd door het licht. Van zijn collega Jan Toorop leerde Piet Mondriaan op een nieuwe manier te schilderen. Hij begon de kleuren te verbrokkelen. Het werden stippels, strepen en blokjes. In plaats van donkere kleuren gebruikte hij felle kleuren. 1 Welk schilderij in deze zaal geeft volgens jou het meest duidelijke voorbeeld van een fel lichteffect? Schrijf de gegevens op. Titel: Datering: 2 Wanneer je de schilderijen ziet, doen ze bijna pijn aan je ogen. Hoe wordt het effect van stralend licht teweeg gebracht in het schilderij dat je hebt gekozen? Piet Mondriaan Zee na zonsondergang 1909 afmetingen (hxb) 47 x 82,3 cm olieverf op karton

11 tentoonstelling mondriaan & de stijl ruimte 9, begane grond piet mondriaan in parijs Aan het begin van de 20e eeuw konden kunstenaars beter dan ooit te voren met elkaar contact houden. De fiets speelde hierbij een belangrijke rol: hij werd betaalbaar voor iedereen. Door de komst van spoorwegen kon je ook langere afstanden prima afleggen. Het ontmoeten van andere kunstenaars was belangrijk om op de hoogte te blijven van wat er in de kunst speelde. In 19 nam Piet Mondriaan een belangrijke persoonlijke beslissing: hij verbrak zijn verloving en verhuisde naar Parijs. Parijs was toen het bruisende centrum van de kunstwereld en Mondriaan hoorde geruchten over een nieuwe manier van schilderen. Die wilde hij met eigen ogen zien. Reclameschilderingen op de blinde muur van het appartementengebouw op de hoek van de Boulevard Edgar Quinet en de Rue du D`epart, collectie Rkd, Den Haag 1 In Parijs keek Piet Mondriaan nieuwsgierig naar de stedelijke omgeving. Gevels en blinde muren met reclameschilderingen trokken zijn aandacht. Kijk maar naar de foto in je kijkwijzer. Piet Mondriaan was niet meer geïnteresseerd in de weergave van het licht (zoals in Domburg, Zeeland). Wat wilde hij wel weergeven, denk je? 2 Hoe heeft hij dat gedaan? Noem 2 aspecten van de vormgeving die je belangrijk vindt en leg uit. 3 In Parijs zette Piet Mondriaan stappen in de richting van abstractie. Wat betekent abstract? Leg uit aan de hand van dit schilderij. Piet Mondriaan Tableau No afmetingen (hxb) 122,3 x 95,9 cm olieverf op doek

12 tentoonstelling mondriaan & de stijl ruimte 15, begane grond 1 Sommige begrippen kun je toepassen op muziek en op schilderijen. Welke? compositie snelheid beweging (klank)kleur ritme contrast. 2 Kies een aspect van de vormgeving dat je hebt aangekruist en leg een verband met dit schilderij. Wat kun je hierover vertellen? 3 Ook de drukte van de stad en de rechte lijnen van de straten van New York hielden Piet Mondriaan bezig. Misschien zie je zelfs wel zijn fascinatie voor de gele taxi s die overal in New York rondrijden. Kruis aan en leg uit. piet mondriaan in new york Mondriaan verhuisde in 1940 naar New York, waar hij de Victory Boogie Woogie maakte. Als hij in Europa was gebleven, zouden zijn schilderijen misschien wel zijn vernietigd. Zijn werk werd door de nationaalsocialisten* gezien als ontaarde kunst. Ontaarde kunst ( Entartete Kunst ) is een Duitse term die tijdens het nationaalsocialistische regime in Duitsland ( ) werd gebruikt. In New York raakte Piet Mondriaan geïnspireerd door een nieuwe soort muziek: de Boogie Woogie. Piet Mondriaan Victory Boogie Woogie 1944 afmetingen spieraam diagonaal 178,4 cm gemengde techniek op doek 8747 Mee eens. Ik zie de taxi s terug in Nee, omdat 22 23

13 stijlkamers, zaal 15 & 17, begane grond tentoonstelling het wonder van delfts blauw Kunst onderweg in de gouden eeuw de voc Nog aan het einde van de 16e eeuw was de handel met Azië een gelegenheidsonderneming. Voor een handelsreis werden schepen gehuurd of gekocht en zeelieden geworven. Na de reis werd de balans opgemaakt, het schip verkocht en het personeel ontslagen. Om sterker in de markt te staan, werd in 1602 de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) opgericht. De VOC had eigen schepen en was een belangrijke factor voor de handel en de welvaart in de 17e eeuw. Met de VOC kwam ongeveer 400 jaar geleden Chinees porselein naar Nederland. 41,5 34,4 36x5,5 51,5 28,5 21 bxd16, , ,5 b30xd ,5 38, , , , ,5 34,5 bxd16,5 b35xd20 26,5 27 Welk voorbeeld van Chinees porselein is voor de Nederlandse markt gemaakt, denk je? Waar zie je dat aan? bxd16,5 51,5 7,5 49,5 49,5 49,5 58, ,5 26,5 25, , ,5 38, , ,5 bxd16,5 b30xd30 <--18-> b35xd20 CHECK 41 WAPENS INSIGNIAS ,5x30 32,8 x l. 15,1 x b.,3 44,4 x 6,7 25,2 44,4,x6,2 35x16 43,5 BIJBEL BIBLE PHOENIX PHOENIX 32 VAKVERDELING COMPARTMENTS GELIEFDEN LOVERS 39,5 34 hx hx ,5 32 ZOTJES & LANGE LIJZEN SOTS & LONG LICE 37, ,6 x 5,8 <><-15> TULPEN TULIPS dia:26 b30xd30 DRAAK IN NETWERK DRAGON IN NETWORK 39,2 cm h 5,3 bxd16, TOTAAL BLOEMENMANDEN FLOWERBASKETS <7> 12 44,5 b30xd30 31, , ,5 44, ,5 b35xd20 bxd16,5 <7> ASYMMETRISCH,3x28,8 25, ,5 b35xd ,5 54,5 27,5 bxd16, bxd16, ,5 26 bxd16,5 bxd16,5 38,5 2 In de 18e eeuw groeide de vraag naar porselein met een persoonlijk karakter. In China werden hele serviezen met een bepaalde vorm en versiering besteld. Dit zogenaamde chine de commande was een groot succes. Chine de commande werd uitsluitend voor het buitenland geproduceerd, niet voor de Chinese markt. zaal , , ,5 26,5 <9,5> 39 49,5 49, ,5 52,5 50,5 46,5 15,5 19 bxd16,5 44,5 37,4x6,7 25,5 34,3 22,3 30,6x5,1 11,2 22,4 28x23,7 PIJP ROKERS PIPE SMOKERS 16,4 26,6 5,4x38 15,8 33,8 H=15,4 19,8 x dia:,4 FLORA FLORA 21x19 34 cm 9x30 39,5 22,7 13,2 6,8x4,8 x7,2 14,5x11, ,5 41,5 9x30 22,1 x 16,6 31,8x4 22,7 14,8x8, ,3x,6 25,6 21,6 25,6 21,8x8,4 b30xd30 11x 5x bxd16,5 bxd16,5 19 >4,5< x 4x 9x 760 De Delftse pottenbakkers probeerden het Chinese porselein na maken. Ze maakten aardewerk van gelige klei die wordt gebakken bij een temperatuur van circa 00 C. Met glazuur kon je alle kleuren geven aan het aardewerk. Dat was het begin van Delfts blauw, het witte glazuur met blauwe beschildering x 27,5 36,5 8x b35xd20 33,5 24x 40,5 bxd16,5 33,5 14x Nederland: bxd16,5 1 Bekijk het serviesgoed in de vitrine. Welke motieven zijn kenmerkend voor China en welke voor Nederland? Noem een voorbeeld. China: Porselein wordt gemaakt van een speciale kleisoort. De klei wordt bij een temperatuur van rond 1400 C gebakken. Porselein is wit en een beetje doorschijnend. 50,5 EERST BINNENKANT-VITRINE NAMETEN ALLE PLANKJES OP VERTIC. HARTLIJNEN (TENZIJ ANDERS GENOEMD) REKENEN VANUIT ONDERKANT zaal cmx20,7 cm h: 11,2 b: 8,2 d: 6,4 l24xd20,7 25,9 h 7 cm breedte: 31 cm diepte: 26,4 17,6x34,2 h 7 cm breedte: 31 cm diepte: 26,4 8,7 x l. 12,0 x b. 8, ±=h 27,8 x b. 20,6 cm h:21,3 cm dia:17,2 27,8 x b. 20,6 cm h 19 b 30,3 d 31,4 39,2 22,5 h29,9 35,5 35,5x27,5 OPHANGEN? h21,5 22,5 24,7 d=17,1 4,6 x diam. 34,1 24 h.23.7 x d.23 36,4 x b. 32,4 35,5 4,6 x diam. 36, ,5 35,3 29x26 26,5 39,8 33,8 x b. 28,7 H29,3 dia:16,7 H29,3 dia:16,7 35,4 34,5 42,5x29 h 59, ,5 29,6x4,6 B B

14 Begrippenlijst plattegrond Abstract/geabstraheerd Soms stellen kunstwerken helemaal niet iets voor uit de werkelijkheid. Wanneer de vorm niet meer doet denken aan de zichtbare of herkenbare werkelijkheid, noem je dit abstract. Er is ook een tussenvorm; tussen realistisch en abstract in. Je kunt dan wel herkennen wat het kunstwerk is, maar de vormen zijn vereenvoudigd. Er zijn minder details dan in het echt. Dit noem je geabstraheerd. Compositie Ordening van delen tot een geheel. Expressionisme Stroming einde van de 19e eeuw, begin van de 20e eeuw. De expressionisten verzetten zich tegen een natuurgetrouwe weergave van wat ze zagen. Ze schilderden vereenvoudigde vormen en in felle kleuren. Genrestuk Figuurstuk met een onderwerp uit het over het dagelijks leven Impressionisme Stroming in de tweede helft van de 19e eeuw waarbij kunstenaars een indruk (impressie) weergeven van wat ze waarnemen. KLEUR Natuurlijke kleuren Komen overeen met de waarneembare werkelijkheid Expressieve kleuren Komen lang niet altijd overeen met de waarneembare werkelijkheid. Ze drukken bijvoorbeeld de stemming van de maker uit. Expressieve kleuren zijn meestal fel, primair en contrasterend. Nationaalsocialisme Het begrip nationaalsocialisme wordt meestal gebruikt als omschrijving van de dictatuur in Duitsland van 1933 tot 1945 (ook bekend als de periode van het Derde Rijk of nazi-duitsland). Het nationaalsocialisme bevat vooral racistische elementen. Een nazi is een aanhanger van het nationaalsocialisme. Portret Weergave van een ooit bestaand persoon Realistisch Natuurgetrouw, net echt Silhouet Schaduwbeeld, zichtbare omtrek van een persoon of voorwerp Stilleven Verzameling van bewegingloze dingen, planten of dieren Toets Penseelstreek begane grond SHO P GEMEENTE SHOP MAURITSHUI S MUSEU M De Stijlkamers MUSEU M ATELIER Mondriaan & De Stijl Ontdek het moderne AUL A Kleurcontrasten Johannes Itten is één van de onderzoekers naar kleur, hij was schilder en leraar. Hij ontwierp een kleurenleer die hij baseerde op een kleurencirkel. Kleurcontrasten zijn een belangrijk onderdeel van de kleurenleer. Een contrast kan je zien als een tegenstelling. Kleur tegen kleur contrast Het eenvoudigste kleurcontrast ontstaat door kleuren tegen elkaar aan te zetten. Het grootste kleur tegen kleur contrast ontstaat met de primaire kleuren. Warm/koud contrast Het warm/koud contrast wordt veroorzaakt doordat sommige kleuren, vooral in de kleurencirkel rond de kleur rood gelegen, in het de westerse samenleving een warme indruk maken. Andere kleuren, rondom de kleur blauw, maken een koude indruk. Complementair contrast Bij een complementair contrast gaat het om de kleuren die in de kleurencirkel recht tegenover elkaar staan. Als je die kleuren naast elkaar zet dan versterken ze elkaar wederzijds. Complementair zijn bijvoorbeeld de volgende paren: Geel-Paars Oranje-Blauw Rood-Groen Literatuur / Bronnen Hans Janssen, Mondriaan in het Gemeentemuseum Den Haag, Gemeentemuseum Den Haag Benno Tempel, Ontdek het Moderne, Gemeentemuseum Den Haag, WBOOKS 2012 De afdeling Educatie van het Gemeentemuseum Den Haag staat niet in voor de juistheid van de inhoud van de voor deze kijkwijzer als bron gebruikte websites en publicaties en neemt geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele fouten in deze kijkwijzer. Gemeentemuseum Den Haag Afdeling Educatie, november 2012 Tekst: Andrea Freckmann Vormgeving: Foto & Vorm Gemeentemuseum Mauritshuis Mauritshuis 1 e verdieping

15