College van Rijksadviseurs. De techniek van het verbinden. jaarprogramma Den Haag, januari 2014 De techniek van het verbinden 1

Transcriptie

1 College van Rijksadviseurs De techniek van het verbinden jaarprogramma 2014 Den Haag, januari 2014 De techniek van het verbinden 1

2 College van Rijksadviseurs De techniek van het verbinden jaarprogramma 2014 Den Haag, januari werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 3

3 Inhoud 1 Inleiding 05 2 Terugblik Focus en herformulering van de tien inhoudelijke thema s Werkwijze Contact met departementen en andere organisaties Tweewekelijks overleg Organisatie en ondersteuning Secretariaat Communicatie Huisvesting CRA werkzaamheden en adviezen 3 Vooruitblik Her-pakken 2 Samenhang in mobiliteit 3 Een betere Delta 4 Concentratie, stabilisatie & krimp 5 Main, brain & green 6 Nieuwe cultuurlandschappen 7 Energietransitie en ruimte 8 Gezondheid, zorg en ruimte 9 Nieuwe bouwcultuur 10 Ruimtelijke kwaliteitsborging 4 Begroting 28 Toelichting AAARO-gelden Reguliere werkzaamheden Rijksadviseurs 5 Deelname kwaliteitsteams en bijzondere activiteiten en bijdragen 32 1Inleiding Voorliggend Jaarprogramma 2014 van het College van Rijksadviseurs (CRA) omvat een actualisering en nadere uitwerking van de voornemens en ambities zoals verwoord in De techniek van het verbinden: de agenda van het College van Rijksadviseurs Dit Jaarprogramma 2014 is in conceptvorm besproken met de bij het CRA betrokken departementen: het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM), Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en Economische Zaken (EZ), om nadere invulling te geven aan de werkzaamheden die zij van betekenis vinden voor het CRA. De tien thema s uit onze agenda De techniek van het verbinden blijven ook in 2014 richtinggevend voor het werk van het CRA. Tegelijkertijd is in de loop van 2013 duidelijker geworden op welke thema s het CRA accent wil leggen tot De focus richt zich in toenemende mate op de onderwerpen water, energie, infrastructuur, nieuwe bouwcultuur en herbestemmen. In dit Jaarprogramma wordt een overzicht gegeven van de nieuw op te starten activiteiten in 2014, aangevuld met de werkzaamheden die het afgelopen jaar zijn aangevangen en die nog doorlopen. De begroting voor het jaar 2014 is bijgevoegd. Om de integrale werkwijze van het CRA te bevorderen is overeengekomen dat de taken van de Rijksbouwmeester, die niet onder zijn Rijkshuisvestingsopdracht vallen, in CRA-verband worden afgestemd. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het wijkenprogramma, een samenwerkingsproject van het Atelier Rijksbouwmeester (ARBM) en het ministerie van BZK, de uitbouw van de interactieve website Nederlandwordtanders, uitvoering van de Wet op de Architectentitel (WAT) en andere relevante onderwerpen. We hopen op uw warme belangstelling, College van Rijksadviseurs Den Haag,14 januari 2014 ir. Frits van Dongen prof.ir. Eric Luiten ir. Rients Dijkstra Rijksbouwmeester Rijksadviseur Rijksadviseur Landschap en Water Infrastructuur en Stad 4 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 5

4 2Terugblik 2013 De tien thema s uit De techniek van het verbinden zijn het afgelopen jaar richtinggevend geweest voor ons werk en wij achten het gebruik van deze thema s ook voor de werkzaamheden de komende jaren een waardevol houvast. Het zijn de ruimtelijke thema s waarin beleid, maatschappelijke ontwikkeling en ruimtelijk ontwerp elkaar ontmoeten, en die daarom voor ons onontkoombaar zijn. Focus en herformulering van de tien inhoudelijke thema s De tien thema s hebben in 2013 niet allemaal even veel aandacht gekregen. De thema s Her-pakken [1], Gedifferentieerde steden, gedifferentieerde mobiliteit [2], Een betere Delta [3] en Energietransitie en Ruimte [7] hebben meer aandacht gekregen dan andere thema s. Dat is logisch, gezien de beleidsmatige aandacht die door de departementen aan deze thema s wordt gegeven. Een drietal thema s hebben we hernoemd om ze beter te profileren. Thema 2, Gedifferentieerde steden, gedifferentieerde mobiliteit heet voortaan Samenhang in mobiliteit omdat de nadruk is komen te liggen op ruimtelijke inpassing, differentiatie in mobiliteit en knooppuntontwikkeling. ^ ^ ^ CRA werkbezoek aan IJsselmeergebied, november 2013 Afsluitdijk Marken Marken Thema 9, Nieuw opdrachtgeverschap noemen we vanaf nu Nieuwe bouwcultuur. Het CRA constateert dat bij veel van zijn projecten sprake is van een nieuw type bouwcultuur. Deze impliceert een andere rol van de overheid bij bouw, projecten gebiedsontwikkeling, een kleinschaliger aanpak van projecten en een andere financieringsvorm. Zo ontstaan nieuwe samenwerkingsverbanden tussen initiatiefnemers en maatschappelijke organisaties, waarbij het ontwerp een verbindende rol speelt. We zullen dit beeld van een nieuwe bouwcultuur in 2014 in discussie brengen. Thema 10, Kwaliteit in beroepsuitoefening en opleidingen is Ruimtelijke kwaliteits borging gaan heten. Een substantieel deel van de advisering in concrete programma s en projecten betreft de voorwaarden waaronder een goed en mooi resultaat kan worden behaald. Dit vergt procedurele adviezen inzake visievorming, kwalitatieve criteria bij de aanbesteding, de selectie van marktpartijen en oordeelsvorming bij planvorming en uitvoering. 6 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 7

5 Werkwijze Het College van Rijksadviseurs adviseert, zoals gebruikelijk is geworden, op vier verschillende manieren. - inzet bij concrete projecten (advisering over ruimtelijke kwaliteit en vormgeving gedurende het hele project bijvoorbeeld in kwaliteitsteams) - eigen onderzoek en initiatieven (in aansluiting op en afgestemd met de beleidsprocessen van diverse departementen) - beleidsadvisering (meedenken met departementale beleidsverkenningen en beleidsvorming op het ruimtelijk vlak, uitvoering geven aan verschillende onderwerpen uit de Actieagenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp) - vaste activiteiten (commissies en jury s, onderwijs, lezingen, et cetera). Contact met departementen en andere organisaties Het CRA onderhoudt intensieve contacten met de drie moederdepartementen BZK, IenM en EZ. Afgelopen jaar is op initiatief van het ministerie van IenM gesproken met de beide planbureaus die een ruimtelijke dimensie kennen: de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur en het Planbureau voor de Leefomgeving. Dat resulteerde in afstemming van de verschillende werkagenda s en de intentie om in 2014 tot een gezamenlijk project te komen ten behoeve van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR). Er zijn verder contacten onderhouden met instellingen en adviesraden, zoals de Raad voor Cultuur, de Raad voor het Volksgezondheid, en instellingen als Het Nieuwe Instituut, Architectuur Lokaal, de TU Delft, de IABR en het Jaar van de Ruimte. Het CRA hecht eraan kennis te nemen van relevante ruimtelijke ontwikkelingen en gaat twee maal per jaar gezamenlijk op werkbezoek. Het eerste werkbezoek stond in het teken van infrastructuur in en rond Rotterdam en het Rotterdamse havengebied, bij het tweede werkbezoek stond de wateropgave rondom het IJsselmeer centraal. Deze werkbezoeken worden door de eigen ondersteuning voorbereid en in het veld begeleid door ontwerpers, opdrachtgevers en andere betrokkenen. Tweewekelijks overleg De reguliere werkzaamheden van de verschillende CRA-leden worden op elkaar afgestemd in tweewekelijkse overleggen. De Rijksbouwmeester zal zijn werkzaamheden voor Nederlandwordtanders, de Wet op de Architectentitel en het Wijkenprogramma integreren in het CRA-overleg. In juni 2013 werd bij de jaarlijkse evaluatie afgesproken iedere maand een verdieping te organiseren: een bijeenkomst van twee à drie uur, waarin enkele advies aanvragen nader worden besproken. In deze sessies zijn onder andere adviezen voorbereid over de betekenis van de fiets in de nationale mobiliteit, de toekomst van het IJsselmeergebied, de betekenis van de European Landscape Convention voor het Rijk en de verbreding van de afstootopgave van rijksgebouwen. Organisatie en ondersteuning Hoewel de nadruk van de werkzaamheden bij het werk voor de individuele adviseurs ligt, opereert de ondersteuning van de verschillende Rijksadviseurs als één team. In de praktijk worden veel van de werkzaamheden en adviezen van het CRA op natuurlijke wijze in deze ondersteuningsgroep van sectoroverstijgend advies voorzien. Ook de ondersteuning voert een tweewekelijks overleg om de adviezen en projecten van het CRA te bespreken. Secretariaat Op initiatief van het ministerie van IenM worden wijzigingen voorgesteld in de organisatie en de werkstructuur van het CRA. Kern van deze wijziging is dat voor het CRA een fulltime secretariaat beschikbaar komt. Hiervoor zal een functieomschrijving worden gemaakt, waarna in de loop van 2014 hierover verdere besluitvorming zal plaatsvinden. Communicatie De communicatie van het CRA heeft in het afgelopen jaar in het teken gestaan van het maken en presenteren van de werkagenda. In 2014 heeft het CRA de doelstelling om naast informeren ook de communicatie te richten op kennisdeling. Dit zal het CRA doen door te communiceren naar een breder publiek. Het CRA wil belangstellenden via de website en diverse (vak)media op de hoogte houden van zijn activiteiten. Het moet gemakkelijker worden het CRA te volgen, en geïnformeerd te worden op momenten dat adviezen openbaar worden. Huisvesting Met de verhuizing van het Atelier Rijksbouwmeester - als organisatorisch onderdeel van de Rijksgebouwendienst - naar het gebouw van het ministerie van Financiën, is ook het CRA meeverhuisd. De RGD werkt op basis van plaatsongebonden werken, hetgeen betekent dat niemand beschikt over een vaste 8 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 9

6 werkplek. Het CRA constateert dat deze huisvesting voor de Rijksbouwmeester en zijn atelier, onvoldoende tegemoet komt aan de herken baarheid en bereikbaarheid van het CRA als onafhankelijke werkeenheid en dat de huisvesting het integraal werken bemoeilijkt. CRA werkzaamheden en adviezen Afgelopen periode heeft het CRA gewerkt aan een groot aantal adviezen, waarvan de meest in het oog springende hieronder genoemd worden. Herbestemmingsteam Om blijvend te reflecteren en participeren op de praktijk van herbestemming en het onderwerp op de agenda te houden, installeerde de voormalig Rijksadviseur voor het Cultureel Erfgoed in 2010 het H-team. Vanaf september 2012 is de Rijksbouwmeester lid van het H-team. Het team is de vinger aan de pols van het herbestemmingsvraagstuk in Nederland en vraagt publiekelijk aandacht voor het onderwerp. Het H-team bestaat uit deskundigen die op basis van hun expertise en gezag adviezen uitbrengen over de herbestemmingsopgave en daaraan gekoppeld beleid. Het H-team heeft met instemming kennis genomen van het permanent maken van de Crisis- en Herstelwet. Wanneer dit besluit in werking treedt, zal het herbestemmen van leegstaande gebouwen - tijdelijk of permanent - procedureel sterk worden vereenvoudigd en in veel meer gevallen mogelijk zijn. Afgelopen jaar heeft de Rijksbouwmeester vanuit het H-team aandacht gevraagd voor de urgentie van de herbestemmingsopgave dmv interviews, lezingen en publieke optredens. Week van het lege gebouw Ook namens het H-team is de Week van het Lege Gebouw georganiseerd. Van 30 mei tot en met 3 juni heeft een groep van 70 studenten, 15 docenten en vele experts bezit genomen van het voormalige Europolgebouw aan de Raamweg 47 in Den Haag. Zij deden in deze week onderzoek naar wat er met dit lege rijksgebouw zou kunnen, wat betreft transformatie en herbestemming. Ook werd onderzoek verricht naar hoe verschillende opleidingen interdisciplinair zouden kunnen samenwerken aan de actuele vragen uit de praktijk volgens een brede waardebenadering. Leden van het CRA hebben enkele van de workshops begeleid. De resultaten van de workshop zijn aan het eind van de week gepresenteerd aan onder andere het RVOB, de gemeente Den Haag en later nog op de Provada. Naar aanleiding van het succes van deze week zal in 2014 opnieuw een Week van het Lege Gebouw georganiseerd worden. Rijksvastgoedportefeuillestrategie Het CRA ziet een procedure voor zich waarin per gebouw, ensemble of terrein dat voor afstoot in aanmerking komt een complete beleidsmatige en contextuele analyse wordt gemaakt. Een dergelijke bredere analyse waarbij meerdere rijksdoelen worden betrokken, zal de aandacht helpen richten op de maatschappelijke waarde én ruimtelijke potentie van het object. Op basis van deze analyse zou door het Rijksvastgoedbedrijf een afstootspecificatie moeten worden samengesteld op basis waarvan de markt kan worden uitgedaagd een gedifferentieerde aanbieding te doen waarin niet alleen een financieel bod besloten ligt maar ook meer kwalitatieve noties en programmatische voorstellen voor exploitatie en omgeving zijn betrokken. Af te stoten monumenten, zonder Rijkshuisvestingsfunctie Veel rijksgebouwen die geen rijkshuisvestingsfunctie meer hebben zullen de komende jaren worden afgestoten. Onder het vastgoed dat wordt overgeheveld naar de markt bevinden zich gebouwen met een monumentenstatus. Voor een aantal van deze gebouwen wordt onderzocht of deze over te dragen zijn aan de nog op te richten Nationale Monumentenorganisatie (NMO). In een advies aan de verantwoordelijke ministers stelt het CRA dat voor het welslagen van een dergelijke overdracht, ook op langere termijn voldoende financiële middelen gegenereerd moeten worden. Enkel op basis van een dergelijke onderbouwing is overdracht zinvol. Daarnaast beveelt het CRA aan te onderzoeken om bepaalde typen gebouwen onder te brengen bij categorale stichtingen. In de praktijk blijken dergelijke lokale stichtingen op goede wijze het beheer te kunnen waarborgen. Kwaliteitsteam Amsterdam Zuidas De Zuidas is een van Nederlands grootste projecten waarbij infrastructuur en ruimtelijke ontwikkeling gecombineerd worden. De Rijksbouwmeester vormt samen met de Spoorbouwmeester en een vertegenwoordiger van de stad Amsterdam het Kwaliteitsteam Zuidas. Het kwaliteitsteam adviseert over de ruimtelijke kwaliteit van het project. De Rijksbouwmeester onderhoudt voor dit project intensief contact met de Rijksadviseur Infrastructuur en Stad. Recent is Masterplan Zuidas-DOK in concept voorgelegd. Hierna volgen nog vormgevingsdocumenten en zal de aanbesteding worden voorbereid. Hierbij gaat het niet alleen om het onder de grond brengen van een deel van de A10, maar ook om aanpassing van de OV-terminal. Er is afgelopen jaar een positief advies uitgebracht over het beschikbaar stellen van de rijksmiddelen. Na jaren van voorbereiding gaat het project nu gefaseerd in uitvoering. 10 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 11

7 RRAAM Het CRA heeft op verzoek in december 2012 een advies uitgebracht over de consultatienotitie RRAAM en in september 2013 gereageerd op de Ontwerpstructuurvisie. In de adviezen pleitte het CRA voor het faseren van de ruimtelijke ontwikkelingen. Het CRA adviseerde eerst de binnenstedelijke locaties te benutten die niet afhankelijk zijn van grote investeringen in nieuwe infrastructuur. Het CRA achtte de relatie tussen de groei van de woningbouw en de uitbreiding van de werkgelegenheid cruciaal. Het feit dat de RRAAM plannen geen extra arbeidsplaatsen in Pampus en Oosterwold konden garanderen, leverde in de visie van het CRA extra argumenten op voor een concentratie op het binnenstedelijk gebied. Daarnaast adviseerde het CRA Rijk en regio om de doelstellingen en ambities consequent door te vertalen in een duidelijke agenda met kwalitatieve én kwantitatieve spelregels voor alle aspecten van de duurzaamheidsopgave. De adviezen hebben doorwerking gekregen in de structuurvisie die recent is vastgesteld. Knooppunten Na afronding van het boek De Mobiele Stad, over de wisselwerking van stad, spoor en weg, door de voormalig Rijksadviseur Infrastructuur, heeft de huidige Rijksadviseur Infrastructuur en Stad dit project geadopteerd. Door het ministerie van IenM is een additioneel bedrag aan het CRA beschikbaar gesteld om knooppuntontwikkeling een vervolg te geven. Samen met lokale en regionale partijen, worden concrete verbeteringen rondom knooppunten met een Rijksbelang voorgesteld. Niet door middel van grote ontwikkeltrajecten of Rijksinvesteringen, maar gericht op de uitvoering op de korte termijn. Voor dit project is een externe kracht aangetrokken. Kwaliteitsteam spoorzone Zwolle Op verzoek van de gemeente Zwolle, is de Rijksadviseur Infrastructuur en Stad ism de Spoorbouwmeester en vertegenwoordigers van de stad, lid van het Kwaliteitsteam spoorzone Zwolle. Dit team heeft afgelopen jaar verschillende adviezen gegeven, onder andere over het Investeringsvoorstel. Kwaliteitsteam Zuidelijke Ring Groningen De Rijksadviseur Infrastructuur en Stad is voorzitter van dit Kwaliteitsteam Ring Groningen. Overige leden zijn de provinciaal bouwmeester en de stadsbouwmeester. De Zuidelijke ringweg wordt over een lengte van 12 kilometer aangepast om de verdere filevorming te voorkomen en de verkeerveiligheid te verbeteren. Door het Kwaliteitsteam wordt veel aandacht gegeven aan de inpassing van de snelweg door de stad en de manier waarop de ruimtelijke kwaliteit ook in de aanbestedingsfase geborgd kan worden. Kwaliteitsteam Ring Utrecht Het Kwaliteitsteam Ring Utrecht adviseert de stuurgroep over de ruimtelijke kwaliteit van de Ring Utrecht. De Rijksadviseur Infrastructuur en Stad is voorzitter van het team en werkt samen met provinciaal bouwmeester en de adviseur van de gemeente Utrecht. Het kwaliteitsteam heeft afgelopen jaar meerdere adviezen gegeven over onder meer de onderdoorgangen richting de Uithof en de Kromme Rijn. Ook de afstemming van de A27 met de voorstellen voor de Nieuw Hollandse Waterlinie zijn onderdeel van het werkpakket en de integrale werkwijze van dit team. Deltaprogramma Afgelopen jaar heeft de Rijksadviseur Landschap en Water veel tijd geïnvesteerd om kennis te maken met en goede contacten op te bouwen binnen het project Deltaprogramma. Hieruit zijn meerdere projecten en adviesaanvragen voortgekomen zoals over het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma, de Vervangingsopgave Natte Kunstwerken, Kwaliteitskader IJsselmeer en de aanleg van natuurgebied de Markerwadden. Afsluitdijk De Afsluitdijk is in 1932 gebouwd en moet worden opgeknapt. Het CRA is al jaren betrokken bij de planvorming hierover. De dijk wordt over de hele lengte overslagbestendig, de spui- en schutsluizen worden versterkt, de afvoercapaciteit vergroot door middel van het plaatsen van pompen. Om deze opgave ruimtelijk te begeleiden is afgelopen september het Kwaliteitsteam van de Afsluitdijk geïnstalleerd, waarvan de Rijksadviseur Landschap en Water voorzitter is. Het Kwaliteitsteam kijkt naar zowel de kwaliteit van de afzonderlijke delen als naar de samenhang, met oog voor kansen, uitvoerbaarheid en duurzaamheid. Marken Er wordt een MIRT-verkenning gedaan naar meerlaagse veiligheid op Marken. Deze benadering werkt in drie lagen aan de bescherming tegen overstromingen. De eerste laag is preventie, de tweede laag richt zich op een duurzame ruimtelijke inrichting en de derde laag zet zich in voor een betere organisatorische 12 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 13

8 voorbereiding bij een mogelijke overstroming. De Rijksadviseur Landschap en Water adviseert de stuurgroep die dit pilotproject coördineert. In dit project wordt in 2014 ook verband gelegd met Visie Erfgoed en Ruimte (deelprogramma Eigenheid en Veiligheid van Kust en Rivieren). Kwaliteitsteam Blankenburgverbinding Medio augustus is de Rijksadviseur Infrastructuur en Stad voorzitter geworden van het Kwaliteitsteam Blankenburgverbinding. Het betreft de aanleg van een nieuwe oeververbinding tussen de A20 en de A15. Het Kwaliteitsteam heeft haar eerste advies over de ruimtelijke kwaliteit en de vormgeving van het project uitgebracht en zal blijven adviseren over het totstandkomingsproces en de hoogwaardige vormgeving- en inpassingkwaliteit. Kwaliteitsteam A13-A16 Het Kwaliteitsteam A13-A16 adviseert over de nieuwe verbinding tussen de A13 (Rotterdam The Hague Airport) en de A16 (Terbregseplein) bij Rotterdam. Een groot deel van de weg wordt ingepakt in geluidswallen en door het Lage Bergsche Bos komt een landtunnel. De Rijksadviseur Infrastructuur en Stad is voorzitter van het Kwaliteitsteam en adviseert samen met de regionale vertegenwoordigers over de ruimtelijke kwaliteit van weg en omgeving. Ruimtelijk kader infrastructuur In opdracht van DG Bereikbaarheid helpt de Rijksadviseur Infrastructuur en Stad bij de implementatie van ruimtelijke kwaliteit in het MIRT proces. De Rijksadviseur heeft gesprekken met projectmanagers gevoerd en heeft zowel het MIRT-proces als een specifieke casus geanalyseerd. Dit resulteerde in het verzoek om bij drie nieuwe MIRT-onderzoeken, die een nieuwe aanpak van bereikbaarheidsopgaven centraal stellen, de samenhang tussen ruimte en mobiliteit en het verbinden van functies in specifieke gebieden te onderzoeken. Daarnaast zal de Rijksadviseur bij de start van alle nieuwe MIRT-onderzoeken de integrale ontwerpbenadering bevorderen. Fiets Met Fietsland werken de Rijksadviseur voor Infrastructuur en Stad en Stefan Bendiks (Artgineering) samen aan een nationaal actieplan om fietsen als volwaardig vervoersalternatief op de nationale agenda te krijgen. Fietsland wil Nederland (opnieuw) op de kaart zetten als het nummer één land voor state of the art fietsvoorzieningen - vooruitstrevend, innovatief en consistent. Omgevingswet In opdracht van het CRA, heeft Peter Paul Witsen een reactie geschreven op de nieuwe omgevingswet. Dit ongevraagde advies is gericht aan het ministerie van IenM. In het advies van het CRA wordt de zorg uitgesproken over de mate waarin de kwaliteit van ruimtelijke interventies wordt geborgd. Het CRA zou graag zien dat onafhankelijke oordeelvorming ingezet wordt als basis voor historische, actuele en toekomstige omgevingswaarden. Tevens constateert het CRA dat in de wettekst stedenbouw en landschap enkel in termen van bescherming worden benaderd en niet van ontwikkeling. Overleg Provinciaal- en Stadbouwmeesters In totaal zo n dertig stadsbouwmeesters en provinciaal adviseurs kwamen op 6 november bijeen om zich onder voorzitterschap van Eric Luiten, Rijksadviseur Landschap en Water, te oriënteren op ruimtelijke kwaliteit in de Omgevingswet. De discussie werd gevoerd aan de hand van knelpunten uit de praktijk van de bouwmeesters en de visie Urgentie, verleiding en gereedschap van planoloog José van Campen op de zes kerninstrumenten van de nieuwe wet. In dit essay is beschreven welke mogelijkheden de nieuwe regelgeving biedt om ruimtelijke kwaliteitsaspecten te integreren in het nieuwe ruimtelijke beleid. Energietransitie In juli is door de Rijksadviseur Landschap en Water een advies over energietransitie uitgebracht aan de DG Ruimte en Water Peter Heij. Het advies heeft betrekking op de kwalitatieve, ruimtelijke aspecten van de complexe transformatie van een olie-, gas- en kolengestookte naar een van duurzame energie voorziene samenleving. Deze nationale energietransitie heeft ingrijpende gevolgen voor de ruimtelijke structuur van ons land. In dit advies bepleit het CRA nadere uitwerking te geven aan de energieambitie op basis van eigendomsverhoudingen. Die benadering draagt bij aan concretisering van kansen en de beperkingen over energietransitie en maakt anderzijds de landschappelijke effecten bespreekbaar en beoordeelbaar omdat deze verbonden is aan de specifieke rechtspersoonlijke verantwoordelijkheid. Het CRA heeft opdracht gegeven aan fotograaf Theo Baart om de energietransitie van nu in beeld te brengen. Windenergie Het College van Rijksadviseurs heeft advies uitgebracht over de implementatiefase van de Structuurvisie Wind op Land. Het advies gaat in op de kwalitatieve, land- 14 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 15

9 schappelijke dimensie van de plaatsingsproblematiek en culmineert in de aanbeveling om over te gaan tot de instelling van een Nationaal Atelier Wind. Zo n atelier zou vanuit onafhankelijke positie de plan- en besluitvorming rond de plaatsing van nieuwe windturbines, al of niet deel uitmakend van de Rijkscoördinatieregeling, moeten begeleiden. Over het effectueren van dit voorstel vindt intensief overleg plaats tussen het CRA en vertegenwoordigers van EZ. 3Vooruitblik 2014 Het college heeft zich voor 2014 de volgende activiteiten voorgenomen. Per thema worden eerst de nieuwe activiteiten genoemd, daarna volgen de lopende activiteiten. Landschapstriënnale Lingezegen 2014 Het College van Rijksadviseurs heeft een voorinvestering gedaan in de samenstelling van een bidbook voor de derde Landschaptriënnale in Nederland door Henk van Blerck. Op basis van dit tentatieve programma hebben het bestuur van de Triënnale en het bestuur van Openbaar Lichaam Park Lingezegen besloten de krachten te bundelen. In de zomer van 2014 zal in het nieuw ingerichte parklandschap tussen Arnhem en Nijmegen het programma zich ontvouwen. Natuurinclusief Bouwen In het voorjaar van 2013 vond op initiatief van staatssecretaris Dijksma de NatuurTop plaats. Daar werd onder meer gesproken over de kansen voor nieuwe natuur bij de aanleg van grote civiele werken in het landschap. De Rijksadviseur Landschap en Water is om advies gevraagd deze kansen in beeld te brengen. Met bouwstenen samengesteld door bureaus VISTA en LINT voor een droge en een natte infrastructuuropgave zal hij in het voorjaar van 2014 rapporteren. Landschapsconventie Op verzoek van het ministerie van Economische Zaken heeft het College de vraag beantwoord of het Rijk zijn handtekening onder de Europese Landschapsconventie (ELC) nog wel waar kan maken, na alle besluiten die over natuur en landschap de laatste jaren zijn genomen. In het advies doet het College tien praktische voorstellen om iets dichter tegen de doelen van de ELC aan te kruipen. 1 Her-pakken Beheer, behoud of sloop en transformatie van de bestaande gebouwenvoorraad zullen in de komende decennia een belangrijke opgave vormen. Transformatie is geen tweede keus, maar een volwaardig alternatief voor nieuwbouw. Dit thema speelt in de breedte, zowel voor gebouwen, monumenten als infrastructuur. Het CRA wordt binnen dit thema ook breed ingezet. In 2014 blijft Her-pakken dan ook prominent op de agenda staan. Het CRA heeft een advies uitgebracht over de Rijksvastgoedportefeuillestrategie (RVPS), met daarin als thema om bij afstoot van Rijksgebouwen een analyse te maken van maatschappelijke meerwaarde. Hieraan wordt in 2014 een uitwerking gegeven, in nauwe samenwerking met het Rijksvastgoedbedrijf (RVB i.o.). Hierbij wordt gedacht aan cases op urbane en rurale schaal, om een verbrede afstootprocedure te ontwikkelen. Het CRA blijft in gesprek met het Atelier Making Projects (AMP) van het ministerie van IenM. Het CRA laat zich (mede in verband met bovenstaande) in het bijzonder informeren over de opgave Herbestemming als gebiedsopgave, één van de vier deelopgaven van AMP. In 2014 wordt technisch en architectonisch onderzoek gedaan naar de toepassing van hightech Indoor farming, als mogelijke invulling voor herbestemming. In samenwerking met het Planbureau voor de Leefomgeving wordt een oriënterend onderzoek gestart naar de Diversiteit van de leegstand, de kwantitatieve en kwalitatieve aspecten van leegstand in Nederland, inclusief een doorkijk naar oplossingen. De eerste resultaten worden gepresenteerd tijdens de IABR. Studies van de Rijksbouwmeester ten behoeve van de herbestemming van Rijksgebouwen. 16 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 17

10 2 Vervolg op de Week van het lege gebouw, onder auspiciën van het H-team. Advisering ministerie BZK over expertteams kantoortransformatie en eigenbouw. Samenhang in mobiliteit De mobiliteit blijft groeien, de investeringsmogelijkheden nemen af en de verstedelijking zet door. Als we Nederland bereikbaar, aantrekkelijk en concurrerend willen houden zullen we moeten zoeken naar nieuwe oplossingen. Auto-, ov- en fietsnetwerken moeten slimmer op elkaar worden afgestemd en in samenhang met verstedelijking worden ontwikkeld. De relatie tussen mobiliteit en ruimtelijke kwaliteit, gezondheid en duurzaamheid van steden en landschappen wordt alleen maar belangrijker. In de komende drie jaar opent het CRA het zgn. knooppuntenloket. Samen met lokale en regionale partijen, worden concrete verbeteringen rond om knooppunten voorgesteld. Niet met grote ontwikkeltrajecten of Rijksinvesteringen, maar gericht op de uitvoering op de korte termijn. Het ministerie van IenM heeft hiervoor een additioneel bedrag beschikbaar gesteld aan het CRA. Fietsland: samen met ontwerpers, onderzoekers en stakeholders werkt het CRA aan een pleidooi om de fiets weer prominenter op de Rijksagenda te krijgen. Wat valt er voor het Rijk te winnen bij de verbetering van de positie van de fiets in de stedelijke context, en wat moet daarvoor gebeuren? Ruimtelijke kwaliteit en Vormgeving: In opdracht van DG Bereikbaarheid is de Rijksadviseur Infrastructuur en Stad gevraagd betrokkenheid te tonen bij de pilots van 3 MIRT onderzoeken. Deze pilots zijn gekoppeld aan de nieuwe aanpak voor bereikbaarheidsopgaven gericht op het creëren van samenhang en het verbinden van functies in deze specifieke gebieden. Tevens zal de Rijksadviseur bij de start van alle nieuwe MIRT onderzoeken zijn ideeën over integraal ontwerp in een werksessie inbrengen. Advisering over ruimtelijke kwaliteit en vormgeving binnen MIRT-onderzoeken, -verkenningen en -planuitwerkingen (Nieuw Westelijke Oeververbinding (NWO), A13/A16, Ring Groningen, Ring Utrecht). 3 Advisering aan Rijkswaterstaat (RWS) over onder andere Netwerkvisie, beheer&onder houd, aanbestedingen van infrastructurele projecten (lid van Vormgeving Advies Groep). Het CRA zet het onderzoek naar de gezonde relatie tussen stad en snelweg voort: hoe kunnen we de inpassing van de snelweg in de stad zo verbeteren dat de kwaliteit van de stad toeneemt, nu de uitbreiding van het mobiliteitsnetwerk in de finale fase is beland? Een betere Delta Uitgangspunt van een betere Delta is een integrale strategie die de nationale doelstellingen van waterveiligheid en zoetwatervoorziening per regio combineert met economie, infrastructuur, natuur en recreatie. Het CRA heeft afgelopen jaar vervolg gegeven aan de adviezen van het vorige college over het Deltaprogramma en als voorzitter van het Kwaliteitsteam Ruimte voor de Rivier. Het komend jaar staat in het teken van kwaliteitsborging en de verbinding tussen ruimte en water. Advisering in het nieuwe hoogwaterbeschermingsprogramma (nhwbp) dat zich richt op het op orde krijgen van de waterkeringen. Het programma is net gestart en de advisering van het CRA richt zich in deze fase op kwaliteitsborging in het proces van planvorming en planuitvoering. Advisering in het MIRT onderzoek over meerlaagse veiligheid op Marken. Onderzoek naar de ruimtelijke consequenties van de toepassing van het concept meerlaagse veiligheid (hoogwaterveiligheid als optimum van drie mechanismen: het verstevigen van waterkeringen, compartimentering en verbetering van de ruimtelijke inrichting en calamiteitenbestrijding/evacuatie), inclusief de historische dimensie van dit vraagstuk (aansluitend op de Visie Erfgoed en Ruimte, deelprogramma Eigenheid en Veiligheid van kust en rivieren). Deelname aan het op te richten kwaliteitsteam voor de Markerwadden. Advies over manifest Klimaatbestendige stad. Vervangingsopgave Natte Kunstwerken (VONK) van RWS en het ministerie van IenM; adviesrol van het CRA in de pilot Stuwen in de Maas. 18 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 19

11 Ruimtelijke en kwalitatieve kansen en beperkingen in het Deltaprogramma voor het IJsselmeergebied. Natuurambitie grote wateren: advisering lange termijn beleidsvisie EZ. 5 Main, brain & green Het CRA handhaaft dit thema omdat ook in het komend jaar specifieke aandacht wordt gegeven aan de mainports Zuidvleugel en Noordvleugel. 4 Concentratie, stabilisatie en krimp Het afgelopen jaar zijn door het CRA geen specifieke projecten gestart met betrekking tot stabilisatie en krimp. Concentratie heeft wel aandacht gekregen. Ook krimp en stabilisatie blijven echter belangrijke thema s, concrete projecten op dit gebied kunnen door actuele ontwikkelingen op de agenda belanden. Economische geografie for dummies: Het CRA start een eigen onderzoek naar de relatie tussen ruimtelijke planning en economische concurrentiekracht. Wat is de toegevoegde waarde van de ruimtelijke inrichting in het versterken van de economische concurrentiekracht, en welke concrete ruimtelijke strategieën hebben zich bewezen? Onderzoek zal worden gedaan naar verdichtingsmogelijkheden in onze steden bijvoorbeeld rondom de A10 Ring Amsterdam. Hierover is gesprek gaande met het PBL, voor een mogelijk gezamenlijke activiteit. Het wijkenprogramma: Het CRA start een onderzoek naar de praktijk en de effecten van fysieke interventies in de zogenaamde groeikernen, als onderdeel van een breder bestaand programma van de Rijksbouwmeester waarin samen met het International New Town Institute onderzoek wordt verricht. Diverse opgaven in de groeikernen worden door multidisciplinaire teams geanalyseerd en van ontwerpvoorstellen voorzien. Een vervolg op het project Oog voor de buurt. Als verbijzondering van het wijkenprogramma wil het CRA een bijdrage leveren aan het Nationaal Programma Kwaliteitssprong Rotterdam Zuid. Inventarisatie van de probleemwijkenaanpak. Welke ontwerpingrepen zijn er in de verschillende aandachtswijken uitgevoerd/bedacht en met welk resultaat? Het CRA zet haar advisering binnen de Adaptieve Agenda Zuidelijke Randstad voort. Het CRA zal onder andere gaan adviseren over de verstedelijkingsstrategie inclusief de reservering voor woningbouw, en de geografische doorvertaling van de verschillende ambities. Adviseren over gebiedsontwikkeling (onder andere RRAAM). 6 Advisering over de ontwikkeling van De Zuidas. Nieuwe cultuurlandschappen Het Nederlandse landschap verandert, onder andere door de groei van stedelijke vormen van kennis- en kapitaalintensieve tuinbouw, groei van extensieve landbouw in perifere gebieden en veranderingen in functie en eigendom van terreinen. Om een inhoudelijk debat over de toekomst van het landelijk gebied te faciliteren heeft het CRA afgelopen jaar ingezet op het organiseren van de derde Landschapstriënnale in Voor het komend jaar staan er adviezen op stapel om de transformatie van het landelijk gebied inhoudelijk te begeleiden. Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Advies over implicaties voor het landschap en de mogelijkheden voor nationaal en regionaal maatwerk binnen de nieuwe Europese regelgeving. Advisering Natuurvisie: het begeleiden van de totstandkoming van de nieuwe natuurvisie van EZ waarin natuur middenin de moderne samenleving staat. Op verzoek van Staatsbosbeheer wordt een strategisch advies opgesteld over de positie, omvang, betekenis en toekomst van het territoriale eigendom van SBB. Daarnaast wordt voor SBB een leidraad ontwikkeld voor de ruimtelijke omgang met historische ensembles. Deze leidraad wordt in verband gebracht met de Visie Erfgoed en Ruimte, deelprogramma s Levend Landschap en 20 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 21

12 7 Herbestemming als gebiedsopgave. Het te ontwikkelen format maakt het CRA beschikbaar voor collega-organisaties die zich voor transformatieopgaven in het landelijk gebied gesteld zien. Natuurinclusief bouwen: een ontwerpend onderzoek naar de mogelijkheden van Natuurinclusief Bouwen voor de Waddendijk en Noordoost corridor Eindhoven. Initiatief van het CRA naar aanleiding van de Natuurtop in juni Voortzetten van de betrokkenheid bij de Landschapstriënnale 2014 in Park Lingezegen tussen Arnhem en Nijmegen. Advisering inzake de verantwoordelijkheden van Nederland ten aanzien van de European Landscape Convention. Energietransitie en ruimte 8 Gezondheid, zorg en ruimte Een goede ruimtelijke inrichting draagt bij aan gezond leven. Het is van belang te onderzoeken of en hoe omgang met de ruimte en in het bijzonder de groene leef omgeving een stimulans biedt aan gezondheid, vitaliteit, eigen initiatief en zelfstandigheid. Afgelopen jaar is de aandacht vooral gelegd op de gebouwde omgeving. Komend jaar zal de focus komen te liggen op de rol die mobiliteit, en dan vooral de fiets en de inpassing van infrastructuur hierbij speelt. Zie hiervoor ook thema 2. In overleg met de Raad voor de Volksgezondheid wordt bezien hoe het thema leegstaande en leegkomende zorggebouwen komend jaar verder uitgewerkt kan gaan worden. Dit kan mogelijk gerelateerd worden aan het initiatief Diversiteit van de leegstand onder thema 1. Doordat fossiele brandstoffen schaarser en duurder worden, moet energietransitie op ieder schaalniveau plaatsvinden, van energiewinning op gebouwniveau tot en met grootschalige energiewinning. Willen we in de toekomst onafhankelijker zijn van fossiele brandstoffen, dan moet daarvoor het hele Nederlandse landschap worden ingezet. Vanwege de impact van deze transitie zal dit thema de komende jaren prominent op de agenda blijven staan. 9 In overleg met het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) wordt meegewerkt aan het project Healthy Ageing. Nieuwe bouwcultuur Onderzoeken van ruimtelijke effecten bij energietransitie in een scenario voor een concrete regio en ook door middel van een fotografische verbeelding van het begrip energielandschap op de vijf schaalniveaus uit het CRA advies over Energielandschappen (juli 2013). Uitwerking van het advies Naar een Nationaal Atelier Wind (augustus 2013), dat gaat over een creatieve, deskundige, onafhankelijke werkplaats die de plan- en besluitvorming over windenergieprojecten gaat begeleiden, vanuit het besef dat de wederzijdse afstemming tussen windturbines en cultuurlandschap zorgvuldig dient te geschieden. Op weg naar een structuurvisie Wind op Zee. Dit hernoemde thema sluit bij uitstek aan bij het programma innovatieve vormen opdrachtgeverschap uit het Actieprogramma Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp (AAARO). In dit programma wordt gesproken over innovatieve vormen van opdracht geverschap en de rol die creativiteit, ruimtelijk ontwerp en architectuur daarbij kunnen spelen. De activiteiten die het CRA in dit verband wil uitvoeren, leveren daaraan een bijdrage. Gebiedsontwikkeling vraagt om een gefaseerde aanpak met andere verdienmodellen. Hierover zal in samenspraak met het RVB i.o. worden bezien hoe een dergelijke nieuwe vorm van gebiedsontwikkeling eruit zou kunnen zien, mede in relatie tot projecten die in portefeuille zitten bij het RVB. Een verdieping van het begrip nieuwe bouwcultuur. Wat zijn de kenmerkende elementen van deze nieuwe bouwcultuur en hoe definiëren we die? 22 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 23

13 Onderzoek naar veranderingen in het opdrachtgeverschap in relatie tot de nieuwe bouwcultuur. Collegiaal debat met diverse onderwijsinstellingen over architectuuronderwijs in het licht van de nieuwe bouwopgave (TU Delft, WUR, TU Eindhoven). Advisering bij gebiedsontwikkeling door het RVB. Hierbij gaat het om projecten als Hembrugterrein, Marine Etablissement Amsterdam, Nieuw Valkenburg en mogelijk Veenhuizen. Nederlandwordtanders, een eerder gestart project vanuit het ARBM dat wordt ingebracht in CRA-verband. Young Innovators: jonge en veelbelovende, recent afgestudeerde ontwerpers worden in de gelegenheid gesteld thema s van de CRA agenda uit te werken. Adviseren over de ruimtelijke kwaliteitsborging binnen de nieuwe Omgevingswet en andere relevante regelgeving. Advisering aan de CieMER over de operationalisering van het begrip landschap in milieueffectrapportage. Advisering over nieuwe regelgeving over kwaliteitszorg in de gebouwde omgeving (onder andere woningwet, welstandszorg). Voorbereiding in samenwerking met het ministerie BZK. 10 Ruimtelijke kwaliteitsborging Als verbindend begrip bij onze advisering hanteren wij ruimtelijke kwaliteit. Wij zien ruimtelijke kwaliteit als een breed, integraal en actief begrip. Kwaliteit is in onze visie geen luxe, maar de essentie van ruimtelijke plannen; niet de slagroom op de taart, maar de gist in het brood. Hoe actueel is de auteurswet, in het licht van de sterk gewijzigde bouwopgave. Maakt de grote inzet op herbestemming en herontwerp van bestaande gebouwen een flexibeler omgang met de bestaande auteurswet noodzakelijk? Advisering in het kader van de Wet op de Architectentitel (WAT). Ruimtelijk kwaliteitskaders water en infrastructuur: Het CRA werkt op verzoek van DGB aan een aanpak om ruimtelijke kwaliteit en vormgeving in alle fasen van de MIRT-systematiek te waarborgen. In 2014 wordt onderzocht of dit ook voor de natte infrastructuur kan worden opgezet. Het CRA faciliteert het Stads- en Provinciaal Bouwmeesters overleg, en onderhoud contacten met de Vlaams Bouwmeester (Lage Landen 2100) en de Spoorbouwmeester. 24 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 25

14 Windmolens Zeewolde 26 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 27

15 4Begroting Toelichting Deze begroting geeft een indicatie van de uitgaven die voor de verschillende thema s zijn begroot. Wijzigingen worden in samenspraak met het ministerie van IenM doorgevoerd, dat coördineert namens de betrokken departementen. De thema s 2, 3 en 9 krijgen komend jaar extra aandacht, hetgeen ook tot uitdrukking komt in het bedrag dat is opgenomen voor deze activiteiten. Thema 1, Her-pakken krijgt eveneens extra focus, daarvoor wordt het additionele budget van OCW ingezet. Thema 7. Energie krijgt focus, Daarvoor wordt gebruik gemaakt van middelen die binnen EZ beschikbaar zijn gesteld. De inzet van het CRA zal daar in werkuren worden ingezet. Daarnaast is de post actualiteit opgehoogd. De begroting van 2013 heeft getoond dat de 10% gereserveerde gelden voor actualiteiten te bescheiden is geweest. Voorstel is om in 2014 ± 20% te reserveren voor adviesaanvragen met een actueel karakter. De thema s 4, 8 en 10 staan in deze begroting niet gebudgetteerd. Dat betekent niet dat er geen aandacht aan deze thema s wordt gegeven, maar wel dat er in eerste instantie geen budget voor wordt vrijgemaakt. Mocht zich een project binnen een van deze thema s aandienen, dan kan hiervoor het actualiteitenbudget worden aangesproken. De additionele bijdrage die in overleg met het ministerie van OCW wordt bepaald in het kader van de Visie Erfgoed en Ruimte Kiezen voor Karakter, is als aparte post opgenomen. Dit geldt ook voor de additionele bijdrage vanuit het ministerie van IenM voor het Knooppuntenloket. In deze begroting is verder voor de externe ondersteuning van het secretariaat voor de overgangsperiode een bedrag opgenomen. AAARO-gelden Het CRA is door IenM gevraagd om vanuit thema 9, nieuwe bouwcultuur, een bijdrage te leveren aan de uitvoering van de Actieagenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp (AAARO). Het stimuleren van de nieuwe bouwcultuur wil het CRA op meerdere manieren doen: Met Nederlandwordtanders wil het CRA landelijke bijeenkomsten organiseren, waarin de nieuwe bouwcultuur aan de hand van vernieuwende praktijken zal worden verdiept en onder de aandacht zal worden gebracht van bestuurders;. Met het project Young Innovators wil het CRA opdrachten verstrekken aan geselecteerde talentvolle jonge ontwerpers om thema s die vanuit het CRA centraal worden gesteld verder te verdiepen en te verbeelden. Het CRA wil rondetafelgesprekken organiseren om de ontwerpkwaliteit in ruimtelijke projecten en beleidsvorming te agenderen met ondermeer de lokale en provinciale bouwmeesters en adviseurs. Onderwerp van gesprek is hierbij het verdiepen en inhoudelijk bespreken van thema s van de nieuwe bouwcultuur. Ook de kwaliteitsborging binnen de planvorming en uitvoering maakt onderwerp uit van deze gesprekken. Het CRA wil gesprekken organiseren met architectuur- en ontwerpopleidingen, gericht op vernieuwing van de opleiding, aansluiting bij de actuele ruimtelijke opgave en de veranderende rol van de ontwerper. Het CRA zal voor deze AAARO gelden begin 2014 een gedetailleerd programmavoorstel presenteren. Reguliere werkzaamheden Rijksadviseurs De uren van de Rijksadviseurs staan in deze begroting niet opgenomen. Ook de projecten en adviezen die zij in deze reguliere werkuren maken, zijn daarmee niet in deze begroting opgenomen. Een fors deel van de advisering van het CRA, zoals de werkzaamheden van de Kwaliteitsteams, valt onder deze reguliere uren. De projecten Nederlandwordtanders en Indoor farming kennen cofinanciering vanuit het CRA en het ARBM. De hieronder begrote bedragen zijn de maximale bijdragen die vanuit het CRA aan deze projecten worden besteed. De advisering over het wijkenprogramma en ook de gelden voor de WAT worden extern gefinancierd, en komen alleen voor inhoudelijke afstemming in het CRA. 28 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 29

16 Begroting College van Rijksadviseurs 2014 THEMA KENNISOPBOUW - ONDERZOEKEN - PROJECTEN BEGROTING Her-pakken H-team - Indoor farming - Herbestemming - Diversiteit in leegstand ,00 2 Samenhang in mobiliteit Duurzame transformatie snelweg, stad en landschap - Fiets ,00 3 Een betere Delta Hoogwaterbeschermingsprogramma - IJsselmeergebied - Marken ,00 5 Main, brain & green Studie Zuidvleugel - Ruimtelijke economie ,00 6 Nieuwe cultuurlandschappen Start onderzoek roodgroen legenda - Natuurinclusief Bouwen - SBB ,00 7 Energietransitie en ruimte Onderzoek naar ruimtelijke implicaties duurzame energie - Atelier wind ,00 4 Concentratie, stabilisatie, krimp Verdichtingsstudie steden - Wijkenprogramma - Rotterdam Zuid - RRAAM * 8 Gezondheid, zorg en ruimte Leegstaande zorggebouwen - Healthy Ageing * 10 Ruimtelijke kwaliteitsborging Overleg lokale en provinciale bouwmeesters - Sleutelprojecten - Auteurswet * Actualiteiten (flexibele advisering ±20% van het totale budget) ,00 Overgangsperiode externe ondersteuning secretariaat ,00 Actualiseren website CRA, inclusief social media ,00 REPRESENTATIE - WERKBEZOEKEN Werkbezoeken CRA - Biënnale , ,00 UITVOERING ACTIEAGENDA ARCHITECTUUR EN RUIMTELIJK ONTWERP (IenM) 9 Nieuwe bouwcultuur Nederlandwordtanders ,00 Young Innovators ,00 Overleg stads- en provinciaal bouwmeesters ,00 Overleg (ontwerp)opleidingen , ,00 Gouden Piramide Prijzengeld ,00 Organisatie + uitreiking ,00 Jurering en publicatie ,00 Publieksbereik + kennisdeling + website , ,00 TOTAAL ,00 ADDITIONELE BUDGETTEN 2 Gedifferentieerde mobiliteit Multimodale Knooppunten (additioneel IenM) ,00 6 Nieuwe cultuurlandschappen Advisering cultureel erfgoed (additioneel OCW Visie Erfgoed en Ruimte) , ,00 * Voor projecten binnen deze thema s kan het actualiteitenbudget worden aangesproken. Noot bij de additionele budgetten Bij deze genoemde bedragen worden nog uitvoerende projecten ontwikkeld. 30 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 31

17 5Overige activiteiten Deelname in Kwaliteitsteams in 2014 Zwolle Spoorzone Ring Utrecht A7 Ring Groningen Nieuw Westelijke Oeververbinding A13/A16 Afsluitdijk Ruimte voor de rivier Nieuw Hollandse Waterlinie Nieuwe Sleutelprojecten Amsterdam Zuidas, Arnhem, Breda, Den Haag Centraal, Rotterdam en Utrecht Herbestemmingsteam Gouden Piramide Spoorzone Ede Marker Wadden lid voorzitter voorzitter voorzitter ntb voorzitter voorzitter voorzitter lid lid voorzitter lid voorzitter Uitgebrachte gevraagde adviezen 2013 RRAAM, consultatienotitie aan ministerie IenM, dhr. Ruis Werkeiland IJsselmeer aan Rijkswaterstaat, mevr. Creemers Handelingsperspectief Zuidelijke Randstad aan ministerie IenM, dhr. Heij Energietransitie aan ministerie IenM, dhr. Heij Natuurambitie Grote Wateren aan ministerie EZ, DGNR mevr. Burger Naar een Nationaal Atelier Wind aan minister Economische Zaken, dhr. Kamp RRAAM, Ontwerpstructuurvisie aan ministerie IenM, dhr. Ruis Rijksvastgoedportefeuillestrategie aan ICRV, dhr. Heij Windmolens op de Maeslantkering aan de gemeente Rotterdam Veerse Dam aan RWS Zeeland, dhr. Verweij Europese Landschapsconventie aan ministerie EZ, staatssecretaris mevr. Dijksma Bijzondere activiteiten in 2014 Bijdrage CRA aan IABR 2014 Jaar van de Ruimte 2015 (voorbereiden) Landschapstriënnale Park Lingezegen 2014 Biënnale Venetië 2014 Regio- en werkbezoeken Adviesrol Eo Weijers prijsvraag Audit-team Atelier Making Projects SMART city innovatie-estafette Lid Delft Infrastructure & Mobility Initiative (DIMI) TU Delft Selectiecommissie Jaarboek Landschapsarchitectuur en Stedenbouw in Nederland Uitgebrachte ongevraagde adviezen 2013 Omgevingswet aan minister Infrastructuur en Milieu, mevr. Schultz cc. ministerie IenM, dhr. Stigter, dhr. Kuijpers Afstoot Monumenten aan minister Wonen en Rijksdienst, dhr. Blok cc. minister Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, mevr. Bussemaker Ga naar voor alle uitgebrachte adviezen en overige informatie over het CRA. ~ 32 werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 33

18 Colofon uitgave van College van Rijksadviseurs > prof. ir. Eric Luiten Rijksadviseur Landschap en Water Ministerie Economische Zaken > ir. Rients Dijkstra Rijksadviseur Infrastructuur en Stad Ministerie Infrastructuur en Milieu > ir. Frits van Dongen Rijksbouwmeester Ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ontwerp pbdesign tekst College van Rijksadviseurs fotografie RWS (cover), CRA (p 6, p 26-27), Pieter Pennings (p 36) Bij het gebruik van foto s van derden is waar mogelijk de bron vermeld. Dit sluit niet uit dat in een aantal gevallen de exacte bron niet achterhaald kon worden, waarvoor verontschuldiging. College van Rijksadviseurs pa. Atelier Rijksbouwmeester ipc 420 Postbus EZ Den Haag bezoekadres Korte Voorhout CW Den Haag t Rijksoverheid januari werkprogramma CRA 2014 De techniek van het verbinden 35

19 College van Rijksadviseurs Thema s agenda Her-pakken 2 Samenhang in mobiliteit 3 Een betere Delta 4 Concentratie, stabilisatie en krimp 5 Main, brain & green 6 Nieuwe cultuurlandschappen 7 Energietransitie en ruimte 8 Gezondheid, zorg en ruimte 9 Nieuwe bouwcultuur 10 Ruimtelijke kwaliteitsborging vlnr prof. ir. Eric Luiten - ir. Frits van Dongen - ir. Rients Dijkstra 36 werkprogramma CRA 2014