Ecologische VerbindingsZone (EVZ) Hertogswetering

Transcriptie

1 RAAP-NOTITIE 3713 Ecologische VerbindingsZone (EVZ) Hertogswetering Gemeente Grave en Landerd Resultaten archeologische begeleiding van de graafwerkzaamheden

2 Colofon Opdrachtgever: W aterschap Aa en Maas Titel: resultaten archeologische begeleiding van de graafwerkzaamheden Status: eindversie Datum: februari 2011 auteur: drs. N. Sprengers Projectcode: GRAHE3 Bestandsnaam: NO3713_GRAHE3.doc Projectleider: drs. N. Sprengers Projectmedewerkers: drs. J. Roymans & drs. M. Ruiters ARCHIS-vondstmeldingsnummer: ARCHIS-waarnemingsnummer: nog niet verleend ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: Autorisatie: drs. J. Roymans Bevoegd gezag: provincie Noord-Brabant ISSN: RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. Leeuwenveldseweg 5b 1382 LV Weesp Postbus GB Weesp telefoon: telefax: raap@raap.nl RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2011 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

3 Samenvatting In oktober en november 2010 zijn in opdracht van Waterschap Aa en Maas diverse natuurherinrichtingsmaatregelen langs de Hertogswetering in de gemeente Grave en Landerd archeologisch begeleid door RAAP Archeologisch Adviesbureau. De werkzaamheden bestonden voornamelijk uit maaiveldverlagingen, het verflauwen van oevers en het graven en uitbreiden van (bestaande) poelen. Deze graafwerkzaamheden zijn, conform het goedgekeurde PvE, intensief begeleid (Verhoeven, 2010). Tijdens de archeologische begeleiding is één archeologische vindplaats aangetroffen in deelgebied 5.5, direct ten westen van de domeinen van het Emmausklooster. Er kwamen drie vondstconcentraties aan het licht. Naast een losse vondst van een vuurstenen afslag betreft het vondstmateriaal uitsluitend aardewerk uit de Prehistorie en Middeleeuwen. Vooral de IJzertijd is goed vertegenwoordigd in het vondstspectrum. In totaal zijn 43 fragmenten aardewerk verzameld. Er zijn geen archeologische sporen, zoals paal- of haardkuilen, aangetroffen. De vondsten bevonden zich aan de basis van de bouwvoor op de overgang naar de natte, zandige terrasvlakte (C-horizont). De verspreiding van de vondsten heeft vermoedelijk te maken met de ontginning van het gebied, waarbij grote percelen ten oosten en ten westen van de vindplaats zijn geëgaliseerd in de jaren 30 van de 20e eeuw. De uit context geraakte vondsten vormen een aanwijzing voor eventuele vindplaatsen uit de Prehistorie en/of Middeleeuwen direct ten oosten van de vindplaats. Over de gaafheid en conservering van deze vermoedelijke vindplaats(en) kunnen op basis van dit onderzoek geen uitspraken worden gedaan. Eventuele vindplaatsen ten oosten van deelgebied 5.5 zullen vermoedelijk wel te lijden hebben gehad onder de eerder vermelde egalisatiewerkzaamheden. Op basis van de resultaten van de archeologische begeleiding wordt geen vervolgonderzoek geadviseerd voor het onderzoeksgebied. Wel dient bij toekomstige graafwerkzaamheden ten oosten van de vindplaats in deelgebied 5.5 rekening worden gehouden met eventuele (al dan niet intacte) vindplaatsen uit de Prehistorie en/of Middeleeuwen. - Contactpersoon RAAP: drs. N. Sprengers (n.sprengers@raap.nl; ). - Contactpersoon bevoegd gezag: provincie Noord-Brabant, mevrouw M. Barwasser (mbarwasser@brabant.nl; ) RAAP-notitie 3713 / eindversie [3]

4 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Inhoudsopgave Inleiding Algemene kader en geplande ingrepen Administratieve gegevens Richtlijnen en randvoorwaarden Methoden Inleiding en doelstelling Intensieve archeologische begeleiding Onderzoeksvragen Resultaten Inleiding Resultaten vindplaats 1: Pannestaart Conclusies en adviezen Conclusies Adviezen Literatuur Gebruikte afkortingen Overzicht van figuren, tabellen en grafieken RAAP-notitie 3713 / eindversie [4]

5 1 Inleiding 1.1 Algemene kader en geplande ingrepen In oktober en november 2010 zijn in opdracht van Waterschap Aa en Maas diverse natuurherinrichtingsmaatregelen langs de Hertogswetering in de gemeente Grave en Landerd archeologisch begeleid door RAAP Archeologisch Adviesbureau. De werkzaamheden bestonden voornamelijk uit maaiveldverlagingen, het verflauwen van oevers en het graven en uitbreiden van (bestaande) poelen. Deze graafwerkzaamheden zijn, conform het goedgekeurde PvE, intensief begeleid (Verhoeven, 2010). Reden hiervoor was dat deze zones (deelgebieden 5.3, 5.4 en 5.5) eerder als archeologisch risicovol waren aangemerkt (Rooijen, 2009; Barwasser, 2010). In het algemeen gold op basis van het vooronderzoek voor de hogere ruggen aan weerszijden (oost-west) van het onderzoeksgebied een hoge archeologische verwachting voor vindplaatsen uit de periode Neolithicum t/m Nieuwe tijd. Er werden zowel resten van nederzettingen als grafvelden verwacht op de hogere delen in het landschap als overblijfselen van meer kortstondige activiteiten (zoals jacht, visvangst en grondstoffenwinning) in de lagere delen van het landschap. Specifiek gold een hoge archeologische verwachting voor de aanwezigheid van schansen en een legerkamp uit de 16e/17e eeuw, respectievelijk ten westen van deelgebied 5.3 en ten noorden van de deelgebieden 5.4 en Administratieve gegevens type onderzoek: intensieve archeologische begeleiding bevoegd gezag: provincie Noord-Brabant provincie: Noord-Brabant gemeente: Grave en Landerd plaats: Grave toponiem: Hertogswetering kaartbladnummer volgens topografische kaart 1:25.000: 45 F (zie figuur 1) oppervlakte onderzoeksgebied: m² oppervlakte ingrepen (graafwerkzaamheden): circa m² (zie figuur 2) hoekpunten onderzoeksgebied (X/Y): zuidwest: / zuidoost: / noordwest: / noordoost: / hoogte maaiveld (Z): circa 8,1 m +NAP ARCHIS-vondstmeldingsnummer(s): ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer(s): RAAP-notitie 3713 / eindversie [5]

6 1.3 Richtlijnen en randvoorwaarden De archeologische begeleiding is uitgevoerd volgens de normen van de archeologische beroepsgroep (zie artikel 24 van het Besluit archeologische monumentenzorg). De Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.2), beheerd door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; geldt in de praktijk als richtsnoer. Specifiek voor het beekdal geldt als richtlijn de KNA Leidraad Beekdalen in Pleistoceen Nederland (CCvD, 2008). RAAP beschikt over een opgravingsvergunning, verleend door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Zie tabel 1 voor de dateringen van de in dit rapport genoemde archeologische perioden. Enkele vaktermen worden achter in dit rapport beschreven (zie verklarende woordenlijst). Archeologische perioden Tijdperk Datering Nieuwste tijd (=Nieuwe tijd C) Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd Prehistorie IJzertijd Bronstijd Neolithicum (Nieuwe Steentijd) Mesolithicum (Midden Steentijd) Paleolithicum (Oude Steentijd) B A Laat Vol Ottoons Vroeg Karolingisch Merovingisch laat Merovingisch vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Jong B Jong A Midden Oud na Chr voor Chr / tabel1_standaard_archeologisch_raap_2010 Tabel 1. Archeologische tijdschaal. RAAP-notitie 3713 / eindversie [6]

7 2 Methoden 2.1 Inleiding en doelstelling In het Programma van Eisen (PvE) staan de eisen omschreven waaraan de aanbevolen archeologische begeleiding moet voldoen (Verhoeven, 2010). Het PvE was voorafgaand aan de graafwerkzaamheden goedgekeurd door het bevoegd gezag, respectievelijk de provincie Noord-Brabant (mevrouw M. Barwasser). Het doel van de archeologische begeleiding volgens het protocol proefsleuven en/of opgraven is om vast te stellen of er zich in het onderzoeksgebied archeologische vindplaatsen bevinden die bij een niet aangepaste uitvoering van de plannen bedreigd kunnen worden. Een archeologische begeleiding van graafwerkzaamheden heeft met andere woorden een prospectief karakter en het accent ligt op waardering. In het onderzoeksgebied heeft een intensieve archeologische begeleiding plaatsgevonden (figuur 2). In de hoger gelegen delen grenzend aan het onderzoeksgebied werden vindplaatsen (nederzettingen, grafvelden) verwacht uit de periode Neolithicum t/m Nieuwe tijd, terwijl in de lager gelegen delen van het onderzoeksgebied vindplaatsen zouden kunnen voorkomen die verband houden met meer kortstondige activiteiten, zoals jacht, visvangst en grondstoffenwinning. Tevens werden in de onmiddellijke omgeving van het onderzoeksgebied schansen en een legerkamp uit de 16e/ 17e eeuw verwacht. De graafwerkzaamheden zouden uitsluitend plaatsvinden in de lager gelegen delen van het onderzoeksgebied. De begrenzing van de graafwerkzaamheden vormde zowel in horizontale als verticale zin de grens van de archeologische werkzaamheden (figuur 2). Mogelijkheden tot waardering in het veld Indien behoudenswaardige archeologische vindplaatsen werden aangetroffen, bestond de mogelijkheid tot een herziening van de geschetste onderzoeksmethoden. De classificatie van een vindplaats als zijnde behoudenswaardig gebeurt steeds in overleg met het bevoegd gezag. Als uitgangspunt moet er naar gestreefd worden om behoudenswaardige vindplaatsen in situ te bewaren. Dit heeft vaak tot gevolg dat de oorspronkelijke inrichtingsplannen moeten worden aangepast met het oog op de verdere en permanente bescherming van de aangetroffen vindplaats. Wanneer behoud in situ echter niet mogelijk is, worden de resten opgegraven (behoud ex situ) in overleg met de opdrachtgever en het bevoegd gezag. 2.2 Intensieve archeologische begeleiding In het onderzoeksgebied (figuur 2: roze vakken) heeft een intensieve archeologische begeleiding plaatsgevonden. Dit betekent dat de graafwerkzaamheden ter plaatse onder (permanent) toezicht stonden van een gekwalificeerd veldarcheoloog. In totaal moest een gebied van circa 1,5 ha archeologisch begeleid worden (figuur 2). Tijdens de archeologische begeleiding zijn de volgende werkzaamheden verricht: - Het inspecteren van de graafvlakken, waarbij gelet is op aardewerkscherven, voorwerpen van steen, metaal, organische resten en grondsporen. - Het inspecteren van het graafvlak met behulp van een metaaldetector. RAAP-notitie 3713 / eindversie [7]

8 - Verzamelen van vondstmateriaal per spooreenheid. - Het blootleggen, tekenen, fotograferen en documenteren van archeologische resten conform de KNA. Vlaktekeningen zijn digitaal vervaardigd met behulp van een GPS Rover. Dit omvat het digitaal inmeten van sporen, spoornummers, punt- en vakvondsten, profielen, coupelijnen en vlakhoogten (ingemeten per spoor). Dit meetsysteem is ingemeten in het Rijksdriehoeksnet (RD) met een nauwkeurigheid van 0,5 cm. De hoogte van de aangelegde vlakken is ingemeten ten opzichte van NAP. Alle graafvlakken zijn met de metaaldetector onderzocht op metalen voorwerpen. 2.3 Onderzoeksvragen De archeologische begeleiding van de graafwerkzaamheden diende antwoord te geven op de volgende onderzoeksvragen: 1. Zijn behoudenswaardige vindplaatsen aanwezig in het plangebied? Zo ja: zie aanvullende onderzoeksvragen. 2. Zijn er archeologische resten aanwezig in het plangebied? Zo ja: waaruit bestaan de archeologische resten en wat is de ouderdom hiervan? 3. Wat is de ruimtelijke spreiding van de archeologische resten zowel in het horizontale als verticale vlak? 4. Welk type vindplaats vertegenwoordigen de archeologische resten? 5. In welke geologische en bodemkundige eenheden dan wel lagen bevinden de archeologische resten zich? 6. Wat is het grondwaterpeil op het moment van onderzoek en zijn er aanwijzingen voor belangrijke fluctuaties in het verleden? 7. In welke mate hebben agrarisch gebruik, waterbeheersingsmaatregelen of andere antropogene ingrepen geleid tot aantasting of verstoring van de vindplaats? 8. Wat is de relatie tussen de ligging van de archeologische resten en geomorfologische en bodemkundige kenmerken van het gebied? 9. Wat is de precieze situatie met betrekking tot de gaafheid en conservering van de archeologische vondsten/sporen? 10. Is de bodemopbouw in het plangebied zodanig intact dat archeologisch vervolgonderzoek zinvol is? In aanvulling op deze vragen moesten bij het aantreffen van een behoudenswaardige vindplaats de volgende vragen worden beantwoord: 11. Van welk vindplaatstype is er sprake? 12. Wat is de datering van de vindplaats? 13. Wat is de horizontale begrenzing, de ligging en de omvang van de vindplaats? 14. Waaruit bestaan de archeologische resten die zijn aangetroffen? 15. Indien grondsporen zijn aangetroffen: op welk niveau zijn deze leesbaar? 16. Welke materiaalcategorieën zijn aanwezig? Wat is de vondstdichtheid? 17. Zijn er aanwijzingen voor verschillende bewoningsfasen? RAAP-notitie 3713 / eindversie [8]

9 18. Is er een ensemblewaarde met vindplaatsen in de omgeving van het plangebied? 19. Wat is de conservering en ouderdom van eventuele veenlagen in het plangebied? 20. Hoe ziet het paleo-landschap eruit (reconstructie aan de hand van paleo-ecologische resten)? 21. Wat is de relatie tussen de vindplaats en het omringende landschap? RAAP-notitie 3713 / eindversie [9]

10 3 Resultaten 3.1 Inleiding Tijdens de archeologische begeleiding is één archeologische vindplaats aangetroffen in het onderzoeksgebied. In dit hoofdstuk worden de resultaten van de archeologische begeleiding toegelicht in de vorm van de beantwoording van de onderzoeksvragen voor deze vindplaats, waarbij ook de bredere landschappelijke context van het onderzoeksgebied aan bod komt. 3.2 Resultaten vindplaats 1: Pannestaart Vindplaats 1 - RAAP-objectnummer GRAHE ARCHIS-vondstmeldingsnummer: coördinaten: / ; kaartblad: 45 F - gemeente: Grave en Landerd - bodem: kalkloze poldervaaggronden (Stiboka, 1976: 5Rn62C, GWT VI) - geomorfologie: terrasvlakte, plaatselijk vervlakt door overstromingsmateriaal (Stiboka/RGD, 1983: 2M18b). - hoogte maaiveld t.o.v. NAP: (circa) 8,1 m +NAP - complextype: nederzetting/grafveld afgeschoven - datering: Steentijd, Neolithicum t/m Bronstijd, IJzertijd, Vroege/Late Middeleeuwen, Nieuwe tijd. - vondsten: 43 fragmenten aardewerk; 1 vuurstenen afslag - diepteligging archeologische laag/vondsten: tussen cm -Mv - aard archeologische laag: zandig rivierterras; de vondsten zijn afgeschoven en vermoedelijk afkomstig van nabijgelegen vindplaats(en) op de dekzandkop direct ten oosten van de vindplaats. - globale omvang vindplaats: niet van toepassing 1. Zijn behoudenswaardige vindplaatsen aanwezig in het plangebied? Zo ja: zie aanvullende onderzoeksvragen. Neen, er zijn geen behoudenswaardige vindplaatsen aangetroffen in het onderzoeksgebied. 2. Zijn er archeologische resten aanwezig in het plangebied? Zo ja: waaruit bestaan de archeologische resten en wat is de ouderdom hiervan? 3. Wat is de ruimtelijke spreiding van de archeologische resten, zowel in het horizontale als verticale vlak? Er is één archeologische vindplaats aangetroffen in het onderzoeksgebied, meer bepaald centraal in deelgebied 5.5 (figuur 3). Tijdens de archeologische begeleiding kwamen drie vondstconcentraties aan het licht. Naast een losse vondst van een vuurstenen afslag betreft het vondstmateriaal uitsluitend aardewerk (totaal aantal artefacten = 44). In totaal zijn 43 scherven verzameld (zie tabel 2 en grafiek 1): één scherf handgevormd aardewerk met zware kiezelverschraling dateert uit het Neolithicum of de Bronstijd, 27 scherven handgevormd aardewerk dateren uit de IJzertijd, 4 scherven zijn afkomstig van kogelpot-aardewerk (Mayen) RAAP-notitie 3713 / eindversie [10]

11 uit de Vroege Middeleeuwen en 6 scherven behoren tot laat-middeleeuws, grijs gedraaid aardewerk. Daarnaast zijn ook nog vijf fragmenten geglazuurd aardewerk aangetroffen, waaronder een standvoet van een grape. Dit materiaal is vermoedelijk met de mestkar op het terrein terechtgekomen (zgn. bemestingsaardewerk). Er zijn geen archeologische sporen (zoals paal- of haardkuilen) aangetroffen. vondstnr. X Y Z aard datering aantal opmerking ,00 rs Vroege Middeleeuwen 1 Mayen ws Late Middeleeuwen ,05 bs Nieuwe tijd 1 poot grape ,86 ws IJzertijd ,10 ws IJzertijd ,19 ws IJzertijd ,11 ws Vroege Middeleeuwen 1 Mayen ,04 ws IJzertijd ,85 ws Nieuwe tijd 1 geglazuurd ,85 ws IJzertijd ,77 ws IJzertijd ,86 ws IJzertijd ,18 ws IJzertijd ,05 ws Late Middeleeuwen ,97 ws IJzertijd 1 ws Late Middeleeuwen ,94 ws Vroege Middeleeuwen 1 Mayen ,98 ws IJzertijd ,20 afslag Steentijd ,87 ws IJzertijd ,84 ws Late Middeleeuwen ,86 ws Nieuwe tijd 2 geglazuurd ws Late Middeleeuwen ,82 ws Neolithicum - Bronstijd ,74 ws Vroege Middeleeuwen 1 Mayen ,87 ws IJzertijd ,92 bs Late Middeleeuwen ,90 ws IJzertijd 1 ws Nieuwe tijd 1 geglazuurd ,87 ws IJzertijd ,84 ws IJzertijd ,91 ws IJzertijd ,90 ws IJzertijd ,95 ws IJzertijd ,08 ws IJzertijd ,05 rs IJzertijd 2 Tabel 2. Vondstenlijst; legenda: ws = wandscherf; rs = randscherf; bs = bodemscherf; Z = hoogte in m +NAP. RAAP-notitie 3713 / eindversie [11]

12 De vondsten bevonden zich aan de basis van de bouwvoor op de overgang naar de natte, zandige terrasvlakte (C-horizont). De verspreiding van de vondsten heeft vermoedelijk te maken met de ontginning van het gebied (zie vraag 7) en zijn waarschijnlijk afkomstig van (al dan niet intacte) vindplaats(en) op de hoger gelegen dekzandrug, die zich direct ten oosten van de aangetroffen vindplaats bevindt. Vondstverspreiding 30,00 25,00 20,00 Steentijd Neolithicum-Bronstijd IJzertijd Vroege Middeleeuwen Late Middeleeuwen Nieuwe tijd aantal artefacten 15,00 10,00 5,00 0,00 1 Periode Grafiek 1. Kolomgrafiek vondstverspreiding. Vooral de IJzertijd is goed vertegenwoordigd in het aangetroffen vondstspectrum. 4. Welk type vindplaats vertegenwoordigen de archeologische resten? De aangetroffen vondsten vormen een aanwijzing voor eventuele vindplaatsen uit de Prehistorie en/of (Vroege en Late) Middeleeuwen direct ten oosten van de aangetroffen concentraties aardewerk. Vermoedelijk zijn de vondsten uit context geraakt ten gevolge van egalisatiewerkzaamheden in de eerste helft van de 20e eeuw (zie vraag 7). 5. In welke geologische en bodemkundige eenheden dan wel lagen bevinden de archeologische resten zich? Volgens de bodemkaart zou het onderzoeksgebied gekenmerkt worden door poldervaaggronden, waarbij een zaveldek (recent overstromingsmateriaal van de Beerse Overlaat) zou rusten op zandige, pleistocene rivierafzettingen (terrasvlakte). Dit zaveldek is echter tijdens de begeleiding nergens in het onderzoeksgebied aangetroffen. Het lijkt erop dat dit dek bij de recente ontginning van het onderzoeksgebied (beakkering) is opgenomen in de bouwvoor. Deze veronderstelling wordt onderstreept door de kleiige textuur en samenstelling van de bouwvoor. De vondsten zijn aangetroffen aan de basis van de bouwvoor op de overgang naar de zandige C-horizont van de terrasvlakte (figuur 4). Gezien de natte bodemomstandigheden ter RAAP-notitie 3713 / eindversie [12]

13 plaatse alsmede het ontbreken van sporen mag worden aangenomen dat de vondsten niet behoren tot een vindplaats in situ. Vermoedelijk zijn ze afkomstig van een meer oostelijk gelegen vindplaats op de dekzandkop waarop ook Grave is ontstaan. Waarschijnlijk is het aardewerk ten gevolge van de ontginning en egalisatie van het gebied (zie vraag 7) in het onderzoeksgebied terechtgekomen. 6. Wat is het grondwaterpeil op het moment van onderzoek en zijn er aanwijzingen voor belangrijke fluctuaties in het verleden? Het onderzoeksgebied lag van nature in een vrij nat gebied met hoge waterstanden. Ten gevolge van de aanleg van de Hertogswetering tussen de Schotse Straat en het Emmausklooster in de jaren 50 van de 20e eeuw zijn vooral de gronden grenzend aan de Hertogswetering vernat. Deze gronden werden tijdens het veldwerk gekenmerkt door roestconcreties in de zandige C-horizont in zones van 5-10 m langs de Hertogswetering. De concentraties roest betreft zogenaamde oxidatie-reductieverschijnselen die ontstaan doordat op die plaatsen het ijzerrijke grondwater in de Hertogswetering zijgt. 7. In welke mate hebben agrarisch gebruik, waterbeheersingsmaatregelen of andere antropogene ingrepen geleid tot aantasting of verstoring van de vindplaats? De ontginning van het onderzoeksgebied nam pas vanaf het begin van de 20e eeuw een aanvang. Voordien weerspiegelde het grondgebruik ook de (economische) staat van de gronden (figuur 5). Op de lager gelegen, natte gronden werden koeien en schapen geweid (grasland) en op de hoger gelegen, drogere gronden bevonden zich de akkerlanden en woonkernen. In de jaren 30 van de 20e eeuw is gepoogd om ook de nattere delen ter hoogte van de vindplaats te ontginnen ten behoeve van de landbouw. In dit kader en ten behoeve van de werkverschaffing zijn toen grote percelen ter hoogte van de vindplaats (maar ook ten oosten en westen ervan) geëgaliseerd. Deze gebeurtenis staat bij de plaatselijke bevolking nog steeds bekend als Den Duw (mededeling vroegere perceelseigenaar deelgebied 5.4). Vermoedelijk zijn de vondsten toen uit hun context geraakt en in het onderzoeksgebied terechtgekomen. 8. Wat is de relatie tussen de ligging van de archeologische resten en geomorfologische en bodemkundige kenmerken van het gebied? Niet van toepassing: zie de vragen 2 t/m 5 en Wat is de precieze situatie met betrekking tot de gaafheid en conservering van de archeologische vondsten/sporen? Niet van toepassing: zie de vragen 2 t/m 5 en 7. Waarschijnlijk bevinden of bevonden zich vindplaatsen uit de Prehistorie en Middeleeuwen direct ten oosten van de aangetroffen vindplaats, ter hoogte van de domeinen van het Emmausklooster. Over de gaafheid en conservering van deze vermoedelijke vindplaats kunnen op basis van dit onderzoek geen uitspraken worden gedaan. Een eventuele vindplaats zal vermoedelijk wel te lijden hebben gehad onder de egalisatiewerkzaamheden in de omgeving van het noordelijk deel van het onderzoeksgebied (deelgebieden 5.4 en 5.5). RAAP-notitie 3713 / eindversie [13]

14 10. Is de bodemopbouw in het plangebied zodanig intact dat archeologisch vervolgonderzoek zinvol is? Niet van toepassing. RAAP-notitie 3713 / eindversie [14]

15 4 Conclusies en adviezen 4.1 Conclusies Tijdens de archeologische begeleiding is één archeologische vindplaats aangetroffen in deelgebied 5.5, direct ten westen van de domeinen van het Emmausklooster. Er kwamen drie vondstconcentraties aan het licht. Naast een losse vondst van een vuurstenen afslag betreft het vondstmateriaal uitsluitend aardewerk uit de Prehistorie en Middeleeuwen. Vooral de IJzertijd is goed vertegenwoordigd in het vondstspectrum. In totaal zijn 43 fragmenten aardewerk verzameld. Er zijn geen archeologische sporen (zoals paal- of haardkuilen) aangetroffen. De vondsten bevonden zich direct onder de bouwvoor op de natte, zandige terrasvlakte (C-horizont). De verspreiding van de vondsten heeft vermoedelijk te maken met de ontginning van het gebied, waarbij grote percelen ten oosten en ten westen van de vindplaats zijn geëgaliseerd tijdens de jaren 30 van de 20e eeuw. De uit context geraakte vondsten vormen een aanwijzing voor eventuele vindplaatsen uit de Prehistorie en/of Middeleeuwen direct ten oosten van de vindplaats. Over de gaafheid en conservering van deze vermoedelijke vindplaats(en) kunnen op basis van dit onderzoek geen uitspraken worden gedaan. Eventuele vindplaatsen ten oosten van deelgebied 5.5 zullen vermoedelijk wel te lijden hebben gehad onder de eerder vermelde egalisatiewerkzaamheden. 4.2 Adviezen Op basis van de resultaten van de archeologische begeleiding wordt geen vervolgonderzoek geadviseerd voor het onderzoeksgebied. Wel dient er bij toekomstige graafwerkzaamheden ten oosten van de vindplaats in deelgebied 5.5. rekening worden gehouden met eventuele (al dan niet intacte) vindplaatsen uit de Prehistorie en/of Middeleeuwen. - Contactpersoon RAAP: drs. N. Sprengers (n.sprengers@raap.nl; ). - Contactpersoon bevoegd gezag: provincie Noord-Brabant, mevrouw M. Barwasser (mbarwasser@brabant.nl; ). RAAP-notitie 3713 / eindversie [15]

16 Literatuur Barwasser, M., Archeologisch advies. Archeologie, Grave en Landerd, EVZ Hertogswetering, melding ontgronding, Provincie Noord-Brabant, s-hertogenbosch. CCvD, KNA Leidraad Beekdalen in Pleistoceen Nederland. SIKB versie 1.0. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort (info: Rooijen, E. van, Archeologisch bureauonderzoek ecologische verbindingszone Hertogswetering en Vicaris Hermans park te Grave, gemeentes Grave en Landerd. Hollandia reeks 252. Hollandia, Zaandijk. Stiboka, Bodemkaart van Nederland, schaal 1: Blad 45 Oost s-hertogenbosch. Stichting voor Bodemkartering, Wageningen. Stiboka/RGD, Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1: Blad 45 s-hertogenbosch. Stichting voor Bodemkartering/Rijks Geologische Dienst, Wageningen/ Haarlem. Verhoeven, M., Programma van Eisen archeologische begeleiding beekdalen, Ecologische Verbindingszone (EVZ) Hertogswetering, gemeente Grave en Landerd. RAAP- PvE 862. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Gebruikte afkortingen ARCHIS IKAW -Mv NAP PvE KNA ARCHeologisch Informatie Systeem Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden beneden maaiveld Normaal Amsterdams Peil Programma van Eisen Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie RAAP-notitie 3713 / eindversie [16]

17 Overzicht van figuren, tabellen en grafieken Figuur 1. Ligging onderzoeksgebied (rode lijn); inzet: ligging in Nederland (ster). Figuur 2. Werkmethodekaart. Figuur 3. Resultaten archeologische begeleiding in deelgebied 5.5, weergegeven op de geomorfologische kaart. Figuur 4. De graafwerkzaamheden ter hoogte van de vindplaats in deelgebied 5.5. Het afdekkende pakket rivierafzettingen bleek te zijn opgenomen in de bouwvoor, die in het veld bijzonder kleiig was. De vondsten zijn aangetroffen aan de basis van de bouwvoor op de overgang naar de zandige C-horizont van de terrasvlakte. Figuur 5. Historisch landgebruik in het onderzoeksgebied omstreeks 1830, weergegeven op de kadastrale Minuut (bron: Tabel 1. Archeologische tijdschaal. Tabel 2. Vondstenlijst; legenda: ws = wandscherf, rs = randscherf; bs = bodemscherf. Z = hoogte in m +NAP. Grafiek 1. Kolomgrafiek vondstverspreiding. Vooral de IJzertijd is goed vertegenwoordigd in het vondstspectrum. RAAP-notitie 3713 / eindversie [17]

18 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, Figuur 1. Ligging onderzoeksgebied (rode lijn); inzet: ligging in Nederland (ster).

19 NSP1/grahe3_nsp legenda werkmethode overig intensieve archeologische begeleiding water 5.4 nummer deelgebied begrenzing deelgebied grens onderzoeksgebied m 1:7500 Figuur 2. Werkmethodekaart.

20 NSP1/grahe3_nsp m 1: legenda landschap (geomorfologie) rivieroeverwal rivierterrasvlakte laagte ontstaan door afgraving archeologie vondstconcentratie overig grens graafwerkzaamheden bebouwing (dekzandkop) grens onderzoeksgebied Figuur 3. Resultaten archeologische begeleiding in deelgebied 5.5, weergegeven op de geomorfologische kaart. 2011

21 Figuur 4. De graafwerkzaamheden ter hoogte van de v indplaats in deelgebied 5.5. Het afdekkende pakket rivierafzettingen bleek te zijn opgenomen in de bouwvoor, die in het veld bijzonder kleiig was. De vondsten zijn aangetroffen aan de basis van de bouwvoor op de overgang naar de zandige C-horizont van de terrasvlakte. RAAP-notitie 3713 / eindversie [21]

22 NSP1/grahe3_nsp legenda grondgebruik omstreeks 1830 akkerland weiland overig grens graafwerkzaamheden water m 1:7500 Figuur 5. Historisch landgebruik in het onderzoeksgebied omstreeks 1830, weergegeven op de kadastrale Minuut (bron: