Prins Filipfonds Oproep Scholen Bijkomende invalshoek: Eerste Wereldoorlog

Transcriptie

1 Prins Filipfonds Oproep Scholen Bijkomende invalshoek: Eerste Wereldoorlog Invalshoek: de Eerste Wereldoorlog De komende jaren zullen in het teken staan van de honderdjarige herdenking van begin en einde van WO1, resp. in 1914 en Daarom roepen we de scholen op om in hun uitwisselingsprojecten hier aandacht aan te besteden. Waarom een oproep over WO1? De Eerste Wereldoorlog was uniek in de wereldgeschiedenis. Nog nooit was op zo'n grote schaal gevochten, waren zoveel nationaliteiten, volkeren willens nillens betrokken in wat aanvankelijk als een inter-europees conflict begon. De wapentechnologie zorgde tegelijk voor gruwelijke taferelen en voor het eerst werd gebruik gemaakt van chemische wapens. Wat achterbleef, was een Europa ontdaan van vele illusies. De wrok na de oorlog gaf zelfs aanleiding tot nieuwe spanningen, die uiteindelijk in het fascisme en de Tweede Wereldoorlog uitmondden. Nochtans schreeuwde men na de wapenstilstand op 11 november 1918: nooit meer oorlog!. Ons land draagt nog vele tekens - gedenktekens, littekens - van de voorbije wereldoorlogen. De herdenking geeft een unieke aanleiding om, achter de restanten van de oorlogsellende, de oorzaken van conflicten en spanningen te ontrafelen. Een actieve reflectie op het verleden leert ons hoe we in de toekomst oorlogen kunnen voorkomen en vermijden. De herdenking van WO1 is dus in de eerste plaats een blijvende oproep aan de huidige en toekomstige generaties om oorlog te voorkomen, om vrede en mensenrechten te blijven nastreven. Nu de laatste getuigen zijn overleden, resten nog enkel de getuigenissen - in het landschap, de geschriften en beelden, de monumenten - om die boodschap levend te houden. Daarom willen wij de kinderen en jongeren uitnodigen om aan de hand van die tekens na te denken over het verleden. Om zo de fouten te vermijden die zo vaak zijn gemaakt. Geen dorp in België is in WO1 gespaard gebleven. Er waren de frontlinies aan de Westhoek, er was het leed van de inval en de bezetting van de Duitse troepen, de honger, de uitzichtloosheid, de Spaanse Griep na de oorlog, de moeizame wederopbouw, miljoenen doden,... De Eerste Wereldoorlog heeft voor persoonlijke drama's gezorgd in elk Europees gezin en in vele miljoenen families c/o KONING BOUDEWIJNSTICHTING stichting van openbaar nut BREDERODESTRAAT 21 B-1000 BRUSSEL TEL FAX INFO@PRINS-FILIPFONDS.ORG BANK VAN DE POST IBAN: BE BIC: BPOTBEB1 met de vermelding "R20160 Prins Filipfonds"

2 ook buiten de Europese grenzen. Daarom dragen wij ook graag deze herdenking op aan alle slachtoffers van geweld, toen en nu. Onze scholen kunnen immers een belangrijke bijdrage leveren aan het uitstralen van de universele vredesgedachte. Die kan in de praktijk vertrekken vanuit de vele verhalen en getuigenissen zoals die de voorbije decennia zijn opgetekend. Het kleinmenselijk leed van de oorlog is een goed uitgangspunt om zo het grotere verhaal te begrijpen. Eén les willen we uit deze herdenking halen: het immense belang van een goede samenwerking onder alle volkeren en naties. Vele decennia na de Tweede Wereldoorlog is Europa gevrijwaard gebleven van oorlog. Maar de bloedige conflicten op de Balkan leerden ons dat we steeds waakzaam moeten zijn. Daarom is een levendige herinnering aan het verwoestend karakter van een oorlog nodig. Het onderwijs heeft hier een belangrijke pedagogische opdracht. Scholen zijn goed geplaatst om te werken aan vredesopvoeding, aan het gedachtengoed van de Verenigde Naties en de mensenrechten. Mogelijke uitwerking Waar kan ik meer informatie en inspiratiebronnen vinden? De komende maanden en jaren zal het Prins Filipfonds de invalshoek Eerste Wereldoorlog verder verfijnen. Via onze website zullen we scholen ondersteunen in het zoeken naar pedagogisch materiaal, naar organisaties die de herinnering levendig houden, naar initiatieven die overal te lande zullen plaatsvinden. Meer info op onze website : Hoe kan ik met mijn school rond WO1 werken? Op pedagogisch vlak zijn er vele invalshoeken om rond het thema van WO1 (en oorlog en vrede in het algemeen) te werken. Bijna elk vak kan daar aanleiding toe geven: geschiedenis, wereldoriëntatie, moraal, godsdienst, aardrijkskunde, politiek, kunst, taal,... Je kunt nagaan wat de kinderen het meest raakt, wat zij eventueel van familieverhalen kunnen inbrengen, in functie ook van hun herkomst, nationaliteit of het aantal generaties dat zij in België wonen. Ook de zichtbare tekens in de onmiddellijke omgeving van de school kunnen het startpunt zijn voor een boeiende ontdekkingstocht. Meer algemeen kun je voor elk deelthema of elke invalshoek de eigen lokale omgeving (het eigen dorp, de eigen school,...) als uitgangspunt of vertrekpunt nemen voor de uitwerking. Prins Filipfonds 2/2

3 Waarom en hoe samenwerken met een andere school? De komende jaren zal het aantal initiatieven rondom WO1 toenemen. Dit is een mooie gelegenheid om ook boven de eigen (taal)gemeenschap heen de herdenking actief te beleven. Samenwerken met een school van een andere gemeenschap zal de werking zeker een bijkomende verrijkende dimensie geven. Misschien zijn er linken tussen de twee dorpen, steden, scholen? Mogelijke invalshoeken De samenwerking kan ook vele vormen aannemen: gesprekken en debatten, ontmoetingen, kunstprojecten, gezamenlijke opzoekingswerk, bezoeken aan gedenktekens of andere symbolen van herinnering, enz. Je kan vertrekken vanuit de zichtbare tekens in ons landschap zoals gedenktekens, monumenten, straatnamen, standbeelden van helden, herinneringsdagen (11 november), littekens in het landschap en aan gebouwen, archeologische vondsten die nog elke dag worden opgegraven. Ook de verhalen van de mensen zelf, toen en nu, zijn een bron van inspiratie: de getuigenissen, foto s, dagboeken, liederen, het kleine leed als spiegel(scherf) van de werkelijkheid, als aanleiding om te beseffen wat een oorlog kan aanrichten. Een invalshoek kan zijn om zich in te leven in allerlei situaties van toen: Gingen de scholen dicht? Wat deden de kinderen ondertussen? En de leerkrachten? Waarvoor dienden de schoolgebouwen? Hoe ging dat in jouw school? Ging die ook dicht? Werden de lessen gestaakt? Vluchtten de leerkrachten?... Hoe zou het zijn om te moeten vluchten? Je hele hebben en houden achterlaten en enkel meenemen wat op een kar of kruiwagen kan? Zijn mensen ook uit jouw dorp of stad gevlucht? Waar trokken die heen? Kun je daar sporen / tekens / verhalen over terugvinden?... Hoe zou het zijn om je oudere broer, je vader naar het leger te zien gaan? Met de kans om hen nooit meer terug te zien? Hoe beredderden de vrouwen de gebroken gezinnen? Hoe was het leven met de andere vluchtelingen in een vreemde streek, misschien ook een vreemde taal? Hoe was het dagelijks leven tijdens de oorlog: was er voldoende te eten? hoe leefden mensen met de angst van elke dag, met het voortdurende lawaai van de kanonnen? Prins Filipfonds 3/3

4 Hoe gingen de gezinnen om met slecht nieuws vanop het front, met verlies van familieleden?... Prins Filipfonds 4/4

5 Eerste oplijsting thema's Hieronder sommen we enkele thema's op waarrond een school kan werken naar aanleiding van de herdenking van WO1. 1. Algemeen WO1 geeft aanleiding om - na te denken over internationale conflicten, spanningen, de oorzaken hiervan. En hoe de internationale gemeenschap omgaat met conflictpreventie en conflicthantering (bijv. in de schoot van de Verenigde Naties). - na te denken over de waarde van rechten, mensenrechten, de rechtstaat, het internationaal recht, ter bescherming van de integriteit van elk individu; over de waarde van solidariteit en (internationale) hulp. - na te denken over het woord 'wereld' in 'wereldoorlog': waarom wereld-oorlog 1 en 2? Is sindsdien elke oorlog eigenlijk een 'wereld'-oorlog, minstens omdat die onmiddellijk overal in de wereld zichtbaar is? En je dus niet kunt doen alsof je neus bloedt? Raakpunten en invalshoeken vind je bijvoorbeeld bij de leerlingen met roots in andere landen dan België, landen die ook betrokken waren bij de oorlog. - na te denken over wat in de eigen lokale omgeving precies gebeurde tijdens die oorlogsjaren, en dit als rode draad te nemen bij elk thema, elke invalshoek. De uitwisseling tussen scholen van andere gemeenschappen kunnen deze invalshoek als uitgangspunt voor de uitwisseling nemen. 2. Mogelijke linken tussen verleden en heden - Media: nieuwsgaring, nieuwsgeving over conflicten toen en nu; propaganda in de media: hoe volkeren tegen elkaar werden/worden opgehitst; censuurmaatregelen; toegang tot onafhankelijke bronnen - zowel op het moment zelf als jaren en decennia na de feiten. - Het vluchtelingenthema: de Belgische vluchtelingen in WOI (20 procent van de bevolking ging op de vlucht naar Nederland, Frankrijk of het Verenigd Koninkrijk) en de eerste internationale hulpcampagne 'Help the Belgians'. Heb je weet van de vluchtelingenstromen uit je eigen dorp of stad? Waar gingen die heen? Of was je dorp of stad tijdelijk ook een opvangplek voor weer andere vluchtelingen? Oorlog verjaagt duizenden/miljoenen gezinnen die elders tijdelijk een onderdak zoeken. Uitbreiding van het begrip 'vluchteling': politiek vluchteling, economische vluchteling, ecologische vluchteling,... Hoe gaan we hiermee om? Heeft de ene meer 'recht' op bijstand dan de andere? Waar situeren zich de vluchtelingen in de wereld van vandaag? En in ons land? Waarom vluchten/migreren mensen?... Prins Filipfonds 5/5

6 - De brutaliteit van de oorlog: waarom valt elke medemenselijkheid weg? Waarom werden duizenden burgers geëxecuteerd, duizenden dorpen volledig uitgebrand? Link naar het 'ontmenselijken' van de ander, en dus een link naar racisme, vooroordelen, clichés,... - Technologie toen en nu: WO1 was het begin van de machine-oorlog, vliegtuigen, tanks, mitrailleurs, kanonnen, chemische wapens. Het begin ook van het radiotijdperk. Nu: verkenningsvliegtuigen zonder bemanning, radar, infrarood, computertechnologie. Internet als aanvankelijk komend uit militair onderzoek. - Hospitalen toen en nu: inzetten van medisch personeel, het Rode Kruis, inzet van de nieuwste technologie (röntgen, morfine,...). Het vele vrijwilligerswerk toen en nu in deze sector. Misschien was er in je dorp of stad een medische post gevestigd? - Bezetting en verzet: hoe was het leven onder Duitse bezetting? Ondergingen de mensen hun lot of verzetten ze zich? Hoe dan? Hoe ging dat later in andere oorlogen? Op welke manier worden elementaire mensenrechten met de voeten getreden? Kun je hier sporen / tekens van terugvinden in je eigen dorp of stad? - Oorlogsmisdaden: wat is 'gerechtvaardigd' tijdens de oorlog wat tijdens een vredesperiode niet kan/mag? Moet een oorlog aan regels beantwoorden? Welke dan? Wat als die regels worden overtreden? - Nadenken over 'volk', 'natie', 'nationaliteit', 'identiteit'. Heel gevoelige begrippen, toen én nu. Vroeger: etnische conflicten als aanleiding voor de oorlog, sterven 'voor het vaderland',... Vandaag is de demagogisch/populistische context opnieuw verscherpt rond begrippen als 'volk'. - Vrede: hoe heeft men WO1 'opgelost'? Wat stond er in de vredesverdragen? Wat moest de verliezer afstaan aan de overwinnaar? Er werden Duitstalige gebieden aan België toegevoegd. Hoe ervaarden zij deze indringende gebeurtenis? Was dat een goede regeling? Waarom wel/niet? Wat met huidige vredesonderhandelingen? Hoe zouden we het beter kunnen aanpakken? Wat is vrede sluiten precies? Hoe lossen we ruzies, conflicten,... op een goede manier op? Prins Filipfonds 6/6

7 - Oorlog: zijn er goede redenen om een oorlog te beginnen? Om aan een oorlog deel te nemen? Zoals: om anderen te helpen in hun verzet, om een dictator te verdrijven, om een oorlog te stoppen,...? - In het verlengde van het voorgaande: wat te denken van wapenfabrieken? Wapenhandel? Mogen we wapens maken en/of verhandelen? Wanneer wel/niet? Wie controleert dit? - Hoe verzet je je tegen een oorlog, een beginnend conflict? Hoe zorg je dat je uit de zwart-wit-tegenstellingen blijft? Welke tekenen van verzet waren er in de Eerste en Tweede wereldoorlog? Hoe ging men daar mee om? Wat is 'collaboreren' met de bezetter? - Prins Filipfonds 7/7