INHOUDSTABEL. Inleiding. Overzicht regio s. 4 thema s. Polycentric Variety. Smart Delta. Economic Future Europe. Place To Be. 11 EU regio s.

Transcriptie

1 REOS INTERNATIONALE VERGELIJKING

2 INHOUDSTABEL RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE Inleiding Overzicht regio s 4 thema s Polycentric Variety Smart Delta Economic Future Europe Place To Be 11 EU regio s Berlijn Frankfurt Grenoble Kopenhagen Malmö Londen Madrid München Parijs Stockholm Wenen Zürich Niet EU regio s Inleiding San Fancisco Singapore Samenvatting Colofon

3 INTERNATIONALE VERGELIJKING INLEIDING Het belang van steden voor de economische toekomst lijkt steeds verder toe te nemen. Zo concludeert ook de OESO dat stedelijke regio s in toenemende mate een grotere rol spelen in het vergroten van de concurrentiekracht en productiviteit van Nederland 1. Dit vraagt van overheden - naast de inzet op het vergroten van de innovatiekracht van economische sectoren - ook gerichte aandacht voor het versterken van de krachten en voor de opgaven van onze stedelijke regio s. In de afgelopen jaren hebben de stedelijke regio s in Nederland in regionaal verband sterktes uitgebouwd en opgaven aangepakt. Dit lijkt echter niet voldoende; diverse studies 2 3 wijzen uit dat Nederland de voordelen van agglomeratiekracht mist door het ontbreken van één of meerdere metropolen. Hierdoor mist Nederland op de lange termijn concurrentiekracht en dus ook economische groei. Volgens de studies ligt de oplossing in het sterker gebruik maken van het Nederlandse netwerk van stedelijke regio s en het stimuleren van meer samenwerking en economische samenhang. Doel en aanpak Het Rijk en Noordelijke Randstad, Zuidelijke Randstad en de Brainportregio verkennen of en hoe meer samenwerking en (economische) samenhang de concurrentiekracht van de stedelijke gebieden in Nederland kan vergroten. Dit vraagstuk vormt de kern van de ruimtelijk-economische ontwikkelstrategie (REOS). In lijn met de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) richt REOS zich op de Noordelijke- en Zuidelijke Randstad en de Brainportregio. Vereniging Deltametropool is gevraagd een internationale vergelijking uit te voeren - aan de hand van verschillende criteria met als resultaat een selectie van internationale stedelijke regio s die als voorbeeld kunnen dienen voor het REOS proces. Ook wordt geïllustreerd wat Nederland kan leren of lenen van deze regio s. De internationale vergelijking is opgebouwd uit vier stappen: 1. Er is een longlist van regio s samengesteld. Deze longlist bestaat enerzijds uit de top twintig van best presterende Europese regio s op vijfentwintig indicatoren (op het gebied van ruimte en economie), en anderzijds is er gekeken naar het bestaande economische profiel van REOS en zijn de best presterende internationale regio s per economische sector gezocht. 2. De resultaten van beide onderzoeken zijn besproken tijdens een workshop met de verschillende REOS regio s. 3. Vanuit de longlist is een shortlist van elf stedelijke regio s samengesteld. De basis hiervan zijn de scores van regio s op indicatoren gerelateerd aan de thema s Polycentric Variety, Smart Delta, Economic future Europe en Place to be. Deze thema s zijn opgesteld in de Tussennotitie Ruimtelijk-Economische Ontwikkelstrategie. Per thema zijn de vier meest interessante regio s benoemd, die als voorbeeld kunnen dienen om de thema s verder aan te scherpen. 4. Er is een overzicht gemaakt van de strategieën, projecten en organisatie van twee niet-europese stedelijke regio s (San Francisco en Singapore) als voorbeeld voor de ruimtelijk-economische ontwikkelingsstrategie in Nederland. Dit cahier beschrijft de 3e en 4e stap. Allereerst de elf Europese regio s op de shortlist op basis van de scores op de vier voorgenoemde thema s en vervolgens zijn, op advies van het directeurenoverleg d.d. 16 juli 2014, ook twee niet-europese regio s opgenomen. San Francisco en Singapore zijn geen directe concurrenten voor het aantrekken van internationale bedrijven en investeringen. Verder kan de data van deze steden niet zomaar worden vergeleken met het REOS gebied (andere definities, meetmethode, ). Daarom wordt voor deze regio s - in tegenstelling tot bij de Europese stedelijke regio s - niet zozeer ingegaan op hun score ten opzichte van het REOS gebied, maar is ervoor gekozen om bij deze steden dieper in te gaan op zowel de organisatie, de ruimtelijke economische ontwikkel strategieën als de projecten die uit de strategieën volgen en te bekijken wat hieruit geleerd of geleend kan worden voor het REOS traject. 1 Territorial Review of The Netherlands, april Planbureau voor de Leefomgeving, De Internationale concurrentiepositie van topsectoren, Den Haag Planbureau voor de Leefomgeving, De ratio van ruimtelijk-economisch topsectorenbeleid, Den Haag

4 OVERZICHT 4

5 REGIO S 5

6 RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE LONDEN PARIJS KOPENHAGEN-MALMÖ GRENOBLE MADRID SAN FRANCISCO 6

7 INTERNATIONALE VERGELIJKING FRANKFURT STOCKHOLM BERLIJN ZÜRICH MÜNCHEN WENEN SINGAPORE 7

8 4 THE 8

9 MA S 9

10 RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE 1. POLYCENTRIC VARIETY Het benutten en uitbouwen variëteit en kwaliteit in stedelijke woonmilieus en voorzieningen (aanpak leegstand, knooppuntontwikkeling, creëren hoogstedelijke locaties, gezamenlijk voorzieningen palet, stedelijke en nationale bereikbaarheid). In dit thema staat de variatie aan stedelijke woonmilieus centraal. De kwaliteit van stedelijke woonmilieus wordt bepaald door enerzijds de aanwezige voorzieningen (zowel culturele, sociale als groenvoorzieningen) en anderzijds hun bereikbaarheid (zowel hun positie in het netwerk als de stations in het netwerk). Daarnaast is gekeken naar bedreigingen voor de woonkwaliteit, zoals luchtvervuiling. Hoe scoren regio s en hun steden in de shortlist op dit thema en welke van deze regio s of steden zijn interessant voor verder onderzoek? Woonmilieus en culturele en sociale voorzieningen Kwalitatieve toplijsten geven vooral informatie over de kwaliteit van woonmilieus en de aanwezigheid van voorzieningen. Op woonkwaliteit in een stedelijke regio 1 scoren de steden Wenen, Zürich, München, Frankfurt, Kopenhagen, Berlijn en Stockholm hoog. Ook Amsterdam komt in de top twintig voor. Van deze zeven steden scoren Zürich, Frankfurt, Berlijn en Wenen ook goed in andere internationale lijsten specifiek gericht op het sociale en culturele karakter 2 van steden. Amsterdam sluit de top twintig en naast de vier eerder genoemde steden zijn ook Madrid, Londen en Parijs vertegenwoordigd in deze tweede top twintig. Naast vrijheid, tolerantie en veiligheid worden ook de kwaliteit van specifieke voorzieningen gemeten, zoals restaurants, theaterproducties, muziekconcerten, erfgoed en literatuurbijeenkomsten. Inwonerdichtheid, woningdichtheid, groen en knooppuntontwikkeling Kwantitatieve regionale data maakt duidelijk dat op de dichtheid van inwoners per bebouwd gebied en woningen per regio, de regio s Inner London, Wenen, Berlijn, Île-de-France (Parijs) en Comunidad de Madrid hoger scoren dan het REOS gebied. Ondanks hun hoge dichtheid kennen deze regio s ook meer stedelijk groen per bebouwd gebied dan het REOS gebied. De regio Hovedstaden (Kopenhagen) kent een dichtheid van woningen per oppervlakte in de regio vergelijkbaar met het REOS gebied, maar wat betreft groen ten opzichte van het bebouwd gebied scoort deze regio het best van alle regio s in de short list. De potentie voor knooppuntontwikkeling is berekend aan de hand van het aantal treinstations per vierkante kilometer in de verschillende regio s. De regio s (Inner en Outer) Londen, Berlijn, Wenen en Zürich 10

11 INTERNATIONALE VERGELIJKING scoren hierop beter dan het REOS gebied. Wel moet worden opgemerkt dat de oppervlakte van deze regio s relatief klein is, wat de resultaten enigszins vertekend. Recreatie, bereikbaarheid en luchtvervuiling De Europese overzichtskaart maakt de relatie tussen het oranje gekleurde stedelijke gebied en het groen gekleurde niet-landbouw gebied helder. Veel van deze groene gebieden, veelal natuurgebied, dragen bij aan enerzijds de recreatiemogelijkheden en anderzijds de regionale diversiteit aan woningmilieus. Berlijn, Frankfurt, Grenoble, Madrid, München, Stockholm, Wenen en Zürich zijn omgeven door (vaak publiek toegankelijke) natuurgebieden. Kopenhagen-Malmö, Londen en Parijs zijn, net als de steden in REOS, daarentegen omgeven door (vaak private) landbouwgebieden. De grijs aangeduide spoorwegen en het oranje gekleurde stedelijke gebied geven de stedelijke en nationale bereikbaarheid weer en laten duidelijk zien of de steden wel of niet in een netwerk liggen. Zo zijn Kopenhagen-Malmö, Frankfurt, Zürich alsook het REOS gebied onderdeel van groter stedelijk netwerk. Ook maakt kaart de bedreiging van luchtvervuiling zichtbaar: Londen, Parijs, Berlijn, Frankfurt, Madrid en REOS kennen een hoge mate van luchtvervuiling. De overige steden in de shortlist liggen meer aan de rand van de grotere Europese kerngebieden qua luchtvervuiling. Conclusie: Polycentric Variety Binnen het thema Polycentric Variety zijn de vier regio s Zürich, Frankfurt, Berlijn en Wenen geselecteerd. Omdat de focus van het thema ligt op stedelijke woonmilieus zijn vooral goed presterende kleinere steden uit de shortlist geselecteerd. De relatie stad en omgeving is daar vergelijkbaar met de steden in het REOS gebied. Hoe werken deze steden aan knooppuntontwikkeling, de kwaliteit van voorzieningen en hoge woningdichtheid ten opzichte dichtheid aan stedelijke groen per inwoner? Wat kunnen de REOS steden leren of lenen van de diversiteit aan stedelijke woonmilieus in deze vier goed presterende regio s? character 1 Mercury Quality of Living survey Economist Intelligence Unit Limited 2012, social and cultural 11

12 Ísland Inner London H edmark og Oppland Berlin RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE KWANTITATIEVE SCORE Het aantal treinstations in de regio per totale oppervlakte van de regio. Algarve Wien North Yorkshire Région de Bruxelles-Capitale Sjμlland Outer London Sor-Ïstlandet Bremen Nordjylland Merseyside Eastern Scotland Hamburg Hovedstaden Greater Manchester L incolnshire Zürich Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Nordwestschweiz Shropshire and Staffordshire West Midlands B edfordshire and Hertfordshire REOS Cornwall and Isles of Scilly Düsseldorf Herefordshire, Worcestershire and Warwickshire Espace Mittelland Surrey, East and West Sussex Saarland Cumbria Arnsberg Zeeland Chemnitz Mellersta Norrland Leipzig East Anglia Praha Northumberland and Tyne and Wear Hovedstaden Leicestershire, Rutland and Northamptonshire Köln Stockholm Darmstadt Cheshire Karlsruhe North Eastern Scotland Dresden Midtjylland Rheinhessen-Pfalz Hainaut Yorkshire Prov. West South Western Scotland Drenthe Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Sachsen-Anhalt Kent Niederösterreich Outer London Severozapad Devon Thüringen De oppervlakte van het stedelijk groen in de regio per totaal bebouwd gebied in de regio. Région lémanique Koblenz Prov. Oost-Vlaanderen Prov. Vlaams-Brabant Liechtenstein Stuttgart Münster Prov. Antwerpen Prov. Brabant Wallon Severovychod Gießen East and West Sussex Surrey, Highlands and Islands Derbyshire and Nottinghamshire Greater Manchester East Wales Syddanmark Merseyside Dorset and Somerset Southern and Eastern Lancashire Northern Ireland Tees Valley and Durham Essex Sydsverige Zentralschweiz West Yorkshire Mittelfranken Brandenburg Südwest Oberösterreich Salzburg of Wight and Isle Hampshire East Yorkshire and Northern Lincolnshire Ostschweiz Trøndelag Freiburg Agder og Rogaland Brandenburg Nordost Praha Luxembourg Võstsverige Kent Bremen Prov. Liège Oslo og Akershus Oberfranken Åland Cheshire Groningen Detmold Ívre Norrland Hannover Kozep-Magyarorszag Braunschweig Norra Mellansverige Kassel Í stra Mellansverige Oberbayern Wales and The Valleys South Yorkshire South Yorkshire Schwaben Midland and Western Stredni Cechy West Border, Het aantal woningen in de regio per totale oppervlakte van de regio. Inner London Hoofdstedelijk Gewest Brussels Inner London País Vasco Brussels Hoofdstedelijk Gewest Wien Wien Berlin Comunidad de Madrid Outer London Galicia West Midlands Principado de Asturias Hamburg Andalucía Praha Campania Merseyside Bucuresti Ilfov Greater Manchester La Rioja Bremen Berlin Istanbu l Liguria Bucuresti Ilfov Lazio Düsseldorf Comunidad Foral de Navarra Lisboa Outer London West Yorkshir e Cataluña Île-de-France Región de Murcia Attiki Praha Zürich Comunidad Valenciana South Yorkshire Madrid Comunidad de Île-de-France Canarias Hovedstaden Molise REO S Kujawsko-Pomorskie Köln Malta Nordwestschweiz Het aantal inwoners in de regio per bebouwd gebied in de regio. Puglia Bedfordshire and Hertfordshire Abruzzo Darmstadt Lisboa Prov. Antwerpen Aragón Limburg (NL) Provincia Autonoma Bolzano Arnsberg Warminsko-Mazurskie Surrey, East and West Sussex Calabria Lancashire Hamburg Essex Cantabria Saarland Basilicata Prov. Vlaams-Brabant Lancashire Kent Greater Manchester Hampshire and Isle of Wight Essex Prov. Oost-Vlaanderen Sicilia Kozep-Magyarorszag West Yorkshire Derbyshire and Nottinghamshire Pomorskie Liguria REOS Cheshir e Bedfordshire and Hertfordshire Lombardia North Yorkshire Karlsruhe Piemonte Stuttgart Emilia-Romagna Tees Valley and Durham Cornwall and Isles of Scilly Münster Castilla y León Campania Extremadura Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Malopolskie Prov. West-Vlaanderen Devon Gelderland Darmstadt Lazi o Norte Região Autónoma da Madeira Merseyside Rheinhessen-Pfalz Toscana Nord - Pas-de-Calais West Midlands Leicestershire, Rutland and Northamptonshire Marche Leipzig Zahodna Slovenija Detmold Düsseldorf Slaskie Northumberland and Tyne and Wear Prov. Hainau t Stuttgart País Vasco Kent Bratislavsky kraj Lombardia Chemnitz Zürich Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area 12

13 Hampshire Vienna 1 Zürich Zürich 2 Sydney Auckland 3 New York Munich 4 Los Angeles Vancouver 5 Madrid Düsseldorf 6 London Frankfurt 7 Frankfurt Geneva 8 Chicago Copenhagen 9 Berlin Bern 10 Barcelona Sydney 11 Vienna Amsterdam 12 Toronto Wellington 13 Paris Ottawa 14 Miami Toronto 15 Dublin Berlin 16 Vancouver Melbourne 17 Prague Hamburg 18 Montreal Luxembourg 19 Melbourne Stockholm 20 Amsterdam Illes Balears Overijssel Gelderland Stockholm and Isle of Wight Prov. Limburg (B) South Yorkshire Prov. Brabant Wallon Köln Moscow Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Comunidad Valencian a Sjeverozapadna Hrvatska Canarias Vzhodna Slovenija Oberbayern Derbyshire and Nottinghamshire Veneto Oberbayern Hannover Eastern Scotland Cataluña Shropshire and Staffordshire Mittelfranken Southern and Eastern Northumberland and Tyne and Wear Leicestershire, Rutland and Northamptonshire East Yorkshire and Northern Lincolnshire Dorset and Somerset Prov. Liège Mazowieckie Izmir Algarve Illes Balears Tees Valley and Durham Dresden Northern Ireland Shropshire and Staffordshire Surrey, East and West Sussex Freiburg Overijssel Groningen Herefordshire, Worcestershire and Warwickshire Braunschwei g Flevoland Alsace Münster Sicilia Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Moravskoslezsk o Karlsruhe Puglia Castilla-La Mancha Emilia-Romagna South Western Scotland Dorset and Somerset Podlaskie Oslo og Akershus Bremen Herefordshire, Worcestershire and Warwickshire East Anglia Piemonte Zachodniopomorskie Luxembourg Umbria Zeeland East Wales Tübingen Mittelfranken Région lémanique Slaskie Schleswig-Holstein / INTERNATIONALE VERGELIJKING KWALITATIEVE SCORE Economist Intelligence Unit Limited 2012, social and cultural character, top 20 steden. Berlin Ticino Kozep-Dunantul Prov. Namur Småland med Öarna Tübingen Leipzig Mecklenburg-Vorpommern Inner London Lüneburg Kypros Kibris Unterfranken Gelderland Trier Vestlandet Moravskoslezsko Hamburg Limburg (NL) Wien Bedfordshire and Hertfordshire RÚgion de Bruxelles-Capitale / Brussels Hoofdstedelijk Gewest Burgenland (A) Limburg (NL) Jihovychod Île-de-France Vorarlberg Brabant Wallon Schleswig-Holstein Lancashire Slaskie Essex Jihozapad Prov. West-Vlaanderen Steiermark Bratislavsky kraj Niederbayern Kõrnten Oberpfalz Weser-Ems Sjeverozapadna Hrvatska Prov. Malatya Friesland (NL) Tirol West Midlands Dolnoslaskie Del-Dunantul Latvija Overijssel Zachodniopomorskie Etelõ-Suomi Warminsko-Mazurskie Corse Comunidad de Madrid Opolskie Schleswig-Holstein Salzburg La Rioja Kozep-Dunantul Mazowieckie Kozep-Magyarorszag Jadranska Hrvatska Groningen H annover Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Darmstadt Prov. Limburg (B) Severozapad Gelderland Düsseldorf Stredni Morava Oberbayern Tees Valley and Durham Mercury Quality of living survey 2012 top 20 steden. 13

14 RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE DE STAD FRANKFURT HEEFT VEEL KWALITATIEVE VOORZIENINGEN, EEN HOGE WOONKWALITEIT EN IS ONDERDEEL VAN EEN GROTER STEDELIJK NETWERK. DE DICHTHEID AAN WONINGEN, INWONERS EN STATIONS IS GELIJK AAN HET REOS GEBIED. DE REGIO KAMPT, NET ALS REOS, OOK MET EEN HOGE MATE VAN LUCHTVERVUILING. DE STAD ZÜRICH HEEFT VEEL KWALITATIEVE VOORZIENINGEN, EEN HOGE WOONKWALITEIT EN IS ONDERDEEL VAN EEN GROTER STEDELIJK NETWERK. DE REGIO KENT EEN HOGERE DICHTHEID AAN STATIONS DAN REOS, DIT GEPAARD MET EEN GELIJKE REGIONALE INWONERSDICHTHEID. 14

15 INTERNATIONALE VERGELIJKING DE STAD BERLIJN HEEFT VEEL KWALITATIEVE VOORZIENINGEN EN EEN HOGE WOONKWALITEIT. DE REGIO KENT EEN HOGERE DICHTHEID AAN ZOWEL INWONERS, WONINGEN, STEDELIJK GROEN ALS STATIONS DAN REOS. DE REGIO KAMPT, NET ALS REOS, OOK MET EEN HOGE MATE VAN LUCHTVERVUILING. 1. POLYCENTRIC VARIETY Het benutten en uitbouwen variëteit en kwaliteit in stedelijke woonmilieus en voorzieningen (aanpak leegstand, knooppuntontwikkeling, creëren hoogstedelijke locaties, gezamenlijk voorzieningen palet, stedelijke en nationale bereikbaarheid). DE STAD WENEN HEEFT VEEL KWALITATIEVE VOORZIENINGEN EN EEN HOGE WOONKWALITEIT. DE REGIO KENT EEN HOGERE DICHTHEID AAN ZOWEL INWONERS, WONINGEN, STEDELIJK GROEN ALS STATIONS DAN REOS. Bronnen: Corine Land Use Ruimtelijk Planbureau, Atlas Europa, NAi Uitgevers, Rotterdam

16 RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE 2. SMART DELTA Het creëren van living labs en smart grids als basis voor testlabs voor nieuwe technologieën, valorisatie en energietransitie. In dit thema staan technologie en innovatie centraal. Hierbij zijn enerzijds een aantal algemene cijfers opgenomen om de potentie van innovatie te duiden (percentage hoogopgeleiden, percentage R&D personeel, aantal patenten per inwoner) en anderzijds is gekeken naar enkele specifieke technologische sectoren, zoals energie, high tech (beide topsectoren) en telecommunicatie. Hoe scoren de regio s en hun steden in de shortlist op dit thema? Innovatie en tech cities In alle drie de kwalitatieve toplijsten over innovative, innovation en tech cities komen de steden Kopenhagen, München en Stockholm voor. De steden Grenoble, Londen en Parijs komen, net als Amsterdam, in twee lijsten voor. De overige steden uit de shortlist komen, net als Delft en Eindhoven, in één van de lijsten voor. Opleiding, economische sectoren, buitenlandse bedrijven en export De kwantitatieve lijst met het aantal hoger opgeleiden per bevolking, maakt duidelijk dat een groot deel van de regio s in de shortlist beter scoren dan het REOS gebied. Kijkend naar specifiek de economische sectoren energie, high tech en telecommunicatie valt op dat de regio s Île-de- France (Parijs), Londen, Wenen en Comunidad de Madrid telkens beter scoren dan het REOS gebied. Hovedstaden (Kopenhagen) en Berlijn scoren op twee van de lijsten beter. Ook is het rapport: De internationale concurrentiepositie van de topsectoren (2013, PBL) geraadpleegd. Bekeken is welke regio s in de shortlist, voor de topsectoren energie en high tech, in de top tien scoorden voor concurrentie bij het aantrekken van buitenlandse bedrijven en de export van producten en diensten. De regio s Île-de-France (Parijs), Londen en Comunidad de Madrid komen naar boven voor zowel de energie als de high tech sectoren. Inzake de high tech sector komen ook de regio s Darmstadt (Frankfurt), Rhône-Alpes (Lyon-Grenoble) en Oberbayern (München) voor in de top tien lijsten. R&D personeel, patenten, universiteiten en energienetwerken De EU overzichtskaart toont, voor zover de data beschikbaar is, dat de regio s rondom de steden Kopenhagen, Londen, München en Stockholm een hoger percentage aan R&D personeel hebben dan het REOS gebied. Op patent aanvragen per 16

17 INTERNATIONALE VERGELIJKING inwoners scoort het REOS gebied wel gemiddeld ten opzichte van de andere verstedelijkte regio s in Noordwest Europa. De regio s rondom de steden Kopenhagen, Londen, München, Parijs en Stockholm beschikken - net als het REOS gebied - allen over topuniversiteiten. Hiervoor werd gekeken naar de score van de universiteiten in de regio op de Times Higher Education lijst (2014), dit zowel voor algemene score, als voor de score die specifiek ingaat op de internationale outlook van de universiteiten. Hierbij wordt gekeken naar de diversiteit van de campus en naar de graad van samenwerking met internationale collega s aan projecten. Aansluitend bij deze gegevens classificeerde een studie van het Europese Commissie 1, de steden Londen, Stockholm, München, Frankfurt en Amsterdam als knowledge centres en de steden Grenoble en Eindhoven als research centres. De kaart laat ook een ontwerp zien voor de ontwikkeling van Europese elektriciteitssnelwegen, met bijhorende hubs, voor Mocht dit netwerk inderdaad worden aangelegd dan komt Nederland in een dicht energienetwerk te liggen, wat kansen creëert voor de toekomst. 1 European Commission, State of European Cities, mei Dirk Sijmons Jasper Hugtenburg, Anton van Hoorn, Landschap en Energie, Ontwerp voor Transitie, NAi010 uitgevers, Rotterdam 2014 Conclusie: Smart Delta Bij bestudering van het thema Smart Delta bleek dat elke regio in de shortlist wel iets met technologie en innovatie heeft. Wat dus ook de uiteindelijke REOS strategie wordt, het thema Smart Delta moet er een onderdeel van zijn! Voor dit thema zijn de volgende regio s geselecteerd: Kopenhagen- Malmö, Grenoble, München en Madrid. Dit gezien enerzijds hoge scores op de kwalitatieve en kwantitatieve lijsten en anderzijds de vergelijkbare omvang met de verschillende stedelijke gebieden binnen REOS. Een extra reden voor de opname van Grenoble is dat Vereniging Deltametropool, via haar contacten in deze regio, bekend is met lopende investeringen in het project Grenoble Prequ île. Dit project ontwikkeld een gebied van 250 hectare als internationale kenniscampus en economisch cluster; het wordt een gemengd stedelijk milieu waar studenten, onderzoekers, werknemers en bewoners samenkomen. De projectinvesteringen zijn nog niet zichtbaar in de regionale data, maar maken de regio wel steeds meer zichtbaar in de kwaliteitslijsten. Bij verder onderzoek van Grenoble moet de positie van Grenoble ten opzichte van Lyon en Alpine Metropolitan Corridor (tussen Geneve en Valence) worden meegenomen. Grenoble heeft zo bezien een vergelijkbare positie als Eindhoven in het REOS gebied. 17

18 - -,. Brussels Praha Inner London Berlin Hoofdstedelijk Gewest Outer London Wien West Midlands Greater Manchester Bucuresti Ilfov Kozep-Magyarorszag Hamburg Île-de-France Bedfordshire and Hertfordshire Bremen Hovedstaden Zuid-Holland Merseyside Hampshire Surrey, East and Isle of Wight West Yorkshire and West Sussex Utrecht Lombardia Stockholm Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Düsseldorf Noord-Holland Comunidad de Madrid REOS Karlsruhe Darmstadt South Yorkshire Noord-Brabant Bratislavsky kraj Essex Attiki Stuttgart Köln Moravskoslezsko Freiburg Oberbayern Cheshire Lisboa Leicestershire, Derbyshire Rutland and Northamptonshire Veneto and Nottinghamshire Kent Gelderland Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Limburg (NL) Jihovychod Arnsberg Severovychod Stredni Morava Stredni Cechy Emilia-Romagna Gießen Mittelfranken Severozapad Tübingen Slaskie Overijssel Herefordshire, Worcestershire and Warwickshire Prov. Antwerpen Dresden - RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE KWANTITATIEVE SCORE Het aantal hoger opgeleiden per bevolking van der regio. g Inner London Prov. Brabant Wallon Oslo og Akershus Helsinki-Uusimaa Outer London Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Eastern Scotland País Vasco Hovedstaden Zürich Stockholm Comunidad de Madrid Highlands and Islands Prov. Vlaams-Brabant North Yorkshire Surrey, East and West Sussex Cheshire North Eastern Scotland Southern and Eastern Île de France Hampshire and Isle of Wight Bedfordshire and Hertfordshire Rég. Bruxelles / Brussels Gewest Nordwestschweiz Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area South Western Scotland East Wales Herefordshire, Worcestershire and Warwickshire Comunidad Foral de Navarra Midi-Pyrénées Région lémanique Vestlandet Länsi-Suomi Praha Dorset and Somerset Sydsverige Trøndelag Principado de Asturias East Anglia Bratislavský kraj Prov. Oost-Vlaanderen Cantabria Leicestershire, Border, Derbyshire Rutland and Northamptonshire Agder og Rogaland Zentralschweiz Oberbayern Berlin Espace Mittelland Västsverige REOS Etelä-Suomi Greater Manchester Midland and Western and Nottinghamshire La Rioja Devon Prov. Antwerpen Mazowieckie Övre Norrland Kent Leipzig Pohjois- ja Itä-Suomi Nord-Norge Yugozapaden Het die computer, electronica of optische producten produceren per oppervlakte van de regio. Het in telecommunicatie per oppervlakte van de regio.. m Inner London Hoofdstedelijk Gewest Outer London Île-de-France Bucuresti Ilfov Brussels Île-de-France Praha Wien Inner London Hoofdstedelijk Gewest Brussels Comunidad de Madrid Praha REOS Wien West Midlands Greater Manchester Ilfov Alsace Bucuresti Basse-Normandie Berlin Lisboa Merseyside Hovedstaden Comunidad de Madrid Provincia Autonoma Bolzano Bedfordshire and Hertfordshire Yorkshire Lisboa Hamburg West Moravskoslezsko Jihovychod Stredni Morava West Midlands Hovedstaden Outer London Düsseldor f Lombardia Cornwall and Isles of Scilly Nord - Pas-de-Calais Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Jihozapad Surrey, East and West Sussex Flevoland South Yorkshire Valle d'aosta/vallée d'aoste Hampshire and Isle of Wight Languedoc-Roussillon Dorset and Somerset Midi-Pyrénées Malta Vorarlberg REOS Severovychod Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Comunidad Valenciana Essex Nordjylland Kozep-Magyarorszag Greater Manchester Cheshire Midtjylland Attiki Kozep-Magyarorszag Illes Balears Piemonte Kent Provence-Alpes-Côte d'azur Bremen Noord-Holland Slaskie Zahodna Slovenija Luxembourg Het in elektriciteit, gas, stoom en air condition levering per oppervlakte van de regio. Severozapad Stockholm Oberösterreich Lancashire Oslo og Akershus and Nottinghamshire Derbyshire Canarias País Vasco Illes Balears Leicestershire, Rutland and Northamptonshire Syddanmark Prov. Antwerpen Vzhodna Slovenija Lombardia Cataluña Bratislavsky kraj Aquitaine Darmstadt Stredni Cechy Prov. Brabant Wallon Comunidad Foral de Navarra Região Autónoma da Madeira Stockholm Prov. Vlaams-Brabant Lazio Devon Steiermark Canarias Pays de la Loire País Vasco Friesland (NL) Herefordshire, Worcestershire and Warwickshire Liguria Köln Zuid-Holland Limburg (NL) Salzburg Malopolskie Veneto Tees Valley and Durham Sjμlland Shropshire and Staffordshire Bretagne Lazio Abruzzo East Anglia Saarland Mazowieckie Prov. Antwerpen Liguria Emilia-Romagna Gelderland Auvergne Moravskoslezsko Campania Northumberland and Tyne and Wear 18

19 Mellansverige Östra Attiki Aragón Sør-Østlandet West Yorkshire Rhône-Alpes Cumbria Dresden Cataluña Castilla y León Åland Prov. Namur Midtjylland Provence-Alpes-Côte d'azur Dorset and Somerset Flevoland Thüringen East Anglia Prov. Brabant Wallon Tees Valley and Durham Prov. Vlaams-Brabant Valleys and The Wales Marche West Nord - Lazio Lancashire Saarland Cataluña Marche Vzhodna Slovenija Piemonte and Staffordshire Pas-de-Calais Shropshire Rhône-Alpes Prov. West-Vlaandere n Kõrnten Campania West Yorkshire East Yorkshire and Northern Lincolnshire Utrecht Overijssel Bretagne Bucuresti - Ilfov Ticino Groningen Tübingen Zahodna Slovenija Prov. West-Vlaanderen Közép-Magyarország Gelderland Puglia Prov. Oost-Vlaanderen Prov. Oost-Vlaanderen Zahodna Slovenija La Rioja Comunidad Valenciana Luxembourg Provence-Alpes-Côte d'azur Lorraine Prov. Liège Tirol Dolnoslaskie Andalucía Cataluña Região Autónoma da Madeira East Wales Merseyside Pomorskie Limousin Veneto Burgenland (A) South Western Scotland Niederösterreich Prov. Hainaut Bratislavsky kraj Piemonte Oslo og Akershus Alsace Castilla-La Mancha Prov. Limburg (B) Poitou-Charentes Oberbayern Võstsverige Região Autónoma dos Açores Champagne-Ardenne Wielkopolskie Sydsverige West Wales and The Valley s Friuli-Venezia Giulia Podkarpackie Slaskie Kypros Kibris Tees Valley and Durham Región de Murcia Prov. Vlaams-Brabant Southern and Eastern Cheshire Kujawsko-Pomorskie Yugozapaden Stredni Morava Cantabria Sydsverige Umbria Groningen Provincia Autonoma Trento Yugozapaden Galicia Eastern Scotland Norte Severovychod Zeeland Lodzkie / INTERNATIONALE VERGELIJKING KWALITATIEVE SCORE Buck Consultants Tech Cities top 20 Europese steden. Scilly of and Isles Cornwall Ostschweiz Darmstadt Northern Ireland (UK) Stuttgart Lancashire Galicia Prov. Liège Northumberland and Tyne and Wear Liguria Rheinhessen-Pfalz Friuli-Venezia Giulia Prov. Oost-Vlaanderen Detmold Prov. West-Vlaanderen Drenthe Schwaben Småland med Öarna Malopolskie Hannover Groningen Mazowieckie Toscana Jihozapad Northumberland and Tyne and Wear Unterfranken Friesland (NL) Zeeland Stredne Slovensko (BE) Luxembourg Prov. Hamburg Lincolnshire Akershus og Oslo Wenen Paris Parijs London Munich Oxford Londen Berlin Kopenhagen Cambridge Amsterdam Madrid Berlijn Munich Frankfurt Kopenhagen Stockholm Delft Lyon Amsterdam Hamburg Barcelona Manchester Edinburgh/ Glasgow Stuttgart Stuttgart Tel Aviv Lyon/Grenoble Brussel Manchester Helsinki Zürich Leipzig Nice Oslo Leuven Marseille Stockholm Dusseldorf Rome 2 think now Innovation cities, index top 20 Europese steden. Forbes Most Inventive Cities, 2013 top 15 steden. Eindhoven 1 San Diego 2 San Francisco 3 Malmö 4 Grenoble 5 Stuttgart 6 Boston 7 Stockholm 8 Minneapolis 9 Munich 10 Mannheim 11 Goteborg 12 Seattle 13 Copenhagen 14 Raleigh 15 Den Haag plek 23 Rotterdam plek 31 19

20 RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE DE REGIO RONDOM MADRID SCOORT BETER DAN REOS OP DE CONCENTRATIE VAN ENERGIE, HIGH TECH EN TELECOMMUNICATIE BEDRIJVEN EN IS OOK EEN CONCURRERENDE REGIO VOOR HET AANTREKKEN VAN BUITENLANDSE BEDRIJVEN EN DE VAN PRODUCTEN EN DIENSTEN IN ZOWEL DE ENERGIE ALS DE HIGH TECH SECTOR. DE STAD GRENOBLE KOMT IN VERSCHILLENDE LIJSTEN VOOR ALS EEN INNOVATIEVE STAD EN INVESTEERT STERK IN DE ONTWIKKELING VAN KENNISCLUSTERS. DE REGIO IS EEN CONCURRERENDE REGIO VOOR HET AANTREKKEN VAN BUITENLANDSE BEDRIJVEN EN DE EXPORT VAN PRODUCTEN EN DIENSTEN IN DE HIGH TECH SECTOR. 20

21 INTERNATIONALE VERGELIJKING DE STAD KOPENHAGEN KOMT IN VERSCHILLENDE LIJSTEN VOOR ALS EEN INNOVATIEVE STAD EN HAAR UNIVERSITEITEN HEBBEN EEN STERK INTERNATIONALE ORIËNTATIE. DE REGIO KENT EEN HOGER PERCENTAGE AAN R&D PERSONEEL DAN REOS. 2. SMART DELTA Het creëren van living labs en smart grids als basis voor testlabs voor nieuwe technologieën, valorisatie en energietransitie. DE STAD MÜNCHEN KOMT IN VERSCHILLENDE LIJSTEN VOOR ALS EEN INNOVATIEVE STAD EN DE UNIVERSITEITEN SCOREN INTERNATIONAAL GOED. DE REGIO KENT EEN HOGER PERCENTAGE AAN R&D PERSONEEL DAN REOS EN IS VERDER EEN CONCURRERENDE REGIO VOOR HET AANTREKKEN VAN BUITENLANDSE BEDRIJVEN EN DE EXPORT VAN PRODUCTEN EN DIENSTEN IN DE HIGH TECH SECTOR. Bronnen: Eurostat Times Higher Education Ranking 2014 Dirk Sijmons, Jasper Hugtenburg, Anton van Hoorn, Landschap en energie, Ontwerpen voor transitie, nai010 Uitgevers, Rotterdam

22 RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE 3. ECONOMIC FUTURE EUROPE Het creëren van een innovatieve gateway Europe samen met de verbindende economische sectoren (laagdrempelige (inter)nationale verbindingen gericht op het zorgen voor arbeid en kennis op de juiste plaats, gerichte strategie scienceparks, integrale aanpak luchthavens en zeehavens). In dit thema staat Europa als innovatieve toegangspoort (gateway Europe) centraal. Er is gekeken naar internationale verbindingen, enkele economische topsectoren (logistiek, voeding en chemie) die afhankelijk zijn van een goede infrastructuur en innovatieniveau van de toegangspoort. Voor het onderdeel innovatie is gekeken naar de mate van verduurzaming. Hoe scoren de regio s en hun steden in de shortlist op dit thema, en welke van deze regio s of steden zijn interessant voor verder onderzoek? Congestie en duurzaamheid Als het REOS gebied vooruit wil lopen als onderdeel van gateway Europe dan is de congestie in de stedelijke gebieden een grote opgave. Er is vooral in Rotterdam en Amsterdam, net als Londen en Parijs, werk aan de winkel. Om een innovatieve toegangspoort te worden, zijn investeringen in het verduurzamen van de toegangspoorten nodig. Dit gezien de verwachte stijging van energieprijzen en het schaarser worden van grondstoffen. Deze ontwikkelingen zullen onbetwistbaar een impact hebben op internationale toegangspoorten. Net als in Singapore, Londen, Frankfurt en Kopenhagen wordt ook het verduurzamen van stad en/of haven in Rotterdam internationaal opgemerkt. Dit is onder meer zichtbaar in de lijst 2020 Global Sustainability Centres, uitgegeven door het Ethisphere Institute. Logistiek, voeding en chemie: en internationale concurrentie De kwantitatieve lijsten focussen op de economische topsectoren Logistiek, Voeding en Chemie. Voor deze sectoren is een goede infrastructuur voor aan- en afvoer van essentieel belang. In de lijsten over het per km2 (actief binnen de 3 topsectoren), valt op dat de regio s: Inner en Outer London, Île-de- France (Parijs), Wenen en Berlijn beter scoren dan het REOS gebied. Verder scoren de regio s Hovedstaden (Kopenhagen) en Darmstadt (Frankfurt) ook gemiddeld tot goed. Ook is het rapport: De internationale concurrentiepositie van de topsectoren (2013, PBL) wederom geraadpleegd. Voor de topsectoren Logistiek, Voeding en Chemie is bekeken welke regio s in de shortlist tot de top tien behoren qua concurrentie voor het aantrekken van buitenlandse bedrijven en de export van producten en diensten. Er werd voor deze drie topsectoren gekozen daar ze sterk afhankelijk van zijn van internationale verbindingen. De regio s Inner en 22

23 INTERNATIONALE VERGELIJKING Outer London, Île-de-France (Parijs) en Comunidad de Madrid staan in bijna alle lijsten in de top tien. De regio s Hovedstaden (Kopenhagen), Rhône-Alpes (Lyon, Grenoble) en Darmstadt (Frankfurt) komen gemiddeld voor in de top tien van de verschillende lijsten. Havens en GDP De EU overzichtskaart geeft de belangrijkste lucht- en zeehavens voor vrachtvervoer en het GDP per inwoner weer. Dit laatste is een indicatie van de sterkte van economische centra in Europa. De kaart laat een duidelijke correlatie tussen havens en GDP zien. De havens in het deltagebied van REOS hebben - gezien de rivierverbindingen vanuit Nederland naar het achterland - een belangrijke rol voor de vele economische centra in Duitsland. Schiphol daarnaast ook in de Champions League qua luchtvrachtvervoer in Europa. Conclusies Economic Future Europe Voor het thema Economic Future Europe zijn de regio s London, Île-de-France (Parijs), Madrid geselecteerd, gezien hun rol als Europese mainports (vooral voor luchtverkeer). Specifiek voor havenontwikkeling wordt deze top vier verder ingevuld met de regio Kopenhagen-Malmö. Deze regio combineert namelijk de groei van haven en industrie met de verduurzaming van haar regio en komt zo internationaal steeds meer in het vizier als innovatieve toegangspoort tot Europa. 23

24 Praha Hoofdstedelijk Gewest Inner London Hoofdstedelijk Gewest Praha Wien Brussels / - - RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE KWANTITATIEVE SCORE Het in chemie of chemische producten per oppervlakte van de regio. Brussels Inner London Hamburg Île-de-France Wien Manchester Greater Lisboa Berlin Düsseldorf Bucuresti - Ilfov Berlin Bremen Île-de-France Hamburg Malta Bucuresti Ilfov Merseyside West Midlands Attiki Outer London Campania West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Liguria Outer London Prov. Prov. L ombardia Darmstadt Marche Lisboa Calabria Bremen Nord - Pas-de-Calais Lombardia Puglia West Yorkshire Autónoma da Madeira Köln S icilia Comunidad de Madrid Greater Manchester Cheshire Emilia-Romagna Prov. Antwerpen Região REOS Kozep-Magyarorszag Alsace Karlsruhe Veneto Münster Düsseldorf Limburg (NL) P rov. Limburg (B) REOS Het in de voedsel sector per oppervlakte van de regio. Kozep-Magyarorszag Moravskoslezsko Lazio Rheinhessen-Pfalz West Midlands Prov. Oost-Vlaanderen P rovence-alpes-côte d'azur Hovedstaden Prov. Liège Veneto Prov. Hainaut Liguria Abruzzo Emilia-Romagna Hovedstaden Lancashire L imburg (NL) Oberbayern Merseyside Stuttgart Bretagne Arnsberg S laskie Stockholm Piemonte Cataluña Moravskoslezsko South Yorkshire Rhône-Alpes Bedfordshire and Hertfordshire Norte Prov. Brabant Wallon Comunidad de Madrid Stredni Morava Prov. Brabant Wallon Detmold Gelderland Tees Valley and Durham Saarland Severovychod Haute-Normandie Campania Friuli-Venezia Giulia Prov. West-Vlaanderen Toscana País Vasco Darmstadt Koblenz Münster Hannover West Yorkshire Severozapad Molise Leipzig Vorarlberg Cornwall and Isles of Scilly Umbria Derbyshire and Nottinghamshire Languedoc-Roussillon Comunidad Valenciana Stuttgart Gelderland Autónoma dos Açores Prov. Hainaut P ays de la Loire Leicestershire, Rutland and Northamptonshire Köln Overijssel País Vasco Surrey, East and West Sussex Centro (P) Slaskie Região Het in magazijn en ondersteunende activiteiten voor transport per oppervlakte van de regio. Hamburg Inner London Inner London Prah a Bremen Hamburg Hoofdstedelijk Gewest Brussels Attiki REOS Bremen Zeeland Wien Groningen Attiki Brussels Hoofdstedelijk Gewest Outer London Friesland (NL) Berlin Malta Midlands West Limburg (NL) Ionia Nisia Outer London Greater Mancheste r Prov. Antwerpen Île-de-France Stockholm Merseysid e Hovedstaden Liguria Het in watertransport per oppervlakte van de regio. Oslo og Akershus Prov. Antwerpen Gelderland Lisboa Overijssel Comunidad de Madrid Notio Aigaio Bucuresti Ilfov Weser-Ems REOS Veneto Bratislavsky kraj Praha Kozep-Magyarorszag Berlin Lombardi a Wien Hovedstaden Região Autónoma da Madeira West Yorkshire Île-de-France Lazi o Merseyside Köln Prov. Oost-Vlaanderen Essex Nord - Pas-de-Calais Campania Hampshire and Isle of Wight Bedfordshire and Hertfordshire Åland Canarias Prov. West-Vlaanderen Düsseldorf Düsseldorf País Vasco Drenthe Cornwall and Isles of Scilly Kent Limburg (NL) Bucuresti - Ilfov Darmstadt Lisboa Surrey, East and West Sussex Greater Manchester Cataluña Voreio Aigaio Stuttgart West Midlands Zeeland Essex Prov. Vlaams-Brabant Kriti Hampshire and Isle of Wight Lüneburg Dorset and Somerset Cornwall and Isles of Scilly Kent Liguria South Yorkshire Illes Balears Prov. Oost-Vlaanderen Småland med Öarna Stockholm Canarias Cheshire Agder og Rogaland Veneto Surrey, East and West Sussex Oslo og Akershus Campania Gelderland Vestlandet Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Região Autónoma dos Açores East Yorkshire and Northern Lincolnshire Võstsverige Comunidad Valenciana Algarve Região Autónoma da Madeira East Yorkshire and Northern Lincolnshire Leicestershire, Rutland and Northamptonshire Schleswig-Holstein Lancashire Kozep-Magyarorszag Toscana Detmold Kypros Kibris Provence-Alpes-Côte d'azur Slaskie Devon Prov. West-Vlaanderen Corse Zapadne Slovensko Dorset and Somerset Zahodna Slovenija Haute-Normandie Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Sydsverige Emilia-Romagn a 24

25 Kypros Kibris Prov. Hainaut Syddanmark Jihovychod Schwaben Basse-Normandie Stredni Cechy Bratislavsky kraj Provence-Alpes-Côte d'azur K arlsruhe Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire D etmold East Yorkshire and Northern Lincolnshire Stredni Morava Hampshire and Isle of Wight Overijssel Prov. Vlaams-Brabant Oberösterreich Jihovychod Lorraine Essex Vzhodna Slovenija Lazio Aquitaine Toscana Algarve Prov. Limburg (B) Canarias Dorset and Somerset Rheinhessen-Pfalz Kent Stredni Cechy Sachsen-Anhalt Franche-Comté Piemonte Sardegna Freiburg Malopolskie Marche Attiki Mittelfranken M idi-pyrénées Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Severovychod Norte Lancashire Saarland Schwaben Groningen Poitou-Charentes Chemnitz Cataluña Braunschweig Prov. Namur Prov. Liège Moravskoslezsko Puglia Kentriki Makedonia P icardie Sydsverige Basilicata Shropshire and Staffordshire Slovenija Umbria Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Karlsruh e Zahodna Illes Picardie Friuli-Venezia Giulia Prov. Vlaams-Brabant Illes Balears Cheshire Groningen Bedfordshire and Hertfordshire Luxembourg Karlsruhe Derbyshire and Nottinghamshire Vzhodna Slovenija Friesland (NL) Brandenburg Nordost Prov. Limburg (B) Nordjylland Devon Kentriki Makedonia Prov. Hainaut Pomorskie Münster Zachodniopomorskie Overijssel East Anglia Prov. Brabant Wallon South Yorkshire Sicilia Mecklenburg-Vorpommern East Anglia Emilia-Romagna Cantabria Oberbayern Arnsber g Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Mittelfranke n Prov. Limburg (B) Braunschweig Peloponnisos Oberbayern Lazio Pomorskie Comunidad de Madrid Weser-Em s Opolskie Nord - Pas-de-Calais Alsace Tees Valley and Durham Bretagne Herefordshire, Worcestershire and Warwickshire Prov. Brabant Wallon Stredni Cechy Thessalia Leipzig Rheinhessen-Pfalz Galicia Sardegna Marche Severozapad Stredne Slovensko Anatoliki Makedonia, Thraki Shropshire and Staffordshire Lombardia Haute-Normandie - / / INTERNATIONALE VERGELIJKING KWALITATIEVE SCORE Inrix Traffic, Most congested Metro s top 20 Europese steden. Zeeland Tübingen Balears Corse Stockholm Bratislavsky kraj Unterfranken Schleswig-Holstein Dresden Kibris Zeeland Murcia Kypros Región de Toronto 1 Milano Singapore 2 Bruxelles Hyderabad 3 Antwerpen Cape town 4 London Abu Dhabi 5 Greater Manchester New York City 6 Paris London 7 Rotterdam Melbourne 8 South Nottingshamshire Curitiba 9 Gent Frankfurt 10 Merseyside Copenhagen 11 Stuttgart Doha 12 Greater Birmingham Edinburgh 13 Köln Helsinki 14 Roma Oslo 15 Lyon Portland 16 Greater Belfast Reykjavik 17 Karlsruhe Victoria 18 Grenoble Wellington 19 Amsterdam Rotterdam 20 Bordeaux Ethisphere Institute, 2020 Global Sustainability Centres top 20 steden Utrecht plek 22 Den Haag plek 23 Eindhoven plek 45 25

26 RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE DE STAD LONDEN HEEFT NET ALS ENKELE REOS STEDEN LAST VAN CONGESTIE IN HET STEDELIJK GEBIED. DE STAD WERKT HARD AAN HET VERDUURZAMEN VAN DE STAD EN HAVEN. DE REGIO IS EEN CONCURRERENDE REGIO VOOR HET AANTREKKEN VAN BUITENLANDSE BEDRIJVEN EN DE EXPORT VAN PRODUCTEN EN DIENSTEN VOOR DE TOPSECTOREN LOGISTIEK, VOEDING EN CHEMIE. DE STAD PARIJS HEEFT NET ALS ENKELE REOS STEDEN LAST VAN CONGESTIE IN HET STEDELIJK GEBIED. DE REGIO IS EEN CONCURRERENDE REGIO VOOR HET AANTREKKEN VAN BUITENLANDSE BEDRIJVEN EN DE EXPORT VAN PRODUCTEN EN DIENSTEN VOOR DE TOPSECTOREN LOGISTIEK, VOEDING EN CHEMIE. DE REGIO RONDOM MADRID IS EEN CONCURRERENDE REGIO VOOR HET AANTREKKEN VAN BUITENLANDSE BEDRIJVEN EN DE EXPORT VAN PRODUCTEN EN DIENSTEN VOOR DE TOPSECTOREN LOGISTIEK, VOEDING EN CHEMIE. 26

27 INTERNATIONALE VERGELIJKING DE REGIO RONDOM KOPENHAGEN SCOORT QUA ECONOMISCHE TOPSECTOREN, VERBONDEN AAN LOGISTIEK, GEMIDDELD TEN OPZICHTE VAN HET REOS GEBIED. DE REGIO ROND KOPENHAGEN-MALMÖ ZET IN OP HET VERDUURZAMEN VAN HAAR STEDEN EN HAVENS. 3. ECONOMIC FUTURE EUROPE Het creëren van een innovatieve gateway Europe samen met de verbindende economische sectoren (laagdrempelige (inter)nationale verbindingen gericht op het zorgen voor arbeid en kennis op de juiste plaats, gerichte strategie scienceparks, integrale aanpak luchthavens en zeehavens). Bronnen: Eurostat OECD 27

28 RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE 4. PLACE TO BE Het internationaal profileren van de krachten van het gebied als geheel op grote internationale bedrijven, innovatieve start ups, het daarvoor benodigde venture capital en internationale kenniswerker. In dit thema staat de internationale aantrekkelijkheid van de regio centraal, zowel voor bedrijven als personen. Er is daarom gekeken naar de internationale aantrekkelijkheid voor bedrijven van steden, de aanwezigheid van de creatieve sector in de regio, de werkgelegenheid in de regio, de dichtheid van inwoners en hoger opgeleiden in de regio en de bereikbaarheid (personenverkeer) van de regio. Hoe scoren de regio s en hun steden in de shortlist op dit thema en welke van deze regio s of steden zijn interessant voor verder onderzoek? Global city en hoofdkantoren Als internationale hot spot scoren de steden Londen, Parijs, Zürich, Stockholm, Singapore, San Francisco en Frankfurt goed, net als Amsterdam. Hierbij zijn steden gerangschikt naar hun concurrentiekracht als global city. De eerste vijf van dit lijstje zijn, net als de Randstad, dan ook steden die hoog scoren qua aanwezigheid van hoofdkantoren van grotere bedrijven. Innovatieve start-ups en werkgelegenheid Het thema Smart Delta richt zich al op de technologisch georiënteerde economische sectoren, daarom is er in dit thema voor gekozen om de aanwezigheid van creatieve bedrijvigheid als maatstaf te nemen voor het potentieel voor innovatieve start-ups. De aanname is dat deze sector ook bijdraagt aan stedelijke bedrijvigheid, die aantrekkelijk is voor hoger opgeleiden. De regio s rondom Londen, Wenen, Berlijn, Parijs, Madrid, Stockholm en Kopenhagen scoren gemiddeld genomen beter dan het REOS gebied. Ook is gekeken naar de werkgelegenheid van de regio s, vanuit de aanname dat regio s met een hoge werkgelegenheid sneller internationale kenniswerkers aantrekken om vacatures te vullen. De regio s Zürich, Oberbayern (München) en Stockholm scoren hierop beter dan het REOS gebied. Inwoners, educatie en internationale verbindingen De EU overzichtskaart geeft zowel de dichtheid van inwoners als hoger opgeleiden weer. Daarnaast zijn het internationale treinnetwerk en de belangrijkste passagiersluchthavens aangeduid. De regio s rondom Londen, Parijs, Frankfurt, München en Madrid zijn, net als het REOS gebied, internationaal goed verbonden door lucht- en spoorverkeer en beschikken over een hoge dichtheid aan inwoners en hoger opgeleiden. 28

29 INTERNATIONALE VERGELIJKING Wel valt op dat het REOS achterblijft met alleen een hogesnelheidstreinverbinding naar het zuiden in plaats van in meerdere richtingen, zoals in de overige regio s. Conclusie: Place To Be Het meest interessant om verder te onderzoeken voor het laatste thema, Place To Be, zijn de regio s rondom Parijs en Londen. Het zijn de grootste global cities in Europa en derhalve overduidelijk places to be. Verder zijn Stockholm en Zürich interessante regio s: ondanks de relatief lage internationale connectiviteit zijn ze wel aantrekkelijk voor het vestigen van de hoofdkantoren van grotere bedrijven. Wat zijn de andere factoren die hierbij een rol spelen? Deze factoren kunnen van belang zijn voor het verder kwalitatief ontwikkelen van de minder internationaal bereikbare steden in het REOS gebied. 29

30 Inner London Inner London Praha Brussels Hoofdstedelijk Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Praha Wien Wien Île-de-France Outer London Attiki Noord-Holland Outer London Berlin B ratislavsky kraj Île-de-France Bucuresti Ilfov Hamburg Berlin Stockholm Hamburg Utrecht K ozep-magyarorszag Hovedstaden Stockholm Malta Comunidad de Madrid Bucuresti - Ilfov L isboa REOS Noord-Holland Lisboa Hovedstaden Attiki Malta Zuid-Holland Utrecht Kozep-Magyarorszag W est Midlands Comunidad de Madrid Greater Manchester Greater Manchester Oslo og Akershus Bratislavsky kraj Zuid-Holland Oslo og Akershus Bremen West Midlands - - RUIMTELIJK-ECONOMISCHE ONTWIKKELSTRATEGIE KWANTITATIEVE SCORE Het in motion picture, video and tv programma s production, sound recording en music activiteiten per oppervlakte van de regio. Het aantal uitgeverijen per oppervlakte van de regio. REOS Surrey, East and West Sussex Merseyside Dorset and Somerset Surrey, East and West Sussex Bedfordshire and Hertfordshire Prov. Brabant Wallon Prov. Vlaams-Brabant Dorset and Somerset Merseyside Bedfordshire and Hertfordshire Prov. Antwerpen Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Noord-Brabant Prov. Antwerpen Köln W est Yorkshire Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Lazio Kent Bremen Düsseldorf Limburg (NL) Vlaams-Brabant Prov. Brabant Wallon and Isles of Scilly Flevoland Köln Gelderland M oravskoslezsko Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Noord-Brabant West Yorkshire Lombardia Prov. Oost-Vlaanderen Prov. Cornwall Darmstadt Groningen Lazio Kent Limburg (NL) Overijssel Gelderland Cornwall and Isles of Scilly Sydsverige Lombardia and Isle of Wight South Yorkshire Hampshire S outh Yorkshire Sydsverige P rov. Oost-Vlaanderen Oberbayern Essex Luxembourg Cataluña Essex Stredni Cechy Hampshire and Isle of Wight J ihovychod Darmstadt Cheshire País Vasco Mazowieckie Zahodna Slovenija Karlsruhe Prov. Limburg (B) Overijssel Mazowieckie Zahodna Slovenija Düsseldorf Slaskie Cataluña Flevoland Friesland (NL) Zapadne Slovensko Devon Luxembourg Prov. West-Vlaanderen Het aantal architectuur- of ingenieurbedrijven per oppervlakte van de regio. f Hoofdstedelijk Gewest Praha Inner London Brussels Zentralschweiz Ostschweiz Zürich Ísland Wie n Espace Mittelland Attiki Nordwestschweiz Berlin Åland Outer Londo n Oberbayern Hambur g Freiburg Lisboa Agder og Rogaland Île-de-Franc e Tübingen Comunidad de Madrid Stockholm Greater Mancheste r De werkgelegenheidsgraad in de regio. Highlands and Islands West Midlands Schwaben Zuid-Holland Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Bucuresti Ilfo v Niederbayern Bratislavsky kraj Dorset and Somerset Bremen Oslo og Akershus Noord-Holland Trøndelag Utrecht Vestlandet Kozep-Magyarorszag Oberfranken Lombardia Mittelfranken Merseyside Unterfranken REOS Gelderland Stockholm Trier Prov. Antwerpen Herefordshire, Worcestershire and Warwickshire Liguri a Salzburg Düsseldorf Stuttgart Lazio Oberpfalz Noord-Brabant Brabant Wallon Oost-Vlaanderen Prov. Prov. North Eastern Scotland East and West Sussex Surrey, Thüringen Hovedstaden and Hertfordshire Veneto Campania Vlaams-Brabant Limburg (NL) Köln West Yorkshire Prov. Bedfordshire Tirol Småland med Öarna Karlsruhe Chemnitz Oberösterreich Zeeland Darmstadt North Yorkshire Cheshire Võstsverige Gelderland Emilia-Romagna Wight of and Isle Hampshire REOS Região Autónoma da Madeira Overijssel Bedfordshire and Hertfordshire Lüneburg Surrey, East and West Sussex Mellersta Norrland País Vasco Région lémanique Toscana Dresden Stuttgart Hovedstaden Piemont e Vorarlberg Prov. West-Vlaanderen Weser-Ems Prov. Limburg (B) Cumbria South Yorkshire East Anglia Cataluña Koblenz Marche Darmstadt Hampshire and Isle of Wigh t Gloucestershire, Wiltshire and Bristol/Bath area Tees Valley and Durha m Praha Essex Hamburg Oslo og Akershus Kassel Moravskoslezsko Friesland (NL) Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire Drenthe North Eastern Scotland Schleswig-Holstein Prov. Liège Ívre Norrland Puglia 30