Amsterdam top- of toblocatie?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Amsterdam top- of toblocatie?"

Transcriptie

1 P. 14 Frank Bruinsma en Piet Rietveld Amsterdam top- of toblocatie?

2 P. 15 De Zuidas in Amsterdam moet zich ontwikkelen tot een internationale vestigingslocatie voor Europese hoofdkantoren van wereldwijd opererende bedrijven. Tot nu toe heeft zich echter nog geen enkel buitenlands bedrijf met zijn Europese hoofdkantoor gemeld. Dit doet de vraag rijzen wat de internationale concurrentiepositie van Amsterdam is. In hoeverre komen de objectieve metingen overeen met de inschattingen van managers? De Europese economieën hebben, met de gebruikelijk ups en downs, sinds de Tweede Wereldoorlog een sterke groei meegemaakt. De Nederlandse economie vormt daarop geen uitzondering. Na een oriëntatie op de wederopbouw van het eigen land hebben de overheid en het bedrijfsleven meer oog gekregen voor economische ontwikkelingen over de landsgrenzen heen. De toenemende globalisering heeft er toe geleid dat bedrijven steeds meer internationaal zijn gaan opereren, hoewel veel overheden nog steeds moeite doen om hun eigen markt af te schermen tegen buitenlandse toetreders. Om Europa sterker te maken tegen de handelsblokken uit Azië en Midden-Amerika hebben de landen besloten tot het instellen van één Europees marktgebied in Uit vrees voor Fortress Europe trachtten veel niet-europese ondernemingen in die tijd een Europees hoofdkwartier of distributiecentrum te vestigen in één van de landen die deel uitmaakten van deze grote interne Europese markt om zo deze markt te kunnen (blijven) bedienen. Veel nationale, regionale en lokale overheden keken begerig uit naar de komst van dergelijke Europese hoofdkantoren en distributiecentra. Ze zouden een nieuwe impuls geven aan de nationale dan wel regionale economie. In deze periode rond het einde van de jaren tachtig van de vorige eeuw ontstonden dan ook de ranglijstjes van steden die het meest geschikt waren als vestigingsplaats voor dergelijke Europese hoofdkantoren en distributiecentra van niet-europese bedrijven. De meest bekende hiervan is de European real estate monitor (later European cities monitor) van Healey & Baker (later Cushman & Wakefield Healey & Baker) die vanaf 1990 jaarlijks is verschenen. Voor deze monitor worden jaarlijks managers van meer dan vijfhonderd internationale ondernemingen geïnterviewd over de aantrekkelijkheid van de belangrijkste Europese steden als vestigingsplaats. Naast deze sterk commercieel georiënteerde studies verschenen in deze periode ook meer wetenschappelijke analyses naar de concurrentiekracht van Europese stedelijke regio s. Een bekend voorbeeld is de studie van Brunet Les

3 P. 16 Villes Européennes uit1989. Hierin werd de Blue Banana geschetst: het Europese kerngebied dat van Londen over de Randstad, het Ruhrgebied en München naar Milaan loopt. In 1991 was ook een themanummer van het Geografisch Tijdschrift aan Europese steden gewijd. De aandacht voor de concurrentiekracht van Europese steden is in de afgelopen jaren weliswaar wat geluwd, maar op meer dan incidentele basis vinden nog steeds onderzoeken plaats; partieel, bijvoorbeeld naar de ligging van steden in de trans Europese infrastructuurnetwerken, of integraal. In 2004 hebben Manshanden e.a. onderzoek verricht naar de positie van Randstad Holland in de top-20 van Europese stedelijke regio s. Dit artikel is gericht op de positie van Amsterdam in het bijzonder. Vanuit twee invalshoeken zal de positie van Amsterdam aan bod komen. In de eerste plaats zal gekeken worden hoe managers van internationale ondernemingen over Amsterdam als vestigingsplaats denken. Zij besluiten immers om hun bedrijf al dan niet in Amsterdam te vestigen. Zowel de relatieve positie van Amsterdam voor een aantal vestigingsfactoren als het belang dat de managers aan deze factoren hechten zal aan de orde komen. De tweede invalshoek is meer objectief: cijfermatig wordt nagegaan hoe Amsterdam zich verhoudt tot de andere Europese steden. Amsterdam volgens managers Door de tijd heen staat Amsterdam op een vijfde plaats in de overall ranking hitlijst van het onderzoek van Healey & Baker, achter respectievelijk Londen, Parijs, Frankfurt en Brussel. Hoewel op respectabele afstand van Londen, Parijs Tabel 1: Ontwikkeling relatieve positie van Amsterdam als aantrekkelijke locatie voor internationaal georiënteerde bedrijven (op basis van top 15 uit 2005) London 0,81 0,93 1,05 0,99 1,03 0,91 0,87 Parijs 0,76 0,73 0,80 0,66 0,67 0,64 0,60 Frankfurt 0,64 0,67 0,64 0,50 0,50 0,39 0,33 Brussels 0,52 0,46 0,47 0,34 0,35 0,29 0,30 Barcelona 0,23 0,22 0,24 0,20 0,21 0,24 0,28 Amsterdam 0,44 0,40 0,35 0,28 0,33 0,28 0,24 Madrid 0,19 0,19 0,21 0,15 0,17 0,22 0,24 Berlijn 0,19 0,20 0,17 0,10 0,13 0,17 0,19 München 0,21 0,19 0,18 0,14 0,15 0,14 0,18 Zürich 0,30 0,29 0,25 0,17 0,17 0,14 0,18 Milaan 0,24 0,23 0,21 0,16 0,15 0,16 0,15 Dublin ,10 0,17 0,12 0,14 Praag 0,08 0,16 0,16 0,06 0,05 0,09 0,14 Lissabon 0,19 0,24 0,15 0,11 0,11 0,10 0,12 Manchester 0,21 0,28 0,18 0,13 0,11 0,11 0,12 Bron Healey & Baker, Cushman & Wakefield

4 P. 17 Tabel 2: Positie van Amsterdam naar rangorde voor verschillende vestigingsplaatsfactoren Toegang tot markten/klanten Telecommunicatie infrastructuur Interne transportinfrastructuur Externe transportinfrastructuur Beschikbaarheid kantoorruimte Prijs-kwaliteitverhouding kantoren Arbeidskosten Beschikbaarheid personeel 6 9 Talenkennis Woonklimaat Milieukwaliteit Overheidsbeleid Bron Healey & Baker, Cushman & Wakefield De bevindingen uit tabel 2 krijgen gewicht door de vragen over het belang dat de ondernemers hechten aan de betreffende vestigingsfactoren (zie tabel 3). Duidelijk is dat de managers van internationale ondernemingen door de tijd heen veel belang hechten aan de toegankelijkheid van de markt, de externe bereikbaarheid en de telecommunicatie-infrastructuur. Juist op deze punten scoort Amsterdam relatief goed. Dit verklaart de vijfde plaats in de overall ranking. Duidelijk is ook dat Amsterdam in 2005 een lagere beoordeling heeft ontvangen op een aantal vestigingsen Frankfurt, voorwaar een eervolle plaats voor steden als Barcelona, Madrid, Berlijn, München en Milaan om maar eens een paar andere belangrijke Europese steden te noemen. De situatie verslechtert echter in de loop der tijd indien gekeken wordt naar de gewogen score. In 2005 wordt Amsterdam voor het eerst ingehaald door Barcelona en staat dat jaar met Madrid op een gedeelde zesde plaats (tabel 1). Is er reden voor zorg? Het leuke van het Healey & Baker onderzoek is dat sinds 1990 slechts weinig in de vragenlijst veranderd is. Op basis van tijdsreeksen kan daarom nagegaan worden hoe Amsterdam zich op basis van een groot aantal vestigingsfactoren gepositioneerd heeft in het internationale krachtenveld. In tabel 2 staat voor de onderscheiden vestigingsplaatsfactoren de positie van Amsterdam in de rangorde van belangrijke Europese steden weergegeven. Amsterdam scoort goed voor de factoren talenkennis, externe bereikbaarheid en het gevoerde overheidsbeleid (belastingklimaat financiële regelingen). Op het gebied van de beschikbaarheid en prijs/kwaliteitverhouding van kantoorruimte lijkt Amsterdam echter terrein te verliezen. Verder blijkt niet zo zeer de beschikbaarheid van geschikt personeel als wel het hoge loonniveau in Amsterdam een probleem. Opvallend is dat in 2005 opeens een relatief sterke terugval waarneembaar is in de waardering van zowel het overheidsbeleid als het woon- en leefklimaat. Wat zou hier achter zitten? Het is niet uitgesloten dat Nederland na de moorden op Fortuyn en Van Gogh een andere plaats in de mental map van Europese managers heeft gekregen en dat dit weerspiegeld wordt in lagere scores op dit terrein. Overigens komen ook steden als Londen, Parijs, Brussel en Madrid regelmatig op een negatieve manier in het nieuws; maar het is niet onmogelijk dat we hier factoren op het spoor zijn op het terrein van cultuur en sociale veiligheid die uiteindelijk hun invloed hebben op locatiebeslissingen van internationaal georiënteerde bedrijven. Hoe blijvend dit soort incidenten van invloed zijn op de beeldvorming kan nog niet worden vastgesteld.

5 P. 18 Tabel 3: Belang van locatiefactoren voor ondernemers Toegang tot markten/klanten Telecommunicatie infrastructuur Interne transportinfrastructuur Externe transportinfrastructuur Beschikbaarheid kantoorruimte Prijs-kwaliteitverhouding kantoren Arbeidskosten Beschikbaarheid personeel Talenkennis Woonklimaat Milieukwaliteit Overheidsbeleid Bron Healey & Baker, Cushman & Wakefield factoren die weliswaar minder belangrijk worden gevonden maar toch het verlies van een positie kunnen verklaren. De enige factor van gewicht waar Amsterdam echt matig op scoort is de arbeidsmarkt. Gelukkig voor Amsterdam hechten managers minder belang aan de arbeidskosten dan aan de beschikbaarheid van arbeid. Het is juist het hoge loonniveau dat Amsterdam opbreekt. Voor een goede analyse van de Amsterdamse positie is het ook belangrijk om na te gaan wat de naaste concurrenten op de ranglijsten zijn en hoe die het doen. Is het verzwakken van de positie bijvoorbeeld simpelweg het gevolg van de opkomst van Zuid-Europese steden en daalt Amsterdam terwijl de rest stijgt? Allereerst blijkt dat afgezien van Londen, ook andere steden zoals Parijs, Frankfurt en Brussel systematisch dalen (zie tabel 1). De relatieve concurrentiepositie ten opzichte van deze steden is dus niet sterk veranderd. Daar staat tegenover dat Madrid en Barcelona een stijgende trend vertonen. Dit zijn echter steden die gezien hun locatie minder als directe concurrent van Amsterdam kunnen worden gezien. Toch blijft over dat meer nabijgelegen concurrenten zoals Berlijn en München nu een meer vergelijkbare impactscore behalen en het in relatieve zin dan ook beter hebben gedaan dan Amsterdam. Er is in de periode echter ook een aantal naaste concurrenten van Amsterdam uit de top-15 weggevallen. In 1990 en 1992 behoorden Hamburg en Glasgow er nog toe, daarna niet meer. In 1996 had Düsseldorf voor het laatst een plek bij de beste vijftien. Genève raakte haar plek in deze groep in 2005 kwijt toen Praag de top juist binnendrong. In de periode daarvoor waren ook al andere nieuwkomers in de top gekomen. Tussen 1990 en 1994 kwamen Lissabon, Madrid en München er voor het eerst in terecht. Door het gunstige fiscale klimaat, verscheen in 1996 ook Dublin in de kopgroep van vijftien. Met betrekking tot de concurrentiepositie van Amsterdam zijn vooral het afzakken van nabijgelegen steden als Hamburg en Düsseldorf in de beginperiode en de opkomst van München en recent ook Praag relevant. Amsterdams positie in de statistiek Manshanden e.a. (2004) hebben onderzoek verricht naar de top-20 van Europese verstedelijkte regio s in de periode Amsterdam maakt hierin onderdeel uit van de Randstad Holland. Zoals bij alle vergelijkende studies werden de auteurs geconfronteerd met verschillende ruimtelijke schaalniveau s. Voor alle 20 onderzochte gebieden konden zij vergelijkbare regionale data verzamelen; voor een groot aantal regio s slaagden zij

6 P. 19 Tabel 4: De ranking van Amsterdam in twee studies op basis van vergelijkbare indicatoren Healey & Baker, Cushman & Wakefield (2005) Manshanden et al. (2004) Indicator Rang Indicator Rang Toegang tot markten 6 Bevolking binnen 5 uur reizen via weg (2001) 4 Bevolking binnen 5 uur reizen via spoor (2001) 4 Bevolking binnen 5 uur reizen via lucht (2001) 4 Telecommunicatie infra. 9 Internetverkeer (2004) 2 Interne transportinfra. 12 Dichtheid snelwegennet in m/km2 (2003) 3 Dichtheid spoorwegennet in m/km2 (2003) 10 Externe transportinfra. 4 Passagiersverkeer luchthavens (2003) 4 Groei passagiersverkeer Groei passagiersverkeer Beschikbaarheid kantoren 16 Gemiddelde huurprijzen Prijs-kwaliteit kantoren 16 Gemiddelde leegstand Ontwikkeling huurprijzen Arbeidskosten 17 Ontwikkeling arbeidsvolume Beschikbaarheid personeel 9 Aandeel hoog opgeleiden Talenkennis 3 Arbeidsproductiviteit Ontwikkeling arbeidsproductiviteit Woonklimaat Milieukwaliteit Overheidsbeleid Bron: bewerking Healey & Baker, Cushman & Wakefield (2005) en Manshanden e.a. (2004) erin deze data uit te splitsen naar stad en omgeving. In dit artikel wordt gebruik gemaakt van gegevens op het niveau van de regio. De reden hiervoor is dat steden meegenomen kunnen worden die in de kwalitatieve analyse sterk opkwamen, zoals Barcelona en Madrid waarvoor op het stedelijk niveau veelal de data ontbreken. Dit heeft wel tot gevolg dat de cijfers voor de Randstad veelal ongunstiger zijn dan voor Amsterdam zelf. In vergelijking met de kwalitatieve analyse zijn in de studie van Manshanden e.a. (2004) Zürich en Praag niet in beschouwing genomen. Wij hebben het Ruhrgebied en Hamburg uit de studie van Manshanden e.a. (2004) als nabijgelegen concurrenten opgenomen. Rome, Stockholm, Kopenhagen, Wenen en Lyon zijn niet meegenomen aangezien het geen directe concurrenten van Amsterdam zijn. In de studie van Manshanden e.a. (2004) is gezocht naar data die over nagenoeg dezelfde indicatoren informatie verschaffen als in de kwalitatieve analyse van Healey & Baker, Cushman & Wakefield (2005). Vervolgens zijn alle resultaten van de studie van Manshanden e.a. omgezet naar rangordes om de data vergelijkbaar te maken met de studie van Healey & Baker, Cushman & Wakefield. Dit levert een schat aan informatie op die hier niet volledig kan worden weergegeven. Tabel 4 geeft alleen een overzicht van gerelateerde indicatoren en de ranking van Amsterdam voor de betreffende indicatoren. Omdat Manshanden e.a. gebruik maken van data op regionaal niveau en met name woonklimaat en milieukwaliteit zeer lokaal kunnen verschillen, hebben zij voor deze aspecten en overheidsbeleid - geen indicatoren opgenomen. Mental map In hoeverre is de perceptie van de managers van internationale ondernemingen in Europa met betrekking tot de concurrentiekracht van Amsterdam in overeenstemming met de harde feiten? Voor de door managers belangrijk geachte

7 P. 20 locatiefactoren als toegang tot markten/ klanten en externe infrastructuur (zie tabel 3) geldt dat zij daar een goed beeld van hebben. Er is niet expliciet gekeken naar de goederenstromen via de zeehavens. Gezien de ligging van Rotterdam in de Randstad zou echter ook op dit punt een hoge ranking behaald zijn. Voor andere belangrijk geachte factoren zoals telecommunicatie infrastructuur en beschikbaarheid personeel konden in de studie van Manshanden e.a. minder goed vergelijkbare indicatoren gevonden worden. Het internetverkeer geeft natuurlijk maar een beperkt beeld van de geschiktheid van de telecommunicatieinfrastructuur. De beschikbaarheid van personeel zou mogelijk terug te vinden zijn in de ontwikkeling van het arbeidsvolume en het aandeel hoogopgeleiden. De Randstad en dus ook Amsterdam scoren beter op deze punten dan de managers aangaven. Van gemiddeld belang worden de arbeidskosten en de kantorenmarktindicatoren geacht. De managers geven aan dat Amsterdam relatief laag scoort voor deze indicatoren. Hier kan een aantal opmerkingen bij geplaatst worden. De arbeidskosten in Nederland zijn hoog maar de arbeidsproductiviteit in de Randstad ligt beduidend hoger dan in de Zuid-Europese steden. Zij is echter weer aan de magere kant in vergelijking tot andere Noordwest- Europese steden zoals Parijs, München, Frankfurt, Dublin, Hamburg en Londen. Dit kan de lage score van Amsterdam voor arbeidskosten verklaren. Ten slotte de kantorenmarktindicatoren. De managers geven Amsterdam ook hier een relatief lage ranking. Qua huurprijzen en de ontwikkeling daarin scoort Amsterdam echter gemiddeld. De huurprijzen liggen beduidend lager dan in Londen, Parijs en Frankfurt, maar weer net wat hoger dan in nabijgelegen concurrerende steden als Brussel, Berlijn en Düsseldorf. Wat betreft leegstand, gemeten als percentage van het totaal verhuurbare oppervlak, heeft Amsterdam nog relatief veel meters in de aanbieding. Met de ontwikkeling van de Zuidas neemt de hoeveelheid kantooroppervlak nog verder toe. Om deze meters gevuld te krijgen zal de Zuidas onderscheidend moeten zijn wat betreft kwaliteit. Bovendien zal de ruime beschikbaarheid van hoogwaardige kantoorlocaties op de Zuidas goed bij de managers van internationale ondernemingen in beeld moeten worden gebracht. Frank Bruinsma en Piet Rietveld zijn als respectievelijk universitair hoofddocent en hoogleraar verkeer- en vervoerseconomie verbonden aan de Afdeling Ruimtelijke Economie van de Vrije Universiteit. Literatuur WBrunet, R. (1989) Les Villes Européennes, rapport pour la DATAR, RECLUS, Montpellier Cushman &Wakefield Healey & Baker ( ) European cities monitor, Cushman &Wakefield Healey & Baker, London Geografisch Tijdschrift (1991) Themanummer Europese Steden, Geografisch Tijdschrift, nr. 5. Healey & Baker ( ) European real estate monitor, Healey & Baker, London Healey & Baker ( ) European cities monitor, Healey & Baker, London Manshanden, W.J.J., A.C. Muskens, P.J.M. de Bruijn, O. Koops en J. Vlek (2004) De top-20 van Europese stedelijke regio s : Randstad Holland in internationaal perspectief, Rapport , TNO Inro, Delft

8 P. 21 > Hoogwaardige kantoorlocaties op de Zuidas moeten internationaal bekendheid krijgen Nabijheid tot Schiphol volstaat niet om internationale hoofdkantoren te trekken > >

Rooilijn. Amsterdam. Naoorlogse Leo Platvoet. top- of toblocatie. Woonlastenbeleid Wegblikken. De invloed van de. van een met planning

Rooilijn. Amsterdam. Naoorlogse Leo Platvoet. top- of toblocatie. Woonlastenbeleid Wegblikken. De invloed van de. van een met planning Jg. 40 / Nr. 1 / 2007 P. 1 Rooilijn Tijdschrift voor wetenschap en beleid in de ruimtelijke ordening Stelling Achtergrond Amsterdam Hypotheeklening Naoorlogse Leo Platvoet Van grondbeleid top- of toblocatie

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Trier. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Trier. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio Trier Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Noord-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Noord-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Noord-Holland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Gelderland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Gelderland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Gelderland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Groningen. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Groningen. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Groningen Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Liège. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Liège. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Liège Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Friesland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Friesland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Friesland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Utrecht. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Utrecht. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Utrecht Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Overijssel. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Overijssel. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Overijssel Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Noord-Brabant. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Noord-Brabant. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Noord-Brabant Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Oost-Vlaanderen. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Oost-Vlaanderen. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Oost-Vlaanderen Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke

Nadere informatie

Nederland in Europese systemen en netwerken Internationale Concurrentiepositie van de Noordvleugel van de Randstad

Nederland in Europese systemen en netwerken Internationale Concurrentiepositie van de Noordvleugel van de Randstad Nederland in Europese systemen en netwerken Internationale Concurrentiepositie van de Noordvleugel van de Randstad Mark Thissen Aanleiding: Verzoek EZ De vernieuwende ruimtelijk-economische visie op de

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Limburg (NL) Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Limburg (NL) Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Limburg (NL) Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zuid-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zuid-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Zuid-Holland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke

Nadere informatie

De internationale concurrentiekracht van Nederlandse (top)sectoren en de rol van bereikbaarheid. Frank van Oort Utrecht, 21 november 2011

De internationale concurrentiekracht van Nederlandse (top)sectoren en de rol van bereikbaarheid. Frank van Oort Utrecht, 21 november 2011 De internationale concurrentiekracht van Nederlandse (top)sectoren en de rol van bereikbaarheid Frank van Oort Utrecht, 21 november 2011 (PBL-onderzoek samen met Mark Thissen, Arjan Ruijs & Dario Diodato)

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Antwerpen. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Antwerpen. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Antwerpen Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Drenthe. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Drenthe. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Drenthe Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Köln. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Köln. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio Köln Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zeeland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zeeland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Zeeland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Flevoland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Flevoland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Flevoland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. West-Vlaanderen. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. West-Vlaanderen. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie West-Vlaanderen Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Weser-Ems. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Weser-Ems. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio Weser-Ems Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

Onderzoeksflits.

Onderzoeksflits. Onderzoeksflits www.utrecht.nl/onderzoek De positie van de regio Utrecht in de Regional competitiveness index 2013 1 Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht Postbus 16200 3500 CE Utrecht 030

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Utrecht.nl/onderzoek

Onderzoeksflits. Utrecht.nl/onderzoek Onderzoeksflits Platform31 De concurrentiepositie van Nederlandse steden. Nieuwe inzichten voor de Utrechtse economie en voor intergemeentelijke samenwerking Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling

Nadere informatie

Nederland als vestigingsplaats g voor buitenlandse bedrijven

Nederland als vestigingsplaats g voor buitenlandse bedrijven Nederland als vestigingsplaats g voor buitenlandse bedrijven 1 Aanleiding Sinds jaren '90 sterke toename van investeringen ingen door buitenlandse bedrijven (FDI) Door open en sterk internationaal georiënteerde

Nadere informatie

Introductie Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Introductie Metropoolregio Rotterdam Den Haag Introductie Metropoolregio Rotterdam Den Haag Aanleiding voor Metropoolregio RDH [1] Randstad 2040 (Structuurvisie Rijk, 2008/09) Herwaardering belang steden voor economie Randstad geen samenhangende metropool

Nadere informatie

Amsterdam in Europa. Bevolking 539. Bevolking Openbare orde en veiligheid Werk en inkomen Educatie Economie en haven Stedelijke ontwikkeling Bestuur

Amsterdam in Europa. Bevolking 539. Bevolking Openbare orde en veiligheid Werk en inkomen Educatie Economie en haven Stedelijke ontwikkeling Bestuur Bevolking 539 9 Amsterdam in Europa 9. 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 Bevolking Openbare orde en veiligheid Werk en inkomen Educatie Economie en haven Stedelijke ontwikkeling Bestuur 9 Amsterdam in cijfers 203

Nadere informatie

Over de grens voor de binnenstad

Over de grens voor de binnenstad economische argumentatie Over de grens voor de binnenstad Buitenlandse inspiratie voor de binnenstad van Eindhoven De gemeente Eindhoven werkt aan een nieuwe binnenstadsvisie. Het doel is een ambitieuze

Nadere informatie

De Top 20 van Europese grootstedelijke regio s 1995-2012; Randstad Holland in internationaal perspectief

De Top 20 van Europese grootstedelijke regio s 1995-2012; Randstad Holland in internationaal perspectief De Top 20 van Europese grootstedelijke regio s 1995-2012; Randstad Holland in internationaal Mei 2014 TNO Walter Manshanden Anita Bouman-Eijs Olaf Koops Noëlle Fischer Mohammed Chahim Elmer Rietveld 1

Nadere informatie

Bijlage 1: Gekozen regio s en hun sterke kanten. Meest innovatieve regio s

Bijlage 1: Gekozen regio s en hun sterke kanten. Meest innovatieve regio s Bijlage 1: Gekozen regio s en hun sterke kanten Meest innovatieve regio s Het Europese Innovatie Scoreboord op regionaal schaalniveau geeft in 2003 zes regio s aan als de leiders van Europa. Deze zijn

Nadere informatie

De Top 20 van Europese grootstedelijke regio's 1995-2011; Randstad Holland in internationaal perspectief

De Top 20 van Europese grootstedelijke regio's 1995-2011; Randstad Holland in internationaal perspectief TNO-rapport TNO 2012 R11155 Eindrapport De Top 20 van Europese grootstedelijke regio's 1995-2011; Randstad Holland in internationaal Van Mourik Broekmanweg 6 2628 XE Delft Postbus 49 2600 AA Delft www.tno.nl

Nadere informatie

De Top 20 van Europese stedelijke regio s 1995-2009; Randstad Holland in internationaal perspectief

De Top 20 van Europese stedelijke regio s 1995-2009; Randstad Holland in internationaal perspectief TNO-rapport TNO-060-DTM-2011-02187 De Top 20 van Europese stedelijke regio s 1995-2009; Randstad Holland in internationaal perspectief Behavioural and Societal Sciences Van Mourik Broekmanweg 6 2628 XE

Nadere informatie

De Top 20 van Europese stedelijke regio's 1995-2005; Randstad Holland in internationaal perspectief

De Top 20 van Europese stedelijke regio's 1995-2005; Randstad Holland in internationaal perspectief Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek / Netherlands Organisation for Applied Scientific Research TNO rapport I&R 2006-974 Innovatie en Ruimte Van Mourik Broekmanweg 6

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 juni Utrecht.

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 juni Utrecht. Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water De positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 29 juni 2016 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht Postbus 16200

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2015

Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2015 Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2015 Willemstad, oktober 2015 Inleiding In mei en juni 2015 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) een groot aantal bedrijven benaderd met vragenlijsten.

Nadere informatie

Huisvesting: het juiste talent op de juiste plek

Huisvesting: het juiste talent op de juiste plek Huisvesting: het juiste talent op de juiste plek Vastgoedjournaal Congres Amsterdam, 14 april 2016 Drs. René Buck Directeur Buck Consultants International Buck Consultants International Postbus 1456 6501

Nadere informatie

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Willemstad, Mei 2016 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Methodologie... 3 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Concluderende opmerkingen... 17 1 CBS Curaçao mei 2016 Inleiding

Nadere informatie

Amsterdam in Europa. Bevolking 557. Bevolking Openbare orde en veiligheid Werk en inkomen Educatie Economie en haven Stedelijke ontwikkeling Bestuur

Amsterdam in Europa. Bevolking 557. Bevolking Openbare orde en veiligheid Werk en inkomen Educatie Economie en haven Stedelijke ontwikkeling Bestuur Bevolking 557 9 Amsterdam in Europa 9. 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 Bevolking Openbare orde en veiligheid Werk en inkomen Educatie Economie en haven Stedelijke ontwikkeling Bestuur 9 Amsterdam in cijfers 204

Nadere informatie

Amsterdambrief - Deelvraag 2: Ontwikkeling vestigingsklimaat -

Amsterdambrief - Deelvraag 2: Ontwikkeling vestigingsklimaat - Ministerie van Economische Zaken DG Ondernemen en Innovatie Directie Ruimtelijk Economisch Beleid September 2010 Amsterdambrief - Deelvraag 2: Ontwikkeling vestigingsklimaat - Amsterdambrief Deelvraag

Nadere informatie

Inhoud Tien jaar Economische Barometer Breda Kenniseconomie Visie 2011 Rabobank Stand van zaken Breda Breda & West-Brabant

Inhoud Tien jaar Economische Barometer Breda Kenniseconomie Visie 2011 Rabobank Stand van zaken Breda Breda & West-Brabant Van harte welkom! Programma 19:00 Ontvangst 19:30 Opening door Paul Rüpp 19:35 Presentatie resultaten Willem-Peter Kriek 20:00 Uit de praktijk: Bart van Nuland, Lansto BV 20:15 Uit de praktijk: Jeroen

Nadere informatie

VLAANDEREN SLECHTS ZESDE IDEALE LOCATIE VOOR E-COMMERCE DISTRIBUTIECENTRA. VIL stelt resultaten studie voor

VLAANDEREN SLECHTS ZESDE IDEALE LOCATIE VOOR E-COMMERCE DISTRIBUTIECENTRA. VIL stelt resultaten studie voor PERSBERICHT Berchem, //0 Vlaams Instituut voor de Logistiek Koninklijkelaan B-00 Berchem - 0/.0.00 - info@vil.be www.vil.be VLAANDEREN SLECHTS ZESDE IDEALE LOCATIE VOOR E-COMMERCE DISTRIBUTIECENTRA VIL

Nadere informatie

Concurrentiepositie Nederlandse regio's en sectoren

Concurrentiepositie Nederlandse regio's en sectoren Indicator 7 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De concurrentiepositie van

Nadere informatie

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Inleiding Chris M. Jager In mei en juni 2015 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) een groot aantal bedrijven benaderd met vragenlijsten. Doel

Nadere informatie

Randstad Monitor 2016; De Top-20 van Europese grootstedelijke regio s

Randstad Monitor 2016; De Top-20 van Europese grootstedelijke regio s ; De Top-20 van Europese grootstedelijke regio s 1995-2016 Walter Manshanden Olaf Koops 10 e editie 13 juli 2017 Gebruik van informatie uit deze publicatie is op voorwaarde van bronvermelding toegestaan.

Nadere informatie

Regionale Concurrentie in ESPON

Regionale Concurrentie in ESPON Synthese van ESPON- Projecten Regionale Concurrentie in ESPON Projects: TIPTAP, FOCI Projecten: FOCI, ATTREG, TIGER ESPON is het European Observation Network on Territorial Development and Cohesion. 1

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. 35,0% 30,0% 25,0% Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2013, 2014 tm ytd juli 2015 2013 2014 2015 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0%

Nadere informatie

Amsterdam in Europa. Kerncijfers 515

Amsterdam in Europa. Kerncijfers 515 Kerncijfers 55 4 Amsterdam in Europa 4. Bevolking 4.2 Openbare orde en veiligheid 4.3 Werk en inkomen 4.4 Onderwijs 4.5 Economie en haven 4.6 Stedelijke ontwikkeling 4.7 Bestuur 4 Amsterdam in cijfers

Nadere informatie

Marktherstel loopt langs snelwegen Rompertje reikt tot aan Zwolle; Rotterdam doet het beter Jonge hoogopgeleide vrouwen maken het verschil

Marktherstel loopt langs snelwegen Rompertje reikt tot aan Zwolle; Rotterdam doet het beter Jonge hoogopgeleide vrouwen maken het verschil Woningmarkt op de kaart in het Rompertje 2015 Marktherstel loopt langs snelwegen Rompertje reikt tot aan Zwolle; Rotterdam doet het beter Jonge hoogopgeleide vrouwen maken het verschil prof. mr. Friso

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013, 2014 tm ytd februari 2015 35,0% 30,0% 2012 2013 2014 2015 25,0% 20,0% 15,0% 10,0%

Nadere informatie

Dordrecht in de Atlas 2013

Dordrecht in de Atlas 2013 in de Atlas Een aantrekkelijke stad om in te wonen, maar sociaaleconomisch kwetsbaar Inhoud:. Conclusies. Positie van. Bevolking. Wonen. De Atlas voor gemeenten wordt jaarlijks gepubliceerd. In mei is

Nadere informatie

Voorwoord 3. Samenvatting 4. Leeswijzer 7. Randstad Holland in de top 20 van Europees stedelijke regio s 8. 1. Bevolkingsomvang 8. 2.

Voorwoord 3. Samenvatting 4. Leeswijzer 7. Randstad Holland in de top 20 van Europees stedelijke regio s 8. 1. Bevolkingsomvang 8. 2. Inhoudsopgave Voorwoord 3 Samenvatting 4 Leeswijzer 7 Randstad Holland in de top 20 van Europees stedelijke regio s 8 1. Bevolkingsomvang 8 2. Economie 10 3. Werkgelegenheid 16 4. Mobiliteit 22 5. Vestigingsklimaat

Nadere informatie

Benchmark Airport Seaport regio s

Benchmark Airport Seaport regio s Benchmark Airport Seaport regio s Minor Airport Seaport Logistics MANAGEMENT SAMENVATTING Lectoraat Logistiek Opdrachtgevers: Port of Amsterdam, SADC, Schiphol Group Datum: Januari 2014 MANAGEMENT SAMENVATTING

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. 35,0% 30,0% 25,0% Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2013, 2014 tm ytd juli 2015 2013 2014 2015 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0%

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd juni 2014 50,0% 40,0% 2012 2013 2014 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% JanFeb Mrt Apr Mei

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2013, 2014 tm ytd april 2015 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 2013 2014 2015 0,0% -5,0%

Nadere informatie

meerwaarde Zuidas voor Nederland Dienst Zuidas Peije Bruil en Hub Ploem (Stec Groep) 16 mei 2012

meerwaarde Zuidas voor Nederland Dienst Zuidas Peije Bruil en Hub Ploem (Stec Groep) 16 mei 2012 meerwaarde Zuidas voor Nederland Dienst Zuidas Peije Bruil en Hub Ploem (Stec Groep) 16 mei 2012 inhoud 2. pool van talent 4. sterke gebiedskwaliteit 5. top-bereikbaarheid 2 inleiding Deze rapportage gaat

Nadere informatie

Samenvatting ... 7 Samenvatting

Samenvatting ... 7 Samenvatting Samenvatting... In rapporten en beleidsnotities wordt veelvuldig genoemd dat de aanwezigheid van een grote luchthaven én een grote zeehaven in één land of regio, voor de economie een bijzondere meerwaarde

Nadere informatie

Nederland als vestigingsplaats voor buitenlandse bedrijven

Nederland als vestigingsplaats voor buitenlandse bedrijven Nederland als vestigingsplaats voor buitenlandse bedrijven 1 Aanleiding Sinds jaren '90 sterke toename van investeringen door buitenlandse bedrijven (FDI) Door open en sterk internationaal georiënteerde

Nadere informatie

Bagage: grootte en gewicht - British Airways

Bagage: grootte en gewicht - British Airways Laatste update: 28.07.2019 Bagage: grootte en gewicht - British Airways British Airways Bekijk hier het handbagagebeleid van British Airways. Vergeet niet dat de bagageafmetingen door elke luchtvaartmaatschappij

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde havo 2002-i

Eindexamen aardrijkskunde havo 2002-i LET OP: Je kunt dit examen maken met de 51e druk of met de 52e druk van de atlas. Schrijf op de eerste regel van je antwoordblad welke druk je gebruikt, de 51e of de 52e. Bij elke vraag is aangegeven welke

Nadere informatie

In welk land ligt Oslo? Noorwegen. Welk land is een eiland in de Noordelijke IJszee? IJsland Welke letter heeft die zee op de kaart?

In welk land ligt Oslo? Noorwegen. Welk land is een eiland in de Noordelijke IJszee? IJsland Welke letter heeft die zee op de kaart? N O P Thuistopo. Noem de letter en zeg welk land, welke zee of welke plaats het is. A = IJsland, B = Noorwegen, = Zweden, = inland, E = Rusland, = enemarken, G = Oslo, H = Stockholm, I = Helsinki, J =

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. 35,0% 30,0% Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd december 2014 2012 2013 2014 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% Nov Dec

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd september 2014 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% -10,0% 2012

Nadere informatie

DUURZAME VERSTEDELIJKING & AGGLOMERATIEKRACHT

DUURZAME VERSTEDELIJKING & AGGLOMERATIEKRACHT Vereniging Deltametropool i.s.m. College van Rijksadviseurs DUURZAME VERSTEDELIJKING & AGGLOMERATIEKRACHT 14.10.2014 Metropolen zijn de krachtbronnen van de wereldeconomie De economische ontwikkeling concentreert

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquete 2014

Resultaten Conjunctuurenquete 2014 Willemstad, april 15 Inhoud Inleiding... 2 Methodologie... 2 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Investeringsbelemmeringen en bevorderingen...3 Concurrentiepositie...5 Vertrouwen in de economie...5 Vertrouwen

Nadere informatie

PBL-Notitie. Eindrapportage

PBL-Notitie. Eindrapportage PBL-Notitie De concurrentiepositie van de topsectoren in Noord-Brabant Welk vestigingsklimaat is nodig om internationaal te excelleren? Eindrapportage Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen en Dario

Nadere informatie

Arbeidskosten per eenheid product

Arbeidskosten per eenheid product Arbeidskosten per eenheid product CPB Achtergronddocument, behorend bij: MEV 2012 September 2011 Martin Mellens CPB Memo Aan: Belangstellenden Centraal Planbureau Van Stolkweg 14 Postbus 80510 2508 GM

Nadere informatie

5. Discussie. 5.1 Informatieve waarde van de basisgegevens

5. Discussie. 5.1 Informatieve waarde van de basisgegevens 5. 5.1 Informatieve waarde van de basisgegevens Relevante conclusies voor het beleid zijn pas mogelijk als de basisgegevens waaruit de samengestelde indicator berekend werd voldoende recent zijn. In deze

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018

Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018 Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018 Chris M. Jager Inleiding In juni en juli 2018 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) bijna 360 bedrijven benaderd. Doel van deze enquête is om

Nadere informatie

De Brusselse metropool Socio-economische scan

De Brusselse metropool Socio-economische scan De Brusselse metropool Socio-economische scan Jan Van Doren Jo LIBEER Voka-Metropolitan gedelegeerd bestuurder Studiedag Vlabest-VGC 15 oktober 2013 Schema Toenemend belang van metropolen, wereldwijd Brusselse

Nadere informatie

Leefbaarheid en leefklimaat volgens:

Leefbaarheid en leefklimaat volgens: Leefbaarheid en leefklimaat volgens: Atlas voor Gemeenten: Leefbaarometer Elsevier: De beste gemeenten 2013 notitie van Onderzoek www.onderzoek.utrecht.nl juli 2013 Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 9 mei 015 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 86 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt

Nadere informatie

Randstadprovincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland

Randstadprovincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland 1 Randstadprovincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland Bas VAN DEN BARG, Mario NAGTZAAM en Hans PLUCKEL The Randstad in Europe, Europe in the Randstad Conferentie P4 Statendelegatie aan Brussel

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. 35,0% 30,0% Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd oktober 2014 2012 2013 2014 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% Sep Okt

Nadere informatie

De Molenzoom. Kantoorlocaties in centrum van Houten. Kantoorvestiging in de gemeente Houten

De Molenzoom. Kantoorlocaties in centrum van Houten. Kantoorvestiging in de gemeente Houten De Molenzoom Kantoorlocaties in centrum van Houten Kantoorvestiging in de gemeente Houten Kwaliteiten Molenzoom Centrale ligging in Houten Zichtlocatie langs spoorlijn Nabij centrumvoorzieningen op het

Nadere informatie

Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht. notitie van Onderzoek.

Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht. notitie van Onderzoek. Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht notitie van Onderzoek www.onderzoek.utrecht.nl mei 2013 Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl internet

Nadere informatie

Datum 9 november 2018 Betreft Beantwoording vragen over Alibaba en de mogelijke vestiging van een distributiecentrum in Nederland

Datum 9 november 2018 Betreft Beantwoording vragen over Alibaba en de mogelijke vestiging van een distributiecentrum in Nederland > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401

Nadere informatie

Thema 1 Onderweg. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Vakantie en vervoer. Recreatie en toerisme. Onder de loep. Frankrijk en België

Thema 1 Onderweg. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Vakantie en vervoer. Recreatie en toerisme. Onder de loep. Frankrijk en België Meander Samenvatting groep 7 Thema 1 Onderweg Samenvatting Vakantie en vervoer Reizen kun je met verschillende vervoermiddelen: de fiets, de auto, de bus, de trein, de boot of het vliegtuig. Als je op

Nadere informatie

Werken aan de internationale concurrentiekracht van de Nederlandse regio s

Werken aan de internationale concurrentiekracht van de Nederlandse regio s Werken aan de internationale concurrentiekracht van de Nederlandse regio s Symposium Ministerie van Infrastructuur en Milieu Den Haag, 4 maart 2013 Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen, Frank van Dongen

Nadere informatie

Onderzoeksflits. De positie van de Regio Utrecht in de EU Regional competitiveness index Utrecht.nl/onderzoek.

Onderzoeksflits. De positie van de Regio Utrecht in de EU Regional competitiveness index Utrecht.nl/onderzoek. Onderzoeksflits De positie van de Regio Utrecht in de EU Regional competitiveness index 2016 2 Onderzoeksflits Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht Postbus 16200 3500

Nadere informatie

Regionale arbeidsmarktprognose

Regionale arbeidsmarktprognose Provincie Zeeland Afdeling Economie Regionale arbeidsmarktprognose 2011-2012 Inleiding Begin juni 2011 verscheen de rapportage UWV WERKbedrijf Arbeidsmarktprognose 2011-2012 Met een doorkijk naar 2016".

Nadere informatie

14.1 Bevolking 14.2 Openbare orde en veiligheid 14.3 Werk en inkomen 14.4 Onderwijs 14.5 Economie en haven 14.6 Stedelijke ontwikkeling 14.

14.1 Bevolking 14.2 Openbare orde en veiligheid 14.3 Werk en inkomen 14.4 Onderwijs 14.5 Economie en haven 14.6 Stedelijke ontwikkeling 14. Kerncijfers 5 4 Amsterdam in Europa 4. Bevolking 4.2 Openbare orde en veiligheid 4.3 Werk en inkomen 4.4 Onderwijs 4.5 Economie en haven 4.6 Stedelijke ontwikkeling 4.7 Bestuur 4 Amsterdam in cijfers 204

Nadere informatie

Factsheet bedrijventerrein Spaanse Polder, Gemeente Rotterdam/Schiedam

Factsheet bedrijventerrein Spaanse Polder, Gemeente Rotterdam/Schiedam Factsheet bedrijventerrein Spaanse Polder, Gemeente Rotterdam/Schiedam Factsheet bedrijventerrein Spaanse Polder, Gemeente Rotterdam/Schiedam A. Inleiding Deze factsheet geeft een bondig overzicht van

Nadere informatie

Woon- en leefklimaat Zuid-Holland vanuit bedrijfsoptiek

Woon- en leefklimaat Zuid-Holland vanuit bedrijfsoptiek Woon- en leefklimaat Zuid-Holland vanuit bedrijfsoptiek Den Haag, 1 juni 2015 Agenda 1 Kader: relatie wonen-werken 2 Opzet onderzoek 3 Werkgelegenheid 4 Waardering woon- en leefklimaat 5 Rol woon- en leefklimaat

Nadere informatie

ANTWERP A GREAT EUROPEAN PORT CITY WHERE INNOVATION MEETS BUSINESS

ANTWERP A GREAT EUROPEAN PORT CITY WHERE INNOVATION MEETS BUSINESS ANTWERP A GREAT EUROPEAN PORT CITY WHERE INNOVATION MEETS BUSINESS Antwerpse economie Werking Business & Innovatie Studieopdracht Antwerpse economie Werking Business & Innovatie Studieopdracht 5 stuwmotoren

Nadere informatie

Standaard Eurobarometer 90. De publieke opinie in de Europese Unie

Standaard Eurobarometer 90. De publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit rapport werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese Commissie in. Dit document vertegenwoordigt

Nadere informatie

Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg

Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg A. Inleiding Deze factsheet geeft een bondig overzicht van de maatschappelijke en economische

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquête jaar 2017

Resultaten Conjunctuurenquête jaar 2017 Willemstad, april 2018 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Investeringsbelemmeringen... 3 Vertrouwen in de economie... 4 Vertrouwen in de toekomst... 5 Perceptie investeringsklimaat... 6 Conjunctuurindex... 7

Nadere informatie

Den Haag: Internationale Stad van Vrede en Recht

Den Haag: Internationale Stad van Vrede en Recht Intergouvernementeel/VN Europees Kennis NGO Onderwijs Cultuur Expat serviceorganisaties Ambassades en consulaten Aan ambassades gelieerde organisaties Den Haag: Internationale Stad van Vrede en Recht Den

Nadere informatie

Stec Groep - Logica in locatiepatronen: hoe kiezen bedrijven?

Stec Groep - Logica in locatiepatronen: hoe kiezen bedrijven? Stec Groep - Logica in locatiepatronen: hoe kiezen bedrijven? Samenvatting belangrijkste feiten en conclusies 2000-2010 o.b.v. Database Bovenregionale Locatiebeslissingen (DLN) uitgangspunten van het onderzoek:

Nadere informatie

Profit. Europa is een van s werelds meest welvarende regio s. en heeft een van de grootste interne markten. Deze

Profit. Europa is een van s werelds meest welvarende regio s. en heeft een van de grootste interne markten. Deze Profit Europa is een van s werelds meest welvarende regio s en heeft een van de grootste interne markten. Deze positie wordt echter bedreigd door de snelle opkomst van Azië, maar ook door het steeds groter

Nadere informatie

RESULTATEN CONJUNCTUURENQUETE 1STE HELFT 2018

RESULTATEN CONJUNCTUURENQUETE 1STE HELFT 2018 RESULTATEN CONJUNCTUURENQUETE 1STE HELFT 2018 Willemstad, september 2018 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Investeringsbelemmeringen Vertrouwen in de economie... 4 Vertrouwen in de toekomst... 5 Perceptie investeringsklimaat...

Nadere informatie

Evaluatie sleutelprojecten

Evaluatie sleutelprojecten Evaluatie sleutelprojecten Marjolein Spaans (TU Delft, OTB) Ries van der Wouden (Bureau Stedelijke Planning) Ruimteconferentie, 3 november 2009 Rotterdam Technische Universiteit Delft Cities in a Network

Nadere informatie

Het belang van het MKB

Het belang van het MKB MKB Regio Top 40 Themabericht Rogier Aalders De nieuwe MKB Regio Top 40 is uit. Zoals u van ons gewend bent, rangschikken we daarin de veertig Nederlandse regio s op basis van de prestaties van het MKB

Nadere informatie

MKB investeert in kennis, juist nu!

MKB investeert in kennis, juist nu! M201016 MKB investeert in kennis, juist nu! drs. B. van der Linden drs. P. Gibcus Zoetermeer, september 2010 MKB investeert in kennis, juist nu! MKB-ondernemers blijven investeren in bedrijfsopleidingen,

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2014

Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2014 Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 214 Willemstad, Maart 214 Inleiding In juni 214 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) de bedrijven benaderd met vragenlijsten op Curaçao. Doel van deze

Nadere informatie

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018 Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018 Thema cultuur - De positie van Utrecht uitgelicht Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl @onderzoek030

Nadere informatie

Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe

Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe Derde Kamer Bijeenkomst De regio weer op de kaart Hotel Van der Valk, Nieuw Amsterdam, 21 september 2006 Prof.dr. P.H. Pellenbarg Faculteit der Ruimtelijke

Nadere informatie

Een eigen bedrijf is leuk!

Een eigen bedrijf is leuk! M200815 Een eigen bedrijf is leuk! Ervaringen van starters uit de jaren 1998-2000 drs. A. Bruins drs. D. Snel Zoetermeer, december 2008 2 Een eigen bedrijf is leuk! Een eigen bedrijf geeft ondernemers

Nadere informatie