HET ONTSTAAN VAN KATWIJK _
|
|
- Gert de Valk
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 18
2 HET ONTSTAAN VAN KATWIJK _ De Nederlandse kust De Nederlandse kust is dynamisch. De vorming van het huidige Nederlandse kustlandschap is sterk bepaald door de periode na de laatste ijstijd, die circa jaar voor Christus begon. Natuurlijke processen als zeespiegelstijging, erosie en sedimentatie vormden de kustlijn en het direct daarachter gelegen landschap. Dat doen zij tot op de dag van vandaag. Vanaf circa 4000 voor Christus drukken ook de bewoners van het kustgebied hun stempel op de vorming van het landschap. Aanvankelijk bescheiden, maar vanaf de Middeleeuwen steeds nadrukkelijker. Estuarium van de Rijn Het gebied rond Katwijk was vroeger het estuarium van de Rijn. Deze rivier mondde bij Katwijk uit in zee. Als dit estuarium bij westerstorm volstroomde, liep het gebied onder water, soms zelfs tot aan Leiden. In de Romeinse tijd nam Katwijk (dat toen Lugdunum genoemd werd) een bijzondere positie in. De ligging vlakbij Leiden en nabij de monding van de Oude Rijn was gunstig. Deze rivier vormde de noordgrens van het Romeinse Rijk. Deze grens wordt ook wel de Limes genoemd. Langs de Rijn werden dijken aangelegd (de Hoge Rijndijk) om de rivier te temmen. Bij de dijk kwamen legerkampen en fortificaties, waaronder het castellum van Valkenburg en de Romeinse legerplaats Brittenburg (Castellum Lugdunum). Volgens een kaart uit 1581 bestond de Brittenburg uit een vierkant gebouw met hoektorens. Maar waar deze precies is gesitueerd, is een raadsel. De ruïnes waren vanaf de 16e eeuw soms in zee te zien, bij extreem laag water. En ook in 1923 is de Brittenburg nog gesignaleerd. Waarschijnlijk is deze nu door kusterosie in zee verdwenen. Vorming van het duinlandschap Na de Romeinse tijd (vanaf het jaar 400) werd steeds meer Rijnwater via de Lek afgevoerd en begon de noordelijke Rijnmonding te verzanden. De moerassige strandvlakten verveenden geleidelijk en werden door de mens in gebruik genomen als weidegronden. In de periode na 1000 verzwolg de zee aanzienlijke delen van de westelijke strandwal en werden daarop nieuwe duinen gevormd, de jonge duinen. In de 12e eeuw was de Rijnmond geheel verzand. De Oude Rijn liep dood achter de duinen, waardoor dit gebied wat minder woest werd. Na vergeefse pogingen om een kunstmatige verbinding door de duinen te graven (Mallegat) werd de Oude Rijn in de 19e eeuw via uitwaterende sluizen weer met de Noordzee verbonden. 19
3 110 Heimwee naar de branding
4 INTERVIEW _ De bewoners Willem Guyt en Maaike Groenheijde 111
5 Voor ons begint de grootste klus nu: wennen aan de nieuwe kustlijn. Heimwee naar de branding Willem Guyt is Katwijker in hart en nieren. In zijn jeugd woonde hij aan de Boulevard, de laatste 25 jaar daar pal achter. Maaike Groenheijde, oorspronkelijk uit Katwijk aan de Rijn, runt sinds acht jaar pension Het Anker, met uitzicht op zee. Voor ons begint de grootste klus nu: wennen aan de nieuwe kustlijn. Willem Guyt weet dat de Nederlandse kust het binnenland moet beschermen, en dat Katwijk een zogenoemde zwakke schakel was. Natuurlijk ben ik trots op Nederland, op ons baggerwerk en het deltaplan en de eilanden die we in Dubai maken. Maar toch vind ik het jammer dat mijn Katwijk zo ingrijpend veranderd is. Ik vraag me ook af of de oude binnendijk echt zo onveilig was. Katwijkers zijn niet zo bang voor de zee. Vergelijk het maar met mensen die op een vulkaan wonen, of op een breuklijn. Zij kennen de risico s en kiezen toch voor die plek. Datzelfde geldt voor Katwijkers. 112
6 Wij zijn niet bang voor de zee, zij is onze broodwinning. Schelpenvissers Alle huizen aan de Boulevard in Katwijk zijn gebouwd, gekocht en bewoond met één doel: zeezicht. Ook pension Het Anker, waar Maaike Groenheijde dagelijks gasten verwelkomt die van heinde en verre komen voor het uitzicht dat nu definitief is veranderd. Afgelopen zomer hadden we veel teleurgestelde pensiongasten, vertelt ze, maar gelukkig geen annuleringen. Zelf heeft Groenheijde heimwee naar de branding. Mensen snappen dat vaak niet, omdat we de zee in de verte nog zien. Maar ik mis het geluid en de beweging van de branding. Dat was mijn blikveld, ieder uur van de dag. Ik zag de golven aankomen op het strand, de mensen die langs de vloedlijn wandelen, de kitesurfers en de schelpenvissers. Als ik nu de zee wil zien en horen, moet ik naar buiten, de Boulevard over en het schelpenpad op. Afzanden Guyt en Groenheijde zagen Kustwerk Katwijk met angst en beven tegemoet. Hun grootste angst betrof de duinen in het zuidelijkste puntje van de Boulevard. De afgelopen tien, twintig jaar is daar een bult aangegroeid door opstuivend zand, vertelt Guyt, en met een breder duin zou dat nóg hoger worden. Ik heb me hard gemaakt voor afzanden. Ik dacht: als ze niet beloven dat het duin wordt afgezand, dan verdwijnt binnen een paar jaar heel Katwijk achter een berg zand. Dat zou een ramp zijn. De twee Katwijkers maakten gebruik van alle inspraakmogelijkheden en verleenden hun medewerking aan klankbordgroepen en vergaderingen. Ze verbaasden zich over de gelatenheid van hun dorpsgenoten. Groenheijde: Er was een vaste kern van mensen die zich met het project inlieten en een grotere groep mensen die het allemaal wel best vonden. Ze gingen vaak kijken op de Boulevard, maar vonden er niet zo veel van. Terwijl je wel degelijk invloed hebt, want de duinen in het zuiden zijn inder - daad verlaagd. Leven met de zee Uiteindelijk is het zuiden een prachtig stukje Katwijk geworden, vindt Guyt. Als ik over de Boulevard naar het zuiden loop en het strand achter de duinenrij tevoorschijn komt, dan maakt mijn hart een sprongetje. Dát is mijn Katwijk. Maar voor de rest is mijn dorp rigoureus veranderd. Mensen die Katwijk voor het eerst zien, vinden onze kust vast fantastisch. Mijn kinderen zullen snel aan de nieuwe situatie wennen en mijn kleinkinderen weten straks niet beter. En ik zal er vast ook wel aan gewend raken. Maar ik herinner me nu vooral nog hoe het was. Ik leefde 61 jaar in nauw contact met de zee. Ik slaap met het raam open en werd iedere ochtend wakker van het ruisen van de golven. Aan dat ruisen kon ik horen wat voor dag het zou worden. Deze zomer werd ik wakker van het geratel van bulldozers. Als je nu in het noorden de Boulevard op draait, zie je geen schuimkoppen meer, zoals vroeger, maar stijgpunten van de parkeergarage. En er is nog nooit een gedicht of lied geschreven over een stijgpunt, maar er zijn honderden, zo niet duizenden gedichten geschreven over de zee. Dát is de verandering die Katwijk heeft ondergaan, en die je niet moet onderschatten. 113
7 Zeewaarts versterken de beste oplossing < < De kust versterken kan op drie manieren: zeewaarts, landwaarts en consolideren op de huidige locatie. Bij zeewaarts versterken wordt de waterkering richting zee uitgebreid; bij landwaarts richting het land. Bij consolideren krijgt de waterkering op haar huidige plaats versterking. Bij Kustwerk Katwijk is gekeken welk alternatief het best scoorde op veiligheid, ruimtelijke inpassing, natuur, economie, leefbaarheid en kosten. De keuze viel op zeewaarts versterken met een Dijk-in-duin. Met dit alternatief ligt Katwijk nu binnendijks en is de kust op een duurzame ma- 92
8 nier versterkt. Daarnaast bood deze oplossing de meeste mogelijkheden voor ruimtelijke ontwikkelingen op het gebied van wonen, werken, recreëren, onder meer door de aanleg van de ondergrondse parkeergarage. Door het zeewaarts versterken is nieuw land gecreëerd in zee. Aan de Boulevardzijde van de dijk zal er niet veel veranderen, maar aan de zeezijde zal het zand zich onder invloed van wind en stroming verplaatsen. Daardoor wordt de waterkering sterker. Wel zijn de komende jaren (elke vijf jaar) onderhoudssuppleties nodig om de waterkering op alle plaatsen sterk te houden. < < 93
9 1.500 m De lengte van de Dijk-in-duin is 900 meter. Deze sluit in noordelijke en zuidelijke richting aan op de bestaande (zandige) waterkering: namelijk een duin. Dit duin is qua breedte gelijk aan de Dijk-in-duin. Ter hoogte van Seinpoststraat en Hotel Savoy gaat dit verbrede duin geleidelijk over in de bestaande waterkering. De totale lengte van de versterkingsmaatregel komt hiermee op circa meter. 76
10 77
11 > December 2012 Januari 2013 April 2013 Juni 2013 Uitvoeringsovereenkomst Gemeente Katwijk en het hoogheemraadschap van Rijnland ondertekenen een uitvoeringsovereenkomst. Hierin geven ze aan dat ze samen als opdrachtgever optreden tijdens de uitvoering van Kustwerk Katwijk. Ook schrijven zij een aanbesteding uit om de juiste partij te vinden die het werk kan realiseren. Hoog bezoek Op 14 januari bezoekt Minister Plasterk (Binnenlandse Zaken) het projectgebied Kustwerk Katwijk. Plasterk doet dit tijdens een werkbezoek aan het hoogheemraadschap van Rijnland. Dijkgraaf Gerard Doornbos en projectmanager Pieter de Booij praten de minister bij over het project. Archeologisch onderzoek: eerste afgravingen Het eerste werk buiten! Er mogen natuurlijk geen archeologische vindplaatsen verloren gaan bij de aanleg van de Dijk-in-duin en de parkeergarage. Deze locaties worden dus vooraf goed onderzocht. En ook tijdens het bouwproces blijven de archeologen een oogje in het zeil houden. Nabij de Witte Kerk wordt het bovenste duin tot aan de hoogte van de Boulevard afgegraven. In het zand zitten archeologische resten, maar er worden geen grote vondsten gedaan. Wel wordt de Atlantikwall over een lengte van 10 meter blootgelegd. Hierop zijn geschilderde motieven te zien. Beeldkwaliteitsplan parkeergarage De gemeenteraad stelt een beeldkwaliteitsplan vast waarin de bouwstijl, inrichting en uitstraling van de parkeergarage beschreven zijn. > 55
Informatieavond 17 september 2014 onderdeel: duinen en strand
Informatieavond 17 september 2014 onderdeel: duinen en strand Liesbeth Verhage (projectorganisatie Kustwerk Katwijk) Jessica Oudhof (aannemerscombinatie BN-RN) 17 september 2014 Punten die aan bod komen:
Nadere informatieInformatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk
Informatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk De kust is (niet) veilig! De dijk aan de kust van Petten ziet er zo sterk en krachtig uit, maar toch is hij niet
Nadere informatieKustlijn van de Noordzee
International Wadden Sea School www.iwss.org 150.000 jaar geleden - 150.000 jaar geleden was het hele Noordzeebekken bedekt met een dikke ijslaag: dit was de Saale ijstijd. - Alle zeewater was in gletsjers
Nadere informatieDeel I: algemene toelichting op het kustontwerp (breedte en hoogte duin)
Deel I: algemene toelichting op het kustontwerp (breedte en hoogte duin) Hieronder is met behulp van een aantal figuren het mechanisme van kustversterking met zand en Dijk-in-Duin in relatie tot hoogte
Nadere informatieTexel Landschappelijke ontwikkelingen
Texel Landschappelijke ontwikkelingen Een LIA-presentatie LIA staat voor: Landschappen ontdekken In een Aantrekkelijke vorm. Lia is ook de geograaf die zich gespecialiseerd heeft in de veranderende Noord-Hollandse
Nadere informatieOndergrondse Parkeergarage Katwijk aan Zee
Ondergrondse Parkeergarage Katwijk aan Zee Ondergronds gelegen tussen de dijk en de Boulevard van Katwijk maakt deze parkeergarage in Nederland uniek in zijn soort. Royal HaskoningDHV heeft voor de ondergrondse
Nadere informatieVoorwoord. aanvulling voor de natuur- en recreatiemogelijkheden,
DE ZANDMOTOR van zand naar land De provincie Zuid-Holland is één van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld. Het ligt grotendeels onder zeeniveau. Met het veranderende klimaat komt van verschillende kanten
Nadere informatieAANVRAAG VERGUNNINGEN ONTGRONDINGEN ZANDWINNING
AANVRAAG VERGUNNINGEN ONTGRONDINGEN ZANDWINNING HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND 15 maart 2013 076993162:0.2 Definitief C03021.000106.0100 Inhoud 1 Inleiding... 3 2 Gegevens vergunningaanvraag... 5 2.1
Nadere informatieGeschiedenis van de duinen
Geschiedenis van de duinen Bijna de hele Nederlandse kust bestaat uit duinen. We weten hier niet beter, dan dat dat heel normaal is. Toch is dat niet zo. De kust van Frankrijk, Spanje en Portugal bijvoorbeeld
Nadere informatieCultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden. Datum 2 mei 2011
Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Datum 2 mei 2011 Colofon Projectnaam Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Auteur Willem de Bruin Datum 2 mei 2011 1. Inleiding 1.1
Nadere informatieSindbad. De Vier Windstreken
Nieuwsgierig naar de wereld achter de horizon, vertrekt Sindbad op een schip naar Oost-Indië. Hij bevaart alle zeeën en oceanen waar de zon op schijnt en beleeft de meest fantastische avonturen. Hongerige
Nadere informatieDE ZANDMOTOR SAMENVATTING MER
DE ZANDMOTOR SAMENVATTING MER FEBRUARI 2010 PILOTPROJECT ZANDMOTOR Het klimaat verandert en de druk van de zee op de Nederlandse kust neemt toe. Daarnaast is in de Zuidvleugel van de Randstad grote behoefte
Nadere informatieHunebedden. Inleiding. Hoofdstuk 1 Wat zijn hunebedden en waar kun je ze vinden?
Hunebedden Inleiding Ik hou mijn werkstuk over hunebedden, omdat ik het een leuk onderwerp vind. Maar ik hou het er ook over, omdat ik er veel van te weten wil komen. Ik ben op het idee gekomen, omdat
Nadere informatieBasiskustlijn Herziening van de ligging van de basiskustlijn. Datum 30 januari 2018
Basiskustlijn 2017 Herziening van de ligging van de basiskustlijn Datum 30 januari 2018 Status Definitief 1 Colofon Bestuurskern Dir. Algemeen Waterbeleid en Veiligheid Den Haag Contactpersoon F.P. Hallie
Nadere informatieDe geologische en bodemkundige ontwikkeling van het kustgebied Bol en Duin
De geologische en bodemkundige ontwikkeling van het kustgebied Bol en Duin In het deltagebied van Rijn en Maas, langs de Noordzee, heeft het mondingsgebied van de (Oude) Rijn bij Katwijk het Rijnestuarium
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieDordrecht een stad vol historie
Dordrecht. een stad vol historie Hoe dichter bij Dordt.. In 2000 kwam ik voor het eerst in mijn leven in Dordrecht. Daarvoor passeerde ik alleen Dordrecht via de A15 of A16 als ik van uit Brabant naar
Nadere informatieLesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de
Nadere informatieMeten om te weten: 2,5 jaar Zandmotor
: 2,5 jaar Carola van Gelder-Maas Projectmanager WVL Rijkswaterstaat 31 maart 2014 Hoe zat het ook alweer? Eroderende kustlijn NL kust 12 Mm³ zandsuppleties per jaar Zeespiegelstijging Zwakke schakels
Nadere informatieTASTBARE TIJD, LEIDSCHE RIJN
TASTBARE TIJD, LEIDSCHE RIJN WERKBLAD Tijdlaag tot 1000 Thema: verdwenen rivieren en de Limes 1. Ligt landgoed De Haar binnen het projectgebied? o ja o nee 2. Wat is zavel? 3. Zet de woorden zand, zavel
Nadere informatieTussenresultaten De Zandmotor: Aanjager van innovatief kustonderhoud
Tussenresultaten 2011-2015 De Zandmotor: Aanjager van innovatief kustonderhoud De Zandmotor In 2011 is voor de kust van Ter Heijde en Kijkduin De Zandmotor aangelegd: een grote kunstmatige zandbank in
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieNIEUWE HONDSBOSSCHE DUINEN
NIEUWE HONDSBOSSCHE DUINEN Het zand dat tegen de oude basalten dijk is gestort, zal aangroeien en weer wegstromen, ophopen en weer verstuiven. Een grillig en dynamisch spel dat de Noordzeekust tussen Petten
Nadere informatieGijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden
Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden zijn ouders hem, maar alle andere konijntjes noemden
Nadere informatieKUSTVERDEDIGING KATWIJK
KUSTVERDEDIGING KATWIJK "Pootje Baden" Goke Leverand (1942) Boulevard te Katwijk Hilde Pracht Adelbert College Klas 6V4 AkK Voorwoord Nederland wordt continu bedreigd. Niet door vijandige buurlanden, meteorieten
Nadere informatieDatum: 22 januari 2013 NOTA ZIENSWIJZEN EN WIJZIGINGEN KUSTWERK KATWIJK
Datum: 22 januari 2013 NOTA ZIENSWIJZEN EN WIJZIGINGEN KUSTWERK KATWIJK Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 1. Inleiding... 3 2. Overzicht ingediende zienswijzen... 4 3. Antwoord op ingediende zienswijzen...
Nadere informatierijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005
rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard
Nadere informatieHolland 1000 jaar geleden. Meer weten? Klik hier
Holland 1000 jaar geleden Meer weten? Klik hier de plaat Holland 1000 jaar geleden INHOUD Waar kijken we naar? Abdij van Egmond Huldtoneel Kerkje van Velsen Ridders over de Heerenweg Haarlem Rijnsburg
Nadere informatieKNAG-excursie Aardkundige monumenten in Noord-Holland
KNAG-excursie Aardkundige monumenten in Noord-Holland 15 september 2012 i.s.m. Provincie Noord-Holland o.l.v. Pim Beukenkamp (KNAG) Rob Adriaens (KNAG) Eric Khodabux (Provincie Noord-Holland) Deon Slagter
Nadere informatieInformatieavond. Verbetering dijken langs de Oude Rijn, Nieuwerbrug e.o.
Informatieavond Verbetering dijken langs de Oude Rijn, Nieuwerbrug e.o. 29 juni 2015 Programma Programma van de avond 19:30 21:00 uur Welkom Aanleiding voor de dijkverbetering; Ontwerpopgave; Korte Pauze;
Nadere informatie02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar)
BELLA (II) 02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar) In 2007 kwam je voor het eerst lessen op onze hondenschool. Je had als pup eerder getraind op een andere school maar moest daar stoppen vanwege ED operaties aan
Nadere informatieOpwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is
rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar
Nadere informatieMijn mond zat vol aarde
Mijn mond zat vol aarde Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieDe week van Springmuis.
De week van Springmuis. Vandaag is het verhaal verteld over Springmuis. Het verhaal is afkomstig van een legende van de Noord Amerikaanse vlakte-indianen. Het verhaal gaat over onzekerheid, het verlangen
Nadere informatieVoor Cootje. de vuurtoren
Voor Cootje de vuurtoren De Koos Meinderts vuurtoren Lemniscaat & Annette Fienieg Nederlandse rechten Lemniscaat b.v. Rotterdam 2007 isbn 978 90 5637 909 4 Tekst: Koos Meinderts, 2007 Illustraties: Annette
Nadere informatieRuimtelijke kwaiiteitsverbetering zwakke scliakel Delflandse Kust
Ruimtelijke kwaiiteitsverbetering zwakke scliakel Delflandse Kust Stand van zaken Conform het PS-besluit van november 2006 Investeert de provincie Zuid-Holland 10 miljoen in de ruimtelijke kwaliteitsverbetering
Nadere informatieTijdvak 2 Tijd van Grieken en Romeinen (3000 voor Chr. 500 na Chr.)
De Romeinse Limes Een Romeinse grens door Nederland Korte lesomschrijving Nederland is meerdere keren onderdeel geweest van grote rijken. De eerste keer was 2000 jaar geleden toen de Romeinen de baas waren
Nadere informatieNaam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6
Naam: KASTELEN Heb jij je wel eens afgevraagd hoe je jouw huis zou verdedigen als anderen het probeerden te veroveren? Nou, vroeger dachten de mensen daarr dus echt wel over na. Ze bouwden hun huis zelfs
Nadere informatieIk vind zelf dat ik best veel geleerd heb vooral over het touwwerk, had de week alleen iets anders willen beginnen.
De week op de morgenster, Maurits cleijne. Ik begon de week met een heel goed gevoel over deze tocht naar engeland, had er zeer veel zin in, en ging er voor. Toen ik de eerste dag op de morgenster kwam
Nadere informatieOverdenking 21 juni 2015 Velserbroek - Ds. Mirjam Vermeij
Overdenking 21 juni 2015 Velserbroek - Ds. Mirjam Vermeij Geliefde gemeente van onze Heer Jezus Christus, Wie is hij toch, dat zelfs de wind en het meer hem gehoorzamen. Wie is hij toch? Die vraag klinkt
Nadere informatieMamma vliegt steeds hoger.
MEEUWTJE Meeuwtje is het verhaal van een jonge meeuw die zijn leefwereld verkent. Zijn moeder helpt hem daarbij, vooral door aan het eind van de dag nog eens na te gaan wat er allemaal voor dieren, kleuren
Nadere informatieDE WONDEREN VAN JEZUS
Bijbel voor Kinderen presenteert DE WONDEREN VAN JEZUS Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd
Nadere informatieSchokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs
Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. De grote foto op de grond is gemaakt in 1930. Toen was Schokland nog een eiland. Waarom
Nadere informatieRomeinen. Romeinen. Germanen
Romeinen Romeinen Grieken en Romeinen lijken op elkaar qua levensstijl. Het Romeinse rijk is ontstaan in Rome (753 v. Chr.). De Romeinen kwamen 50 v. Chr. naar Nederland. De Romeinen hebben het Latijns
Nadere informatieCOB-dag. Met multifunctionele dijken meer kansen voor ruimtelijke kwaliteit. 17 juni 2011
COB-dag Met multifunctionele dijken meer kansen voor ruimtelijke kwaliteit. 17 juni 2011 Groene zeedijk Het icoon van de Nederlandse dijken is voor de dijkbeheerders de meest eenvoudige en gemakkelijk
Nadere informatieDE KRACHT VAN HET ONTWERP. Yttje Feddes Rijksadviseur voor het Landschap
DE KRACHT VAN HET ONTWERP Yttje Feddes Rijksadviseur voor het Landschap Zeewaarts verbreden 17 de eeuw: VEENRIVIERTJE WORDT STEDELIJKE RUIMTE 17de eeuw: DROOGGEMAAKT MEER WORDT GEORDEND VOLGENS HET IDEALE
Nadere informatieGRONDJEKROEPEN IN NERO
GRONDJEKROEPEN IN NERO ZWEMBADVERHALEN UIT DE GEMEENTE HOOGEZAND SAPPEMEER Mijn eerste zwemles in Nero Toen ik de leeftijd van 12 jaar had leek het me mooi om te kunnen zwemmen. Wij woonden sinds kort
Nadere informatieIN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL
I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen
Nadere informatieInhoud. Inleiding blz. 3. Wat is een fossiel? blz. 4. Hoe fossielen ontstaan blz. 5. Fossielen van zacht weefsel blz. 6. Zeedieren blz.
Door: Oscar Zuethoff Groep 6b - Meneer Jos & Ingrid Februari 2008 Inhoud Inleiding blz. 3 Wat is een fossiel? blz. 4 Hoe fossielen ontstaan blz. 5 Fossielen van zacht weefsel blz. 6 Zeedieren blz. 7 De
Nadere informatieECLI:NL:RVS:2016:1061
ECLI:NL:RVS:2016:1061 Instantie Raad van State Datum uitspraak 20-04-2016 Datum publicatie 20-04-2016 Zaaknummer Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie 201506028/1/A1 Omgevingsrecht Hoger
Nadere informatieMetro & De Volkskrant van mei. Veiligheid; versterking van de kustzone
Metro & De Volkskrant van mei Project Thema DWKPrgr 418 Duurzame kust- en estuariene natuur Noordzee en kust Pieter Slim Diana Prins & Sona Prakash Overzichtkaart Nederland DE RAMP, februari 1953 Natuur
Nadere informatieSchokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs
Schokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. Deze luchtfoto is gemaakt rond 1930. Toen was Schokland nog echt een eiland. Waarom
Nadere informatieInformatieavond. Verbetering dijken langs de Oude Rijn, Harmelen e.o.
Informatieavond Verbetering dijken langs de Oude Rijn, Harmelen e.o. 30 juni 2015 Programma Programma van de avond 19:30 21:00 uur Welkom Aanleiding voor de dijkverbetering; Ontwerpopgave; Korte Pauze;
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatieWat en waar zijn de wadden? Les met werkblad - topografie
Les met werkblad - topografie Doel: De leerlingen kennen na afloop de namen van de waddeneilanden en de volgorde waarin ze liggen. Ze kunnen enkele belangrijke plaatsen rond het waddengebied aanwijzen
Nadere informatieWad een Workshop Onderzoekstochten 2015
Wad een Workshop Onderzoekstochten 2015 Datum laag water Lauwersoog Naam Locatie/hulpmiddel Locatie(detail) Begeleiders 19-4-2015 18:06 Heffezand Wad/Schip Op het wad tussen Simonszand en de kust 2-5-2015
Nadere informatieDe Romeinen. Wie waren de Romeinen?
De Romeinen Wie waren de Romeinen? Lang voor de Romeinen naar ons land kwamen, woonden ze in een kleine staat rond de stad Rome. Vanaf 500 voor Christus begonnen de Romeinen met gebiedsuitbreiding. Als
Nadere informatieAan de gemeenteraad. : Wonen en ruimte. Katwijk, 26 juni 2012.
Aan de gemeenteraad Zaaknummer : 2012-6779 Programma : Wonen en ruimte Onderwerp : Inrichtingsplan Kustwerk Katwijk - gedeelte B.J. Blommersstraat - Vuurbaakplein Katwijk, 26 juni 2012. Inleiding In de
Nadere informatieVraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2
Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker
Nadere informatieLeggerzones Zandige kust (duinen) Leggerzones Dijk in Duin (Noordwijk)
Voorwoord Voor u ligt de legger van de Primaire Waterkeringen van het hoogheemraadschap van Rijnland. De Primaire Waterkeringen van Rijnland bestaan uit dijken, zandige kust en verholen waterkeringen.
Nadere informatieChina. - Tibet Cultuur- les 2.
China Pagina 1 - Tibet Cultuur- les 2. Colofon Les voor groep 7/8 50 minuten Aardrijkskunde Leerkracht - handreiking Inleiding In deze les willen we ons verdiepen in de situatie van Tibet. Wat speelt daar
Nadere informatieDharma DE WARME CHARME VAN
REPORTAGE Dharma DE WARME CHARME VAN Het enthousiast kloppend hart van Kortrijk heeft er sinds kort een uniek adresje bij. Met Bed&Breakfast Dharma maakt gastvrouw Linda haar droom waar en garandeert ze
Nadere informatieDe klassieke tijdlijn
De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom
Nadere informatieProfielen van het Mallegat en geologische profielen aan de Pr. Hendrikkade in Katwijk D. Parlevliet, D. van der Kooy, mei 2003
Profielen van het Mallegat en geologische profielen aan de Pr. Hendrikkade in Katwijk D. Parlevliet, D. van der Kooy, mei 2003 Een bouwput tussen de Pr. Hendrikkade en de Tramstraat doorsneed het voormalige
Nadere informatieJohanna Kruit. Gedichten, geïnspireerd door bomen. Geheimen
1 Gedichten, geïnspireerd door bomen Geheimen In het donker huizen bomen die overdag gewoner zijn. Wij slaan de bochten van een pad mee om en gaan, ontkomen aan het licht af op geheimen.kleine geluiden
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID?
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM BOUWEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieDe haas en de egel. Wilhelm Grimm en Jacob Grimm. bron Wilhelm Grimm en Jacob Grimm, De haas en de egel. Z.n., z.p. 1900-1910.
De haas en de egel Wilhelm Grimm en Jacob Grimm bron. Z.n., z.p. 1900-1910 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/grim002haas01_01/colofon.php 2011 dbnl 1 De haas en de egel. Het was een mooie
Nadere informatielandelijk, licht EN eclectisch interieur
interieur landelijk, licht EN eclectisch TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: JAN VERLINDE De bewoners van dit huis woonden eerder al in hetzelfde park. Ze waren het erover eens dat dit het leukste en
Nadere informatieSTARTNOTITIE/MER KUSTVERSTERKING KATWIJK
STARTNOTITIE/MER KUSTVERSTERKING KATWIJK DEFINITIEF 26 maart 2009 C03021/CE9/046/300019 STARTNOTITIE/MER KUSTVERSTERKING KATWIJK INITIATIEFNEMER: HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND In nauwe samenwerking met
Nadere informatieDe Veenvaart... Kanaal met een verhaal!
Nieuwe Vaarroute! Open vanaf juni 2013 De Veenvaart... Kanaal met een verhaal! Vanaf juni 2013 is Nederland een prachtige vaarverbinding rijker: De Veenvaart. Deze nieuwe route voert door de Drentse en
Nadere informatie- Op de terugweg hiervan kwamen ze op één punt bijeen, Utrecht. ( auto s)
Samenvatting door Saskia 1046 woorden 8 april 2014 7,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 2.4 Files oplossen Files 29 mei 1955 was er in Nederland de eerste file. Duizenden inwoners van
Nadere informatieRond en groen De piramiden van Ronse
Rond en groen De piramiden van Ronse /LEAD/ Volgens de Vlaamse streekauteur Omer Wattez (1857-1935) is Ronse de Parel van de Vlaamse Ardennen. Deze eretitel heeft de stad grotendeels aan zijn geaccidenteerde
Nadere informatieTONEELSTUK Marama en de krokodillenrivier.
TONEELSTUK Marama en de krokodillenrivier. AKTE I Scène 1 In een Afrikaans dorpje staan wat hutjes en zijn de mensen bezig met alledaagse dingen: er wordt water gehaald, eten gemaakt, kinderen spelen buiten...
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Kastelen De eerste kastelen De eerste kastelen werden tussen 800 en 1000 na Christus gebouwd. In die tijd maakten de Noormannen de kusten van Europa onveilig: ze plunderden dorpen en boerderijen. De mensen
Nadere informatieIris marrink Klas 3A.
Iris marrink Klas 3A. 1 Inhoud. 1- Voorpagina 2- Inhoud, inleiding & mijn mening 3- Dag 1 4- Dag 2 5- Dag 3 6- Dag 4 7- Dag 5 Inleiding. Ik kreeg als opdracht om een dagverslag te maken over Polen. 15
Nadere informatieDE Hoek van Holland (ook genoemd de Beer") is door het graven van de
226 DE LEVENDE NATUUR. deelen. Nog kwam Frans Kooymans, ook een jeugdig lid van onze Haagsche Club van Trekwaarnemers" als photografisch medewerker opdagen. Ziehier dan de vrucht van een echt prettige
Nadere informatiePlanten en dieren in de duinen. Interactief verhaal
Interactief verhaal Doel: Leerlingen kennen na de les een aantal belangrijke eigenschappen van planten en dieren. Konijnen leven, hazen niet. Konijnen zijn sprinters, hazen zijn lange afstand renners.
Nadere informatieNamibië. 25 augustus 2015
Namibië 25 augustus 2015 Verslag Namibië 27-6 tm 9-7- 2015 27-6 Vertrek vanaf Frankfurt om 20.10 uur. 28-6 Na een vlucht van 10 uur zijn wij aangekomen op Windhoek. Wat was het koud s,morgens vroeg om
Nadere informatieWERKBLAD - ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS DIJKEN
WERKBLAD - ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS DIJKEN Je woont veilig in Nederland. Dat lijkt heel normaal, maar zo gewoon is dat niet. Een groot deel van Nederland ligt namelijk onder zeeniveau. Dus het gevaar
Nadere informatieOutback Australië. Je kunt een auto huren of kopen. Dat kan op veel plaatsen.
Outback Australië Voor mij is Australië een heel bijzondere plek. Waarom? Dat zal ik uitleggen. Het begon al toen ik voor het eerst in Australië kwam. Ik stapte uit het vliegtuig. Meteen merkte ik dat
Nadere informatie2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1
2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal
Nadere informatieMascha Pijnenborg. Naast een nieuwe outfit, hoort daar ook een natuurlijk ook nieuwe fiets bij. Deze fiets kon ik begin januari op gaan halen!
Nieuwsbrief Mascha Pijnenborg Uitgave 1, 2011 Nieuw jaar, nieuwe ploeg, nieuwe fiets Een nieuw jaar is begonnen! Mijn oude ploeg bestaat nu écht niet meer en ik start nu officieel bij het nieuwe Dolmans
Nadere informatieVilla Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS
Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Of je nu tot rust wilt komen tussen zakelijke beslommeringen door of je wilt met je geliefde
Nadere informatieNaam: Waar woon jij? Vraag 1b. Waarom wonen veel mensen in Kenia in een hut? Vraag 1a. In wat voor soort huis woon jij?
Naam: Waar woon jij? Wonen over de hele wereld Heb jij wel eens in een tent gewoond? Waarschijnlijk niet. In de vakantie is het leuk. Maar voor altijd? Toch zijn er mensen op de wereld die altijd in een
Nadere informatieEen wal van zand, klei of steen die mensen beschermt tegen hoog water. De plek waar het rivierwater in de zee uitkomt.
Meander Samenvatting groep 5 Thema 3 Waterland Samenvatting Langs de kust Nederland ligt voor de helft onder de zeespiegel. Heel vroeger woonden mensen dicht bij zee op terpen. Langs de kust beschermen
Nadere informatie-Onderzoek van de effecten dat Windpark Fryslân heeft op het toerisme langs de Friese IJsselmeerkust.
Onderzoek: Invloed door Windpark Fryslân op Toerisme IJsselmeerkust Publicatiedatum onderzoek: 18.01.2016 Gepubliceerd door: IJsselmeer Windmolenvrij Aanleiding onderzoek: Het ministerie van Infrastructuur
Nadere informatieMaandag 19 februari 2007
Maandag 19 februari 2007 - Sjoerd - Matthijs - Robin - Dennis - Ramon Met z n allen naar de Plompe Toren Openingstijden voor bezichtiging. Dagelijks van 10.00 17.00 uur Burghsluis Burghsluis ligt aan de
Nadere informatieOoit geweten dat Nederland zoveel forten* had? We zullen op onze tocht er bijna 20 tegenkomen, al dan niet verdekt opgesteld.
Fortentocht 2 augustus 2015 De Fortentocht start bij v.d. Valk Hotel de witte Bergen in Eemnes, gelegen aan het knooppunt Eemnes (A1/A27). Verzamelen vanaf 9.30, vertrek vanaf 10.00. Ooit geweten dat Nederland
Nadere informatieUw kenmerk - Registratienummer -
KUST OP KRACHT Verslag werkatelier ruimtelijke kwaliteit 18 november 2008 Datum Januari 2009 Onderwerp Verslag werkatelier ruimtelijke kwaliteit 18 november 2008 Uw kenmerk - Registratienummer - Contactpersoon
Nadere informatieKUSTWERK KATWIJK DOE-HET-ZELF-RONDLEIDING
KUSTWERK KATWIJK DOE-HET-ZELF-RONDLEIDING Colofon Uitgave doe-het-zelf rondleiding februari 2016 Samengesteld door: projectorganisatie Kustwerk Katwijk Fotomateriaal en tekst: projectorganisatie Kustwerk
Nadere informatieDe weg terug. Voorstel voor herstel van een Geneneindse kerkepad in Bakel
De weg terug Voorstel voor herstel van een Geneneindse kerkepad in Bakel Kerkepaden in Bakel De buurtschap Geneneind was en is gescheiden van het dorp en de kerk van Bakel door een strook dekzanden en
Nadere informatie2. Wat er voor de mijngebouwen in de plaats is gekomen, bestaat uit groenvoorziening, woonwijken en zakelijk beton. Er is tijdens de grootscheepse
1. Als je vroeger voorbij Sittard over de Limburgse heuvels kwam dan zag je in het dal het trotse mijnencomplex liggen. Daar is tegenwoordig niets meer van over. Ik ben als kind opgegroeid in de tijd dat
Nadere informatieVAN BRON TOT DELTA. Paul de Kort. een studie naar landschapskunst in de Blaricummermeent. Eemmeer. Eem. Amersfoort.
Eemmeer een studie naar landschapskunst in de Blaricummermeent Eem VAN BRON TOT DELTA Amersfoort Gelderse vallei Paul de Kort Utrechtse heuvelrug stuw gemaal Een Deltarivier in De Blaricummermeent De rivier
Nadere informatieDuinen en dijken. De Westfriese Omringdijk slingert zich door het groene landschap.
Wandelnetwerk Noord-Holland Duinen en dijken De Westfriese Omringdijk slingert zich door het groene landschap. Tekst en foto s: Joop Duijs A ls u nog steeds twijfelt aan de schoonheid van Noord- Holland
Nadere informatieLeggerzones Zandige kust (duinen) Leggerzones Dijk in Duin (Noordwijk)
Voorwoord Voor u ligt de legger van de Primaire Waterkeringen van het hoogheemraadschap van Rijnland. De Primaire Waterkeringen van Rijnland bestaan uit dijken, zandige kust en verholen waterkeringen.
Nadere informatiePaasmorgen 2014: Wees niet bang!! Lezingen: Gen.2:2,3 en Gen.1:1-5 en Matt.28:1-10
1 Paasmorgen 2014: Wees niet bang!! Lezingen: Gen.2:2,3 en Gen.1:1-5 en Matt.28:1-10 Een goede traditie is het om op de vroege paasmorgen het licht tegemoet te lopen: opstaan in het nacht en de zon op
Nadere informatieLeggerzones Zandige kust (duinen) Leggerzones Dijk in Duin (Noordwijk)
Voorwoord Voor u ligt de legger van de Primaire Waterkeringen van het hoogheemraadschap van Rijnland. De Primaire Waterkeringen van Rijnland bestaan uit dijken, zandige kust en verholen waterkeringen.
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieVikingen in Domburg. opgraving van de vroeg-middeleeuwse ringwalburg, de Duinburg
Vikingen in Domburg Walcherse Archeologische Dienst opgraving van de vroeg-middeleeuwse ringwalburg, de Duinburg Impressie van een ringwalburg Bloemers 1998 I nleiding In het centrum van Domburg ontwikkelt
Nadere informatie